Các nguyên lý của dòng chảy chất lỏng và sóng mặt trong sông, cửa sông, biển và đại dương - Chương mở đầu

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:14

Thêm vào BST

Báo xấu

90
lượt xem 14
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

ột nhà khoa học người Hà Lan, chuyên gia về các lĩnh vực thuỷ động lực và vận chuyển trầm tích. Ông giảng dạy ở Hà Lan, tham gia giảng dạy và nghiên cứu tại nhiều viện nổi tiếng trên thế giới. Quyển sách “Các nguyên lý của dòng chảy chất lỏng và sóng mặt trong sông, cửa sông, biển và đại dương” được ông biên soạn làm giáo trình giảng dạy trong một năm tại Trường đại học Utrecht và được Nhà xuất bản AQUA ấn hành lần đầu tiên vào năm 1989, tái bản vào năm 1994...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Các nguyên lý của dòng chảy chất lỏng và sóng mặt trong sông, cửa sông, biển và đại dương - Chương mở đầu

trêng ®¹i häc khoa häc tù nhiªn Leo C. van Rijn C¸c nguyªn lý cña dßng ch¶y chÊt láng vµ sãng mÆt trong s«ng, cöa s«ng, biÓn vµ ®¹i d¬ng Biªn dÞch: NguyÔn Thä S¸o hµ néi 2004 1
2
3
4
Lêi ngêi dÞch L eo C. van Rijn lµ mét nhµ khoa häc ngêi Hµ Lan, chuyªn gia vÒ c¸c lÜnh vùc thuû ®éng lùc vµ vËn chuyÓn trÇm tÝch. ¤ng gi¶ng d¹y ë Hµ Lan, tham gia gi¶ng d¹y vµ nghiªn cøu t¹i nhiÒu viÖn næi tiÕng trªn thÕ giíi. QuyÓn s¸ch “C¸c nguyªn lý cña dßng ch¶y chÊt láng vµ sãng mÆt trong s«ng, cöa s«ng, biÓn vµ ®¹i d¬ng” ®îc «ng biªn so¹n lµm gi¸o tr×nh gi¶ng d¹y trong mét n¨m t¹i Trêng ®¹i häc Utrecht vµ ®îc Nhµ xuÊt b¶n AQUA Ên hµnh lÇn ®Çu tiªn vµo n¨m 1989, t¸i b¶n vµo n¨m 1994 kh«ng cã söa ®æi. S¸ch chñ yÕu ®Ò cËp ®Õn nh÷ng nguyªn lý c¬ b¶n cña c¬ häc chÊt láng trong s«ng, cöa s«ng, biÓn vµ ®¹i d¬ng. Cuèn s¸ch nµy cã thÓ chia lµm ba phÇn chÝnh: c¬ chÊt láng øng dông, sãng dµi vµ sãng ng¾n; ngoµi ra phÇn phô lôc ®Ò cËp ®Õn c¸c ph¬ng ph¸p to¸n häc dïng trong c¬ chÊt láng. Nh÷ng ch¬ng ®Çu tiªn tr×nh bµy c¸c nguyªn lý c¬ b¶n vÒ thñy tÜnh häc, ®éng häc vµ ®éng lùc häc chÊt láng, m« t¶ nh÷ng ph¬ng tr×nh cña Euler, Bernoulli, Navier- Stokes vµ Reynolds, gi¶i thÝch c¸c hiÖn tîng dßng ch¶y díi ph©n giíi vµ trªn ph©n giíi, dßng ch¶y tr¬n vµ nh¸m, dßng ch¶y líp biªn vµ søc c¶n dßng ch¶y, dßng thÕ, dßng thay ®æi chËm vµ nhanh, dßng ch¶y cong vµ c¸c lùc sinh dßng ch¶y. PhÇn tiÕp theo m« t¶ chi tiÕt nh÷ng hiÖn tîng sãng dµi nh sãng tiÕn, sãng ®øng, sãng tÞnh tiÕn, sãng lò, sãng triÒu, sãng do mËt ®é vµ sãng d©ng do b·o. PhÇn cuèi gi¶i thÝch c¸c hiÖn tîng níc n«ng, khóc x¹, nhiÔu x¹, sãng ®æ, líp biªn sãng, dßng ch¶y däc bê trong ®íi sãng ®æ, sãng ngÉu nhiªn. QuyÓn s¸ch viÕt dÔ hiÓu, c¸c h×nh vÏ minh ho¹ sinh ®éng cïng nhiÒu vÝ dô cã thÓ sö dông nh c¸c bµi tËp. V× vËy nã sÏ rÊt cã Ých ®èi víi sinh viªn ngµnh thuû v¨n, h¶i d¬ng häc vµ c¸c ngµnh liªn quan nh m«i trêng, thuû lîi, giao th«ng thuû, x©y dùng c«ng tr×nh thuû. Ngêi dÞch cè g¾ng b¸m s¸t néi dung cuèn s¸ch, nhng ch¾c ch¾n kh«ng tr¸nh khái thiÕu sãt. Ngêi dÞch c¸m ¬n Khoa KhÝ tîng-Thuû v¨n-H¶i d¬ng häc vµ PGS TS Ph¹m V¨n HuÊn vÒ nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp ®Ó cuèn s¸ch ®îc hoµn thiÖn h¬n. NguyÔn Thä S¸o 5
Môc lôc Lêi nãi ®Çu......................................................................................................... 13 L êi c¶m ¬n 14 Ch¬ng 1. Më ®Çu 15 1.1. NÒn t¶ng lÞch sö ......................................................................................... 15 1.2. C¸c ®Þnh nghÜa........................................................................................... 16 1.3. C¸c lo¹i dßng ch¶y ..................................................................................... 17 1.4. Ký hiÖu vµ ®¬n vÞ........................................................................................ 19 Ch¬ng 2. Nh÷ng thuéc tÝnh cña chÊt láng 20 2.1. Më ®Çu....................................................................................................... 20 2.2. MËt ®é........................................................................................................ 21 2.3. TÝnh nhít ................................................................................................... 22 2.4. TÝnh chÞu nÐn hoÆc ®µn håi ........................................................................ 