Cách đặt tên người Việt ở Nam Bộ

Journal of Thu Dau Mot university, No3(5) – 2012<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> CAÙCH ÑAËT TEÂN NGÖÔØI VIEÄT ÔÛ NAM BOÄ<br /> Hoà Xuaân Tuyeân<br /> Tröôøng Ñaïi hoïc Thuû Daàu Moät<br /> <br /> <br /> TOÙM TAÉT<br /> Teân ngöôøi Vieät Nam coù theå qui thaønh hai loaïi chính: chính danh vaø phuï danh.<br /> Chính danh laø teân ñöôïc ghi trong soå boä nhaø nöôùc. Phuï danh laø teân coù theâm ngoaøi chính<br /> danh. Nhìn chung, teân cuûa ngöôøi Vieät ôû Nam Boä so vôùi teân ngöôøi Vieät coù nhöõng ñieåm<br /> chung nhöng cuõng coù nhöõng ñieåm khaùc bieät. Baøi vieát naøy phaân tích moät phaàn söï khaùc<br /> bieät aáy ôû teân chính danh vaø moät soá loaïi teân thuoäc phuï danh.<br /> Töø khoùa: chính danh, phuï danh<br /> *<br /> 1. Môû ñaàu deã nuoâi (teân xaáu duøng khi coøn nhoû, coù<br /> Teân ngöôøi (nhaân danh) laø moät trong ngöôøi goïi laø teân tuïc), teân chæ ngöôøi vieát<br /> (buùt danh), teân goïi thay vai (laáy teân con ñeå<br /> nhöõng noäi dung quan troïng cuûa danh hoïc.<br /> goïi cha meï), teân phaân bieät thöù baäc trong<br /> Teân ngöôøi laø kí hieäu ñònh danh cho moät<br /> gia ñình (teân thöù), teân thaùnh,…<br /> ñoái töôïng caù bieät, ñôn leû. Tìm hieåu teân<br /> Nhìn chung, teân cuûa ngöôøi Vieät ôû Nam<br /> ngöôøi Vieät ôû Nam Boä, chuùng ta khoâng chæ<br /> Boä so vôùi teân ngöôøi Vieät noùi chung coù<br /> bieát ñöôïc caùch ñaët teân ngöôøi nôi ñaây maø<br /> nhöõng ñieåm chung nhöng cuõng coù nhöõng<br /> coøn phaàn naøo bieát ñöôïc nhöõng suy nghó,<br /> ñieåm khaùc bieät. Baøi vieát naøy phaân tích söï<br /> tình caûm, taâm hoàn, tính caùch cuûa chuû theå<br /> khaùc bieät aáy ôû chính danh vaø moät soá loaïi<br /> ñònh danh, bieát ñöôïc phong tuïc, taäp quaùn<br /> teân thuoäc phuï danh.<br /> cuûa moät vuøng ñaát maø chuû theå ñònh danh<br /> Ñoái vôùi chính danh, chuùng toâi ñaëc bieät<br /> ñang sinh soáng.<br /> löu yù phaàn teân chính hay teân rieâng, coù chuù yù<br /> Teân ngöôøi Vieät Nam coù theå qui thaønh<br /> theâm phaàn teân ñeäm hay teân loùt vaø phaàn hoï.<br /> hai loaïi chính: chính danh vaø phuï danh.<br /> Maëc duø hoï laø yeáu toá töông ñoái oån ñònh, khaùi<br /> Chính danh laø teân ñöôïc ghi trong soå boä nhaø<br /> quaùt, mang tính truyeàn thoáng nhöng laïi cho<br /> nöôùc. Chính danh ñöôïc goïi baèng nhieàu caùi<br /> nhöõng thoâng tin veà nguoàn goác daân cö.<br /> teân khaùc nhö: teân khai sinh, teân thaät, teân<br /> chính thöùc, teân cuùng côm (teân heøm). Phuï Phuï danh giuùp chuùng ta hieåu theâm veà<br /> danh laø teân coù theâm ngoaøi chính danh. phong tuïc taäp quaùn, taâm lí con ngöôøi cuûa<br /> Phuï danh coù theå chia thaønh: teân thöôøng moät vuøng ñaát môùi. Neáu ôû Baéc Boä, teân goïi<br /> duøng (thöôøng goïi), teân duøng ñeå giaáu teân thay vai thöôøng ñöôïc söû duïng nhö laø moät<br /> thaät (bí danh), teân ñeå traùnh ma baét, cho ñaëc ñieåm rieâng ôû ñòa phöông naøy thì ôû<br /> <br /> 90<br />  Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 3(5) – 2012<br /> <br /> <br /> Nam Boä teân goïi theo thöù töï anh em trong thuoäc phaàn chuùng ta ñang khaûo saùt. Ví duï,<br /> gia ñình laïi raát phoå bieán. Buøi Thaïch Sôn…<br /> Nguoàn ngöõ lieäu veà teân ngöôøi Vieät ôû Nam 3. Caáu taïo cuûa teân ngöôøi Vieät ôû Nam Boä<br /> Boä ñöôïc chuùng toâi thu thaäp töø danh saùch hoïc<br /> Chuùng ta xeùt hai loaïi: teân khai sinh vaø<br /> sinh caùc tröôøng hoïc nhö: Tröôøng Tieåu hoïc<br /> teân thöôøng duøng.