Các bình diện khám phá con người trong tiểu thuyết Việt Nam sau 1975

CAÁC BÒNH DIÏÅN KHAÁM PHAÁ CON NGÛÚÂI<br /> TRONG TIÏÍU THUYÏËT VIÏÅT NAM SAU 1975<br /> . Trêìn Thõ Mai Nhên*<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Trong vùn hoåc Viïåt Nam giai àoaån 1945 sûã thi hoáa coá nghôa laâ nhûäng mùåt traái cuãa àúâi<br /> - 1975 noái chung vaâ tiïíu thuyïët noái riïng, söëng àûúåc phúi baây nhiïìu hún, nhû sûå tha hoáa<br /> quan niïåm con ngûúâi gùæn liïìn vúái hoaân nhên caách, söë phêån bi kõch, nhûäng têm traång lo<br /> caãnh lõch sûã àùåc biïåt cuãa dên töåc. Àoá laâ con ngûúâi êu, khùæc khoaãi"1.<br /> sûã thi, con ngûúâi cöång àöìng, con ngûúâi sûá mïånh. Noái àïën quan niïåm con ngûúâi "phi sûã thi<br /> Hoå laâ nhûäng anh huâng, gaánh vaác sûá maång lõch hoáa", chuáng töi rêët têm àùæc vúái nhêån xeát cuãa M.<br /> sûã thiïng liïng cuãa dên töåc, sùén saâng hy sinh Bakhtin: "Con ngûúâi khöng thïí hoáa thên àïën<br /> nhûäng gò thuöåc vïì caá nhên àïí hûúáng vïì caái chung. cuâng vaâo caái thên xaác xaä höåi - lõch sûã hiïån hûäu,<br /> Hoå coân laâ nhûäng ngûúâi lao àöång múái, toaân têm chùèng coá hònh haâi naâo coá thïí thïí hiïån àûúåc hïët<br /> toaân yá vúái sûå nghiïåp chung, khöng gúån chuát riïng têët caã moåi khaã nùng vaâ yïu cêìu con ngûúâi úã noá,<br /> tû; tñch cûåc uãng höå àûúâng löëi cuãa àaãng, cuãa caách chùèng coá tû caách naâo àïí noá coá thïí thïí hiïån caån<br /> maång, àêëu tranh chöëng laåi nhûäng gò thuöåc vïì tû kiïåt hïët mònh cho àïën lúâi noái cuöëi cuâng (…),<br /> hûäu. Ngûúåc laåi, têåp thïí cuäng coá sûác caãm hoáa rêët chùèng coá khuön hònh naâo àïí coá thïí roát noá vaâo<br /> lúán àöëi vúái caá nhên - möåt sûå caãm hoáa gêìn nhû àêìy ùæp maâ laåi khöng chaãy traân ra ngoaâi. Bao giúâ<br /> tuyïåt àöëi. Con ngûúâi coá thïí "löåt xaác", àöíi àúâi, cuäng vêîn coá phêìn nhên tñnh dû thûâa chûa àûúåc<br /> coá thïí höìi sinh nhúâ taác àöång cuãa möi trûúâng têåp thïí hiïån, bao giúâ cuäng vêîn coân nhu cêìu vïì tûúng<br /> thïí… lai vaâ võ trñ phaãi coá cho tûúng lai êëy"2. Quaã thêåt,<br /> Tiïíu thuyïët Viïåt Nam sau 1975 àaä nhòn nhêån caái maâ M. Bakhtin goåi laâ "phêìn nhên tñnh dû<br /> con ngûúâi dûúái goác àöå àúâi thûúâng, "phi sûã thi thûâa" múái laâ caái quan troång trong möåt con ngûúâi<br /> hoáa" (duâng khaái niïåm naây àïí thêëy sûå àöëi lêåp vúái maâ vùn hoåc phaãi khaám phaá vaâ thïí hiïån.<br /> "con ngûúâi sûã thi" hoùåc "sûã thi hoáa" trong vùn 2. Tûâ viïåc àöíi múái quan niïåm nghïå thuêåt,<br /> hoåc giai àoaån 1945 - 1975). Theo Trêìn Àònh caác nhaâ vùn àaä múã röång caác phûúng diïån khaám<br /> Sûã, "phi sûã thi hoaá coá nghôa laâ caái nhòn àöëi lêåp phaá con ngûúâi. Trong baâi viïët naây, chó xin khaão<br /> nhõ phên nhaåt dêìn. Con ngûúâi trong vùn hoåc mêët saát hai phûúng diïån maâ chuáng töi nhêån thêëy laâ<br /> dêìn tñnh nguyïn phiïën sûã thi maâ hiïån ra nhiïìu coá sûå àöíi múái so vúái tiïíu thuyïët giai àoaån trûúác.<br /> mêu thuêîn, nhêët laâ trong tònh caãm, àaåo àûác. Phi Con ngûúâi "chûa tûâng biïët":<br /> <br /> * TS, Giaãng viïn Khoa Viïåt Nam hoåc.<br /> 1. Nhòn laåi vùn hoåc Viïåt Nam thïë kyã XX, Viïån vùn hoåc, Nxb Chñnh trõ Quöëc gia, Haâ Nöåi, 2002, tr. 65.<br /> 2. M. Bakhtin, Lyá luêån vaâ thi phaáp tiïíu thuyïët (Phaåm Vônh Cû dõch), Höåi Nhaâ vùn, Haâ Nöåi, 2003, tr.81.<br /> <br /> <br /> <br /> K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦87<br />  Chuáng töi mûúån khaái niïåm naây tûâ tûåa àïì möåt khaác; coá thïí ngoåt nhaåt àïën àiïìu trûúác mùåt nhûng<br /> cuöën saách nöíi tiïëng cuãa A. Caren - nhaâ phêîu quay lûng möåt caái, àaä trúån mùæt chûãi thïì, muöën<br /> thuêåt vaâ sinh lyá hoåc nöíi tiïëng cuãa Phaáp: "Con haå thuã ngûúâi ta. Öng Taám trong Coäi nhên gian<br /> ngûúâi, keã chûa tûâng biïët êëy". Noái àïën con ngûúâi (Nguyïîn Phuác Löåc Thaânh) vûâa múái àúä tay thùçng<br /> "chûa tûâng biïët" laâ noái àïën quan niïåm vïì con Haånh, keã àang "baái" mònh laâm sû phuå, noái nhûäng<br /> ngûúâi nhû möåt thûåc thïí tûå nhiïn. ÚÃ àoá, con ngûúâi cêu rêët àöîi thên tònh, nhûng khi ngûúâi kia ài röìi,<br /> vûâa coá àúâi söëng yá thûác vûâa coá àúâi söëng vö thûác, öng ta "chûãi àöíng möåt cêu" vaâ noái: "Muöën giïët<br /> àúâi söëng têm linh. ÚÃ àoá, con ngûúâi vûâa thûåc noá quaá maâ chûa laâm àûúåc. Viïåc àoá töi thïì trûúác<br /> hiïån traách nhiïåm xaä höåi vûâa thûåc hiïån baãn nùng chuá, töi seä laâm" [tr. 67]. Hay baâ Diïåu trong Ngûúâi<br /> laâm ngûúâi cuãa mònh. Hoå khöng hoaân toaân töët vaâ xe chaåy dûúái aánh trùng (Höì Anh Thaái) coá thïí<br /> àeåp (thaánh hay aá thaánh) cuäng khöng hoaân toaân "theã thoåt", "nó non" trûúác mùåt Myå - cö gaái ngêy<br /> xêëu (quó dûä). Trong hoå coá caã phêìn "Con" lêîn thú, thên cö thïë cö - àïí "mûúån" phoâng nhûng<br /> phêìn "Ngûúâi", àûúåc xaác àõnh cuå thïí, raåch roâi baâ ta laåi "tûå löåt trêìn thuã àoaån" cuãa mònh ngay<br /> vúái ngûúâi khaác (nhû quan niïåm Con - Ngûúâi - sau àoá khi khöng coá mùåt cö gaái: "Caái phoâng naây<br /> naây cuãa Hegel). töi mûúån taåm cuãa noá, bûúác möåt hùéng nhû thïë",<br /> Hoå töët àoá maâ cuäng xêëu àoá. Ai baão möåt cö sau àoá thò "mònh vûâa döî vûâa àêíy noá ài laâ xong<br /> con dêu sùæc saão, thaáo vaát, hai vai "gaánh vaác giang ngay" [tr. 112].<br /> sún nhaâ chöìng" nhû Lyá trong Muâa laá ruång trong Khaám phaá con ngûúâi trïn phûúng diïån naây,<br /> vûúân cuãa Ma Vùn Khaáng laâ ngûúâi xêëu? Nhûng tiïíu thuyïët höm nay khöng laâm ngûúâi àoåc ngaåc<br /> ai cho con ngûúâi ham vêåt chêët, söëng buöng tuöìng, nhiïn khi àûa ra nhûäng nhên vêåt xem nhûäng ham<br /> phoáng tuáng, boã chöìng chaåy theo ngûúâi khaác êëy muöën vïì xaác thõt nhû möåt nhu cêìu tûå nhiïn.<br /> laâ ngûúâi töët? Coá mêu thuêîn, àêìy phûác taåp, nhûng Khöng chó laâ nhûäng àêëng maây rêu "phaâm phu<br /> nhûäng diïîn biïën trong tû tûúãng tònh caãm cuãa tuåc tûã" phaát huy thïë maånh cuãa mònh maâ nhûäng<br /> nhên vêåt àûúåc miïu taã nhû vêåy laâ àuáng vúái "baãn keã vöën thuöåc vïì "phaái yïëu" cuäng chuã àöång chaåy<br /> chêët ngûúâi". theo tiïëng goåi cuãa baãn nùng (Xuyïën trong Àaám<br /> Taåo hoáa àaä sinh ra con ngûúâi vaâ àïí hoå phaát cûúái khöng coá giêëy giaá thuá, Diïåu trong Ngûúâi<br /> triïín tûå nhiïn nhû àaä sinh ra. Vò tûå nhiïn nïn vaâ xe chaåy dûúái aánh trùng, Lyá trong Muâa laá ruång<br /> chùæc chùæn seä coá ngoán ngùæn ngoán daâi trong baân trong vûúân, Haånh trong Ngoä löî thuãng, Thoa trong<br /> tay vuä truå. Nhûng xeát cho cuâng, taåo hoáa khöng Ngûúåc doâng nûúác luä...).<br /> cho ai têët caã cuäng khöng lêëy cuãa ai têët caã. Ngûúâi Àiïìu àaáng ghi nhêån laâ khi miïu taã con ngûúâi<br /> nhiïìu taâi laåi lùæm "tai", lùæm "têåt". Öng giaáo Tûå nhû möåt thûåc thïí tûå nhiïn vúái têët caã nhûäng gò<br /> trong Àaám cûúái khöng coá giêëy giaá thuá (Ma Vùn phûác taåp nhêët, caác taác giaã vêîn àùåc biïåt chuá yá àïën<br /> Khaáng) laâ ngûúâi taâi cao, àûác troång nhûng laåi baãn chêët hûúáng thiïån cuãa hoå. Nghôa laâ laâm sao<br /> söëng "khöën khöí khöën naån", chõu lùæm tai ûúng vectú àõnh hûúáng trong cuöåc àúâi möîi caá nhên<br /> do àöìng àöåi, àöìng nghiïåp, kïí caã do keã "àöìng duâ chõu lûåc huát tûâ phña naâo, cuöëi cuâng cuäng quay<br /> saâng" vúái mònh gêy nïn. Trong khi àoá, Thuêåt laåi vïì hûúáng phaãi (àoá laâ leä phaãi, laâ chiïìu tiïën hoáa tûå<br /> thuöåc "type" ngûúâi nhiïìu taâi, lùæm têåt. Anh ta laâ nhiïn): Con => Ngûúâi. Vò vêåy, viïët vïì sûå phong<br /> möåt giaáo viïn toaán coá nùng khiïëu àùåc biïåt laåi phuá, phûác taåp cuãa con ngûúâi, khöng ñt nhûäng<br /> "laåm duång uy tñn thêìy daåy gioãi, lao nhû àiïn vaâo trang viïët höm nay àaä giuáp chuáng ta hiïíu hún vaâ<br /> caác lúáp daåy thïm" nhùçm "thoaát ra khoãi caãnh tuáng tin yïu hún àöëi vúái con ngûúâi. Búãi vêåy, nhû chiïëc<br /> bêën truyïìn kiïëp cuãa öng thêìy nûúác Viïåt, coá tiïìn laá ruång khoãi caânh cêy trong vûúân nhaâ àïí tûå do<br /> xêy nhaâ, sùæm sûãa, röìi chuyïín sang kiïëm lúâi bùçng bay theo nhûäng cún gioá laå, cuöëi cuâng, Lyá trong<br /> viïåc nuöi choá" [tr. 196]. Muâa laá ruång trong vûúân cuäng àaä nhêån ra: "Thaâ<br /> Khaám phaá nhûäng bñ êín "chûa tûâng biïët" trong em chõu caái khöí, caái buöìn úã nhaâ coân hún söëng<br /> con ngûúâi, caác nhaâ tiïíu thuyïët nhêån ra vö söë nhû hiïån nay" vaâ mong muöën àûúåc quay vïì<br /> nhûäng xêëu xa êín sau sûå àeåp àeä cuãa con ngûúâi. [tr.364]. Öng Taám trong Coäi nhên gian - möåt<br /> Vò laâ keã "chûa tûâng biïët" nïn con ngûúâi luön tay "giang höì thûá thiïåt", tûâng laâ tûúáng cûúáp, tûâng<br /> gêy nïn nhûäng bêët ngúâ cho àöìng loaåi. Hoå coá thïí buön haâng quöëc cêëm, lêëy caã ban ngaây laâm boáng<br /> tûã tïë vúái ngûúâi naây nhûng laåi àïíu caáng vúái ngûúâi töëi - cuöëi cuâng cuäng tòm àûúåc àiïím àïí quay àêìu:<br /> <br /> <br /> 88♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N<br /> "Töi àaä giaâ, tûâng laâm quaá nhiïìu àiïìu bêët nhên, Nhûng thïë giúái maâ con ngûúâi töìn taåi höm<br /> muöën mònh coá möåt chöî àûáng àaâng hoaâng, cöng nay khöng phaãi laâ thïë giúái maâ hoå coá thïí reo lïn<br /> khai trong xaä höåi, mong muöën cûáu vúát linh höìn khöng e ngaåi: "Nhûäng ngaây töi söëng àêy laâ nhûäng<br /> töåi löîi cuãa töi trong nhûäng nùm thaáng trai treã" ngaây àeåp hún têët caã"4. Vaâ con ngûúâi höm nay<br /> [tr. 167]. Hay caái baãn chêët Con vöën chaãy traân, cuäng khöng phaãi quaâng trïn vai gaánh nùång lõch<br /> truâm lêëp chêët Ngûúâi trong öng Don trong Khuác sûã nhû caác bêåc tiïìn nhên. Hoå khöng coân ào lûúâng<br /> hoaân lûúng (Trêìn Huy Quang), khiïën öng ta trúã sûå vô àaåi theo caác liïn hïå sinh tûã cuãa mònh vúái<br /> thaânh möåt keã àaáng súå, chó biïët "tön thúâ" bêët lûúng thïë giúái bïn ngoaâi maâ ào lûúâng theo têìm voác<br /> vaâ phaãn trùæc nhûng caái phêìn Ngûúâi bõ chòm khuêët cuãa mònh. Vêåy, khöng lyá do gò nhaâ vùn cûá phaãi<br /> trong öng vêîn "cûåa quêåy", àêíy öng vaâo nhûäng loay hoay tòm "àoân kï" cho nhên vêåt. Töìn taåi<br /> giêëc mú khuãng khiïëp, gêy cho öng "hiïåu ûáng ngoaâi àúâi söëng nhû thïë naâo, con ngûúâi bûúác vaâo<br /> saám höëi ró maáu" [tr.922]. Cuöëi cuâng, chêët Ngûúâi tiïíu thuyïët nhû thïë êëy. ÚÃ trïn, chuáng töi àaä tòm<br /> cuäng thùæng vaâ öng tûå mònh laâm cuöåc haânh trònh hiïíu sûå àöíi múái cuãa tiïíu thuyïët qua viïåc khaám<br /> trïn con taâu dêîn àïën "Phaáp àònh" àïí kïët thuác phaá con ngûúâi úã phûúng diïån tûå nhiïn, vúái nhûäng<br /> cuöåc àúâi … caái "chûa tûâng biïët". ÚÃ àêy, chuáng töi muöën tòm<br /> Toám laåi, khaám phaá con ngûúâi nhû möåt thûåc hiïíu möåt phûúng diïån khaác vïì con ngûúâi maâ<br /> thïí "chûa tûâng biïët", caác nhaâ tiïíu thuyïët àaä nhòn tiïíu thuyïët sau 1975 àaä khaám phaá vaâ thïí hiïån.<br /> nhêån sûå töìn taåi tûå nhiïn vö cuâng phong phuá vaâ Àoá laâ nhûäng con ngûúâi "beá nhoã", luön bõ caác<br /> phûác taåp cuãa con ngûúâi, àöìng thúâi khöng ngûâng lûåc lûúång hûäu hònh lêîn vö hònh thöëng trõ, cheân<br /> khaám phaá, phaát hiïån nhûäng bñ êín trong têm höìn eáp. Hoå vöën laâ nhûäng ngûúâi töët nhûng khöng phaãi<br /> hoå. Tuy nhiïn, thûåc tïë cho thêëy: "Ngûúâi ta àaä luác naâo cuäng "baách thùæng" trûúác hoaân caãnh maâ<br /> nhòn àêët tûâ nhiïìu hûúáng vaâ traái àêët chûa bao giúâ rêët nhiïìu khi rúi vaâo thïë bõ àöång. Cuöëi cuâng, hoå<br /> àûúåc khaám phaá hïët. Ngûúâi ta àaä thùm doâ con bõ "chêën thûúng tinh thêìn" trêìm troång, phaãi söëng<br /> ngûúâi bùçng vö söë caách, maâ con ngûúâi vêîn laâ trong nöîi cö àún, trong chaán chûúâng, tuyïåt voång.<br /> möåt bñ mêåt"3. Xaä höåi caâng phaát triïín, caâng hiïån Àöi luác, hoå bêët lûåc khöng phaãi vò bêët taâi hay<br /> àaåi, con ngûúâi caâng trúã nïn phûác taåp, caâng coá mùåc caãm, tûå ti maâ vò thiïëu niïìm tin, hay noái<br /> nhiïìu "biïën tûúáng", tinh vi hún. Vò vêåy, nhiïåm àuáng hún laâ niïìm tin àaä bõ chñnh sûå cö àún, laåc<br /> vuå cuãa khoa hoåc noái chung vaâ khoa hoåc nghiïn loäng cuãa hoå gùåm moân.<br /> cûáu vïì con ngûúâi (vùn hoåc) noái riïng laâ khöng Ba nhên vêåt: Tûå, Thuêåt vaâ öng Thöëng trong<br /> ngûâng khaám phaá, phaát hiïån vïì con ngûúâi. Àaám cûúái khöng coá giêëy giaá thuá cuãa Ma Vùn<br /> Con ngûúâi "töín thûúng tinh thêìn": Khaáng àïìu laâ nhûäng con ngûúâi bõ "töín thûúng<br /> Àêy laâ àiïím khaác biïåt rêët dïî nhêån thêëy trïn tinh thêìn". Hoå laâ nhûäng "cuöën saách hay àïí nhêìm<br /> bònh diïån khaám phaá con ngûúâi cuãa tiïíu thuyïët chöî", laâ "bûäa tiïåc dang dúã", laâ "àaám cûúái khöng<br /> giai àoaån naây so vúái trûúác (1945 - 1975). Trûúác thaânh"… Nhûng mûác àöå "töín thûúng" vaâ caách<br /> àêy, xuêët phaát tûâ quan niïåm con ngûúâi "sûã thi phaãn ûáng cuãa hoå trûúác cuöåc àúâi khöng giöëng<br /> hoaá", caác nhaâ vùn thûúâng xêy dûång nhûäng nhên nhau.<br /> vêåt coá khaã nùng "baách thùæng" trûúác hoaân caãnh. Tûå laâ möåt thêìy giaáo daåy vùn taâi hoa, uyïn<br /> Hoå khöng àûúåc pheáp thêët baåi, khöng àûúåc pheáp baác, coá nhên caách, coá lyá tûúãng vaâ têm huyïët vúái<br /> àêìu haâng söë phêån. Duâ coá mêët maát, coá àúán àau nghïì (coá thïí xem laâ Àöng kisöët thúâi nay). Nhûng<br /> nhûng yá niïåm vïì sûå "töín thûúng" khöng hiïån ngûúâi trñ thûác chên chñnh êëy laåi bõ xö àêíy, döìn<br /> hûäu trong hoå. ÚÃ võ trñ naâo, hoå cuäng böåc löå sûác eáp àïën têån chên tûúâng. Nöîi àau thûá nhêët khùæc<br /> maånh tinh thêìn àûúåc taåo nïn búãi traái tim vaâ trñ chaåm vaâo traái tim trai treã cuãa anh laâ bõ mêët tònh<br /> tuïå maâ taåo hoáa àaä daânh riïng cho con ngûúâi. yïu trong saáng, thaánh thiïån vúái Phûúång. Ngûúâi<br /> Quan niïåm êëy, möåt thúâi, àaä giuáp caác nhaâ vùn con gaái êëy àaä in boáng vaâo têm höìn anh nhûng<br /> xêy dûång thaânh cöng nhûäng àiïín hònh vùn hoåc maäi maäi vêîn laâ niïìm àau tiïëc nuöëi. Sau àoá, bõ<br /> mang yá nghôa tñch cûåc. truy xeát lyá lõch, bõ àêíy ra mùåt trêån röìi trúã vïì laâm<br /> <br /> 3. Thanh Thaão- taác giaã Khöëi vuöng Ru-bich, dêîn theo Trêìn Àònh Sûã , Lyá luêån phï bònh vùn hoåc , tr.206.<br /> 4. Thú Chïë Lan Viïn<br /> <br /> <br /> <br /> K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦89<br /> viïåc trong sûå doâ xeát cuãa nhûäng keã döët naát, cú àïën ta"? Búãi coá khaác gò thêìy giaáo bêët haånh kia,<br /> höåi, Tûå liïn tuåc bõ ngûúâi khaác gêy chêën thûúng öng Thöëng "chûa àïën nöîi bõ luä hoåc troâ yïu ma<br /> têm höìn. Khöng nhûäng thïë, Tûå coân bõ vúå só nhuåc löåt truöìng phïët sún àoã, nhûng cuäng bõ löi ra trûúác<br /> laâ "heân keám" (trïn nhûäng phûúng diïån cö ta cêìn) hiïåu àoaân hoåc sinh àïí chuáng böi gio traát trêëu<br /> vaâ phaãi liïn tuåc "muåc súã thõ" nhûäng troâ bó öíi do vaâo mùåt" [tr.149]. Möåt caách noái mú höì, àa nghôa<br /> ngûúâi àaân baâ àoá gêy nïn... vaâ sêu sùæc, thêåt hiïëm thêëy trong vùn hoåc trûúác<br /> Vò vêåy, anh luön söëng trong aám aãnh; trong àêy!<br /> caãm giaác bûác böëi, àau àúán nhû àang chõu cûåc Nhûäng töín thûúng vïì tinh thêìn khiïën ngûúâi<br /> hònh. Dêëu hiïåu cuãa nhûäng cún chêën thûúng tinh ta mêët hùèn niïìm tin vaâo cuöåc àúâi, vaâo con ngûúâi.<br /> thêìn cuãa Tûå bùæt àêìu tûâ caãm giaác khiïëp súå bêìu Öng Thöëng buöìn rêìu than thúã: "Thúâi buöíi naây,<br /> trúâi xanh: "Bêy giúâ múái thêëy khiïëp súå caái maâu bêët trùæc biïët thïë naâo maâ lûúâng! Thên phêån mònh<br /> xanh vônh cûãu cuãa àêët nûúác böën muâa nùæng gioá con ong caái kiïën…" [tr.129] vaâ àau àúán kïët luêån:<br /> naây. Höm nay trúâi xanh. Mai cuäng laåi trúâi xanh. "Cuöåc àúâi noá coá laâ meå hiïìn nhû ngûúâi ta noái<br /> Ngaây mai nûäa, cuäng laåi noá. Öi caái cung maâu àêu. Nïëu noá coá laâ möåt ngûúâi meå thò laâ möåt ngûúâi<br /> àún àiïåu, trú tröëng àïën chaán ngaán…" [tr. 176]; meå bêët hoåc bêët tri lyá, möåt ngûúâi meå gheã…". Coân<br /> "Trúâi xanh, möîi ngaây cûá lùæp laåi y nguyïn àïën anh giaáo Tûå cay àùæng nhêån ra: "Àúâi laâ vaåi dûa<br /> phaát súå" [tr. 177]. Nghe nhû möåt nghõch lyá nhûng muöëi hoãng" [tr.151]. Coá phaãi vò hoå àeåp quaá, thaánh<br /> laåi rêët phuâ húåp vúái têm lyá cuãa Tûå. Vò con ngûúâi thiïån quaá nïn nhûäng gò hiïån hûäu trong hoå cuäng<br /> êëy coân bõ aám aãnh nùång nïì búãi quaá khûá, maâ "trúâi hoáa mong manh vaâ dïî daâng thûúng töín? Tuy<br /> xanh kia cûá miïn miïët giùng traãi, chûa hïì coá nhiïn, trong khi Thuêåt khöng chõu nöíi sûå khùæc<br /> dêëu hiïåu taách biïåt giûäa ngaây höm qua vaâ hiïån nghiïåt cuãa ngûúâi àúâi àaä trúã nïn ngang taâng, phaá<br /> taåi" [tr. 177]. phaách, thêåm chñ hoáa àiïn hoáa daåi, Tûå vaâ öng<br /> Cuäng nhû Tûå, öng Thöëng àaä bõ möi trûúâng Thöëng - "hai caái saãn phêím cuãa nhûäng cuöåc chêën<br /> giaáo duåc, núi ngûå trõ cuãa nhûäng "kyä sû têm höìn" thûúng" [tr.151] - vêîn kiïn quyïët gòn giûä nhên<br /> laâm cho àiïu àûáng. Öng rúi vaâo traång thaái tinh phêím cuãa mònh ngay caã trong khöí àau tuyïåt voång.<br /> thêìn "baãi hoaãi", bïånh cao aáp huyïët "taái hiïån vúái Phaãi chùng, hònh aãnh anh giaáo Tûå laâ "möåt tiïëng<br /> nhûäng cún choaáng thûúâng xuyïn", phaãi "liïn tuåc loâng bi thiïët cuãa taác giaã gûãi àïën ngûúâi àoåc"?5<br /> duâng àöåc dûúåc rïdeácpin". Ngûúâi öng "röåc raåc Baâ Son trong Maãnh àêët lùæm ngûúâi nhiïìu ma<br /> nhû böå xûúng khö" [tr. 129-130]. Nïëu Tûå súå caái laâ naån nhên cuãa nhûäng tranh chêëp vïì uy thïë,<br /> maâu xanh miïn viïîn cuãa bêìu trúâi thò öng Thöëng quyïìn lûåc giûäa hai doâng hoå: Trõnh Baá vaâ Vuä Àònh.<br /> laåi súå maâu àoã cuãa hoa phûúång. Nhòn hoa phûúång Chó laâ con dêu cuãa doâng hoå Trõnh Baá nhûng baâ<br /> àoã rûåc, öng Thöëng luön liïn tûúãng… àïí röìi nhùn laåi chõu biïët bao oan khiïn, tuãi nhuåc do nhaâ chöìng<br /> mùåt, trêìm ngêm: "Tröng hoa maâ cûá rún rúãn. Vò gêy nïn. Sau àïm tên hön phaãi chõu nhêån cuãa<br /> cûá nhúá àïën luä tiïíu höìng vïå binh bïn laáng giïìng... chöìng "hai caái quêët nhû trúâi giaáng xuöëng cùåp<br /> Chuáng löi möåt öng giaáo ra àêëu töë, quy kïët öng àuâi troân mõn nhû böåt loåc" [tr.81], baâ àaä söëng<br /> laâ phêìn tûã xeát laåi, ài con àûúâng tû baãn chuã nghôa, nhû "con hêìu con haå" cho chöìng nhû àaä hûáa. Vò<br /> löåt truöìng öng ra, röìi phïët sún àoã kñn tûâ àêìu àïën thïë, khi biïët Thuã, Cao muöën mûúån "caái àiïìu xûa<br /> chên öng, àoaån àem phúi nùæng. Nhû thïë laâ biïíu kia laâ töåi löîi, laâ tai tiïëng àïí caã doâng hoå phaãi höí<br /> hiïån quyïët têm àoã hoáa tû tûúãng têìng lúáp trñ thûác. lêy" (quan hïå giûäa baâ vúái öng Phuác) àïí laâm "laá<br /> Trêìn àúâi chûa thêëy caái loaån naâo to nhû caái loaån buâa baão höå" cho öng Haâm vaâ caã doâng hoå Trõnh<br /> naây, caái loaån êm dûúng…!" [tr.147-148]. Cêu Baá, baâ vêîn khöng daám chöëi tûâ. Baâ àaä nhêån laänh<br /> cuöëi cuâng laâ möåt lúâi bònh luêån. Nhûng öng muöën sûá mïånh maâ doâng hoå chöìng giao cho: thûúng<br /> bònh luêån vïì cêu chuyïån àaä xaãy ra tûâ lêu "bïn thuyïët vúái "keã thuâ" (öng Phuác), yïu cêìu hoå ruát<br /> laáng giïìng" hay vïì "caái loaån" tûúng tûå àang hiïån laåi àún kiïån vuå àaâo tröåm maã. Àêy quaã laâ möåt<br /> diïån trong àúâi söëng quanh öng? Söëng vaâ laâm thûã thaách quaá lúán àöëi vúái baâ. Nhûng khöng ngúâ,<br /> viïåc trong möåt möi trûúâng ghï túãm nhû vêåy, öng cuöåc "thûúng thuyïët" cuãa baâ trûúác sûå "bùæt quaã<br /> Thöëng laâm sao traánh khoãi "tröng ngûúâi maâ ngêîm tang" cuãa Bñ thû Àaãng uãy Thuã vaâ Phoá ban Cöng<br /> <br /> 5. Nhiïìu taác giaã, "Thaão luêån vïì Àaám cûúái khöng coá giêëy giaá thuá", Vùn nghïå, 6/1990.<br /> <br /> <br /> <br /> 90♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N<br /> an Cao, àaä biïën thaânh cuöåc tònh tûå vuång tröåm, cún chêën àöång thêìn kinh êëy laâ caái chïët àêìy oan<br /> bêët chñnh cuãa möåt àöi tònh nhên giaâ. Lúâi tuyïn ûác…<br /> böë êëy cuãa Thuã àaä gêy chêën àöång tinh thêìn baâ Tiïíu thuyïët viïët vïì chiïën tranh thúâi kyâ àöíi<br /> Son. Luác àêìu, baâ "vûâa chaåy vûâa khoác vúái nöîi tuãi múái cuäng rêët nhaåy caãm vúái vêën àïì naây. Nhiïìu<br /> húân uêët ûác. Caã àïm cûá giúã thûác giúã nguã, ngûúâi taác phêím àaä ài vaâo chiïìu sêu nhên baãn khi miïu<br /> mïåt cûá nhû vùæt sûác ài" [tr. 217]. Sau àoá, baâ rúi taã àúâi söëng tinh thêìn cuãa nhûäng ngûúâi lñnh àûúåc<br /> vaâo traång thaái bêët an kinh khuãng. Têm lyá baâ thay trúã vïì sau chiïën tranh. Àoá laâ nhûäng con ngûúâi<br /> àöíi rêët phûác taåp. Tûâ àau khöí, tuãi nhuåc vò bõ lûâa luön coá caãm giaác mònh laâ keã may mùæn àûúåc söëng<br /> möåt caách trùæng trúån, baâ chuyïín sang lo êu, thùæc soát nhûng laåi mang trong loâng nhûäng aám aãnh<br /> thoãm, khöng biïët àiïìu gò seä xaãy ra. Vaâ khi àöëi khön nguöi. Coá khi àoá laâ nöîi aám aãnh búãi nhûäng<br /> diïån vúái caái nhòn gûúâm gûúâm vaâ nhûäng lúâi hoãi kyã niïåm quaá khûá - kyã niïåm chiïën tranh. Kiïn -<br /> töåi cuãa öng Haâm, baâ trúã nïn vö caãm, vö höìn, nhên vêåt chñnh cuãa Nöîi buöìn chiïën tranh luön<br /> "khöng khoác, khöng kïu xin oaán traách". Coá phaãi, aám aãnh vïì nhûäng caái chïët kinh hoaâng. Àoá laâ caái<br /> "chó nhûäng luác ngûúâi ta mêët hïët niïìm tin vaâo chïët cuãa anh tiïíu àoaân trûúãng: "oác phoåt ra khoãi<br /> nhûäng lúâi khuyïn baão, hûáa heån, thò múái coá daáng tai", maáu noáng höíi chaãy ra "ûúát àêîm búâ döëc<br /> hiïåu vaâ êm sùæc vö höìn thïë naây"? [tr. 222]. thoaãi"; "baäi chiïën trûúâng biïën thaânh àêìm lêìy,<br /> Thïë nhûng, baâ vêîn coân laâ ngûúâi, baâ khöng mùåt nûúác maâu nêu thêîm, nöíi vaáng àoã loâm" [tr.7].<br /> thïí laâm göî àaá. Vò vêåy, nhûäng "baâi" chûãi lïn böíng Àoá laâ caái chïët töåi nghiïåp cuãa Can: "Caái xaác lúã<br /> xuöëng trêìm, àêìy cay àöåc cuãa baâ Dêìn - vúå öng loeát, öëm o nhû xaác nhaái bõ doâng luä xö têëp lïn<br /> Phuác àaä chaåm àuáng vaâo nöîi àau, nöîi nhuåc cuãa möåt baäi lau lêìy luåa. Mùåt xaác chïët quaå róa, miïång<br /> baâ. Baâ laåi uáp mùåt xuöëng göëi khoác nûác núã. Àïën nheát àêìy laá muåc… vaâ thöëi quaá thïí laâ thöëi" [tr.25].<br /> khi àöëi mùåt vúái nhûäng êm mûu múái cuãa anh em Àoá coân laâ caái chïët cuãa tïn àõch do chñnh tay anh<br /> Haâm - Thuã, têm lyá nhên vêåt baâ Son laåi phaát triïín bùæn: "oùçn oaåi, àau àúán trong cún co giêåt giaäy<br /> lïn möåt bûúác. Luác àêìu baâ chó kïí lïí, than thên chïët", "maáu phoåt toáe lïn ûúát öëng quêìn anh"…<br /> traách phêån, sau àoá, baâ kiïn quyïët phaãn àöëi bùçng Coá khi àoá laâ nöîi aám aãnh vïì nhûäng àõa danh:<br /> lúâi noái röìi chuyïín sang phaãn ûáng bùçng haânh àöång Truöng Goåi Höìn, àöìi Xaáo Thõt la liïåt ngûúâi chïët<br /> (boã ra khoãi nhaâ) … sau trêån "xaáp laá caâ" tùæm maáu cuöëi thaáng chaåp<br /> Theo C. G. Jung, "nïëu nhêån xeát àïën haânh nùm 1972; höì caá Sêëu "höi thöëi quaánh laåi"; laâng<br /> àöång cuãa möåt ngûúâi suy nhûúåc thêìn kinh, ta seä Huãi lúã loái àïën ghï ngûúâi…<br /> thêëy hoå khöng yá thûác àûúåc hay hoå nghô àïën Têët caã nhûäng aám aãnh êëy àaä laâm nïn nhûäng<br /> chuyïån khaác. Hoå nghe àêëy maâ khöng nghe thêëy cún chêën thûúng tinh thêìn dûä döåi trong Kiïn.<br /> gò, hoå tröng àêëy maâ khöng tröng thêëy gò, hoå biïët Coá ngûúâi goåi àoá laâ "höåi chûáng thêìn kinh sau<br /> àêëy maâ khöng biïët gò"6 thò haânh àöång cuãa baâ chiïën tranh". Vò vêåy, nhên vêåt ngûúâi lñnh trong<br /> Son laâ haânh àöång cuãa möåt ngûúâi maâ thêìn kinh taác phêím söëng bùçng höìi ûác, bùçng vö thûác, bùçng<br /> àaä bõ suy nhûúåc trêìm troång. Luác naây, baâ khöng giêëc mú nhiïìu hún laâ söëng bùçng yá thûác. Nöîi aám<br /> coân laâm chuã àûúåc baãn thên mònh, têm trñ baâ "cûá aãnh vïì möåt quaá khûá bi thaãm, möåt hiïån taåi vö<br /> lú lûãng nhû àaä laåc vaâo chöën mï cung mï löå naâo. nghôa vúái nhûäng "mùåt thêåt baây ra gúám chïët" vaâ<br /> Ngûúâi chêng lêng, àêìu oác cuäng chêng lêng, àöi möåt tûúng lai múâ mõt àaä àêíy Kiïn vûún túái "coäi<br /> chên bûúác thêåp thoäm nhû bõ àêíy huát vïì phña xa xùm bïn ngoaâi biïn giúái cuãa tû duy, àaåt àïën<br /> trûúác. Cûá ài, cö àún, vö àõnh" [tr.263]. Àoá laâ coäi hoâa àöìng ngûúâi söëng vaâ ngûúâi chïët, haånh<br /> luác, yá thûác cuãa baâ "lêín tröën" vò coá "tiïìm thûác phuác vaâ khöí àau, höìi ûác vaâ ûúác mú" [tr. 91]. Vúái<br /> xen vaâo". Nhûng haânh àöång bùæt coác vaâ trêën aáp ngûúâi phuå nûä, nhûäng chêën àöång tinh thêìn maâ<br /> cuãa nhûäng boáng àen bõt mùåt (tûå xûng laâ Phuác) chiïën tranh gêy ra caâng nùång nïì hún (Qui trong<br /> àaä laâm baâ bûâng tónh. YÁ thûác àaä trúã laåi. Baâ caãm Chim eán bay cuãa Nguyïîn Trñ Huên, Thu trong<br /> thêëy "uêët ûác" vaâ "chaán ngaán àïën cûåc àiïím" vò Nûúác mùæt àoã cuãa Trêìn Huy Quang…).<br /> "keã bõ vu vaå vaâ ngûúâi àûúåc vu vaå àïìu huâa vaâo Nhòn chung, tiïíu thuyïët Viïåt Nam sau 1975<br /> laâm nhuåc" baâ [tr.264]. Vaâ hêåu quaã cuãa nhûäng rêët quan têm khaám phaá con ngûúâi trïn phûúng<br /> <br /> 6. S. Freud, Phên têm hoåc vaâ vùn hoáa têm linh (Àöî Lai Thuáy biïn soaån), Vùn hoáa Thöng tin, Haâ Nöåi, 2004, tr. 123.<br /> <br /> <br /> <br /> K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦91<br /> diïån tinh thêìn, nhêët laâ nhûäng con ngûúâi coá àúâi nhên vùn maâ thïí hiïån möåt quan niïåm toaân diïån<br /> söëng tinh thêìn bõ töín thûúng do sûå taác àöång cuãa vïì con ngûúâi. Àoåc tiïíu thuyïët höm nay, chuáng<br /> caác lûåc lûúång xaä höåi, phaãi söëng trong hoang ta thêëy phêìn lúán nhûäng con ngûúâi rúi vaâo hoaân<br /> mang, mêët niïìm tin, bïë tùæc. Chùèng haån, Vaån trong caãnh bõ "döìn eáp" àïën cuâng, thêåm chñ thêët baåi<br /> Bïën khöng chöìng (Dûúng Hûúáng) rúi vaâo tònh cay àùæng êëy àïìu coá khaã nùng thùng hoa têm höìn.<br /> traång khuãng hoaãng tinh thêìn do "aáp lûåc àan xen Coá thïí chuáng ta khöng haâi loâng khi thêëy nhûäng<br /> cuãa caái thiïån vaâ caái aác". Baâ Àêët trong Chuyïån con ngûúâi êëy yïëu àuöëi, nhu nhûúåc. Nhûng xeát<br /> laâng Cuöåi (Lï Lûåu) phaãi tûå kïët thuác cuöåc àúâi tuãi àïën cuâng, nhûäng súåi dêy àaân nïëu khöng chõu<br /> nhuåc cuãa mònh úã bïën Phaâ Àen vò khöng chõu buöåc cûáng hai àêìu vaâ khöng chõu àïí cho ngûúâi<br /> àûång nöíi sûå só nhuåc, àe doåa cuãa àûáa con àaä mêët nghïå sô xiïët maäi àïën khöng coân àöå chuâng nûäa,<br /> hïët nhên tñnh. Nguyïîn Tû trong Miïìn hoang laâm sao noá coá thïí taåo àûúåc nhûäng thanh êm kyâ<br /> tûúãng (Àaâo Nguyïîn) söëng trong àau khöí vúái diïåu vaâ tòm àûúåc caãm giaác tûå do trong sûå bay<br /> nhiïìu êín ûác àïën mûác àiïn loaån, tûå nhêån mònh böíng cuãa nhûäng thanh êm àoá? Nhûäng nhên vêåt<br /> "mùæc chûáng têm thêìn". Hoan vaâ Khiïm trong êëy cuäng vêåy, àöi khi bõ cuöåc söëng troái buöåc, döìn<br /> Ngûúåc doâng nûúác luä (Ma Vùn Khaáng) bõ töín àuöíi vaâ cùng lïn nhû nhûäng sûå dêy àaân, laåi trúã<br /> thûúng tinh thêìn do sûå àaây àoåa cuãa caác thïë lûåc nïn thùng hoa trong têm höìn vaâ taåo nïn caãm<br /> phaãn trùæc, dung tuåc, phi nhên v.v... xuác thêím myä ngûúåc chiïìu cho ngûúâi àoåc. Chên<br /> 3. Khaám phaá con ngûúâi úã bònh diïån naây lyá cuöåc söëng cuäng tûâng àûúåc ngöå ra tûâ nhûäng<br /> khöng phaãi laâ haå thêëp con ngûúâi, laâ thiïëu chêët hoaân caãnh trúá trïu nhû thïë…<br /> <br /> TAÂI LIÏÅU THAM KHAÃO<br /> 1. M. Bakhtin, 2003, Lyá luêån vaâ thi phaáp tiïíu thuyïët (Phaåm Vônh Cû dõch), Nxb Höåi Nhaâ vùn, Haâ Nöåi.<br /> 2. S. Freud, 2004, Phên têm hoåc vaâ vùn hoáa nghïå thuêåt (Àöî Lai Thuáy biïn soaån), Nxb Vùn hoáa Thöng tin, Haâ Nöåi.<br /> 3. S. Freud, Phên têm hoåc vaâ vùn hoáa têm linh (Àöî Lai Thuáy biïn soaån) , 2004, Nxb Vùn hoáa Thöng tin, Haâ Nöåi.<br /> 4. Ia. M. Kox, 1989, Sinh lyá hoaåt àöång cú, Nxb Mir Maxcova.<br /> 5. Phaåm minh lang, 2004, Freud vaâ têm phên hoåc, Nxb Vùn hoaá Thöng tin, Haâ Nöåi.<br /> 6. Nguyïîn Khùæc Viïån (Chuã biïn), 1991, Tûâ àiïín têm lyá, Nxb Ngoaåi vùn, Haâ Nöåi.<br /> 7. Nhiïìu taác giaã, "Thaão luêån vïì Àaám cûúái khöng coá giêëy giaá thuá", Vùn nghïå, 6/1990.<br /> 8. Nhiïìu taác giaã, 2002, Nhòn laåi vùn hoåc Viïåt Nam thïë kyã XX, Viïån vùn hoåc, Nxb Chñnh trõ Quöëc gia, Haâ Nöåi.<br /> <br /> <br /> SUMMARY:<br /> <br /> ASPECTS OF HUMAN EXPLORATION<br /> IN VIETNAMESE NOVELS AFTER 1975<br /> . Dr. Trêìn Thõ Mai Nhên<br /> <br /> Post - 1975 Vietnamese novels have expanded new aspects of human exploration.<br /> This paper only examines two aspects: the "unknown" human and the "vulnerable"<br /> human. Speaking about the "unknown" human is speaking about human as a natural<br /> entity. Human beings as natural entities have conscious life as well as unconscious life<br /> and spiritual life; human beings carry out social responsibility as well as human instincts.<br /> On the other hand, the "vulnerable" human are "small" men, constantly dominated and<br /> oppressed by the visible and invisible forces. They are good people but they do not<br /> always win in all situations. They are seriously hurt; then they lose hope and fall into<br /> depression. They have to live hopelessly in loneliness and depression. Exploring human<br /> beings in these aspects, the authors revealed thoir new and more comprehensive<br /> perceptions on human.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 92♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N<br />