24 2.5. Søc c¨ng mÆt ngoµi .................................................................................... 25 ch¬ng 3. Thuû tÜnh häc .................................................................................. 28 3.1. Më ®Çu....................................................................................................... 29 3.2. TÝnh ®¼ng híng........................................................................................ 29 3.3. ¸p suÊt thuû tÜnh ....................................................................................... 30 3.4. C¸c mÆt cong.............................................................................................. 31 3.5. §é næi......................................................................................................... 31 Ch¬ng 4. §éng häc chÊt láng 32 4.1. Më ®Çu....................................................................................................... 33 4. 2. §êng dßng vµ dßng nguyªn tè.................................................................. 33 4.3. Hµm dßng .................................................................................................. 34 4.4. Gia tèc........................................................................................................ 35 4.5. BiÕn d¹ng................................................................................................... 36 DÞch chyÓn:........................................................................................................ 36 Quay: .................................................................................................................. 36 6
BiÕn d¹ng tuyÕn tÝnh:....................................................................................... 37 BiÕn d¹ng gãc:................................................................................................... 38 4.6. Xo¸y........................................................................................................... 38 ch¬ng 5. §éng lùc häc chÊt láng 39 5.1. Më ®Çu....................................................................................................... 39 5.2. Ph¬ng tr×nh liªn tôc (c©n b»ng khèi lîng)............................................... 39 5.2.1 ThÓ tÝch ®iÒu khiÓn.................................................................................. 39 5.2.1 Dßng nguyªn tè ........................................................................................ 41 5.2.3 Dßng ch¶y kh«ng æn ®Þnh mét chiÒu trong lßng dÉn hë..................... 41 5.3. C©n b»ng ®éng lîng ................................................................................. 43 5.3.1. §Þnh luËt thø hai cña Newton ............................................................... 43 5.3.2. §éng lîng vµ n¨ng lîng ®i qua mét mÆt c¾t ................................... 43 5.3.3. øng dông.................................................................................................. 44 5.4. Ph¬ng tr×nh chuyÓn ®éng.......................................................................... 45 5.4.1. C¸c lùc t¸c ®éng lªn nh÷ng phÇn tö chÊt láng.................................... 45 5.4.2. Ph¬ng tr×nh Euler................................................................................. 47 5.4.3. Ph¬ng tr×nh Bernoulli.......................................................................... 48 5.4.4. Ph¬ng tr×nh Navier-Stokes.................................................................. 59 5.4.5. Ph¬ng tr×nh Reynolds .......................................................................... 60 Ch¬ng 6. Dßng ch¶y æn ®Þnh ®Òu 68 6.1. Më ®Çu....................................................................................................... 68 6.2. C¸c lùc chÊt láng vµ øng suÊt trît ............................................................ 69 6.3. Ph©n bè vËn tèc trong líp biªn dßng ch¶y ph©n tÇng .................................. 70 6.3.1. Më ®Çu ...................................................................................................... 