<br /> Kim Ñoàng (thò xaõ Baïc Lieâu, tænh Baïc Lieâu),<br /> Tröôøng trung hoïc phoå thoâng Long Khaùnh 3.1. Chính danh (teân khai sinh):<br /> (Ñoàng Nai), Tröôøng trung hoïc phoå thoâng thöôøng laø teân do cha meï ñaët cho khi môùi<br /> chuyeân Huøng Vöông (Bình Döông) naêm hoïc sinh ra, ñöôïc ghi trong giaáy khai sinh hay<br /> 2004 – 2005 vaø teân cha meï, teân con caùi cuûa trong soå boä nhaø nöôùc.<br /> nhieàu gia ñình Nam Boä qua ñieàn daõ. – Moâ hình khaùi quaùt cuûa chính danh<br /> <br /> 2. Nguoàn goác ngoân ngöõ cuûa teân ngöôøi Teân khai sinh bao goàm ba phaàn: hoï<br /> Nam Boä (family), teân loùt hay teân ñeäm (middle name)<br /> vaø teân chính (name) hay teân rieâng, theo traät<br /> 2.1. Thuaàn Vieät<br /> töï nhö sau: hoï – teân ñeäm – teân chính.<br /> ÔÛ Nam Boä, ñaëc bieät laø nhöõng vuøng noâng<br /> Nhieàu quan nieäm veà moâ hình caáu taïo<br /> thoân, ngöôøi ta thích duøng teân thuaàn Vieät<br /> cuûa teân khai sinh raát khaùc nhau (Leâ Trung<br /> (teân noâm). Caùi teân theå hieän khoâng gian moät<br /> Hoa [2: 26-27], Traàn Ngoïc Theâm [4: 19]).<br /> vuøng queâ noâng nghieäp vôùi ngheà troàng troït,<br /> Chuùng toâi coù moâ hình khaùi quaùt cuûa teân<br /> laøm vöôøn, ñi chaøi, ñaët löôùi, giôû chaø…, lieân<br /> khai sinh ngöôøi Vieät noùi chung vaø ngöôøi<br /> quan ñeán noâng saûn, haûi saûn; raát bình dò nhö<br /> Nam Boä noùi rieâng nhö sau:<br /> haït luùa cuû khoai, gaàn guõi vaø gaén boù vôùi ngöôøi<br /> Hoï Teân ñeäm Teân chính<br /> lao ñoäng, vôùi noâng daân; khoâng hoa mó, maøu<br /> meø, khoa tröông. Ví duï: Möùng, Boà, Thieät, Ñôn Phöùc Ñôn Phöùc Ñôn Phöùc<br /> Thaø, Giaøu, Ñöôïc, Baûnh, Thôm… (A) (AA’) (B) (BB’) (C) (CC’)<br /> Ví duï: AA’BB’CC’: Traàn Nguyeãn<br /> 2.2. Vay möôïn<br /> Lan Ngoïc Anh Thö; ABCC’: Nguyeãn Thò<br /> Trong teân chính, teân ñeäm coù nhieàu yeáu Huyeàn Trang; AA’CC’: Ñaëng Hoaøng Thaûo<br /> toá Haùn Vieät: Cöôøng, Haïnh, Vinh, Phuù, Giang; AA’BCC’: Toâ Huyønh Thò Hoàng<br /> Quyù, Duõng, Phuùc, Loäc, Thoï, An, Khang, Long; ABB’C: Huyønh Gia Baûo Leâ, Leâ Kieàu<br /> Sôn, Haûi, Thuyû, Hieàn, Phong, Lôïi… Coù theå Dieãm Trang, Leâ Mó Ngoïc Thuyû.<br /> noùi, teân Haùn Vieät giöõ vai troø chuû ñaïo trong<br /> Ñaây laø moâ hình coù theå bao quaùt ñöôïc heát<br /> teân ngöôøi Vieät ôû Nam Boä.<br /> teân ngöôøi Vieät. Taát nhieân, soá löôïng daïng teân<br /> Teân ngöôøi Khmer chæ ñöôïc ñaët cho caáu taïo toái ña, ñaày ñuû 6 aâm tieát (hoaëc 5 aâm<br /> ngöôøi Khmer, khoâng duøng ñaët cho ngöôøi tieát) laø raát ít, nhöng khoâng phaûi laø khoâng coù.<br /> Vieät. Tröôøng hôïp meï laø ngöôøi Khmer, cha Vì vieäc ñaët teân phuï thuoäc raát nhieàu vaøo chuû<br /> laø ngöôøi Vieät maø ngöôøi ñaët teân muoán keát quan cuûa chuû theå ñònh danh (thöôøng laø boá<br /> hôïp hai hoï cha vaø meï (hieän nay coù, nhöng meï) cho neân phaân bieät giöõa teân loùt vaø teân<br /> ít) thì cuõng chæ toàn taïi ôû phaàn hoï, khoâng chính ôû nhieàu tröôøng hôïp laø khoâng deã.