84<br />
Trao ®æi nghiÖp vô Xã hội học, số 1(113), 2011<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
C©u chuyÖn ®−êng ®êi - Mét c¸ch tiÕp cËn<br />
nghiªn cøu ®Þnh tÝnh trong khoa häc x· héi<br />
<br />
<br />
Kim V¨n ChiÕn∗<br />
<br />
C©u chuyÖn ®−êng ®êi hay cßn gäi lµ LÞch sö cuéc sèng hoÆc LÞch sö ®êi sèng lµ<br />
mét c¸ch tiÕp cËn nghiªn cøu truyÒn thèng trong khoa häc x· héi nh− d©n téc häc,<br />
nh©n häc, gi¸o dôc häc, x· héi häc, lÞch sö, khoa häc ng«n ng÷, v¨n häc, vµ t©m lý häc.<br />
C©u chuyÖn ®−êng ®êi lµ mét trong nh÷ng c©u chuyÖn th−êng nhËt nhÊt trong cuéc<br />
®êi nh−: nh÷ng kû niÖm thêi th¬ Êu, c©u chuyÖn ®i du lÞch hoÆc kú nghØ, mét sù cè<br />
trong cuéc sèng cña chóng ta, hay lµ c¸c c©u chuyÖn quanh cuéc sèng hµng ngµy: ¨n<br />
tèi víi b¹n bÌ, xum häp gia ®×nh, cuéc trao ®æi t¹i n¬i lµm viÖc... §©y lµ nh÷ng l¸t c¾t<br />
cña cuéc sèng mµ nhµ triÕt häc ng−êi Ph¸p Paul Ricoeur gäi lµ nh÷ng "b¶n s¾c t−êng<br />
thuËt" (identitÐs narratives), nh÷ng b¶n s¾c c¸ nh©n, nh−ng còng lµ nh÷ng b¶n s¾c<br />
gia ®×nh, b¶n s¾c hiÖp héi, b¶n s¾c nghÒ nghiÖp, b¶n s¾c t«n gi¸o, b¶n s¾c quèc gia,<br />
v.v... ë møc ®é c¸ nh©n: "T«i tù kÓ, do ®ã t«i ®ang tån t¹i vµ t«i x¸c nhËn sù tån t¹i cña<br />
t«i trong con m¾t cña ng−êi kh¸c b»ng nh÷ng c©u chuyÖn cña cuéc ®êi t«i". ë møc ®é<br />
tËp thÓ, lÔ héi, lÔ kû niÖm, lµ nh÷ng "®µi t−ëng niÖm" vµ thiÕt lËp b¶n s¾c tËp thÓ cña<br />
chóng ta (Ricoeur, 2006). Tõ ®ã, c¸c nhµ khoa häc x· héi sö dông c©u chuyÖn ®−êng<br />
®êi nh»m thu thËp th«ng tin trong c¸c nghiªn cøu cña m×nh nh− mét c¸ch tiÕp cËn<br />
®Þnh tÝnh. Bµi viÕt nµy giíi thiÖu kh¸i qu¸t vÒ c©u chuyÖn ®−êng ®êi ®i tõ kh¸i niÖm,<br />
chøc n¨ng ®Õn −u ®iÓm vµ c¸ch ph©n tÝch néi dung cña nã nh− mét h−íng ®i trong<br />
c¸ch tiÕp cËn ®Þnh tÝnh.<br />
1. Kh¸i niÖm c©u chuyÖn ®−êng ®êi<br />
1.1. §«i nÐt vÒ lÞch sö c©u chuyÖn ®−êng ®êi<br />
C©u chuyÖn ®−êng ®êi trong khoa häc x· héi ®−îc ®¸nh dÊu bëi c¸c giai ®o¹n<br />
chÝnh sau:<br />
Trong nh÷ng n¨m 20, tr−êng ph¸i Chicago (Mü) sö dông c©u chuyÖn ®−êng ®êi<br />
nh− mét c«ng cô nh»m t×m hiÓu vÒ cuéc sèng x· héi cña nh÷ng c¸ nh©n gÆp khã kh¨n,<br />
thiÖt thßi vµ bÞ ph©n biÖt… William Isaac Thomas (1863 - 1947) nhµ x· héi häc Mü vµ<br />
Florian Witold Znaniecki (1882 - 1958) nhµ triÕt häc vµ x· héi häc Ba Lan vµo nh÷ng<br />