70 6.3.2. Ph©n bè vËn tèc....................................................................................... 71 6.4. Ph©n bè vËn tèc trong líp biªn rèi .............................................................. 72 6.4.1. §¸y tr¬n vµ nh¸m.................................................................................... 72 6.4.2. Líp con rèi l«garit .................................................................................. 74 6.4.3. Líp con nhít ............................................................................................ 78 6.4.4. Líp con qu¸ ®é ........................................................................................ 78 6.4.5. Líp con phÝa ngoµi ................................................................................. 78 6.4.6. Ph©n bè tæng qu¸t cña vËn tèc ®èi víi dßng ch¶y tr¬n vµ nh¸m...... 79 6.4.7. Ph©n bè vËn tèc theo híng ngang (dßng thø cÊp) ............................ 83 6.5. C¸c c«ng thøc søc c¶n dßng ch¶y ................................................................ 84 6.5.1. C«ng thøc Chezy ..................................................................................... 84 6.5.2. HÖ sè Chezy.............................................................................................. 84 7
6.5.3. C«ng thøc Manning ................................................................................ 86 6.5.4. MÆt c¾t ngang phøc t¹p.......................................................................... 87 6.5.5. C¸c vÝ dô................................................................................................... 88 6.6. Dßng ch¶y trªn ph©n giíi vµ díi ph©n giíi................................................ 90 6.6.1. VËn tèc lan truyÒn cña mét sãng nguyªn tè ........................................ 90 6.6.2. Dßng ch¶y ph©n giíi vµ ®é s©u ph©n giíi ............................................ 92 ch¬ng 7. Dßng ch¶y æn ®Þnh kh«ng ®Òu 95 7.1. Më ®Çu....................................................................................................... 95 7.2. Dßng thÕ..................................................................................................... 95 7.2.1. Më ®Çu ...................................................................................................... 95 7.2.2. Dßng thÕ hai chiÒu.................................................................................. 96 7.2.3. Líi dßng (líi thuû ®éng lùc).............................................................. 97 7.2.4. øng dông.................................................................................................. 99 7.3. Dßng ch¶y rèi biÕn ®æi dÇn....................................................................... 100 7.3.1. Më ®Çu .................................................................................................... 100 7.3.2. Ph¬ng tr×nh Belanger......................................................................... 101 7.3.3. Ph©n lo¹i nh÷ng ®êng cong mÆt níc.............................................. 102 7.3.4. TÝnh to¸n gi¶i tÝch nh÷ng ®êng cong mÆt níc.............................. 111 7.3.5. TÝnh to¸n ®êng cong mÆt níc b»ng ph¬ng ph¸p sè ................... 115 7.4. Dßng ch¶y rèi biÕn ®æi nhanh................................................................... 117 7.4.1. Më ®Çu .................................................................................................... 117 7.4.2. Ph¬ng tr×nh Carnot cho dßng ch¶y gi¶m tèc .................................. 117 7.4.3. Níc nh¶y thñy lùc............................................................................... 119 7.4.4. Dßng ch¶y trong èng ............................................................................ 122 7.4.5. §Ëp trµn ®Ønh réng ............................................................................... 123 7.4.6. §Ëp trµn ®Ønh hÑp................................................................................. 125 7.4.7. §Ëp trµn thµnh máng ........................................................................... 126 7.4.8. C«ng tr×nh më díi níc ..................................................................... 128 7.4.9. Ph©n bè vËn tèc trong dßng biÕn ®æi nhanh ..................................... 128 7.5. Dßng ch¶y cong ........................................................................................ 131 7.6. C¸c lùc chÊt láng t¸c ®éng lªn vËt thÓ....................................................... 134 7.6.1. Më ®Çu .................................................................................................... 134 7.6.2. Lùc c¶n ................................................................................................... 135 7.6.3. Lùc n©ng................................................................................................. 138 7.6.4. C¸c vÝ dô................................................................................................. 138 Ch¬ng 8. Dßng kh«ng æn ®Þnh: sãng dµi trªn mÆt tù do.......................... 141 8.1. Më ®Çu..................................................................................................... 141 8.2. Nh÷ng ph¬ng tr×nh c¬ b¶n...................................................................... 141 8
8.2.1. Ph¬ng tr×nh liªn tôc vµ chuyÓn ®éng............................................... 141 8.2.2. Ph©n tÝch (®¸nh gi¸) bËc ®¹i lîng..................................................... 144 8.2.3. §Æc tÝnh cña nh÷ng sãng dµi............................................................... 146 8.3. Sãng tiÕn .................................................................................................. 146 8.3.1. Ph¬ng tr×nh c¬ b¶n............................................................................. 146 8.3.2. Nh÷ng hiÖn tîng ¶nh hëng ®Õn sù lan truyÒn sãng..................... 149 8.4. Sãng ®øng................................................................................................ 152 8.4.1 Thuû vùc hë ............................................................................................ 152 8.4.2 Thuû vùc kÝn........................................................................................... 156 8.5. Nh÷ng sãng tÞnh tiÕn................................................................................ 157 8.6. Sãng lò trong s«ng.................................................................................... 161 8.6.1. M« h×nh sãng ®éng lùc ......................................................................... 163 8.6.2. M« h×nh sãng khuÕch t¸n..................................................................... 163 8.6.3. M« h×nh sãng ®éng häc......................................................................... 164 8.6.4. Mèi quan hÖ ®é s©u - lu lîng ........................................................... 167 8.7. Sãng thuû triÒu......................................................................................... 168 8.7.1. Më ®Çu .................................................................................................... 168 8.7.2. Lùc t¹o triÒu .......................................................................................... 170 8.7.3. Ph©n tÝch vµ dù ®o¸n thñy triÒu......................................................... 172 8.7.4. Sãng ®iÒu hoµ vµ ph©n lo¹i thñy triÒu ............................................... 174 8.7.5. Lùc Coriolis ........................................................................................... 177 8.7.6. Thñy triÒu trong ®¹i d¬ng ................................................................. 180 8.7.7. Thñy triÒu trong biÓn ........................................................................... 184 8.7.8. Thñy triÒu trong cöa s«ng ................................................................... 187 8.9. Dßng mËt ®é trong cöa s«ng ..................................................................... 194 8.9.1. C¸c kiÓu ph©n tÇng............................................................................... 195 8.8.2. C¸c ph¬ng tr×nh c¬ b¶n...................................................................... 197 8.8.3. Dßng trao ®æi......................................................................................... 200 8.8.4. Nh÷ng sãng néi dµi ............................................................................... 201 8.9. Dßng ch¶y giã vµ níc d©ng trong biÓn vµ ®¹i d¬ng ............................... 201 8.9.1. Dßng ch¶y giã ........................................................................................ 201 8.9.2. Sù d©ng mùc níc do giã thæi vµo bê (níc d©ng do b·o)............... 205 8.9.3. BiÕn ®æi mùc níc do giã thæi däc bê ................................................ 207 8.9.4. BiÕn ®æi mùc níc bëi giã thæi xiªn mét gãc .................................... 209 8.9.5. Níc tråi vµ níc sôt gÇn bê............................................................... 209 8.9.6. Hoµn lu ®¹i d¬ng .............................................................................. 210 Ch¬ng 9. Dßng kh«ng æn ®Þnh: sãng ng¾n trªn mÆt 212 9.1. Më ®Çu..................................................................................................... 212 9
9.2. Lý thuyÕt sãng tuyÕn tÝnh vµ phi tuyÕn ..................................................... 213 9.2.1. Ph¬ng tr×nh Bernoulli cho dßng kh«ng æn ®Þnh............................. 213 9.2.2. Lý thuyÕt sãng tuyÕn tÝnh biªn ®é nhá .............................................. 214 9.2.3. Lý thuyÕt sãng biªn ®é nhá phi tuyÕn................................................ 217 9.2.4. C¸c hiÖu øng phi tuyÕn: vËn chuyÓn khèi lîng trong sãng kh«ng ®æ ........................................................................................................................... 218 9.2.5. C¸c hiÖu øng phi tuyÕn: vËn chuyÓn khèi lîng trong sãng ®æ...... 222 9.3. C¸c thuéc tÝnh sãng tuyÕn tÝnh ................................................................. 223 9.3.1. Më ®Çu .................................................................................................... 223 9.3.2. Quan hÖ ph©n t¸n.................................................................................. 225 9.3.3. VËn tèc h¹t chÊt láng............................................................................ 230 9.3.4. DÞch chuyÓn h¹t chÊt láng ................................................................... 232 9.3.5. ¸p suÊt chÊt láng .................................................................................. 233 9.3.6. Sãng ®øng .............................................................................................. 234 9.4. Líp biªn sãng ........................................................................................... 235 9.4.1. BÒ dµy líp biªn...................................................................................... 235 9.4.2. Ph©n bè vËn tèc..................................................................................... 236 9.4.3. øng suÊt trît vµ ma s¸t t¹i ®¸y......................................................... 238 9.4.4. Sãng chång lªn dßng ch¶y ................................................................... 239 9.5. N¨ng lîng sãng vµ sù truyÒn n¨ng lîng................................................ 242 9.5.1. ThÕ n¨ng vµ ®éng n¨ng ........................................................................ 242 9.5.2. TruyÒn n¨ng lîng vµ th«ng lîng .................................................... 244 9.5.3. VËn tèc nhãm sãng................................................................................ 244 9.5.4. VËn tèc front sãng................................................................................. 245 9.6. Ph¶n x¹ sãng............................................................................................ 248 9.7. Sãng níc n«ng ........................................................................................ 248 9.7.1. C©n b»ng dßng n¨ng lîng .................................................................. 249 9.7.2. ¶nh hëng cña ma s¸t ®¸y................................................................... 250 9.7.3. ¶nh hëng cña dßng ch¶y.................................................................... 251 9.8. Khóc x¹ sãng............................................................................................ 253 9.8.1. §Þnh nghÜa ............................................................................................. 253 9.8.2. Chu kú sãng kh«ng ®æi......................................................................... 254 9.8.3. Ph¬ng tr×nh khóc x¹ vµ ph¬ng tr×nh dßng n¨ng lîng ............... 255 9.8.4. §êng ®¼ng s©u song song víi bê th¼ng............................................ 256 9.8.5. §êng ®¼ng s©u biÕn ®æi dÇn dÇn ...................................................... 258 9.8.6. BÉy sãng ................................................................................................. 261 9.8.7. Sãng r×a .................................................................................................. 262 9.9. NhiÔu x¹ sãng........................................................................................... 263 9.10. Sãng ®æ .................................................................................................. 264 10
9.10.1. Giíi h¹n ®é dèc.................................................................................... 264 9.10.2. Giíi h¹n ®é cao sãng trªn ®¸y n»m ngang....................................... 264 9.10.3. Giíi h¹n ®é cao sãng trªn ®¸y nghiªng............................................ 265 9.10.4. BiÕn ®æi sãng trong vïng sãng ®æ..................................................... 271 9.10.5. Sãng leo trong vïng sãng vç bê......................................................... 271 9.11. BiÕn ®æi mùc níc do sãng (níc d©ng vµ níc rót)................................ 271 9.11.1. Më ®Çu .................................................................................................. 271 9.11.2. øng suÊt ph¸t x¹ ................................................................................. 272 9.11.3. Níc rót do sãng trong sãng kh«ng ®æ ............................................ 274 9.11.4. Níc d©ng do sãng trong sãng ®æ ..................................................... 276 9.11.5. Nh÷ng sãng dµi bÞ chÆn vµ nhÞp sãng ®æ ........................................ 277 9.12. Dßng ch¶y däc bê do sãng ....................................................................... 278 9.12.1. Më ®Çu .................................................................................................. 278 9.12.2. Bªn ngoµi vïng sãng ®æ ..................................................................... 278 9.12.3. Bªn trong vïng sãng ®æ...................................................................... 279 9.13. Sãng ngÉu nhiªn .................................................................................... 283 9.13.1. Më ®Çu .................................................................................................. 283 9.13.2. Sãng ®Æc trng .................................................................................... 283 9.13.3. Ph©n bè Rayleigh ®é cao sãng........................................................... 284 9.13.4. Phæ sãng ............................................................................................... 287 9.13.5. Sù t¨ng trëng sãng............................................................................ 291 9.13.6. §é cao vµ híng sãng u thÕ............................................................. 293 9.13.7. §o ®¹c ®é cao sãng.............................................................................. 295 P hô lôc 296 Phô lôc A: C¸c c«ng thøc ................................................................................ 296 C¬ b¶n .............................................................................................................. 296 Dßng ch¶y s«ng............................................................................................... 296 Nh÷ng sãng mÆt dµi ....................................................................................... 298 Nh÷ng sãng mÆt ng¾n .................................................................................... 298 Phô lôc B : To¸n häc dïng trong c¬ häc chÊt láng ........................................... 301 1. C¸c ®¹o hµm ................................................................................................ 301 2. Nh÷ng ®¹i lîng v« híng vµ vect¬ ......................................................... 304 3. Sè phøc vµ vect¬ ......................................................................................... 307 Phô lôc C: Rèi................................................................................................. 309 1. Më ®Çu.......................................................................................................... 309 2. Nguån gèc cña rèi....................................................................................... 309 3. C¸c lo¹i rèi................................................................................................... 309 4. Cêng ®é vµ n¨ng lîng rèi ...................................................................... 310 5. Nh÷ng quy m« chiÒu dµi rèi ...................................................................... 311 11
6. CÊu tróc cña nh÷ng líp biªn rèi............................................................... 313 7. øng suÊt rèi vµ m« h×nh hãa nã................................................................ 314 Phô lôc D: Ph¬ng ph¸p ®Æc trng gi¶i ph¬ng tr×nh dßng ch¶y .................... 318 C¸ch tiÕp cËn b¨ng sè .................................................................................... 320 Phô lôc E: Ph¬ng ph¸p gi¶i tÝch cho nh÷ng ph¬ng tr×nh dßng ch¶y ®îc tuyÕn tÝnh ho¸................................................................................................................. 324 T µI liÖu tham kh¶o 328 12
Lêi nãi ®Çu QuyÓn s¸ch nµy tr×nh bµy bµi gi¶ng trong mét n¨m vÒ dßng ch¶y chÊt láng vµ nh÷ng sãng mÆt cho nh÷ng nhµ ®Þa lý tù nhiªn t¹i Trêng ®¹i häc Utrecht ë Hµ Lan. QuyÓn s¸ch chñ yÕu ®Ò cËp ®Õn nh÷ng nguyªn lý c¬ b¶n cña c¬ häc chÊt láng trong s«ng, cöa s«ng, biÓn vµ ®¹i d¬ng. Nh÷ng ch¬ng ®Çu tiªn lµ 2, 3 vµ 4 bao trïm nh÷ng lÜnh vùc vÒ thuéc tÝnh chÊt láng, thñy tÜnh häc vµ ®éng häc. Ch¬ng 5 vÒ ®éng lùc häc chÊt láng, m« t¶ nh÷ng ph¬ng tr×nh ®éng lîng cña Euler, Bernoulli, Navier-Stokes vµ cuèi cïng lµ Reynolds, ngêi tr×nh bµy mét ph¬ng ph¸p lÊy trung b×nh thêi gian liªn quan ®Õn dßng ch¶y rèi. Ch¬ng 6 ®Ò cËp ®Õn dßng æn ®Þnh ®Òu trong s«ng. ë ® ©y gi¶i thÝch c¸c hiÖn tîng nh dßng ch¶y díi ph©n giíi vµ trªn ph©n giíi, dßng ch¶y tr¬n vµ nh¸m, dßng ch¶y líp biªn vµ søc c¶n dßng ch¶y. Ch¬ng 7 tr×nh bµy dßng æn ®Þnh kh«ng ®Òu trong s«ng, ®a ra c¸c th«ng tin vÒ dßng thÕ, dßng thay ®æi chËm vµ nhanh, dßng ch¶y cong vµ c¸c lùc t¹o dßng ch¶y (lùc c¶n vµ lùc n©ng). Hai ch¬ng cuèi cïng lµ ch¬ng 8 vµ 9 ®Ò cËp ®Õn dßng kh«ng æn ®Þnh liªn quan ®Õn nh÷ng sãng mÆt dµi vµ ng¾n. Ch¬ng 8 m« t¶ chi tiÕt nh÷ng hiÖn tîng sãng dµi nh sãng tiÕn, sãng ®øng, sãng tÞnh tiÕn, sãng lò trong s«ng, sãng thñy triÒu, sãng do mËt ®é vµ sãng d©ng do b·o. Ch¬ng 9 giíi thiÖu nh÷ng thuéc tÝnh c¬ b¶n cña sãng ng¾n. ë ®©y gi¶i thÝch c¸c hiÖn tîng nh níc n«ng, khóc x¹, nhiÔu x¹ vµ sãng ®æ. HiÖn tîng líp biªn sãng vµ hiÖu øng cña nã lªn dßng ch¶y còng ®îc tr×nh bµy. Sù ph¸t sinh dßng ch¶y däc bê trong ®íi sãng ®æ ®îc m« t¶. Cuèi cïng, gi¶i thÝch nh÷ng sãng ngÉu nhiªn. QuyÓn s¸ch kÕt thóc víi c¸c phô lôc vÒ nh÷ng c«ng thøc c¬ b¶n, to¸n häc, rèi vµ nh÷ng ph¬ng ph¸p gi¶i c¸c ph¬ng tr×nh dßng ch¶y. yªu cÇu cã kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ to¸n häc (®Æc biÖt lµ ph¬ng tr×nh vi ph©n) ®Ó hiÓu c¸c dÉn xuÊt nh÷ng ph¬ng tr×nh liªn tôc vµ chuyÓn ®éng xuÊt hiÖn suèt néi dung. §Ó khÝch lÖ kÝ øc ngêi ®äc, c¸c th«ng tin quan träng nhÊt cña to¸n häc ®èi víi c¬ häc chÊt láng ®îc giíi thiÖu trong Phô lôc B. QuyÓn s¸ch ®îc viÕt víi quan ®iÓm vÒ vËn chuyÓn trÇm tÝch vµ h×nh th¸i häc. C¶ hai lÜnh vùc sÏ ®îc m« t¶ rÊt réng trong mét quyÓn s¸ch sau nµy: "Nh÷ng nguyªn lý cña vËn chuyÓn trÇm tÝch vµ h×nh th¸i häc trong s«ng, cöa s«ng, biÓn vµ ®¹i d¬ng". T¸c gi¶ hy väng r»ng quyÓn s¸ch nµy sÏ phôc vô nh mét c«ng cô h÷u Ých cho nh÷ng sinh viªn vµ nh÷ng ngêi ®· tèt nghiÖp vÒ c«ng tr×nh d©n dông, c¸c khoa häc tr¸i ®Êt, ®Þa lý tù nhiªn vµ h¶i d¬ng häc. Leo C. van Rijn 13
Lêi c¶m ¬n T ¸c gi¶ c¶m ¬n Bé m«n §Þa lý tù nhiªn, Trêng ®¹i häc Utrecht ®· cung cÊp kinh phÝ ®Ó c¸c c« M. Tiemeijer, D. Koekoek can vÏ h×nh vµ ®Ó c¸c c« K. van Erkel vµ H. Bijma ®¸nh m¸y b¶n th¶o. C¶m ¬n TS H. de Vriend, Delft Hydraulics ®· cã nh÷ng nhËn xÐt chi tiÕt vÒ b¶n th¶o. T«i còng c¶m ¬n nh÷ng ngêi ®· cho phÐp dïng l¹i nh÷ng h×nh vÏ: TS M. Vries vµ «ng C. Verspuy ë Trêng §¹i häc Kü thuËt Delft, «ng R. Thabet ë Delft Hydraulics, Héi Kü s C«ng tr×nh Mü, Nhµ xuÊt b¶n MacMillan, Pitman vµ Longman. 14