zunia.vn

Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z

zunia.vn

» Khoa Học Xã Hội

» Lịch sử - Văn hoá

Các yếu tố ảnh hưởng đến sự biến đổi không gian nhà vườn truyền thống Huế

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:9

Báo xấu

32
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Việc nghiên cứu tổng quát và chỉ ra các yếu tố gây nên sự biến đổi không gian nhà vườn truyền thống Huế sẽ giúp cho chúng ta hiểu rõ hơn về giá trị của những ngôi nhà vườn cổ. Dựa trên cơ sở đó, bài viết đề xuất những giải pháp khả thi có thể bảo tồn và phát huy giá trị không gian nhà vườn truyền thống ở khu vực này.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Các yếu tố ảnh hưởng đến sự biến đổi không gian nhà vườn truyền thống Huế

VĂN HÓA NGHIÊN CỨU CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN SỰ BIẾN ĐỔI KHÔNG GIAN NHÀ VƯỜN TRUYỀN THỐNG HUẾ DƯƠNG THỊ THÙY VÂN NGUYỄN VĂN QUẢNG Tóm tắt Khu vực bên ngoài kinh thành Huế là nơi tọa lạc của nhiều ngôi nhà vườn đặc trưng qua bao đời. Trong đó, hệ thống nhà vườn truyền thống tại phường Thủy Biều, phường Vỹ Dạ và phường Thủy Xuân cạnh trung tâm thành phố đang có những biến đổi nhanh chóng do chịu tác động trực tiếp từ quá trình đô thị hóa và biến đổi khí hậu. Việc nghiên cứu tổng quát và chỉ ra các yếu tố gây nên sự biến đổi không gian nhà vườn truyền thống Huế sẽ giúp cho chúng ta hiểu rõ hơn về giá trị của những ngôi nhà vườn cổ. Dựa trên cơ sở đó, bài viết đề xuất những giải pháp khả thi có thể bảo tồn và phát huy giá trị không gian nhà vườn truyền thống ở khu vực này. Từ khóa: Nhà vườn truyền thống Huế, không gian nhà vườn, biến đổi, bảo tồn, phát huy, Thừa Thiên Huế Abstract The area outside Hue ancient citadel is the place of many typical garden houses for generations. In which, the system of traditional garden houses in Thuy Bieu Ward, Vy Da Ward and Thuy Xuan Ward next to the city center is changing rapidly due to being directly impacted by urbanization and climate change. The general research and points out the factors that make changes in Hue traditional garden- houses will help us to understand better the value of ancient garden-houses. Based on that, the article proposes feasible solutions to preserve and promote the value of traditional garden-house space in this area. Keywords: Traditional garden house of Hue, garden-house space, change, preserve, promote, Thua Thien Hue area Đặt vấn đề gia tăng dân số, ảnh hưởng của thiên tai lũ lụt T hừa Thiên Huế là vùng đất không chỉ và sự lỏng lẻo của việc quản lý làm cho các đặc biệt về đặc điểm địa lý tự nhiên, NVTT đang dần có những biến đổi nhất định. phong cảnh hữu tình, chịu tác động Hiện tượng đó có thể thấy qua việc chia cắt đất của chế độ gió mùa khá đa dạng mà còn mang ngày càng nhiều của các nhà vườn vì mục đích dấu ấn riêng biệt về lịch sử, văn hóa. Đây là kinh tế hay sự gia tăng số thành viên trong kinh đô của triều Nguyễn - triều đại phong gia đình. Bên cạnh đó, quá trình cơi nới, cải kiến cuối cùng ở Việt Nam, kéo dài suốt 143 tạo theo nhiều hình thức méo mó khác nhau năm (1802 - 1945). Đó chính là cơ sở dẫn đến làm kiến trúc và môi trường sống của ngôi nhà sự hình thành và phát triển của hệ thống nhà trở nên manh mún và biến dạng. Do đó, việc vườn truyền thống (NVTT) tại vùng đất này. nghiên cứu tổng quát và chỉ ra các yếu tố gây Hiện nay, dưới tác động của quá trình đô nên biến đổi không gian NVTT Huế1 ở khu vực thị hóa, hiện đại hóa, sự phát triển kinh tế, sự ngoài kinh thành Huế, cụ thể tại các phường 32 Số 29 (Tháng 9 - 2019)