n¨m 1919 thÓ hiÖn thµnh c«ng ph−¬ng ph¸p nµy th«ng qua nh÷ng ®iÒu tra cña m×nh<br />
vÒ "Ng−êi n«ng d©n Ba Lan". (The Polish Peasant)<br />
Trong nh÷ng n¨m 50 - 60, x· héi häc duy lý vµ ®Þnh l−îng kh«ng quan t©m ®Õn<br />
c©u chuyÖn ®−êng ®êi v× nghi ngê tÝnh kh¸ch quan vµ tÝnh trung lËp khoa häc cña nã<br />
th× c©u chuyÖn ®−êng ®êi míi ®−îc ®Ò cËp. Nh÷ng lý do cña sù trë l¹i nµy lµ sù th¸i<br />
<br />
<br />
∗<br />
NCS, Tr−êng Kinh tÕ, Tæ chøc vµ X· héi, §¹i häc Paris X, CH Ph¸p. Gi¶ng viªn §¹i häc S−<br />
ph¹m Hµ Néi, ViÖt Nam.<br />
<br />
<br />
<br />
Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />
Kim V¨n ChiÕn 85<br />
<br />
<br />
<br />
qu¸ cña viÖc xö lý khuyÕt danh vµ ®Þnh l−îng cña nh÷ng b¶ng hái thèng kª vµ h¬n<br />
n÷a lµ sù quay l¹i cña mét x· héi häc "thÊu hiÓu" (la sociologie comprÐhÐnsive) nh»m<br />
thuËt l¹i kh¸ch quan c¸c hiÖn t−îng x· héi (Bertaux, 1997).<br />
Trong nh÷ng n¨m 70, víi nh÷ng c«ng tr×nh cña D. Bertaux1 (2005) hay<br />
Ferraroti2 (1990) cho thÊy, c©u chuyÖn ®−êng ®êi chiÕm mét vÞ trÝ ngµy cµng quan<br />
träng trong khoa häc x· héi.<br />
KÓ tõ ®Çu nh÷ng n¨m 90, sau c«ng viÖc cña nhµ triÕt häc Ph¸p Paul Ricoeur<br />
(1913 - 2005), b¾t ®Çu mét sù ph¶n ¸nh nhËn thøc luËn vÒ vai trß cña kÓ chuyÖn<br />
®−êng ®êi trong c¸c ngµnh khoa häc vÒ con ng−êi vµ x· héi. Ngµy nay, c©u chuyÖn<br />
®−êng ®êi ®ang ®−îc nhiÒu nhµ nghiªn cøu sö dông vµ trë thµnh mét trong nh÷ng<br />
ph−¬ng ph¸p ®Þnh tÝnh ®−îc biÕt ®Õn nhiÒu trong khoa häc x· héi.<br />
1.2. Kh¸i niÖm c©u chuyÖn ®−êng ®êi<br />
C©u chuyÖn ®−êng ®êi hay c©u chuyÖn cuéc sèng (tiÕng Anh lµ life story, tiÕng<br />
Ph¸p lµ rÐcit de vie) lµ "c¸c diÔn ®¹t c¬ b¶n mµ ë ®ã mét ng−êi kÓ vÒ cuéc sèng cña<br />
m×nh cho mét hay nhiÒu ng−êi nghe" (Le Grand, 1989: tr.263).<br />
§èi víi Bertaux (2005), xuÊt hiÖn c©u chuyÖn ®−êng ®êi ngay t¹i thêi ®iÓm mét<br />
ng−êi kÓ cho mét ng−êi kh¸c, mét nhµ nghiªn cøu hay mét ai ®ã kh«ng ph¶i nhµ<br />
nghiªn cøu vÒ kinh nghiÖm sèng cña m×nh nh− mét c©u chuyÖn mang tÝnh miªu t¶.<br />
Nh÷ng g× mµ ®Æc tr−ng cho c©u chuyÖn ®−êng ®êi, tr−íc hÕt, ®ã lµ kÕt qu¶ cña sù<br />
t−¬ng t¸c gi÷a chñ thÓ vµ nhµ nghiªn cøu.<br />
§éng tõ "kÓ" (c©u chuyÖn) ë ®©y lµ mÊu chèt, tøc lµ chñ thÓ s¶n xuÊt lêi nãi ë<br />