<br /> <br /> 91<br /> Journal of Thu Dau Mot university, No3(5) – 2012<br /> <br /> <br /> Chuùng toâi ñaõ gaëp khoù khaên ôû moät soá teân hoïc hoäi, oån ñònh, ít bieán ñoäng, coù lòch söû laâu<br /> sinh khi phaân bieät giöõa hai loaïi naøy. Chaúng ñôøi. Maëc duø coù nhieàu hoï cuûa ngöôøi Vieät,<br /> haïn: Lí Mai Traâm, Thaùi Hoaøng Toá Thö, Buøi ngöôøi Hoa, ngöôøi Chaêm, ngöôøi Khmer<br /> Nguyeãn Töôøng Linh, Löu Khaùnh Vaân, Traàn truøng nhau, nhöng ña soá nguoàn goác daân<br /> Phöông Nguyeân... Ñaëc bieät, trong danh saùch toäc cuûa ngöôøi ñöôïc ñaët teân ñeàu theå hieän ôû<br /> chuùng toâi khaûo saùt coù nhöõng kieåu caáu taïo phaàn “hoï”. Caên cöù vaøo keát quaû khaûo saùt tæ<br /> ñan xen raát laï nhö: Buøi Höõu Nguyeãn Ñaït leä phaân boá caùc hoï cuûa Nguyeãn Taøi Caån (ôû<br /> (ABA’C), Ñoã Khoa Leâ Taâm (ABA’C)... Haø Noäi, tieâu bieåu cho Baéc Boä) [2: 69-70]<br /> – Caùc thaønh toá cuûa chính danh vaø keát quaû khaûo saùt cuûa chuùng toâi (ôû Nam<br /> Hoï: laø boä phaän cuûa teân ngöôøi duøng ñeå Boä, vôùi 991 hoï teân hoïc sinh), chæ ôû ba hoï<br /> ñònh danh taäp hôïp ngöôøi coù quan heä xuaát hieän nhieàu nhaát, chuùng ta coù baûng<br /> huyeát thoáng. Hoï trung hoaø veà giaù trò xaõ so saùnh sau:<br /> STT Hoï Baéc Boä Nam Boä<br /> Taàn soá Tæ leä Taàn soá Tæ leä<br /> 1 Nguyeãn 547 48,136 263 26,538<br /> 2 Traàn 131 11,528 119 12,008<br /> 3 Leâ 89 7,832 84 8,476<br /> Ta thaáy söï phaân boá caùc hoï coù soá löôïng Teân ñeäm: laø boä phaän cuûa teân ngöôøi,<br /> lôùn ôû Baéc Boä vaø Nam Boä laø töông töï nhau. xen giöõa teân chính vaø hoï, coù theå xuaát<br /> Ñieàu naøy chöùng toû, löu daân ôû Nam Boä coù hieän hay vaéng maët, thuoäc heä thoáng môû,<br /> nguoàn goác töø mieàn Baéc, mieàn Trung. Khaùc thöôøng coù chöùc naêng khu bieät giôùi tính,<br /> nhau chæ ôû nhöõng hoï coù taàn soá xuaát hieän ít. thöù baäc trong gia ñình, vöøa mang tính<br /> Xu höôùng hoï gheùp roõ neùt. Trong danh nhaát loaït, laïi vöøa mang tính ñôn leû. Keát<br /> saùch hoïc sinh moät lôùp 12 Anh (Tröôøng quaû thoáng keâ taàn soá xuaát hieän nhöõng töø<br /> trung hoïc phoå thoâng chuyeân Huøng Vöông laøm teân ñeäm ñôn cuûa nam vaø nöõ ôû Nam<br /> – Bình Döông), chuùng toâi thaáy coù 6/34 hoï Boä cuûa chuùng toâi (trong 586 teân hoïc sinh<br /> gheùp (chieám 17,6%). Thoáng keâ hoï gheùp nam nöõ cuûa Tröôøng Tieåu hoïc Kim Ñoàng,<br /> <br /> cuûa caû ba tröôøng maø chuùng toâi khaûo saùt Baïc Lieâu (naêm hoïc 2004 – 2005) nhö sau:<br /> – Teân ñeäm duøng chung cho caû nam<br /> thì coù tôùi 103/ 991 (tæ leä 10,39%).<br /> vaø nöõ:<br /> Teân ñeäm duøng Taàn soá xuaát hieän Toång soá Tæ leä<br /> chung Nam Nöõ<br /> Ngoïc 13 33 46 7,84<br /> Thanh 15 5 20 3,41<br /> Minh 17 1 18 3,07<br /> Teân ñeäm duøng rieâng:<br /> STT Teân ñeäm Taàn soá Tæ leä STT Teân ñeäm Taàn soá Tæ leä<br /> nam nöõ<br /> 1 Vaên 17 2,90 1 Thò 106 18,08<br /> <br /> 92<br />  Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 3(5) – 2012<br /> <br /> <br /> 2 Nhaät 16 2,73 2 Kim 13 2,21<br /> 3 Hoaøng 12 2,04 3 Bích 10 1,70<br /> 4 Taán 10 1,70 4 Yeán 10 1,70<br /> 5 Quoác 8 1,36 5 Thaûo 6 1,02<br /> 6 Troïng 6 1,02 6 Thuyø 6 1,02<br /> 7 Phöôùc 6 1,02 7 Thu 5 0,85<br /> 8 Phuù 6 1,02 8 Mó 5 0,85<br /> 9 Quang 5 0,85 9 Baûo 5 0,85<br /> 10 Thieän 5 0,85 10 Truùc 4 0,68<br /> 11 Caåm 4 0,68<br /> Chuùng ta coù theå nhaän thaáy: (i) soá Teân chính: laø teân goïi cuûa töøng caù nhaân,<br /> löôïng töø duøng laøm teân ñeäm ôû Nam Boä raát phaân bieät ngöôøi naøy vôùi ngöôøi khaùc, coù soá<br /> phong phuù (chuùng toâi thoáng keâ ôû 586 teân löôïng phong phuù hôn hoï vaø teân ñeäm. Ñaây laø<br /> treân coù tôùi gaàn 90 töø laøm teân ñeäm, ñaëc phaàn quan troïng cuûa teân ngöôøi Vieät.