DI SẢN VĂN HÓA Thủy Biều, Vỹ Dạ và Thủy Xuân, thành phố Huế nhà và vườn. Đó là cách tận dụng tối đa thế là vô cùng có ý nghĩa trong việc làm cơ sở để mạnh của môi trường tự nhiên để tạo ra một đề ra các giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị môi trường sinh thái nhân văn theo ý đồ của hệ thống NVTT Huế. chủ nhân nhà vườn. Việc các NVTT Huế thường Để giải quyết mục tiêu trên, chúng tôi đã quay về hướng Nam và Đông Nam cũng xuất tiến hành khảo sát sơ bộ, mô tả, chụp ảnh và phát từ quan niệm về phong thủy. Hai hướng xác định vị trí tọa lạc của 11 NVTT Huế tại 3 này là hướng của thánh thần, hướng tốt nhất khu vực nêu trên. Sau đó, chúng tôi thực hiện mang lại sự thịnh vượng, giàu sang, sức khỏe phỏng vấn chủ nhân ngôi nhà nhằm thu thập và gió tốt cho chủ nhân ngôi nhà. Đây cũng là thông tin về lịch sử hình thành, quá trình hướng mà kinh thành Huế được xây dựng và chuyển đổi và nguyện vọng của họ đối với khá phù hợp với điều kiện khí hậu ở Huế. ngôi nhà của chính mình. 1.1. Không gian tự nhiên 1. Khái quát về nhà vườn truyền thống Huế - Cổng và hàng rào: Chủ nhân các NVTT Không gian NVTT Huế là sự kết hợp hài Huế rất coi trọng yếu tố phong thủy khi xây hòa giữa không gian tự nhiên/không gian dựng cổng. Mỗi cổng nhà đều có một kiểu bên ngoài ngôi nhà (cổng, ngõ, hàng rào, thức riêng để biểu hiện danh tính, vị trí xã hội, bình phong, bể cạn, hòn non bộ, vườn, hệ cây tính cách và tâm hồn của chủ nhân ngôi nhà. trồng) và không gian xã hội (nhà chính và nhà Có 4 kiểu dáng cổng đặc trưng của NVTT Huế phụ) tạo ra không gian kiến trúc nhà - vườn vô đó là cổng gỗ, cổng vòm, cổng hai trụ và cổng cùng độc đáo (Sơ đồ 1). Việc lựa chọn hướng tam quan. Trong đó, một số phủ đệ mà chủ nhà và thế đất được quy định trong thuật nhân có chức tước và uy quyền lớn trong triều phong thủy, ẩn hiện một cách tinh tế vào bài đình mới được phép xây dựng cổng phủ kiểu trí, bố cục, tạo sự cân bằng, bền vững giữa tam quan. Những ngôi nhà vườn khác thường xây dựng cổng hai trụ bằng gạch hay kết hợp cả gỗ và gạch, ngói, thường được tạo dáng độc đáo, hình thức trang nhã. - Bình phong: Bình phong bắt nguồn từ các yếu tố “triều”, “án” trong phong thủy, chức năng chủ yếu là gia tăng tính bền vững của đất đai, ngăn chặn khí xấu và các yếu tố bất lợi xâm nhập vào ngôi nhà [1]. Bình phong thông thường chia làm 3 phần là đỉnh, thân và đế. Ở giữa phần thân thường ghi chữ Thọ, chữ Phước hoặc hình ảnh tứ linh (Long, Lân, Quy, Phụng). Các bình phong dạng cuốn thư thường không có phần đỉnh. Bình phong ở các phủ đệ thường có phần đỉnh, họa tiết mặt Nhật và Long, Phụng. Tùy theo quy mô kiến trúc nhà chính của nhà vườn mà bình phong được xây dựng theo kích thước phù hợp, hài hòa, đúng thuật phong thủy. - Bể cạn, hòn non bộ: Phía sau bình phong, Sơ đồ 1. Tổng thể một NVTT Huế chủ nhân các ngôi nhà vườn đặt một bể cạn (Nguồn: Tác giả) trước nhà đóng vai trò như một “tiểu minh Số 29 (Tháng 9 - 2019) VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 33
VĂN HÓA NGHIÊN CỨU đường”, điều tiết vượng khí xung quanh NVTT cầu nên một số hệ cây trồng trong NVTT Huế Huế [5] (Ảnh 1). Có nhiều quan điểm khác nhau có sự thay đổi nhất định, chẳng hạn, hệ cây về chức năng của bể cạn, người thì cho là sự dược liệu hầu như không còn được trồng; hệ kết hợp với bình phong để cản bớt hỏa khí, cây dùng cho tín ngưỡng nghi lễ, cây cảnh, hệ “tụ thủy, tích phúc” cho chủ nhân nhà vườn, cây hương liệu cho thức uống suy giảm, trong có người quan niệm là chỗ cản hỏa khí nên khi đó, hệ cây ăn trái, cây gia vị, cây thực phẩm đương nhiên phải đặt trước nhà. Ngoài ra, non được trồng nhiều hơn. bộ còn có chức năng trang trí mỹ thuật, nghệ 1.2. Không gian xã hội thuật xếp đá độc đáo, mang phong cách Huế. - Nhà chính: Cấu trúc nhà chính thường làm bằng hệ rường, xây dựng theo kết cấu 3 gian 2 chái, 5 gian 2 chái hay 1 gian 2 chái. Trong nhà chính, không gian trang trọng nhất nằm chính giữa phía sau thường là nơi thờ tự. Phía trước nơi thờ tự là nơi tiếp khách, sinh hoạt chung, phòng ăn, nơi bố trí đồ cúng