d¹ng miªu t¶. Nãi mét c¸ch kh¸c, c©u chuyÖn vÒ c¬ b¶n lµ mét "pháng vÊn hiÓu"<br />
(l'entretien compre'hensif) (Kaufmann, 1996) gi÷a mét ng−êi kÓ (t¸c gi¶ cña c©u<br />
chuyÖn) vµ mét ng−êi nghe (thÝnh gi¶ cña c©u chuyÖn).<br />
Kh«ng gièng nh− tù truyÖn (l’autobiographie) do c¸ nh©n tù kÓ mµ c©u chuyÖn<br />
®−êng ®êi ®−îc b¾t ®Çu tõ mét c©u hái cña mét ®iÒu tra viªn nh»m thu thËp th«ng tin<br />
vÒ kinh nghiÖm sèng cña chñ thÓ trong t×nh huèng mÆt ®èi mÆt. Kinh nghiÖm sèng ë<br />
®©y lµ nh÷ng sù kiÖn x¶y ra trong cuéc sèng vµ ®−îc lý gi¶i nh− mét d÷ liÖu kh¸ch<br />
quan mang ý nghÜa. C©u chuyÖn ®−îc giíi h¹n trong mét ®o¹n, mét giai ®o¹n hay<br />
hµng lo¹t kinh nghiÖm sèng cña chÝnh ng−êi kÓ chuyÖn.<br />
Tãm l¹i, c©u chuyÖn ®−êng ®êi nh− mét d¹ng miªu t¶; nh− kinh nghiÖm sèng vµ<br />
nh÷ng c©u chuyÖn; nh− nh÷ng giai ®o¹n cuéc ®êi vµ nh− nh÷ng kinh nghiÖm qu¸ khø.<br />
Nh÷ng lÜnh vùc ®Ò cËp ®Õn cã thÓ bao gåm:<br />
- Nh÷ng quan hÖ gia ®×nh vµ liªn c¸ nh©n<br />
- Nh÷ng kinh nghiÖm häc hµnh ë tr−êng<br />
<br />
1<br />
Daniel Bertaux, nhµ x· héi häc ng−êi Ph¸p, Gi¸m ®èc nghiªn cøu ë Trung t©m nghiªn cøu khoa häc<br />
quèc gia (CNRS), Ph¸p.<br />
2<br />
Franco Ferrarotti, nhµ x· héi häc ng−êi Italia, Gi¸o s− tr−êng §¹i häc Rome "La Sapienza", Italia.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />
86 C©u chuyÖn ®−êng ®êi - Mét c¸ch...<br />
<br />
<br />
<br />
- Quan hÖ nghÒ nghiÖp vµ viÖc lµm<br />
1.3. C¸c kh¸i niÖm liªn quan<br />
Tù truyÖn (l’autobiographie) lµ d¹ng tù kÓ, nã ®−îc viÕt ë ng«i thø nhÊt, ®ã lµ<br />
mét c©u chuyÖn cña chÝnh c¸i t«i. T¸c gi¶ võa lµ ng−êi kÓ chuyÖn võa lµ anh hïng<br />
trong c©u chuyÖn cña riªng m×nh, ng−êi kÓ sÏ kÓ c©u chuyÖn cña m×nh, hoÆc Ýt nhÊt lµ<br />
mét phÇn c©u chuyÖn ®ã vÒ: thêi th¬ Êu, thêi thanh niªn, mét thêi ®iÓm quan träng,<br />
träng ®¹i…<br />
TiÓu sö (la biographie) lµ thÓ lo¹i kÓ chuyÖn mµ ng−êi kÓ kÓ l¹i cuéc ®êi cña mét<br />
nh©n vËt mµ ng−êi kÓ biÕt trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp.<br />
2. Chøc n¨ng cña c©u chuyÖn ®−êng ®êi<br />
C©u chuyÖn ®−êng ®êi cã c¸c chøc n¨ng kh¸c nhau (Bertaux, 2005: tr.49):<br />
• Chøc n¨ng th¨m dß (thu thËp d÷ liÖu) gióp cho viÖc ph¸t hiÖn ra mét lÜnh vùc<br />
ch−a ®−îc biÕt ®Õn ë thùc ®Þa.<br />
• Chøc n¨ng ph©n tÝch (diÔn gi¶i) gióp x©y dùng c¸c gi¶ thuyÕt vµ x©y dùng mét<br />