<br /> bieät nöõ chieám soá löôïng khaù lôùn); (ii) teân – Teân chính ñôn:<br /> ñeäm “Vaên” – “Thò” coù chöùc naêng khu bieät Chuùng toâi tham khaûo soá lieäu trong baûng<br /> nam – nöõ khoâng coøn ñöôïc söû duïng nhieàu; thoáng keâ veà töø laøm teân chính ñôn nöõ, teân<br /> (iii) teân ñeäm Nam Boä coù xu höôùng gaén vôùi chính ñôn nam thöôøng duøng nhieàu nhaát giöõa<br /> teân chính nhieàu hôn; ngöôïc laïi, teân ñeäm ôû mieàn Baéc (soá lieäu do Phaïm Taát Thaéng thoáng<br /> mieàn Baéc coù taùc duïng phaân bieät doøng hoï, keâ töø 1272 teân nöõ vaø 1648 teân nam) vaø mieàn<br /> phaân caáp trong gia ñình nhieàu hôn, töùc laø Nam (soá lieäu thoáng keâ cuûa Leâ Trung Hoa)<br /> xu höôùng gaén vôùi hoï – ñeäm ñôn nam (ví [theo 2; 123, 124]; vaø chæ laáy ôû nhöõng töø laøm<br /> duï: Ñöùc, Ñình, Xuaân, Ngoïc, Quang, Coâng teân chính ñôn ñöôïc xuaát hieän vôùi taàn soá cao<br /> [2: 98]). nhaát ñeå ñöa ra baûng so saùnh sau:<br /> Mieàn Baéc Mieàn Nam<br /> STT Teân chính nöõ<br /> Taàn soá Tæ leä Taàn soá Tæ leä<br /> 1 Nga 16 1,25<br /> 2 Lan 12 0,99 8 3,07<br /> 3 Vaân 11 0,86<br /> 4 Tuyeát 10 0,78<br /> 5 Thanh 10 0,78<br /> 6 Anh 13 5.00<br /> 7 Dung 7 2,69<br /> 8 Höông 6 2,30<br /> 9 Trang 6 2,30<br /> STT Teân chính nam Mieàn Baéc Mieàn Nam<br /> Taàn soá Tæ leä Taàn soá Tæ leä<br /> 1 Huøng 52 3,15<br /> 2 Tuaán 31 1,88 8 2,16<br /> <br /> <br /> 93<br /> Journal of Thu Dau Mot university, No3(5) – 2012<br /> <br /> <br /> 3 Sôn 31 1,88<br /> 4 Duõng 30 1,82 10 2,70<br /> 5 Bình 23 1,39 10 2,70<br /> 6 Minh 12 3,24<br /> 7 Haûi 8 2,16<br /> Nhaän xeùt: (i) Ñoái vôùi nöõ, neáu mieàn Thöù: Hai<br /> Baéc thöôøng thích ñaët teân Nga, Lan, Vaân, Thöù + teân chính khai sinh: Hai Hoøa<br /> Tuyeát, Thanh thì ôû mieàn Nam laïi thích Thöù + ñaëc ñieåm naøo ñoù cuûa cô theå ñoái<br /> ñaët teân Anh, Dung, Höông, Lan, Trang. töôïng (maøu saéc, hình daùng…): (thaèng) Taùm<br /> Teân Lan laø teân caû hai mieàn ñeàu thích. (ii) Toùc Vaøng, Baûy Theïo, Naêm Luøn, Hai Maäp…<br /> Ñoái vôùi nam, tình hình coù veû xích laïi gaàn<br /> Thöù + queâ quaùn: (anh) Hai Côø Ñoû,<br /> nhau hôn. Mieàn Baéc thích nhöõng teân nhö<br /> (chò) Tö Baïc Lieâu, (coâ) Naêm Hueá (Tp<br /> Huøng, Tuaán, Sôn, Duõng, Bình thì mieàn<br /> Hueá), Ba Ngheä (Ngheä An)…<br /> Nam thích nhöõng caùi teân nhö Minh,<br /> Thöù + ngheà nghieäp: (oâng) Hai Thôï<br /> Duõng, Bình, Tuaán, Haûi. Caû hai mieàn ñeàu<br /> Haøn…<br /> thích teân Tuaán.<br /> Thöù + saûn phaåm: Baûy Toâm Suù…<br /> – Teân chính gheùp:<br /> Thöù + tính khí: Naêm Löûa…<br /> Cuõng danh saùch lôùp 12 Anh treân,<br /> ÔÛ Nam Boä coù söï quan taâm ñaëc bieät<br /> chuùng ta thaáy xu höôùng teân chính gheùp<br /> ñoái vôùi ngöôøi con cuoái cuøng (con uùt). Söï<br /> theå hieän raát roõ, coù tôùi 21/ 34 teân chính<br /> quan taâm naøy theå hieän qua caùch goïi<br /> gheùp (chieám 61,7%). Söï phaân boá teân<br /> chính gheùp cuõng raát khaùc nhau giöõa nam quen thuoäc: duøng yeáu toá ñöùng tröôùc laø<br /> <br /> vaø nöõ. Nöõ tæ leä cao hôn, phaûi chaêng teân UÙt (thöù töï cuoái cuøng trong gia ñình,<br /> gheùp cuõng laø moät caùch “laøm ñeïp” cuûa phaùi nhöng khoâng goïi theo thöù nöõa), yeáu toá<br /> nöõ? Trong 133 teân chính gheùp cuûa hoïc sau laø teân chính; ví duï Mai laø con thöù<br /> sinh Tröôøng Tieåu hoïc Kim Ñoàng (thò xaõ taùm (ngöôøi con cuoái cuøng) trong gia<br /> Baïc Lieâu) coù tôùi 121 teân chính gheùp nöõ ñình, nhöng ngöôøi ta khoâng goïi laø “Taùm<br /> (chieám 90, 97%). Mai” maø goïi UÙt Mai. Chuùng ta coù theå<br /> <br /> – Phuï danh: teân thöù hình dung qua hai moâ hình sau:<br /> <br /> Ngöôøi Nam Boä raát coi troïng thöù töï Thöù (hoaëc UÙt) (1)<br /> trong gia ñình. Ñieàu naøy ñöôïc ñaùnh daáu Thöù (hoaëc UÙt) + Teân (2)<br /> trong caùc teân thöôøng goïi theo thöù. Moâ hình (1) thöôøng duøng trong giao<br /> Teân gheùp coù yeáu toá soá thöù töï ñöùng tieáp tröïc tieáp, do khoâng gian giao tieáp<br /> tröôùc, yeáu toá teân coù theå laø: teân khai sinh, heïp hôn (trong phaïm vi gia ñình) neân<br /> ñaëc ñieåm cô theå cuûa ñoái töôïng, queâ quaùn, khoâng caàn phaûi keøm theo teân chính ñeå<br /> ngheà nghieäp, saûn phaåm... Tröôùc yeáu toá xaùc ñònh ñoái töôïng; ví duï: “(chò) Ba ôi!”<br /> “thöù” coù theå keøm hoaëc khoâng keøm danh hay “UÙt aø !”. Moâ hình (2) thöôøng duøng<br /> töø xöng hoâ (anh, chò, dì,…): trong giao tieáp giaùn tieáp hoaëc ngoaøi xaõ<br /> <br /> 94<br />  Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 3(5) – 2012<br /> <br /> <br /> hoäi, do phaïm vi giao tieáp roäng hôn neân aâm vaän, ngöôøi Nam Boä cuõng chuù troïng<br /> caàn phaûi keøm theo teân chính ñeå xaùc ñònh ñeán aâm vaän môû, deã ñoïc, deã nghe (ñaët<br /> ñoái töôïng; ví duï: “Hoâm qua, Hai Taâm môùi nhöõng teân ñoïc leân vang, môû; khoâng ñaët<br /> qua tui chôi” hay “Maù ñöøng lo, UÙt Lan daïo nhöõng teân khoù ñoïc, khoù goïi).<br /> naøy vui veû laém !”. Gheùp hai yeáu toá + Moái quan heä doïc – quan heä giöõa caùc<br /> nguyeân sinh (laø thöù töï trong gia ñình) vaø teân trong heä thoáng teân cuûa gia ñình<br /> thöù sinh ñeàu thöôøng coù lí do tuyeät ñoái. (thöôøng laø anh, chò em):<br /> Ñaây laø moät ñaëc ñieåm raát khaùc so vôùi teân<br /> CHA – MEÏ<br /> ngöôøi trong caùc phöông ngöõ khaùc.<br /> 4. Phöông thöùc bieåu thò teân ngöôøi ôû<br /> Nam Boä ANH / CHÒ<br /> <br /> Nguyeân taéc trong ñaët teân laø: ngaén<br /> goïn, traùnh truøng laëp (trong gia ñình), EM<br /> phaân bieät vaø coù tính thaåm mó.<br /> Moái quan heä veà aâm, ñaët teân trong heä<br /> Teân ngöôøi coøn theå hieän öôùc nguyeän<br /> thoáng teân gia ñình ñoïc leân nghe vaàn veø (ví<br /> cuûa ngöôøi ñaët teân; theå hieän ñaëc ñieåm,<br /> duï: Vo, Veâ, Vi, Vu...). Moái quan heä veà nghóa,<br /> tính caùch cuûa ngöôøi ñöôïc ñaët teân.<br /> nhöõng teân ngöôøi trong gia ñình thöôøng taïo<br /> 4.1. Caùch ñaët chính danh<br /> ñöôïc moät yù nghóa naøo ñaáy (ví duï: Baéc, Nam,<br /> Muoán coù moät caùi teân ñeïp, hay, ngöôøi<br /> Thoáng, Nhaát...). Ngöôøi Vieät ôû Nam Boä<br /> ñaët phaûi chuù yù ñeán moái quan heä ngang vaø<br /> thöôøng quan taâm ñeán moái quan heä veà nghóa.<br /> doïc cuûa teân:<br /> Ngöôøi Nam Boä noùi rieâng, ngöôøi Vieät noùi<br /> – Moái quan heä ngang – quan heä giöõa<br /> chung, khi ñaët teân cho con thöôøng “traùnh<br /> caùc thaønh toá cuûa teân:<br /> tröôøng hôïp voâ tình truøng vôùi teân cuûa oâng baø<br /> HOÏ TEÂN ÑEÄM TEÂN CHÍNH<br /> hoaëc baø con thuoäc vai veá lôùn hôn” [3; 357].<br /> Quan heä naøy, ngöôøi ñaët quan taâm ñeán<br /> quan heä aâm vaø nghóa, nhöng thöôøng laø 4.2. Caùch ñaët moät soá phuï danh ôû<br /> <br /> quan heä nghóa. Chuù troïng ñeán nghóa cuûa Nam Boä<br /> <br /> töø khi ñaët teân laø thoùi quen truyeàn thoáng – Choïn teân theo caây, con, ñoà vaät gaàn<br /> cuûa ngöôøi Vieät. Caên cöù vaøo nghóa cuûa töø guõi, bình dò, quen thuoäc.<br /> khi ñaët teân töùc laø caên cöù vaøo quan nieäm – Duøng thöù töï ñaët teân (cuõng laø quan<br /> thaåm mó cuûa töøng ngöôøi, caên cöù vaøo yù heä doïc).<br /> nguyeän, vaøo sôû thích, tính caùch moãi – Caên cöù vaøo nhöõng ñaëc ñieåm ñoái<br /> ngöôøi. Ngöôøi Nam Boä thöôøng choïn nhöõng töôïng: gheùp theâm sau yeáu toá hình thöùc<br /> töø ngöõ bieåu thò yù nghóa toát ñeïp ñeå ñaët ñaëc bieät cuûa ngöôøi ñöôïc ñaët teân, veà ngheà<br /> teân. Cha meï mong öôùc con caùi cuûa mình nghieäp, tính khí, nôi sinh hay queâ quaùn...<br /> sau naøy thaønh taøi, khoeû maïnh, coù phaåm – Theâm yeáu toá mong muoán keát thuùc,<br /> chaát toát, coù daùng veû xinh ñeïp v.v. Ñieàu aáy daáu hieäu keát thuùc, hay keùo daøi nöõa nhö:<br /> ñöôïc kí thaùc vaøo trong nhöõng caùi teân. Veà theâm, nhì, moùt, thöøa, nöõa… (UÙt Theâm, UÙt<br /> <br /> 95<br /> Journal of Thu Dau Mot university, No3(5) – 2012<br /> <br /> <br /> Nhì, UÙt Moùt, UÙt Thöøa, UÙt Nöõa…). Ñaây laø ngaønh ngheà, saûn phaåm nhö Só, Coâng,<br /> keát quaû cuûa sinh nhieàu con, coù theå “bí” Thöông, Thô, Vaên, Boà, Ñuïc...; lieân heä ñeán<br /> teân, phaûn aùnh ñieàu kieän soáng, trình ñoä thôøi gian nhö Söûu, Ngoï, Muøi, Thu...; lieân<br /> vaên hoaù cuûa ngöôøi ñaët teân. heä ñeán khoâng gian nhö Haûi Höng, Minh<br /> – Coù khi, teân chính nöõ coù chöõ “beù” ñi Haûi, Haø Baéc, Nam, Vieät...; lieân heä ñeán<br /> keøm. Ví duï: Beù Ba, Beù Tö, Beù Hoàng... ñoäng thöïc vaät nhö Loan, Phuïng (Phöôïng),<br /> Oanh, Yeán, Hoàng, Laøi, Hueä, Cuùc, Tuøng,<br /> – Ñaët teân do söï aûnh höôûng yeáu toá<br /> Truùc, Mai, Baùch, Maän... Teân ngöôøi phaûn<br /> taâm lí xaõ hoäi, truyeàn thoáng daân toäc nhö<br /> aùnh moâi tröôøng soáng, phaûn aùnh ñaëc ñieåm<br /> teân caám kò, teân xaáu ñeå deã nuoâi... “Moãi ñòa<br /> daân cö (ví duï, teân gaén vôùi nôi sinh, queâ<br /> phöông cuõng coù taâm lí ñaët teân rieâng.<br /> quaùn)…<br /> Ngöôøi Baéc tröôùc ñaây ñaët teân tuïc cho con<br /> thöôøng laø Ñó, Cuùn, Coøm, Tuõn (buï baãm), 5.3. Teân baèng töø Haùn Vieät mang yù<br /> Hóm, Cu,... coøn ngöôøi Nam thì ñaët Ñeït, nghóa toát ñeïp. Nhöõng töø Haùn Vieät ñöôïc<br /> Ñeïn, Ñöïc, Tí, Teøo, Theïp...” [2; 15]. choïn laøm teân ñeäm hay teân chính laø<br /> 4.3. Coù tröôøng hôïp chuyeån ñoåi loaïi, laáy nhöõng töø mang yù nghóa toát ñeïp, laø söï göûi<br /> phuï danh laøm chính danh (ví duï, Nguyeãn gaém töông lai vaøo ñoái töôïng (thöôøng laø<br /> Vaên Möôøi Hai, Leâ Vaên Ñeït...). Nhöõng loaïi ngöôøi con) cuûa chuû theå (ngöôøi ñaët teân –<br /> teân naøy khi lôùn leân, ngöôøi ñöôïc ñaët thöôøng thöôøng laø cha meï) nhöõng ñieàu toát laønh,<br /> muoán ñoåi teân khaùc ñeïp hôn. ñeïp ñeõ... Nhöõng caùi teân aáy coù tính thaåm<br /> <br /> 5. YÙ nghóa cuûa teân ngöôøi ôû Nam Boä mó cao. Chính ñieàu naøy sinh ra hieän<br /> töôïng truøng teân.<br /> 5.1. Teân rieâng cuûa ngöôøi coù theå laø voõ<br /> ñoaùn nhöng thöôøng laø coù lí do chuû quan. Nghóa cuûa teân ñeäm ngoaøi chöùc naêng<br /> YÙ nghóa cuûa teân ngöôøi coù moái lieân heä giaùn phaân bieät giôùi (nöõ: Thò, AÙi, Caåm, Dieãm,<br /> tieáp vôùi ñoái töôïng ñònh danh thoâng qua Yeán, Mó, Thuyø, Bích, Kim...; nam: Vaên...),<br /> khaùi nieäm cuûa nhöõng töø chung ñoàng aâm phaân bieät doøng hoï, thöù baäc trong gia ñình<br /> (Phaïm Vaên Huøng, Phaïm Khaéc Ninh; Leâ<br /> vôùi noù. Nghóa töø cuûa teân goàm hai phöông<br /> Ngoïc Anh, Leâ Haûi Anh...), coøn coù chöùc naêng<br /> dieän: nghóa ñen (ví duï nhöõng teân lieân<br /> taïo thaåm mó – töùc laø yù nghóa töø phaûi ñeïp.<br /> quan ñaëc ñieåm cuûa ngöôøi ñöôïc ñaët teân) vaø<br /> Chaúng haïn: muøa ñeïp (Xuaân, Thu....), vaät quyù<br /> nghóa bieåu tröng – nguï yù (möôïn söï vaät<br /> (Caåm, Chaâu, Ngoïc...), maøu ñeïp (Baïch, Bích,<br /> khaùc ñeå göûi gaém yù nguyeän).<br /> Hoàng, Hoaøng, Thanh...), phaåm haïnh toát<br /> Teân phaûn aùnh taâm lí, tính caùch ngöôøi (Ñöùc, Haïnh, Trung, Nhaân, Leã, Nghóa, Tín,<br /> Nam Boä, phong tuïc Nam Boä (ví duï, teân ñeïp, Chính, Thieän...), daùng veû ñeïp (Tuù, Dieãm, Leä,<br /> teân thöù vaø teân tuïc); theå hieän öôùc nguyeän Thuyø...), taøi naêng (Taøi, Tuaán, Cao, Anh...),<br /> chuû quan cuûa ngöôøi Nam Boä (thöôøng laø thaønh ñaït, may maén (Phuùc, Loäc, Thoï, Quyù,<br /> nhöõng teân söû duïng töø Haùn Vieät). Thaønh, Ñaït, Ñaéc...), vaên hoaù, hoïc haønh (Vaên,<br /> 5.2. Nghóa cuûa töø trong teân ngöôøi lieân Só, Ñoã...), söï to lôùn, laâu daøi, maïnh meõ (Ñaïi,<br /> quan ñeán hieän thöïc. Teân lieân heä ñeán Thaùi, Thaïc, Vónh, Toøng, Huøng, Duõng...). Töø<br /> <br /> 96<br />  Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 3(5) – 2012<br /> <br /> <br /> Haùn Vieät coù yù nghóa toát ñeïp cuûa teân ñôn nôi ñeán choán, sau naøy thaønh ñaït. Ñoù laø<br /> ñeäm nam vaø nöõ ôû Nam Boä: nhöõng öôùc mong chính ñaùng: Anh, Khoa,<br /> – Nöõ: Bích, Truùc, Kim, Thu, Thuyø, Ñoã...<br /> Yeán, Mó, Caåm, Thaûo... Moái quan heä giöõa teân chính vôùi hoï<br /> – Nam: Vaên, Taán, Troïng, Gia, Phöôùc, tuy coù nhöng raát ít, ña soá coù quan heä vôùi<br /> Nhaät, Quoác, Quang, Phuù, Hoaøng, Thieän... teân ñeäm ñeå taïo nghóa.<br /> <br /> – Chung hai giôùi: Ngoïc, Thanh, Minh 5.4. Teân noâm<br /> <br /> Töø Haùn Vieät coù yù nghóa toát ñeïp cuûa Vuøng noâng thoân Nam Boä thích ñaët<br /> teân ñôn chính nam vaø nöõ ôû Nam Boä: nhöõng teân daân daõ, bình dò. Ñaëc bieät ôû<br /> vuøng Ñoàng baèng soâng Cöûu Long, teân noâm<br /> – Töø thöôøng duøng ñaët teân cho con gaùi<br /> thöôøng duøng ñaët teân con gaùi. Ñoù laø teân<br /> theå hieän söï mong moûi chuùng coù moät daùng<br /> caùc loaøi hoa (Lan, Cuùc, Mai, Ñaøo, Löïu,<br /> veû xinh ñeïp, moät boä naõo thoâng minh... Ñoù<br /> Nhaøi, Söù, Quyønh, Sen…) nhöõng loaøi caây<br /> laø nhöõng caùi teân gaén vôùi loaøi hoa ñeïp, vôùi<br /> gaàn guõi ôû noâng thoân (Baép, Luùa, Khoai,<br /> nhöõng vaät quyù giaù, nhöõng muøa töôi toát:<br /> Böôûi, Nhaõn, Quyùt, Maän...), öôùc mô veà cuoäc<br /> Anh (teân chung loaøi hoa – thöù hoa toát<br /> soáng vaät chaát, söï may maén cuõng raát bình<br /> nhaát – taøi naêng xuaát chuùng – ñeïp, toát ),<br /> dò, giaûn ñôn (Giaøu, Ñöôïc, Coù, Khaù, Vui...),<br /> Lan (moät thöù hoa raát thôm), Dung (daùng<br /> söï xinh ñeïp (Baûnh, Ñeïp...), veà tính neát<br /> maïo), Höông (thôm), Trang (dung maïo<br /> hieàn thuïc, hieáu nghóa (Laønh, Thuïc, Hieàn,<br /> nghieâm chænh), Nga (ñeïp, toát – con gaùi)...<br /> Thôm...)...<br /> – Töø cha meï thöôøng ñaët teân con trai<br /> Tuïc ñaët teân coù nghóa xaáu ñeå deã nuoâi:<br /> theå hieän söï mong moûi sau naøy chuùng giöõ<br /> Nhöõng caùi teân kieâng kò traùnh ma quyû,<br /> ñöôïc phaåm chaát toát ñeïp nhö thaúng thaén,<br /> beänh taät, chöôùng khí Ñeït, Coø, Teøo, Ñöïc,<br /> trung thöïc, coù yù chí tinh thaàn maïnh meõ,<br /> Chuoät, Veïo, Ñen, Ñeûn… laø phaûn aùnh khaùt<br /> kieân cöôøng, nhieàu hoaøi baõo, khaùt voïng söï<br /> nghieäp... Taát caû nhöõng ñieàu mong öôùc aáy voïng sinh toàn vaø söùc khoeû cuûa ngöôøi ñaët teân.<br /> cha meï ñeàu göûi gaém vaøo teân con trai 6. Keát luaän<br /> mình: Minh (saùng suûa – trong saùng – trí Nhaân danh laø loaïi ñònh danh söï vaät.<br /> tueä), Bình (hoøa haûo), Duõng (söùc maïnh),<br /> Ñaët teân ngöôøi laø moät hieän töôïng caù theå<br /> Haûi (bieån), Tuaán (taøi trí hôn ngöôøi),<br /> nhöng laïi coù moät yù nghóa quan troïng laøm<br /> Huøng (ngöôøi coù söùc maïnh), Sôn (nuùi)...<br /> neân ñaëc ñieåm rieâng cuûa töøng ngoân ngöõ.<br /> – Töø chung cho teân hai giôùi thöôøng laø<br /> ÔÛ Nam Boä coù teân ngöôøi Vieät, ngöôøi<br /> nhöõng töø lieân quan ñeán nôi choân nhau caét<br /> Hoa, ngöôøi Khmer, ngöôøi Chaêm, Stieâng,<br /> roán hay nguyeân quaùn: Minh Haûi, Haø<br /> trong ñoù teân ngöôøi Vieät chieám ña soá. Ñieàu<br /> Quaûng... Cuõng coù khi teân hai giôùi lieân<br /> naøy phaûn aùnh söï phaân boá daân cö trong<br /> quan ñeán chuyeän hoïc haønh, thi cöû. Moät<br /> khu vöïc ñöôïc khaûo saùt.<br /> daân toäc coù truyeàn thoáng hieáu hoïc, toân sö<br /> troïng ñaïo nhö daân toäc ta, caùc baäc cha meï Gioáng nhö teân ñaát Nam Boä, töø Haùn<br /> luoân kì voïng con caùi mình hoïc haønh ñeán Vieät vaãn ñöôïc söû duïng khaù nhieàu ñeå ñaët<br /> <br /> 97<br /> Journal of Thu Dau Mot university, No3(5) – 2012<br /> <br /> <br /> teân ngöôøi ôû vuøng ñaát naøy. Töø Haùn Vieät Ngöôïc laïi, nhöõng teân noâm theå hieän<br /> theå hieän ñöôïc tính baùc hoïc hôn neân noù ñöôïc tính chaát bình dò, daân daõ, moäc<br /> ñöôïc söû duïng ñeå ñaët teân ngöôøi chính maïc... cuûa con ngöôøi noâng daân Nam Boä.<br /> danh. Teân ngöôøi khoâng chæ coù chöùc naêng Teân noâm cuûa ngöôøi Nam Boä thöôøng ñöôïc<br /> phaân bieät maø coøn coù chöùc naêng thaåm mó. söû duïng ñeå goïi trong gia ñình. Ngöôøi Nam<br /> Vì vaäy, nghóa töø Haùn Vieät toát ñeïp ñöôïc Boä thöôøng duøng teân thöù hoaëc “uùt” trong<br /> vaän duïng moät caùch phoå bieán ñeå ñaët teân. khi xöng hoâ.<br /> Ngöôøi Vieät ôû Nam Boä raát chuù troïng ñeán Teân ngöôøi coøn phaûn aùnh hieän thöïc töï<br /> nguyeân taéc ñaët teân theo nghóa cuûa chöõ. nhieân, xaõ hoäi vaø taâm lí, tính caùch con<br /> Nghóa trong quan heä giöõa caùc thaønh toá vaø ngöôøi Nam Boä. Teân ñeäm vaø teân chính<br /> quan heä giöõa caùc teân anh chò em trong gia ñöôïc ngöôøi ñaët löïa choïn, caân nhaéc kó caøng<br /> ñình. Teân khai sinh coù xu höôùng ña tieát vaø haàu heát ñeàu coù lí do. Ngöôøi ñaët caên cöù<br /> hoaù. Töø laøm teân ñeäm khaù phong phuù vaø tæ vaøo ñaëc ñieåm, phaùi tính cuûa ñöùa treû, hoaøn<br /> leä cuûa nöõ nhieàu hôn nam. Xu höôùng hoï caûnh gia ñình, doøng hoï, queâ höông, xaõ<br /> gheùp, teân gheùp khaù roõ reät. hoäi, öôùc voïng cuûa cha meï... ñeå ñaët teân.<br /> *<br /> THE WAY TO NAME VIETNAMESE PEOPLE IN NAM BO<br /> Ho Xuan Tuyen<br /> Thu Dau Mot University<br /> <br /> ABSTRACT<br /> <br /> Vietnamese names can be classified into two types: main name and secondary name.<br /> Main name is the name registered in state offices. Secondary name is a form of sub-<br /> name. Vietnamese names in Nam Bo in comparison with the common Vietnamese names<br /> have both similar and different features. This article points out partly the differences<br /> between the main names and the secondary names in Vietnam.<br /> Keywords: main name, secondary name<br /> <br /> TAØI LIEÄU THAM KHAÛO<br /> <br /> [1] Trònh Hoaøi Ñöùc, Gia Ñònh thaønh thoâng chí (Ñoã Moäng Khöông, Nguyeãn Ngoïc Tính<br /> dòch; Ñaøo Duy Anh hieäu ñính vaø chuù thích), NXB Giaùo duïc, 1998.<br /> [2] Leâ Trung Hoa, Hoï vaø teân ngöôøi Vieät Nam, NXB Khoa hoïc Xaõ hoäi, 2005.<br /> [3] Nhieàu taùc giaû, Nam Boä xöa vaø nay, NXB Toång hôïp thaønh phoá Hoà Chí Minh, 1999.<br /> [4] Traàn Ngoïc Theâm, Veà lòch söû hieän ñaïi vaø töông lai cuûa teân rieâng ngöôøi Vieät, Taïp chí<br /> Daân toäc hoïc, soá 3, 1976.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 98<br />