trong những dịp tế lễ hoặc là nơi chợp giấc của chủ nhân vào những buổi trưa hè nóng nực. - Nhà phụ: Nhà phụ là nơi tổ chức sinh hoạt thường xuyên bao gồm nhà bếp, nơi ăn uống, chỗ ngồi sinh hoạt và còn được dùng làm kho lưu trữ lúa gạo. Nhà phụ được xây cất đơn Ảnh 1. Bình phong và hòn non bộ tại NVTT giản hơn nhưng tiện lợi, linh hoạt, thoải mái, của gia đình ông Lê Khánh Tùng tại 48 Hải Triều không gò bó như nhà chính với nhiều phép (Nguồn: Tác giả) tắc. Không gian bếp ăn và kho thường nằm trong nhà phụ, trong khi nơi vệ sinh và tắm rửa - Vườn cây và hệ cây trồng: Theo quan niệm thường nằm bên ngoài phía sau công trình. kiến trúc phương Đông, vườn là “một không Bên cạnh đó, một phần không gian nhà phụ gian kiến trúc dựa vào hình thế thiên nhiên để trước đây cũng có thể được dùng làm phòng tạo nên không gian trữ tình có sự kết hợp giữa ngủ cho phụ nữ trong gia đình [17]. các yếu tố tự nhiên và kiến trúc, đặc biệt là khai 2. Các yếu tố chủ yếu ảnh hưởng đến sự biến thác triệt để các yếu tố sông hồ, núi đồi, cây xanh đổi không gian nhà vườn truyền thống Huế và hoa trái, khai thác triệt để các yếu tố về đá, Thời gian qua, cùng với sự phát triển của nước và cây” [6, tr.17]. Một khu rừng thu nhỏ thành phố Huế, đô thị mở rộng, nông thôn bao quanh ngôi nhà rường tạo nên một ấn mới được xây dựng, đời sống nhân dân được tượng trầm lặng, kiến trúc không tách khỏi nâng cao nhưng chính sự phát triển đó cũng cảnh quan, hình thành con người - kiến trúc đã làm biến đổi và cuốn đi nhiều giá trị của các - cảnh quan đậm chất triết lý Á Đông. Trong ngôi NVTT Huế. Chúng tôi tiến hành phỏng NVTT Huế, chủ nhân thường trồng nhiều vấn chủ nhân của 11 NVTT Huế về các yếu tố loại cây khác nhau nhằm phục vụ cho nhiều ảnh hưởng đến sự biến đổi, thu được kết quả mục đích khác nhau, gồm: Hệ cây phục vụ tín như sau: Có 3 ngôi nhà tại phường Thủy Biều ngưỡng nghi lễ, hệ cây hương liệu cho thức được đưa vào danh mục xếp hạng di tích và uống, hệ cây cảnh, hệ cây ăn trái, hệ cây gia vị, nhận hỗ trợ từ chính quyền, chiếm 28% và họ hệ cây dược liệu, hệ cây thực phẩm. Hiện nay, cho rằng, chính điều này đã tác động mạnh mẽ do sự phát triển của kinh tế, sự thay đổi về nhu đến không gian ngôi nhà vườn của họ sau quá 34 Số 29 (Tháng 9 - 2019)
DI SẢN VĂN HÓA trình trùng tu; chiếm 18% là quan điểm về việc đáp ứng được nhu cầu kinh tế của gia chủ. phân lô, tách thửa cho con cháu trong nhà đã Cũng phát triển mô hình du lịch như trên là ảnh hưởng đến kết cấu truyền thống của nhà nhà vườn tại 47 Lương Quán. Ngôi nhà này chính và nhà phụ; chiếm 45% là quan điểm được chủ nhân xây dựng thêm khu nhà hàng cho rằng sức hút từ sự phát triển kinh tế, khoa phục vụ khách du lịch. Tuy nhiên, gia chủ cho học và kỹ thuật đã làm cho chủ nhân ngôi nhà biết, hiện nay nhà vườn của ông vẫn chưa thực vườn muốn bắt kịp được sự tiến bộ này nên đã hiện được hình thức cho du khách lưu trú qua tiến hành tu sửa ngôi nhà bằng những vật liệu đêm (mô hình Homestay) và trong thời gian hiện đại và sử dụng các thiết bị tân tiến khác sắp tới sẽ chú trọng phát triển hình thức kinh trong ngôi nhà của chính mình; có 9% quan doanh này. điểm cho rằng chính thời tiết khắc nghiệt ở Phát triển dịch vụ du lịch là hướng đi phù Huế đã làm cho chất lượng gỗ mau xuống cấp, hợp nhằm phát triển kinh tế cho gia đình ảnh hưởng trực tiếp đến kết cấu của ngôi nhà. nhưng việc đầu tư xây dựng mới các công 2.1. Yếu tố kinh tế trình, mua các thiết bị hiện đại để phục vụ du Sự phát triển về kinh tế là yếu tố quan trọng lịch không phù hợp đã làm biến đổi NVTT Huế. nhất tác động làm biến đổi NVTT ở ngoài kinh Bên cạnh đó, các thành tựu khoa học kỹ thuật thành Huế trong những năm gần đây. Phần hiện đại cũng được ứng dụng trong thờ tự tại lớn chủ nhân sở hữu các NVTT Huế tại khu vực các nhà rường như đèn điện thay cho đèn dầu, này đều có đời sống kinh tế khá ổn định. Do ampli, loa đài được sử dụng phục vụ cúng lễ và đó, không ít người tự đầu tư tu sửa, trang trí tổ chức húy kỵ khiến cho việc thờ cúng được ngôi nhà của mình. Chính điều này đã vô tình thuận tiện. làm mất đi dáng nét cổ xưa của nhà rường cổ, 2.2. Hỗ trợ từ chính quyền như trường hợp nhà vườn của ông Vĩnh Tháp Ngày 10 tháng 9 năm 2018, UBND tỉnh tại 310 Nguyễn Sinh Cung được khoác màu áo Thừa Thiên Huế có công văn số 6717/UBND- mới thay vì lựa chọn màu sơn truyền thống. ĐC thống nhất danh mục nhà vườn của 03 hộ: Ngoài ra, chủ nhân ngôi nhà còn tận dụng đất Nhà vườn của ông Nguyễn Hữu Thông (Sum vườn để xây các nhà phụ cao tầng cho con cái Viên), số 313 Bùi Thị Xuân, phường Phường hoặc sử dụng để phục vụ kinh doanh. Đúc; nhà vườn của ông Tôn Thất Phương, số Vấn đề biến đổi NVTT Huế ở bất cứ khu vực 47 Lương Quán, phường Thủy Biều; và nhà thờ nào cũng nên được nhìn nhận rằng đó là điều họ Tôn Thất (của ông Tôn Thất Hùng), số 7 kiệt tất yếu, các gia chủ đều có những mục đích và 72 Thân Văn Nhiếp, phường Thủy Biều được hỗ tâm nguyện riêng trong chính ngôi nhà của trợ kinh phí trùng tu trong năm 2018 [18]. mình. Nhiều ngôi nhà vườn tại khu vực này Nhà thờ họ Tôn Thất (nhà vườn đặc trưng đã được kết hợp với việc gia tăng lợi nhuận loại 1) được nhận số tiền hỗ trợ là 700 triệu kinh tế bằng cách thực hiện những mô hình đồng. Trải qua trên 3 lần trùng tu nhưng ngôi du lịch mới lạ, thu hút nhiều du khách trong nhà vẫn giữ được kiến trúc của nhà rường cổ, nước và quốc tế như nhà vườn Xuân Đài tại phần ngói của ngôi nhà được lợp lại mới hoàn 12/22 Thanh Nghị. Tại đây, hằng ngày gia chủ toàn nhưng ngói liệt vẫn được lựa chọn. Tuy cùng con cái trong nhà đón tiếp từ 10 đến 20 nhiên, lối dẫn vào nhà với hàng chè tàu đã lượt khách đến tham quan, tìm hiểu về NVTT biến mất và được thay thế bởi chất liệu hiện Huế, kết hợp với việc tổ chức phục vụ những đại. Bình phong với hình dáng cuốn thư và bể bữa ăn được làm từ chính những thực phẩm cạn vẫn được gìn giữ, tuy nhiên, hòn non bộ thu hoạch tại vườn. Đây là mô hình hữu ích để theo thời gian đã không còn được chú trọng không chỉ duy trì các giá trị văn hóa mà còn chăm sóc. Số 29 (Tháng 9 - 2019) VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 35
VĂN HÓA NGHIÊN CỨU Nhà vườn của ông Tôn Thất Phương tại 47 phục vụ nhu cầu đi lại cho người dân, hay Lương Quán (nhà vườn đặc trưng loại 2) đã tồn chính chủ nhân của căn nhà muốn xây ngôi tại trên 150 năm, được nhận hỗ trợ 400 triệu nhà với cổng ngõ hiện đại, khang trang hơn, đồng từ chính quyền. Bên cạnh việc giữ được đó là những nguyên nhân chính phá vỡ kiến kiến trúc nhà rường, chủ nhân ngôi nhà trong trúc truyền thống của cổng ngõ, bình phong, quá trình tu sửa đã lợp lại ngói mới là ngói liệt, bể cạn, hòn non bộ, vườn cây và hệ cây trồng đúng với những tiêu chuẩn của NVTT Huế. của NVTT Huế. Trước đó, ngôi nhà này được lợp bằng loại ngói Các chủ nhân NVTT Huế muốn xây thêm khác. Sau lần tu sửa từ việc nhận được nguồn phòng, sử dụng một phần không gian ngôi vốn hỗ trợ từ chính quyền, ngôi nhà này vẫn nhà thành nơi kinh doanh hoặc cho thuê để giữ được lối vào bằng hàng chè tàu, bể cạn với tăng thu nhập, đặc biệt là vấn đề phân lô, tách hòn non bộ được gia chủ chăm sóc cẩn thận thửa, chia cắt đất cho con cái trong gia đình đã hàng ngày và bình phong có hình dáng bụi khiến cho không gian tự nhiên của ngôi nhà bị chè tàu. cơi nới, biến dạng. Một ngôi nhà vườn điển hình khác phải kể Ngôi nhà vườn tại 48 Hải Triều là một ví dụ đến là nhà vườn của ông Hồ Xuân Doanh tại điển hình cho sự tác động mạnh mẽ của sức ép 51 Thanh Nghị. Ngôi nhà được trùng tu trên 3 dân số hiện nay. Ngay trước mặt tiền ngôi nhà lần, lần gần nhất là vào năm 1977, được chính truyền thống, gia chủ tiến hành xây dựng một quyền hỗ trợ 700 triệu cho nhà vườn đặc trưng ngôi nhà cao 3 tầng cho con cái ngay phía bên loại 1. Hiện trạng kiến trúc ngôi nhà hiện nay phải, dãy nhà bên trái được cho thuê với mục đều được duy trì tốt từ cổng ngõ với cổng hai đích kinh doanh. Điều này khiến cho ngôi nhà trụ, bình phong cuốn thư, bể cạn và hòn non cổ hoàn toàn bị lùi về phía sau, trở nên khiêm bộ. Lối vào xanh ngát với bụi chè tàu và hai nhường trước những công trình mới hiện đại. hàng cau cao vút tạo nên một khung cảnh hữu Một ví dụ khác, NVTT Huế tại 310 Nguyễn Sinh tình (Sơ đồ 2). Cung của ông Vĩnh Tháp, bể cạn, hòn non bộ 2.3. Sức ép dân số và bình phong bị phá hủy để giải quyết nhu Sức ép dân số là nguyên nhân trực tiếp dẫn cầu nhà ở cho con cái và có thêm không gian đến biến đổi không gian tự nhiên của NVTT kinh doanh cây giống ngay trước mặt tiền ngôi Huế. Việc quy hoạch xây dựng đường sá để nhà (Sơ đồ 3). Sơ đồ 2. Không gian NVTT Huế hiện nay của ông Tôn Thất Toàn tại 13A Lương Quán, của ông Hồ Xuân Doanh tại 51 Thanh Nghị và của ông Hồ Xuân Bổng tại 32 Thanh Nghị, phường Thủy Biều, thành phố Huế (Nguồn: Tác giả) 36 Số 29 (Tháng 9 - 2019)
DI SẢN VĂN HÓA Cây măng cụt cùng với nhiều loại cây khác như cây nhãn, cây mít,… là minh chứng sống cho số tuổi của mỗi ngôi NVTT Huế. Các trận lụt lịch sử năm 1985, năm 1999 đã khiến cho nhiều loại cây quý trong khu vườn của những NVTT Huế không thể tồn tại. Ví dụ điển hình, cây măng cụt tại nhà thờ họ Tôn Thất của ông Tôn Thất Tùng đã chết sau trận lụt năm 1985. Trận lụt năm 1999 đã khiến cho chủ nhân ngôi nhà vườn tại 40 Tuy Lý Vương phải tiến hành nâng nền toàn bộ ngôi nhà, làm cho bình phong ngày càng thấp đi so với mặt bằng tổng thể nên con cháu sống trong ngôi nhà này buộc phải tháo bỏ. Dưới tác động của lũ lụt, thiên tai, chúng ta đang dần mất đi những giá trị truyền thống vô cùng đẹp đẽ của những ngôi NVTT Huế. 2.5. Yếu tố khác Sơ đồ 3. Không gian NVTT Huế hiện nay Chúng tôi cho rằng có một yếu tố nội tại của ông Vĩnh Tháp tại 310 Nguyễn Sinh Cung khác dẫn đến sự biến đổi không gian của NVTT (Nguồn: Tác giả) Huế, đó chính là từ quan niệm của người dân. Xuất phát từ chính quan niệm của người dân Ở phương diện văn hóa truyền thống, mà ảnh hưởng trực tiếp đến không gian xã hội những xáo trộn dân cư với sự xuất hiện của của ngôi nhà, đặc biệt là không gian nhà chính. di dân từ nơi khác trong thành phố hay từ các Chủ nhân những ngôi NVTT Huế không đồng tỉnh khác trong nước đã làm lơi lỏng phần nào ý hoặc đồng ý nhưng chưa được hỗ trợ để đưa sự cố kết về mặt tâm linh, văn hóa cộng đồng ngôi nhà của mình vào danh mục xếp hạng giữa những người sống trong cùng một địa phận như trước. di tích thường sẽ tự tiến hành trùng tu ngôi nhà bằng nguồn vốn riêng của mỗi gia đình. 2.4. Thời gian, biến đổi khí hậu Việc tu sửa nhà chính hay nhà phụ mà không Những vách ngăn trong NVTT Huế hiện có bản vẽ kỹ thuật của những kiến trúc sư có nay hầu hết có sự tham gia của tường gạch chuyên môn là một mối nguy hiểm đe dọa tới chứ không hoàn toàn bao quanh bằng gỗ như kiến trúc truyền thống không gian NVTT Huế. trước kia để đối phó với ẩm mốc. Việc mở rộng Điều này còn chứng tỏ hệ thống quản lý lỏng mặt bằng sinh hoạt, tăng chiều cao mái nhà, lẻo, đặc biệt là trong quy chế trùng tu nhà cổ, sử dụng biện pháp giảm số cột nhà, nâng cột nhà chính là để phù hợp với điều kiện sinh chưa có văn bản pháp lý nào quy định chặt hoạt hiện tại của gia đình. Chủ nhân nhà vườn chẽ về việc gìn giữ kiến trúc của NVTT Huế. Hệ có xu hướng nâng cột chính để làm nền nhà quả là không gian NVTT ngày càng bị biến đổi, cao hơn so với sân vườn, tránh ngập úng vào nhiều chi tiết trang trí, vật liệu xây dựng, màu mùa mưa bão, tránh ẩm mốc cho NVTT Huế sơn hiện đại được thực thi khiến những ngôi vào mùa đông. Yếu tố thời gian, biến đổi khí nhà này được khoác một màu mới tân tiến, đi hậu cũng tác động đến không gian tự nhiên. ngược lại với kiến trúc truyền thống xưa. Số 29 (Tháng 9 - 2019) VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 37