lý thuyÕt, sau ®ã tham chiÕu víi thùc tiÔn.<br />
• Chøc n¨ng biÓu ®¹t (c«ng bè kÕt qu¶) minh ho¹ c¸c lý thuyÕt ®−îc tr×nh bµy<br />
d−íi h×nh thøc trÝch ®o¹n cã chän läc.<br />
3. §iÓm m¹nh cña c©u chuyÖn ®−êng ®êi<br />
C©u chuyÖn ®−êng ®êi cã −u ®iÓm h¬n c¸c ph−¬ng ph¸p kh¸c lµ ë chç nã liªn kÕt<br />
vµ kÕt hîp c¸c yÕu tè trong cuéc ®êi cña mét c¸ nh©n. Nãi c¸ch kh¸c, nã liªn quan ®Õn<br />
®êi sèng t«n gi¸o, x· héi... cña c¸ nh©n vµ tõ ®ã ta cã thÓ hiÓu ®−îc c¸c khÝa c¹nh kh¸c<br />
nhau cña ®êi sèng t−¬ng t¸c víi nhau nh− thÕ nµo.<br />
Nãi nh− Bertaux (Bertaux, 2005: tr.8) "¦u ®iÓm cña c©u chuyÖn ®−êng ®êi ®ã lµ<br />
c¸c c©u chuyÖn h×nh thµnh mét ph−¬ng ph¸p mµ ph−¬ng ph¸p nµy cho phÐp chóng ta<br />
nghiªn cøu hµnh ®éng theo thêi gian… qu¸ tr×nh hµnh ®éng mang tÝnh c¸ nh©n ®−îc<br />
tÝnh trong c¶ cuéc ®êi…".<br />
Trong c©u chuyÖn ®−êng ®êi, chóng ta dÔ nhËn thÊy tÝnh chñ ®éng cña ng−êi kÓ<br />
ë ®iÓm khëi ®Çu c©u chuyÖn (tù kÓ). §iÒu nµy thÓ hiÖn tÝnh chñ quan trong tõng c©u<br />
chuyÖn vµ kh«ng bÞ ¶nh h−ëng bëi kh¸ch quan (bÞ hái hoÆc bÞ buéc ph¶i nãi) cña ®èi<br />
t−îng kh¸c nh− ng−êi pháng vÊn (hái). §ã lµ mét x· héi häc chñ quan.<br />
®êii - mét d¹ng pháng vÊn ®¨c biÖt: pháng vÊn miªu t¶<br />
4. C©u chuyÖn ®−êng ®ê<br />
C©u chuyÖn ®−êng ®êi lµ d¹ng pháng vÊn ®Æc biÖt - pháng vÊn miªu t¶ mµ trong<br />
®ã nhµ nghiªn cøu yªu cÇu mét ng−êi nµo ®ã kÓ l¹i cho nhµ nghiªn cøu nghe vÒ cuéc<br />
sèng cña m×nh hoÆc mét giai ®o¹n trong cuéc ®êi. Nh− vËy, c©u chuyÖn ®−êng ®êi ®Æt<br />
trong bèi c¶nh gi÷a mét ng−êi kÓ chuyÖn vµ mét ng−êi nghe. §ã lµ sù hµi hoµ mét<br />
c¸ch tù nguyÖn vµ t«n träng cña c¶ hai bªn: Mét bªn nghe ®Ó biÕt, ®Ó hiÓu cßn mét bªn<br />
kÓ nh»m gi¶i thÝch vµ lý gi¶i th«ng tin.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />
Kim V¨n ChiÕn 87<br />
<br />
<br />
<br />
Trong t−¬ng t¸c nµy, nh÷ng dÉn chøng cã thÓ sÏ rÊt phong phó v× ng−êi kÓ tho¶i<br />
m¸i kÓ (miªu t¶) vÒ kinh nghiÖm cña m×nh, nh÷ng g× hä c¶m thÊy, nh÷ng g× hä nhí<br />
(kinh nghiÖm, suy nghÜ, th¸i ®é vµ nhËn thøc). C¸c nhµ nghiªn cøu t¹o m«i tr−êng<br />
tho¶i m¸i nhÊt cho ng−êi kÓ nh»m cho hä tù do biÓu ®¹t trong khi hä kh«ng c¶m thÊy<br />
bÞ hái hoÆc bÞ buéc ph¶i nãi. Cã thÓ nãi nh÷ng hµnh ®éng nh−: nghe, ®ång c¶m, hiÓu,<br />
