intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

Các hệ sinh thái cửa sông: Những đặc trưng cơ bản, tài nguyên và định hướng cho việc phát triển bền vững

Chia sẻ: Lê Na | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:7

158
lượt xem
31
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nội dung bài báo giới thiệu những đặc trưng cơ bản của một dạng thủy vực chuyển tiếp ở vùng biển nhiệt đới: hệ cửa sông, trong đó chứa đựng những sinh cảnh đặc thù với những loài sinh vật có nguồn gốc biển, rộng nhiệt và rộng muối đã tạo nên những dạng tài nguyên to lớn cho sự phát triển kinh tế - xã hội của các tỉnh duyên hải.

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: Các hệ sinh thái cửa sông: Những đặc trưng cơ bản, tài nguyên và định hướng cho việc phát triển bền vững

KHOA HOC CONG NGHE<br /> <br /> <br /> CAC HE SIIMH THAI CIJA SOIMG: IMHUIMG DAC TRUIMG<br /> CQ BAIM, T A I IMGUYEIM V A DflMH HUQIMG CHO VIEC<br /> P H A T TRIEIM BEIM VUIMG<br /> Vfl Trung Tangi<br /> T6MTAT<br /> Noi dung bai bao gioi thieu nhung dac trung co ban ciia mot dang thiiy vuc chuyen tiep o vung bien nhiet<br /> doi: he ciia sdng, trong dd chiia dung nhung sinh canh dac thii vdi nhimg loai sinh vat cd ngudn gdc bien,<br /> rdng nhiet va rdng mudi da tao nen nhiing dang tai nguyen to ldn cho su phat trien kinh te-xa hdi cua cac<br /> tinh duyen hai. Thd manh cua viing cita sdng gdm dat mdi bdi va cac san pham cua dat, tai nguyen da dang<br /> sinh hpc, cung nhu tidm nang phat trien giao thdng, mo mang du lich sinh thai. Hon niia the ky qua, hang<br /> van ha dat mdi ria cac chau thd dugc chinh phuc nhd quai de lan bien. Nghe khai thac bien, trudc het la<br /> khai thac va nudi trdng hai san da cd nhiing ddng gdp quan trpng cho nen kinh te qudc dan. Tuy nhien, mat<br /> trai cua nd la khai thac cdn chira dung nhieu yeu td bat hpp li va kem ben vung: quai de lan bien d at, thieu<br /> qui hoach, lam xao trdn canh quan, gay lang phi tai nguyen; khai thac hai san qua miic, nudi trdng thuy san<br /> thieu su quan li, chat lupng mdi trudng suy giam... do dd, de lai nhieu hau qua sinh thai khdng kem nang<br /> ne nhu bd lai dat hoang hda do quai de khdng thanh, thu hep rimg ngap man (RNM), gay d nhidm mdi<br /> trudng... Truo'c thuc trang dd, bai bao neu len nhtrng nguyen tic va nhiing dinh hudng co ban cho khai thac<br /> va sir dung tidm nang dat dai va da dang sinh hpc viing cira sdng mdt each hpp li cho su phat trien kinh te -<br /> xa hdi mdt each bdn vung.<br /> Tir khoa: He sinh thdi cua song, phdt trien ben vitng.<br /> <br /> <br /> Cke he ciia song (CS) 11 noi chuyen tiep giiia Cic he CS dang trong trang thai phit trien<br /> nuoc ngpt vl nuoc man, a do nuoc ngpt hoa trpn co thong qua boat dpng boi tii-blo mon hoac dat lan<br /> miic dp voi nuoc man do boat dpng ciia thuy trieu. bien hoac bien lln dat va dly bien dpng, do do chtia<br /> Vtmg CS la mpt bp phan ciia doi bien ven bo (coastal dung nhieu riii ro tiem an, doi khi rIt khoe het doi<br /> zone), nlm trong truong tuong tie giQa luc dia-dai voi doi song con nguoi.<br /> duong-khi quyen ma true tiep la tuong tic song-bien. Dieu kien song cua vung CS, nhlt la dp muoi<br /> Bo bien nuoc ta trai ra gin 13 vl dp vl bi chia cit luon bien dpng trong bien dp Ion, ttr 0,5 den 30(32)<br /> thanh timg doan boi cac he thong song, tii do hinh %o voi toe dp nhanh theo khong gian vl thoi gian,<br /> thinh nen vung CS rpng Ion, hlu nhu 6m lly toln bp phu thupc vao cic chu ki mfia cua khi hau (mua lu vl<br /> khoi nuoc ven bo. Dpc bo bien, he CS co the gom cic kief tren cac song) vl chu ki thuy trieu.<br /> dang sau: Cic CS chau tho, CS hinh ph^u, chuoi dim Phan bo trong vting CS 11 nhting loli sinh vat<br /> pha ven bien mien Trung, vung vinh nong ven bo vl rpng nhiet vl rpng muoi, hinh thanh nen cac nhom<br /> cic sinh lay ngap trieu dupc phti boi rung ngap man sinh thii dac trung: nhom sinh vat nuoc ngpt thich<br /> (RNM) 6Tay Nam bp [8]. nghi voi dp muoi thap o phin diu CS, nhom sinh vat<br /> I. niHUniG DAC TRUNG Cff BAN CUA CAC HE CUA SONG CS chinh thiic, nhom sinh vat bien rpng vl hep muoi<br /> 1. Nhiing tinh chit ehung xam nhap vio vung thIp CS vl nhom sinh vat di cu<br /> qua CS (di cu song-bien hoac bien-song) de sinh sin<br /> Cic CS CO tuoi lich su tre hon so voi nhieu he ttt<br /> (Vu Trung Tang, 1994).<br /> nhien khic. Su ra doi ciia cic he CS hien dai gin lien<br /> voi lich su hinh thinh bo bien, khoing duoi 2000- Khu he sinh vat CS co tuoi Uch su tre hon so voi<br /> 3000 nam ve truoc. Dieu nly co anh huong quyet cic khu he phan bo a eke he sinh thii khic tren can<br /> dinh den qua trinh thich nghi v l tien hoa ciia cic loai hoac bien, chu yeu co nguon goc bien. Do do, so loli<br /> song trong vung. thich nghi dupc voi dieu kien song a vung CS khong<br /> nhieu, nhung o day nho tiitra huong nguon tiiu'c an<br /> phong phu, it ke tiiu chung thuong phat tiien hung<br /> tiiinh ve so lupng, tao nen san lupng cao cho khai thac.<br /> GS. TS. Dai hpc Qudc gia Ha Ndi<br /> <br /> NONG NGHIEP VA PHAT TRIEN NONG THON - SO 10 - THANG 10/2009<br /> KHOA HOC CONG NGHE<br /> <br /> khi tiitu cudng<br /> <br /> <br /> <br /> Vung CS nhu mpt cai bIy, bIy vio day nguon<br /> muoi khoing va chat htfu co tir luc dia dupc cac dong<br /> song mang ra hoac fit bien mang vao va dupc hinh<br /> thinh fai ch6, trong do mun ba htfu co dong vai tro<br /> quan trpng nhlt cho cac loai an mun ba (detritivore),<br /> NGHi CA<br /> mpt nhom uu the, tham gia chinh vio sir chuyen hoa<br /> vat chit va nang lupng cua he cua song (hinh 1).<br /> »• Antiirctiep — ^ . Con duong van chuyen vat chat chinh<br /> ^ Phan giai va hoan lai duoi dang nguon thiic an hiru c o khac. 2. Nhiing die di^m riSng ciia cic dang cua song<br /> Cac duong bau due la nguon khoi dau cho cac xich thiic in<br /> Tren quan diem dpng lire cua moi tuong tac<br /> Hinh 1. Ludi thtic in die tnmg eho cic ht da song song-bien, ngoai nhtfng tinh chit chung nhat nhu<br /> nhi$t ddi, gom xich thtic in chin nuoi, xich mun bi hthi neu a tren, cac CS con dupc dac trtmg boi nhting net<br /> ca vi xidi thiic in thim thiu, trong d6 xich thti 2 dong rieng cua minh (bing 1).<br /> vaiti-6quan trong bie nh& trong su ehuyen tii vit chit<br /> vi ning hiong trong vung (Vti TVung Tang, 1976,1999.)<br /> Bing 1. Nhiing die tnmg ca ban v6 di^u kifen tu nhi^n ctia cic ht cita song<br /> TT CAC DANG CUA SONG NHUNG D A C T R U N G CO B A N<br /> Day la viing sut lim kien tao dupc den bii. Dpng luc dong sdng<br /> Cic ciia song chiu tho: chiem uu the vdi tong lupng nudc ngpt va phii sa Ion, nudc CS bi<br /> 1 Chau tho song Hong ngpt hda manh, dat lan bien vdi toe dp cao, tao nen chau tho, cac bai<br /> va chau thd song Cuu long trieu biin cat, cac dao cira song va tien chau tho. Phan bo trong viing<br /> chii yeu la nhUng loai sinh vat nudc lp.<br /> Day la viing sut lun kien tao khong dupc den bii. Tong lupng nudc<br /> ngpt va lupng tai phii sa cua cac song thap, dong tridu uu the dua<br /> nudc man xam nhap sau vao npi dia, tao nen luc bao mdn manh ddi<br /> 2 Cic cua song hinh phSu<br /> vdi long sdng, bd", bai...do dd,^cu'a sdng ngay mdt loe rdng ra bien,<br /> bien lan din dat hen. Phan bd trong viing chu yeu la nhirng loai sinh<br /> vat nudc lo.<br /> Pha dupc hinh thanh nhd su xuat hien bd' cat phia ngoai, dm lay mdt<br /> xoang nudc phia trong dupc gpi la pha, trong dd ddng sdng chay ra<br /> bien mpt each an toan. Ngoai cira cua cac con sdng, pha cd ciia<br /> rieng cua minh lien thdng vdi bien. Trong miia mua, nudc sdng ldn,<br /> 3 Cic p h i midn Trtmg cac pha hoat dpng nhu nhimg ho chiia, phan bo trong pha chii yeu<br /> la nhiing loai nudc ngpt, nhung trong miia khd, lupng ddng chay<br /> thap, khdi nudc ciia pha bi man hda do nudc bien xam nhap vao;<br /> quIn xa sinh vat miia nay gom chii yeu nhirng loai nuoc Ip va lp man<br /> (meso- va polyhahne).<br /> Day la vimg dIt thap phat trien o' dong bing phu can sdng Ciiu<br /> Long vdi su thdng tri cua cay RNM. Nguon nudc ngpt va lupng phii<br /> Cic sinh Iiy ngip tridu dupc phu sa nhan tir sdng Cim Long thdng qua he thdng sdng-rach chIng<br /> 4.<br /> boi RNM a Tay Nam bp chit, hda trpn vdi nud-c bien xam nhap vao nhd boat ddng cua thuy<br /> trieu Bien Ddng va vinh Thai Lan. Sinh vat song trong vimg chu yeu<br /> la nhting loai nud-c lo.<br /> Dupc hinh thanh bdi nhieu nguyen nhan do su an sau cua bien vao<br /> npi dia, su hda tan cua cac tudng da, su ndi dao vdi bd, v.v... Cac vung<br /> vinh cung cd the nhan nud'c ngpt tir mpt so sdng sudi vdi luu lupng<br /> Cac vung, vinh nong thap, khdi nud'c man chiem uu the, thdng tri, do dd "che dp CS" chi<br /> 5<br /> venbdf xuat hien tam thdi. Phan bd trong viing chti yeu la nhirng loai sinh vat<br /> ciia khdi nud'c ven bd (neritic), chung cd the hoan thanh tat ca cac<br /> giai doan phat trien ca the cua minh ngay trong vinh.<br /> <br /> NONG NGHIEP VA PHAT TRIEN NONG THON - SO 10 - THANG 10/2009<br /> KHOA HOC CONG NGHE<br /> <br /> <br /> 3. Khai thic vi su dung cic dang tii nguydn ven bien lai dupc boi voi toe dp trung binh<br /> 10,8 ha/nam.<br /> Tii nguyen vung ciia song gom dat vl cic sin<br /> pham cua dat, nuoc va cac san phim tii nuoc, nguon Nhin chung, ria CTSH co khoang 20% chieu dai bo<br /> nang lupng sach (gio, thuy trieu), tiem nang phat bien bi xoi 16 voi tdc dp khi manh. Dac biet khu vuc<br /> trien giao thong vl du lich sinh thii. Chp Con-Van Ly (Hai Hau, Nam Dinh) trong 30 nam<br /> (1936-1966) dif da mat di 650 hati-enchieu dii 30 km,<br /> a. Ddt vd su dung ddt tdc dp trung binh 11 10-15 m/nam. Nhieu di tich nhu<br /> Str boi dip 6 ria cac chau tho 11 tien de quan mieng gieng, cong ling, thIp chuong nha thd'... nlm<br /> trpng cho cong cupc quai de lan bien, mo rpng dat trong sdng nudc, cich bd tii 500 den tren 1000 m.<br /> dai. Chau tho song Hong (CTSH) co dien tich Theo mdt tdng kef khic, bd bien CTSCL cung cd<br /> khoang 15.000 km^, con chau tho song Cuu Long hien tupng tuong ttr. Phia dong, tii Ghenh Hio den<br /> (CTSCL) CO dien fich Ion gin gIp 3 lln nhu the, cue nam mui Ca Mau bd bien hi xdi Id manh, nhlt 11<br /> khoang 40.000 km^ vl hing nam vin tiep tuc tien ra d cac huyen Dim Doi, Ngpc Hien. Trong giai doan<br /> bien voi toe dp cao, co noi den 80-120 m/nam nhu 6 1968-2004, dac biet 11 khoang thdi gian 1968-1987,<br /> fly nam CTSH hay tai cua Dai (song Tien) va fay bien da gam sau vao dat lien tii 0,5 den 2 km. Do dd,<br /> nam miii Cl Mau. dien tich dat hi mat chimg 8.367 ha, trung binh<br /> Cac kef qui khao sat cua Tran Dtic Thanh va 220 ha/nam. Ngupc lai, phia tay Ca Mau, nhlt 11 fir<br /> nnk. (2000) chi ra ring, a ven bien CTSH fir nam ciia song Bay Hip den Dat Mui, bd dich chuyen ra<br /> 1930-1965, dat dupc boi them ll 445,8 ha/nam, dien bien, noi xa nhat den 4 km, noi gan nhlt 2-3 km, nhd<br /> tich bi xoi lo la 32,33 ha/nam, can bing boi-lo la dd, dien tich dIt ven bien d day da tang len khoang<br /> +416,47 ha/nam. Nhu vay, tren 145 km chieu dai bo 7.494 ha, trung binh gin 200 ha/nam. Day 11 noi<br /> bien chau tho o giai doan nly toe dp lan bien trung dupc bdi fu manh, tao nen cho RNM phat trien vl md<br /> binh 11 28,7 m/nam. Trong thoi gian 1965-1990, dien rdng, trong khi dd doan bd tft ciia song Ong Ddc den<br /> tich boi 11 469,9 ha/nam, con lo 11 47,85 ha/nam, An Minh (Kien Giang) va tft Rach Gil den Ha Tien it<br /> cin can b6i-16 11 +422,5 ha/nam voi tdc dp lan bien cd bie'n dpng (Nguyfen Manh Hung, 2009).<br /> trung binh 29,1 m/nam. Giai dpan 1990-1998, can can Dit bai bdi ven bien sau khi chinh phuc, dupc su<br /> boi tti-xoi lo +639,7 ha/nam voi toe dp trung binh la dung vdi nhieu muc dich, chu yeu 11 noi dinh cu, md<br /> 44 m/nam, cao hon so voi cic giai dpan truoc. rpng dif nong nghiep, nuoi trdng thuy san, trdng va<br /> Ngupc voi qui trinh bdi fu 11 su xoi lo cua bo fu bd rtmg phdng hp ven bien.<br /> bien. Truoc thap ki 80 cua the ky truoc, doan bo tir Ngoai nhung ling xa mdi ra ddi d phia trong de<br /> Ciia Diem Di^n den Thuy Xuan (Thai Thuy, Thii bien, theo cac thdng ke (D6 Dinh Sam va nnk, 2005),<br /> Binh) hi bio mon ca bo vl day voi toe dp tuong ting dien tich dat ngap man ven bien dupc danh gil la<br /> la 13 m/nam vl 4 cm/nam (Vtt Trung Tang va nnk., 606.792 ha, bao gdm trong dd dat dupc phu bdi RNM,<br /> 1985), nhtmg khi RNM dupc phuc hoi, toln tuyen dat NTTS vl chua su dung dupc het ke trong bing 2.<br /> <br /> <br /> Bing 2. Phin bo di6ntichDNM, RNM vi dim NTTSti-ongcic khu vuc a Vi$t Nam<br /> Dien tich dat Dien tich cd RNM Dien tich khdng cd Dien tich ao dam<br /> TT Khu vuc ngap man RNM NTTS<br /> ha % ha % ha % ha %<br /> Tdng sd 606.792 100,0 155.290 100,0 225.394 100,0 226.075 100,0<br /> 1 Ddng Bic 65.000 10,71 22.969 14,80 27.194 12,06 14.837 6,56<br /> 2 DB Bic bd 57.345 9,45 20.842 13,42 22.651 10,05 13.852 6,13<br /> 3 Bac Trung bp 30.974 5,10 2.300 1,48 22.167 9,83 2.505 1,11<br /> 4 Nam Trung bd 13.068 2,15 700 0,45 * * 12.368 5,50<br /> 5 Ddng Nam bd &TP HCM 67.100 11,06 26.092 16,80 37.540 16,65 3.468 1,50<br /> 6 DBSCL 373.305 61,52 82.387 53,05 111.873 49,63 179.045 79,20<br /> Ngudn: Dd Dinh Sdm vd ct, (2005). Ddu (*) - khong thdng ke duac vi dien tich qud nho<br /> <br /> <br /> NONG NGHIEP VA PHAT TRIEN NONG THON - SO 10 - THANG 10/2009<br /> KHOA HOC CONG NGHE<br /> <br /> <br /> Cfing vdi tii nguyen dat vl sinh vat, vung CS cdn trudng. Nhd ngudn thiic an phong phii, vitng CS 11<br /> cd ngudn cit, cac khoing chit, dac biet la sa khoing "vudn uom" au the cua cac loli ddng vat bien, noi<br /> chua: Oxittitan,zircon, monazit, imenhit.. vdi trif lupng nuong tua, lan trdn ke thu, noi kiem an va bai de cua<br /> cong nghiep. Dly cdn 11 noi phit trien cong nghiep nhieu loli, 11 ciia ngd cua cac loli di cu song-bien (cl<br /> giao thong bien (ddng va siia chtia tau, xly dung cang), chinh) hay bien-song (ca mdi, cl chay).<br /> cic CO sd che bien hai san, nhieu noi trd thinh nhifng Cac ket qua nghien ciiu ciia nhieu tac gia ve fhlnh<br /> khu an duong va du lich sinh thii hip din. phin cac nhdm loli sinh vat CS dien hinh dupc tdng<br /> b. Da dang sinh hoc hpp lai vl tiinh bIy d bing 3 {Vu Trung Tang, 1994,<br /> 2009). Ngoli sd lupng loli phong phu, trong vung CS<br /> Do lich sti hinh fhlnh, su phan hda cao ve noi<br /> cdn tdn tai cic he stiih thii va noi sdng rat dac sic:<br /> sdng, nhat 11 trong RNM, tham cd bien vl su bien<br /> RNM, tham cd bien, cic bai trieu tran, cic dao CS, bd<br /> dpng cua cic dieu kien sdng... nen mtic da dang sinh<br /> dl dly hang ddng den cic ao dim NTTS, v.v... Trong<br /> hpc (DDSH) ctia he CS khi cao, tao cho cic loai<br /> dd xuat hien rat phong phu noi sdng cho cic loli.<br /> sdng dn dinh trong dieu kien bat dn dinh ciia moi<br /> Bing 3. S6 lugng eie nhdm loii sinh vit trong eie h^ cua song nudc ta<br /> Quang CS chau Tam Pha Dam Dam Cira sdng<br /> Cac nhdm Dam Dam<br /> Ninh - Hai thd Bac Giang- Lang 0 Nha Ciru Long<br /> sinh vat Tra 6 Thi Nai<br /> Phdng bd Cau Hai Cd Loan Phu<br /> Macrophyta - 120-192 54 - 31 «30 136 104 -<br /> Phytoplanktton 185 183 357 99 85 - 185 116 278<br /> Zooplankton - 185 38 38 38 - 64 44 36<br /> Zoobenthos 135-500 177-183 75 45 19 36 192 172 a 200<br /> Cdc lodi cd 280 226 171 115 38-67 133 114 93 155<br /> Nguon: VU Trung Tang, 1994, 2009, tdng hap tie nhieu tdc gid.<br /> <br /> II. HIEN TRANG SU DUNG TAI NGUYEN VA NHUNG THACH THUC Miai thac vl NTTS 11 lpi the so sinh ndi troi nhd<br /> Ttr lau, vung CS da trd fhlnh dia bin boat ddng nhtfng dieu kien thuan lpi ciia vung. Nghien ciiU ciia<br /> manh me cua cic linh vuc kinh te. Nhin chung, viec A B. Longhurst vl D. Pauly (1987) chi ra ring,<br /> khai thac fli nguyen nhu quai de lan bien, chinh khoing 50% sd loli cl bien cd ddi sdng phu thupc vio<br /> phuc cac vfing dif mdi, khai thic RNM, dinh cl vl viing CS nhiet ddi vl khong it hon 10-15% nhu the ddi<br /> NTTS, khai khoing... thudng chay theo lpi ich rieng vdi vung can nhiet ddi. Mdi quan he nay tiiy thupc<br /> cua cic nganh. Ttr dd, din den tinh trang, lpi ich cua vio tiing loli, timg giai doan phat trien khac nhau<br /> nganh nly chdng lai lpi ich cua nglnh khic, lpi ich ciia ddi sdng. O cic CS on ddi, nhu CS thupc ddng<br /> trudc mit mau thuin vdi lpi ich lau dii. Kem theo dd bing Louisiana, cd den 35-72% cic loli vl tren 90% sd<br /> 11 sir quIn ly non kem, mang tinh don nglnh, khong lupng cl the da sti dung CS nhu "vudn uom" cua<br /> phu hpp vdi clu tnic phtic tap, nhtmg rat thdng nhat chung.<br /> cua cic he sinh thii CS, dua den viec buy hoai va su Blaber S. J. M. (1980) cdn khang dinh, dai bp<br /> dting lang phi tai nguyen. Nhieu dien tich RNM bi ddn phan ca CS nhiet ddi va can nhiet doi khong mang<br /> ha, nhieu dien tich NTTS do nang suit suy giam hi bd "ban chat ctia song" ml la nhdm dac tnmg cua ngu<br /> hoang; bai de, noi kiem an cua cac loli dpng vat bien gidi vung bien nong, ntrde due vdi dd mudi rIt bien<br /> bi khuly dao, htty hoai vl 6 nhi§m, v.v... do dd, sir phit ddng. Nhat 11 d cic bien phia Nam va Dong nam A,<br /> trien kinh te-xa hpi cua vung trd nen kem ben vifng. fay Phi vl phia bic My La tinh, noi nhan lupng nudc<br /> Tuy fli nguyen cua vung CS da dang, song khong Id tii nhtfng he thdng song ldn nhu: An HI,<br /> DDSH 11 dang then chdt, mang tinh ddn bay cho su song Gang (An Dp), Brakmaputi-a (Bangladesh),<br /> phit trien KT-XH cua cic huyen ven bien. Song nhat Mekong (Dong Duong), Congo (tay Phi), Amazon<br /> thiet viec khai thic vl su dung cic dang tai nguyen (Brasil)... Do dd, trong sd 142 loli cl nghien ciiu d<br /> chi dupc dtmg a mtic tdi tm ml khong dupc vupt qua Nam Phi (Whitfield, 1994), cd tdi 71% sd loai la nhung<br /> gidi ban chiu dung cua chung. dai dien hoac holn toln hay mdt phan ddi sdng phu<br /> thupc vio vung CS,ti-ongdd, cl CS chiem 28% vl cl<br /> <br /> NONG NGHIEP VA PHAT TRIEN NONG THON - SO 10 - THANG 10/2009<br /> KHOA HOC CONG NGHE<br /> <br /> bien rpng mudi 43%, sd cdn lai 11 nhirng loli ca bien vang lai (21%), mpt sd loai la ca nudc ngpt rdng mudi<br /> hep mudi, xuat hien vdi sd lupng if nhu nhiing khach (5%) vl nhiing loli di cu qua vung CS ''^°^~<br /> <br /> Mugil cephalus Scomberoides lysan<br /> <br /> Cu'a s6ng& ven bd'<br /> S:
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2