VĂN HÓA NGHIÊN CỨU Như vậy, các nhân tố tác động nêu trên đã kế vật liệu, họa tiết trang trí, màu sắc,… trong làm cho nhiều công trình kiến trúc NVTT Huế quá trình trùng tu những ngôi nhà này. Điều bị thay đổi chức năng, bị chắp vá thêm những này sẽ trở nên có hiệu quả hơn khi có các văn kiểu dáng mới lạ, bị biến dạng cơ bản về không bản pháp lý ràng buộc để có sự thống nhất gian và hình thức kiến trúc so với nguyên trạng trong việc sửa chữa những ngôi nhà cổ, hạn ban đầu hoặc trong tương lai có thể bị phá chế sự mai một những giá trị truyền thống và hủy. Trong đó, kinh tế là yếu tố tác động mạnh làm cho người dân có ý thức giữ gìn vẻ đẹp vô mẽ nhất đến sự biến đổi không gian NVTT ở giá này mà thế hệ đi trước đã để lại cho miền ngoài kinh thành Huế. đất cố đô. 3. Giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị - Nhà nước và chính quyền địa phương tăng không gian nhà vườn truyền thống Huế cường sự hỗ trợ về mặt kinh phí cho các NVTT Huế đang có tình trạng xuống cấp nhanh chóng Trong thực tế, rất nhiều nhà vườn có giá trị bởi tiềm lực kinh tế của gia chủ không đủ chi to lớn tọa lạc ở bên ngoài kinh thành Huế đang trả. Dư luận và báo chí hiện nay, thường nêu đối diện với những biến đổi nhanh chóng lên những hiện tượng đau lòng như sự thất trong bối cảnh đô thị hóa hiện nay, nếu không thoát nhà rường, chảy máu nhà rường [13, được quan tâm, nghiên cứu, đánh giá đúng tr.129]. Chủ nhân các ngôi nhà trong trường giá trị để được quản lý, bảo vệ và phát huy kịp hợp này không khỏi chạnh lòng khi họ vừa là thời thì sự suy giảm, thậm chí biến mất của các người kiếm sống, duy trì sinh hoạt của gia đình NVTT Huế nơi đây chỉ còn là vấn đề thời gian. như mọi ngôi nhà khác vừa phải cần một số Để bảo tồn và phát huy giá trị của không gian tiền lớn để tu sửa ngôi nhà. Nếu họ không đủ NVTT Huế, theo chúng tôi, cần phải thực hiện kinh tế để thực hiện công việc bảo tồn ngôi một số biện pháp sau đây: nhà cổ, mà theo họ, đó chính là bổn phận gìn - Tổng kiểm kê, phân loại quy hoạch cảnh giữ những giá trị truyền thống cho mọi người quan nhà vườn cũng như những ngôi nhà vườn chiêm ngưỡng, thì sự trách cứ ấy đã đẩy họ vào tiêu biểu. Đây là việc làm cần được tiến hành sự ức chế. Vì vậy, việc hỗ trợ kinh phí, kỹ thuật, cấp bách bởi một đội ngũ cán bộ ngành văn pháp lý,… từ chính quyền là vô cùng cần thiết. hóa. Tất cả các biên bản điều tra nên được thực Bên cạnh đó, thuyết phục chủ nhân ngôi nhà hiện theo một mẫu quy định thống nhất và vườn nhận ra nét đẹp, tính đặc thù và giá trị sau đó, thông qua các phòng, ban văn hóa xã, những ngôi nhà cổ là điều không thể thiếu, huyện sẽ được chuyển về một ban thống kê phải xuất phát từ ý thức và sự đồng thuận một cao hơn để xử lý. Chính các con số này sẽ giúp cách tự nguyện của chủ nhân. chúng ta hình dung và có những biện pháp - Sử dụng vật liệu và màu sắc phù hợp khi cần thiết trong việc cùng với các địa phương tiến hành trùng tu ngôi nhà. So với các thành đề xuất những giải pháp quản lý, nghiên cứu, phố khác ở Việt Nam, môi trường sống ở Huế bảo tồn phù hợp. khá bình yên và trầm mặc, mang lại cảm giác - Ban hành quy ước chung về việc trùng tu nhẹ nhàng và có phần “hồi cổ”. Chính vì vậy, NVTT Huế và có sự ràng buộc bằng pháp lý. Thực trừ một số công trình hoàng tộc và lăng tẩm tế, cứ 10 năm thì các cấu kiện gỗ trong NVTT triều Nguyễn, kiến trúc Huế không lòe loẹt, sặc Huế sẽ bị xuống cấp và cần được trùng tu. sỡ và không quá cao. Màu gỗ tự nhiên, gạch Chính vì vậy, bên cạnh số ít những ngôi NVTT nâu, đá xám và ngói nâu đậm nên được chọn Huế được sự hỗ trợ kinh phí từ chính quyền là gam màu cơ bản khi tiến hành xây dựng hay địa phương thì đối với các trường hợp không tu sửa hệ thống NVTT Huế. đồng ý hoặc đồng ý nhưng chưa nhận được sự - Kết hợp chức năng thờ tự với các chức năng hỗ trợ phải có quy ước chung trong việc thiết sinh hoạt khác của nhà chính. Việc nhà chính trở 38 Số 29 (Tháng 9 - 2019)
DI SẢN VĂN HÓA thành nơi thờ tự biệt lập là một nguyên nhân dẫn đến việc ngôi nhà đó nhanh xuống cấp và hư hỏng, bởi các thành viên trong ngôi nhà không có sự ra vào chăm sóc thường xuyên. Nếu kết hợp hai chức năng quan trọng vừa là nơi thờ tự, lại vừa là nơi ở như nhà vườn của gia đình ông Hồ Xuân Đại tại 12/22 Thanh Nghị sẽ góp phần bảo tồn các ngôi NVTT. - Xây thêm công trình mới 2 tầng phía sau nhà chính phục vụ nhu cầu về nơi ở, sinh hoạt cho con cháu, giữ nguyên kết cấu nhà phụ truyền thống để giữ gìn bố cục sắp xếp hài hòa giữa nhà Ảnh 2. Biến đổi kết cấu nhà phụ chính và nhà phụ. Theo quan niệm của người tại nhà vườn 47 Lương Quán (Nguồn: Tác giả) Huế, nhà chính có nghĩa là chủ yếu, chính yếu. thức chăm sóc, bảo quản, kể cả sinh hoạt của Nhà phụ có nghĩa là phụ thêm vào. Vì thế, nhà những thế hệ trước mà ngày nay đã phai mờ. chính thường cao hơn nhà phụ. Ngoài ra, khá Thông qua việc tổ chức các câu lạc bộ, có thể nhiều chủ nhân được phỏng vấn còn cho rằng, tạo điều kiện để họ tiếp xúc với các tổ chức nền nhà chính cũng phải cao hơn nền nhà phụ bảo trợ, những nguồn tài trợ liên quan, cũng (24%) [16, tr.74]. Quá trình chuyển đổi nhà phụ như có mối giao lưu, quan hệ chính thức với lên hai tầng (Ảnh 2) ở phía bên phải hoặc bên các đối tượng thuộc nhiều chuyên môn khác trái nhà chính đã phá vỡ mối tương quan đó. nhau nhằm tư vấn, giúp đỡ gián tiếp hay trực Do đó, giải pháp tốt nhất là xây nhà phụ 2 tầng tiếp cho những chủ nhà vườn khi họ yêu cầu. ở sau nhà chính (nếu còn đất), vừa để tạo sự - Tổ chức những chuyến tham quan NVTT hài hòa giữa nhà chính và nhà phụ, vừa giải Huế cho đối tượng học sinh, sinh viên. Thực tế quyết nhu cầu ăn ở của con cháu. Để đánh giá cho thấy, hoạt động tham quan dã ngoại hiện hiện trạng bố cục sắp xếp giữa nhà chính và nay tại các trường Tiểu học, THCS, THPT và các nhà phụ, từ đó đưa ra giải pháp hợp lý, chúng trường Cao đẳng, Đại học thường lựa chọn tôi tiến hành khảo sát 11 ngôi nhà và thu được các địa điểm như Đại Nội, Bảo tàng Hồ Chí kết quả có 19% ngôi nhà xây 2 tầng phía sau Minh… Chính điều này đã làm cho những thế nhà chính, có 36% ngôi nhà xây nhà phụ thành hệ tương lai của thành phố Huế ít có sự liên 2 tầng để phục vụ nhu cầu sinh hoạt và 45% tưởng đến hệ thống NVTT Huế khi nhắc về các ngôi nhà còn giữ được kết cấu truyền thống địa điểm nổi tiếng ở Huế. Trong khi đó, NVTT giữa nhà chính và nhà phụ. Huế không chỉ mang giá trị lịch sử - văn hóa, - Thành lập câu lạc bộ sinh hoạt cho chủ mà còn mang cả giá trị giáo dục truyền thống nhân của những ngôi nhà vườn. Đây là một tổ và giá trị du lịch. Việc tổ chức những chuyến dã chức rất cần thiết, là nơi gặp gỡ của những ngoại cho học sinh, sinh viên đến tham quan người chủ với trình độ nhận thức khác nhau về các địa điểm NVTT Huế là vô cùng bổ ích, giúp di sản quý giá mà mình đang có trong tay. Đây họ hiểu hơn về di sản quý giá mà người xưa đã có thể là môi trường để những người có cùng để lại, từ đó góp phần giáo dục truyền thống, hoàn cảnh hâm nóng lòng tự hào, trao đổi chung tay vào việc bảo tồn và phát huy giá trị kinh nghiệm, kỷ niệm và những lo toan trước hệ thống NVTT Huế. mối đe dọa của thời tiết, khí hậu, côn trùng đối Với xu thế xã hội ngày càng biến đổi không với ngôi nhà. Bên cạnh đó, họ còn có thể trao ngừng, việc không gian NVTT tại thành phố đổi giống cây, kinh nghiệm trồng tỉa, phương Huế được “khoác màu áo mới” như một hồi Số 29 (Tháng 9 - 2019) VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 39
VĂN HÓANGHIÊN CỨU chuông đối với tất cả chúng ta. Mặc dù vậy, nó 6. Nguyễn Hoàng Huy (2000), Vườn cảnh vẫn sẽ luôn song hành cùng với sự phát triển phường Đông, Nxb. Văn hóa, Hà Nội. của xã hội, luôn hàm chứa nhiều giá trị lịch sử 7. Trần Thị Quỳnh Hương (2015), “Kiến trúc - văn hóa và có tầm quan trọng đối với phát bình phong nhà vườn truyền thống Huế”, https:// www.tapchikientruc.com.vn/chuyen-muc/ triển du lịch. Chính vì vậy, việc nghiên cứu đề kien-truc-binh-phong-trong-nha-vuon-truyen- tài này ở khu vực ngoài kinh thành Huế như thong-hue.html?, cập nhật ngày 15/8/2016. lấp vào khoảng trống còn tồn đọng về vấn đề 8. Phân viện Nghiên cứu Văn hóa Nghệ thuật mà xã hội đang quan tâm, nhằm góp phần bảo thành phố Huế (2002), Di sản văn hóa nhà vườn tồn và phát huy giá trị các NVTT Huế trong bối xứ Huế và vấn đề bảo tồn, Sở Văn hóa - Thông tin cảnh đô thị hóa, hiện đại hóa hiện nay. tỉnh Thừa Thiên Huế. 9. Trần Đức Anh Sơn (2004), Kiểu Huế, Nxb. D.T.T.V và N.V.Q Văn hóa - Văn nghệ, Tp. Hồ Chí Minh. (Khoa Lịch sử, Trường ĐH Khoa học, ĐH Huế) 10. Chu Sơn (1999), “Nhà Rường Huế”, Tạp san Nghiên cứu Huế, tập 1, tr.7-10. 11. Lê Duy Sơn (2001), Những phủ đệ ở Huế thời các vua Nguyễn, Đề tài nghiên cứu khoa học Chú thích cấp Bộ, mã số B 2001-07-22. 1 Nhà vườn truyền thống Huế là một khái 12. Nguyễn Hữu Thông (2001), Mỹ thuật Huế niệm chỉ một loại vườn cảnh kết hợp giữa kiến nhìn từ góc độ ý nghĩa và biểu tượng trang trí Huế, trúc nhà ở với vườn cây bao quanh rất độc đáo Nxb. Thuận Hoá & Phân viện Nghiên cứu Văn hóa ở thành phố Huế và chỉ sử dụng cho những Nghệ thuật tại thành phố Huế, Huế. khu vườn cổ thường là các phủ đệ của quan lại 13. Nguyễn Hữu Thông (2008), Nhà vườn xứ phong kiến. Nhà ở đây được xây theo phong Huế, Phân viện Văn hóa Nghệ thuật Việt Nam tại cách truyền thống Việt Nam (thường là nhà Huế xuất bản, Huế. rường Huế) và nằm gọn trong những khu vườn 14. Nguyễn Hữu Thông (2011), Nghiên cứu và được bố trí hài hòa. bảo tồn hợp lý nhà vườn truyền thống Huế, Nxb. Hội Nhà văn, Tp. Hồ Chí Minh. Tài liệu tham khảo 15. Hoàng Thanh Thuỷ (1999), Tâm thức người 1. Đỗ Xuân Cẩm (2011), “Hệ cây xanh truyền Việt và nhà vườn xứ Huế, Luận văn Thạc sỹ, Trường thống vườn Huế”, in trong Kỷ yếu tọa đàm Phong Đại học Kiến trúc Tp. Hồ Chí Minh. vị ẩm thực Việt, UBND thành phố Huế. 16. Nguyễn Ngọc Tùng (2005), Sự chuyển đổi 2. Nguyễn Du Chi (1992), Mỹ thuật Huế, Trung và bảo tồn nhà vườn truyền thống trong khu vực tâm bảo tồn Di tích Cố đô Huế xuất bản, Huế. kinh thành Huế, Việt Nam, Nxb. Thuận Hóa, Huế. 17. Nguyễn Ngọc Tùng (2013), “Kiến trúc Nhà 3. Trần Văn Dũng (2016), “Bình phong Phủ đệ vườn truyền thống Huế ngổn ngang những biến ở Huế”, http://thegioidisan.vn/vi/binh-phong- dạng”, www.tapchikientruc.com.vn, cập nhật phu-de-o-hue.html, cập nhật 22/01/2018. ngày 4/01/2013. 4. Trần Đình Hằng (2002), “Quá trình phân 18. Ủy ban Nhân dân tỉnh Thừa Thiên Huế rã nhà vườn xứ Huế: dẫn liệu cụ thể từ một con (2018), “Thống nhất danh mục nhà vườn Huế đường”, in trong Di sản văn hóa nhà vườn xứ Huế đặc trưng tham gia hỗ trợ trùng tu trong năm và vấn đề bảo tồn, Phân viện Nghiên cứu Văn hóa 2018”, www.thuathienhue.gov.vn, cập nhật ngày Nghệ thuật tại Thành phố Huế. 10/09/2018. 5. Nguyễn Bích Hoàn (2016), “Triết lý vũ trụ luận nghệ thuật sắp đặt sân vườn xứ Huế”, https:// Ngày nhận bài: 15 - 8 - 2019 www.tapchikientruc.com.vn/chuyen-muc/triet- Ngày phản biện, đánh giá: 15 - 9 - 2019 ly-vu-tru-luan-nghe-thuat-sap-dat-san-vuon-xu- hue.html, cập nhật ngày 04/07/2016. Ngày chấp nhận đăng: 25 - 9 - 2019 40 Số 29 (Tháng 9 - 2019)

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN

TRỢ GIÚP

HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG

Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.