tr©n träng, trung lËp hay kh«ng ®Þnh h−íng lµ ®iÓm næi bËt cña pháng vÊn miªu t¶.<br />
5. Ph©n tÝch vµ lý gi¶i c©u chuyÖn ®−êng ®êi<br />
Ph©n tÝch nh÷ng c©u chuyÖn ®−êng ®êi nh»m lµm râ c¸c th«ng tin cã liªn quan<br />
vµ c¸c ý nghÜa Èn chøa trong ®ã. Bertaux (2005), gièng nh− Bardin (1977) hay<br />
DemaziÌre vµ Dubar (1997), ®−a ra hµng lo¹t c«ng cô gäi lµ nh÷ng c«ng cô ph©n tÝch<br />
néi dung (l’analyse de contenu) ®Ó ph©n tÝch vµ diÔn gi¶i d÷ liÖu thu thËp ®−îc. Trong<br />
sè nh÷ng kü thuËt ®ã, ph©n tÝch theo chñ ®Ò ®−îc coi lµ ®¬n gi¶n nhÊt cña nh÷ng ph©n<br />
tÝch néi dung (Mucchielli, 1996). Giai ®o¹n ph©n tÝch lµ kh©u khã kh¨n nhÊt ®èi víi<br />
c¸c nhµ nghiªn cøu sö dông nh÷ng c©u chuyÖn ®−êng ®êi nh»m phôc vô c«ng t¸c khoa<br />
häc (Legrand, 1993).<br />
Ph©n tÝch c¸c d÷ liÖu tiÓu sö bao gåm ba b−íc cÇn thiÕt ®Ó ®¬n gi¶n hãa c¸c v¨n<br />
b¶n víi môc ®Ých t¹o ra mét sù dÔ hiÓu vµ, cuèi cïng, cho phÐp gi¶i thÝch (BLANCHET<br />
vµ Gotman, 1992):<br />
• B−íc 1: Ph©n lo¹i t−¬ng øng víi mét ph©n tÝch m« t¶, trong ®ã c¸c nhµ nghiªn<br />
cøu m· ho¸ v¨n b¶n dùa trªn c¸c môc tiªu cña nghiªn cøu, vµ ph©n lo¹i ý nghÜa (tõ,<br />
chñ ®Ò, ®èi t−îng, nh©n vËt, sù kiÖn);<br />
• B−íc 2: Suy diÔn/suy luËn lµ mét lêi gi¶i thÝch tõ nh÷ng g× ®· khiÕn ng−êi kÓ<br />
nãi ra (nguyªn nh©n - kÕt qu¶, biÓu thÞ t©m lý hay x· héi, tÝnh ®¹i diÖn);<br />
• B−íc 3: Lý gi¶i lµ b−íc nhÊn m¹nh tÇm quan träng vÒ mÆt ý nghÜa bªn c¹nh<br />
danh s¸ch c¸c ®Æc ®iÓm cña mét v¨n b¶n ®· tæng hîp. C¸c nghiªn cøu tõ c©u chuyÖn<br />
®−êng ®êi lµ mét sù n¶y sinh cña c¸c c©u chuyÖn. Do ®ã, sÏ lµ h÷u Ých, thËm chÝ cÇn<br />
thiÕt, ®Ó tiÕn hµnh mét ph©n tÝch c¾t ngang vµ/hoÆc ph©n tÝch so s¸nh tõ mçi c©u<br />
chuyÖn. C¸ch tiÕp cËn nµy cho phÐp kh¾c phôc thiÕu sãt cña duy nhÊt mét c©u<br />
chuyÖn, trong khi ®Æt c©u chuyÖn nµy bªn c¹nh víi nh÷ng c©u chuyÖn kh¸c. C«ng viÖc<br />
nµy cã thÓ ®−îc tiÕn hµnh theo hai c¸ch: c¸ch "chÐo nhau" (®èi chiÕu th«ng tin) hoÆc<br />
"tËp hîp" (tæng hîp th«ng tin) tõ c¸c c©u chuyÖn (Rouleau, 2003). Cuèi cïng, ph©n tÝch<br />
lµ ®Ó "nãi chuyÖn" vÒ c©u chuyÖn dùa vµo nh÷ng lêi trÝch dÉn lµm phong phó nh÷ng lý<br />
gi¶i.<br />
Tãm l¹i, c©u chuyÖn ®−êng ®êi cho phÐp thu thËp th«ng tin v−ît ra ngoµi néi<br />
dung cña bµi diÔn v¨n. Nã cã thÓ cho phÐp tù do ng«n luËn vµ cho phÐp ®i ®Õn nh÷ng<br />
®iÒu "kh«ng nãi". Nã lµ mét ph−¬ng ph¸p thu thËp th«ng tin mµ ®Æt vai trß lín viÖc<br />
gi¶i thÝch cña nhµ ph©n tÝch. Do ®ã, quan träng lµ ph¶i lu«n c¶nh gi¸c víi nh÷ng rñi<br />
ro cña sµng läc th«ng tin trong giai ®o¹i ph©n tÝch.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />
88 C©u chuyÖn ®−êng ®êi - Mét c¸ch...<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Tµi liÖu tham kh¶o<br />
<br />
1. T.Bah, 2010. La mÐthodologie des rÐcits de vie au service de l’analyse du<br />
processus de transmission des entreprises. Colloque GRH, PME et<br />
Entrepreneuriat: Regards croisÐs 1er avril 2010, Montpellier, France.<br />
2. L.Bardin, 1977. L'analyse de contenu, Paris, PUF.<br />
3. D.Bertaux. 2005. L’enquªte et ses mÐthodes. Le rÐcit de vie. 2Ì Ðdition. Armand<br />
Colin.<br />
4. D.DemaziÌre, C.Dubar. 1997. Analyser les entretiens biographiques : l’exemple de<br />
rÐcits d’insertion, NATHAN.<br />
5. F.Ferrarotti. 1990. Histoire et histoires de vie : La mÐthode biographique dans les<br />
sciences sociales, Librairie des MÐridiens.<br />
6. R. Ghiglione, J. L. Beauvois, C. Chabrol, A. Trognon. 1980. Manuel d’analyse de<br />
contenu, Armand Colin, Paris.<br />
7. M. Legrand. 1993. L’approche biographique, Hommes et perspectives.<br />
8. O. Lewis. 1963. Les enfants de Sanchez, Gallimard.<br />
9. J. C. Kaufmann. 1996. L’entretien comprÐhensif. NATHAN.<br />
10. P. PaillÐ, A. Mucchielli. 2008. L’analyse qualitative en sciences humaines et<br />
sociales, Armand Colin, Paris.<br />
11. J. Poirier, S.C. Valladon, P. Rayb aut. 1983. Les rÐcits de vie: ThÐorie et pratique.<br />
Presse universitaires de France.<br />
12. L. Rouleau. 2003. "La mÐthode biographique", in Giordano, Y. (Coord.), Conduire<br />
un projet de recherche. Une perspective qualitative, Editions EMS, Chapitre 4,<br />
p.133 - 171.<br />
13. P. Ricoeur. 2006, Temps et rÐcit : L’intrigue et le rÐcit historique. Seuil.<br />
14. W. I. Thomas & F. Znaniecki. 1998. Le paysanb polonaise en Europe et en<br />
AmÐrique, RÐcit de vie d’un migrant. PrÐface de Pierre Tripier, Une sociologie<br />
pragmatique. NATHAN.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />
Thêm vào BST
Báo xấu
Download
Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ
