Cha và con và các giá trị - Mai Quỳnh Nam

26 X· héi häc sè 4 (88), 2004<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Cha vµ con vµ c¸c gi¸ trÞ<br /> <br /> Mai Quúnh nam<br /> <br /> <br /> I. X· héi häc vÒ løa tuæi chó träng ®Õn nh÷ng ®Æc tÝnh theo løa tuæi cña c¸c<br /> nhãm ng−êi, c¸c tËp ®oµn x· héi, c¬ cÊu cña x· héi vµ c¸c quy luËt ph¸t triÓn theo<br /> løa tuæi. Nh÷ng ®Æc ®iÓm theo løa tuæi h×nh thµnh bëi t¸c ®éng cña c¸c nh©n tè sinh<br /> häc, x· héi vµ v¨n hãa. HÖ vÊn ®Ò cña x· héi häc løa tuæi ®−îc ph©n chia theo c¸c<br /> nhãm ng−êi, mét trong nh÷ng ®Æc tr−ng cho thÊy nh÷ng t−¬ng ®ång vµ kh¸c biÖt<br /> gi÷a c¸c nhãm ng−êi lµ dÊu hiÖu vÒ thÕ hÖ. Nh÷ng ng−êi cïng thÕ hÖ th−êng cã nh÷ng<br /> biÓu hiÖn gÇn gòi trong ®−êng ®êi, trong viÖc ®¶m nhËn c¸c vai trß x· héi. Quan s¸t c¸c<br /> diÔn biÕn trong ®−êng ®êi cña c¸c thÕ hÖ ng−êi ta nhËn thÊy nh÷ng biÕn ®æi x· héi, bao<br /> gåm c¶ sù tiÕn bé vµ tho¸i bé, còng nh− thø bËc c¸c gi¸ trÞ ®−îc lùa chän.<br /> Nh÷ng ph©n tÝch vÒ x· héi häc løa tuæi l−u ý ®Õn tÝnh æn ®Þnh vµ tÝnh biÕn ®æi<br /> ë c¸c thÕ hÖ. Vµo c¸c giai ®o¹n chuyÓn tiÕp cña x· héi, t¸c ®éng x· héi ®èi víi c¸c thÕ<br /> hÖ rÊt râ nÐt, biÓu hiÖn vÒ sù thay ®æi ë c¸c thÕ hÖ t¨ng nhanh vµ ¶nh h−ëng râ rÖt<br /> ®Õn vai trß, vÞ thÕ c¸c nhãm ng−êi. C¸c ph©n tÝch x· héi häc cho thÊy: vai trß x· héi<br /> ®−îc t¹o nªn bëi qu¸ tr×nh x· héi hãa, ®©y lµ qu¸ tr×nh chuyÓn giao, tiÕp nhËn v¨n<br /> hãa. C¸c gi¸ trÞ, chuÈn mùc x· héi, lÒ thãi hµnh vi, sù kÕ thõa vµ ph¸t triÓn ng«n<br /> ng÷, kü thuËt, nghÒ nghiÖp, réng h¬n n÷a lµ c¸ch sèng cña x· héi. T¸c ®éng cña x·<br /> héi hãa ®èi víi c¸c thÕ hÖ kh«ng ®ång nhÊt, nã bao hµm c¸c t−¬ng ®ång vµ c¶ nh÷ng<br /> kh¸c biÖt.<br /> Sù kÕ thõa thÕ hÖ nh÷ng ng−êi cha vµ thÕ hÖ nh÷ng ng−êi con t¹o nªn kh¶<br /> n¨ng duy tr×, ph¸t triÓn c¬ cÊu x· héi. V× gi¸ trÞ thuéc ph¹m trï v¨n hãa, gi¸ trÞ hµng<br /> ®Çu cña v¨n hãa lµ gi¸ trÞ con ng−êi, vµ "Trong tÝnh hiÖn thùc cña nã b¶n chÊt con<br /> ng−êi lµ tæng hßa c¸c mèi quan hÖ x· héi"1 (K.Marx), nªn gi¸ trÞ lµ biÓu hiÖn cña<br /> thuéc tÝnh ng−êi, vËn ®éng theo quy luËt biÕn ®æi x· héi - v¨n hãa. §iÒu nµy, cã<br /> nghÜa lµ c¸c gi¸ trÞ ®−îc vËn hµnh phï hîp víi quy luËt biÕn ®æi x· héi - v¨n hãa sÏ<br /> kh¾c phôc hiÖn t−îng ®øt ®o¹n v¨n hãa nh− lµ mét c¶n trë ®èi víi sù ph¸t triÓn cña<br /> ®êi sèng x· héi trong mèi liªn hÖ víi cÊu tróc vµ sù vËn hµnh c¸c chøc n¨ng thuéc hÖ<br /> thèng x· héi. V× vËy, viÖc ph©n tÝch hÖ gi¸ trÞ vµ quan hÖ víi gi¸ trÞ ë thÕ hÖ nh÷ng<br /> ng−êi cha vµ thÕ hÖ nh÷ng ng−êi con rÊt cã ý nghÜa, nh»m nhËn thøc nguån lùc x·<br /> héi, víi vai trß lµ nh©n tè c¬ b¶n cña ph¸t triÓn.<br /> II. Gi¸ trÞ häc (axiologie) n»m trong hÖ thèng tri thøc triÕt häc. HÖ thèng tri<br /> thøc nµy míi xuÊt hiÖn vµo cuèi thÕ kû XIX. Khoa häc vÒ gi¸ trÞ quan t©m ®Õn mèi<br /> <br /> <br /> 1<br /> C. M¸c vµ Ph.¨ngghen: Toµn tËp. Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia. Hµ Néi - 1995. T. 3. Tr.11.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  Mai Quúnh Nam 27<br /> <br /> liªn hÖ gi÷a hiÖn t−îng gi¸ trÞ vµ nguyªn nh©n sinh ra gi¸ trÞ.<br /> Quan ®iÓm t©m lý häc vÒ gi¸ trÞ h−íng sù chó ý ®Õn môc ®Ých, c¶m xóc, ý chÝ<br /> vµ nh÷ng nhu cÇu h×nh thµnh trong x· héi. ë ®©y, sù tr¶i nghiÖm vµ lÒ thãi ho¹t<br /> ®éng cña c¸ nh©n, cña c¸c nhãm ng−êi rÊt ®−îc coi träng ®èi víi sù ph©n tÝch.<br /> Gi¸ trÞ lµ mét trong c¸c yÕu tè quan träng nhÊt cña cÊu tróc nh©n c¸ch. Gi¸<br /> trÞ ®−îc h×nh thµnh vµ cñng cè bëi n¨ng lùc nhËn thøc, bëi sù tÝch lòy c¸ nh©n qua<br /> c¸c tr¶i nghiÖm x· héi, gióp c¸ nh©n t¸ch c¸i cã ý nghÜa, c¸i th©n thiÕt ®èi víi hä<br /> khái c¸i v« nghÜa, c¸i kh«ng b¶n chÊt. Gi¸ trÞ còng biÓu hiÖn nhu cÇu vµ høng thó c¸<br /> nh©n nh− lµ c¸c nh©n tè quan träng quyÕt ®Þnh hÖ ®éng c¬ vµ nh©n c¸ch. Quan niÖm<br /> vÒ gi¸ trÞ ®−îc coi lµ c¬ së ®Ó gi¶i quyÕt m©u thuÉn vµ xung ®ét trong c¸c ®éng c¬,<br /> trong cuéc ®Êu tranh gi÷a nghÜa vô vµ sù ham muèn, gi÷a hµnh vi hîp chuÈn mùc<br /> víi kÝch thÝch lÖch chuÈn.<br /> X· héi häc xem xÐt gi¸ trÞ trong mèi liªn hÖ víi chuÈn mùc (M.Weber).<br /> M.Weber cho r»ng kiÓu hµnh ®éng duy lý - gi¸ trÞ cã ®−îc do chñ thÓ hµnh ®éng g¸n<br /> cho nã ý nghÜa chñ quan nhÊt ®Þnh. Vµ theo «ng, ®©y chÝnh lµ ®èi t−îng quan s¸t cña<br /> x· héi häc.<br /> X· héi häc hiÓu gi¸ trÞ lµ c¸i mµ ng−êi ta cho lµ ®óng, lµ cÇn thiÕt, lµ thÝch<br /> thó, nã cã vai trß chØ ®¹o hµnh ®éng cho c¸c thµnh viªn trong x· héi. Víi c¸ch hiÓu<br /> nh− vËy, gi¸ trÞ lµ mét bé phËn quan träng trong ®êi sèng con ng−êi.<br /> Còng cã thÓ hiÓu r»ng gi¸ trÞ lµ c¸c ®Æc tr−ng t−¬ng ®èi æn ®Þnh chung vµ cã<br /> ph©n cÊp cña c¸ nh©n (tè chÊt) vµ cña nhãm (c¸c yÕu tè cña ý thøc x· héi) ®−îc h×nh<br /> thµnh trong sù t¸c ®éng qua l¹i gi÷a c¸c nh©n tè lÞch sö x· héi hiÖn thùc, gi¸ trÞ<br /> h−íng lèi øng xö cña ng−êi ta vµo c¸c môc ®Ých x¸c ®Þnh (§. Pantich - 1997). §Þnh<br /> nghÜa nµy còng hµm chØ gi¸ trÞ lµ c¸c hiÖn t−îng mang tÝnh t−¬ng liªn (chñ thÓ víi<br /> kh¸ch thÓ), c¸ nh©n (sù lùa chän cña c¸ nh©n) vµ x· héi. Gi¸ trÞ còng ®−îc quy ®Þnh<br /> vÒ mÆt lÞch sö (kh«ng ph¶i lµ c¸i tuyÖt ®èi phæ biÕn, kh«ng ph¶i lµ c¸i t−¬ng ®èi vÒ<br /> mÆt v¨n hãa). TÝnh qui ®Þnh "sù cÇn thiÕt" gi÷ vÞ trÝ trung t©m trong ®Þnh nghÜa vÒ<br /> gi¸ trÞ, nã liªn kÕt c¸c quy ®Þnh kh¸c.<br /> Néi dung c¬ b¶n cña ®Þnh h−íng gi¸ trÞ chÞu sù chi phèi bëi quan ®iÓm triÕt<br /> häc, ý thøc chÝnh trÞ, phÈm chÊt ®¹o ®øc cña con ng−êi. Nã chi phèi c¸c kh¸t väng vµ<br /> nh÷ng nguyªn t¾c ch©n, thiÖn, mü cña hµnh vi.<br /> Gi¸ trÞ ®−îc trao truyÒn c¸c thÕ hÖ b»ng qu¸ tr×nh x· héi hãa, nh− vËy, gi¸ trÞ<br /> mang thuéc tÝnh x· héi vµ ®−îc h×nh thµnh bëi nhËn thøc vµ thÊu hiÓu. C¸c t¸c<br /> nh©n x· héi hãa c¬ b¶n nh− gia ®×nh, nhµ tr−êng, nhãm b¹n bÌ, c¸c ph−¬ng tiÖn<br /> truyÒn th«ng ®¹i chóng cã vai trß kh¸c nhau vµ sù ¶nh h−ëng cña c¸c t¸c nh©n nµy<br /> ®èi víi c¸c c¸ nh©n, c¸c thÕ hÖ còng kh«ng gièng nhau trong mèi quan hÖ víi gi¸ trÞ.<br /> ViÖc ph©n tÝch sù h×nh thµnh gi¸ trÞ th«ng qua ho¹t ®éng cña thÕ hÖ nh÷ng<br /> ng−êi cha vµ thÕ hÖ nh÷ng ng−êi con cho thÊy yÕu tè ®−êng ®êi vµ vai trß x· héi cña<br /> c¸ nh©n cã sù g¾n kÕt chÆt chÏ víi c¸c quan hÖ lîi Ých. V× lîi Ých lµ c¸i liªn kÕt c¸c<br /> thµnh viªn x· héi, lµ ®éng c¬ cña ho¹t ®éng, ®−îc ho¹t ®éng h−íng tíi, ho¹t ®éng<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 28 Cha vµ con vµ c¸c gi¸ trÞ<br /> <br /> sèng l¹i lµ sù thÓ hiÖn c¸c quan niÖm gi¸ trÞ, do ®ã, yÕu tè lîi Ých th−êng rÊt nh¹y<br /> c¶m tr−íc nh÷ng biÕn ®æi trong quan niÖm vÒ gi¸ trÞ. Nh÷ng t−¬ng ®ång vµ kh¸c biÖt<br /> trong mèi quan hÖ víi gi¸ trÞ gi÷a thÕ hÖ nh÷ng ng−êi cha vµ thÕ hÖ nh÷ng ng−êi con<br /> kh«ng t¸ch rêi quy luËt ®ã. §iÒu nµy, mét mÆt, cho thÊy sù vËn ®éng biÖn chøng cña<br /> ®êi sèng vµ mÆt kh¸c, nã nhÊn m¹nh vai trß cña chñ thÓ trong ho¹t ®éng.<br /> Xung ®ét vÒ gi¸ trÞ lµ mét kiÓu xung ®ét x· héi ®Æc biÖt, cã thÓ diÔn ra ë c¸c<br /> cÊp ®é kh¸c nhau nh− xung ®ét t©m lý néi t©m, xung ®ét gi¸ trÞ gi÷a c¸c c¸ nh©n,<br /> xung ®ét trong nhãm nhá vµ gi÷a c¸c nhãm nhá. (§. Pantich - 1997). Ng−êi ta cßn<br /> xem xÐt t×nh tr¹ng xung ®ét gi¸ trÞ trªn ph¹m vi réng lín h¬n, coi xung ®ét gi¸ trÞ lµ<br /> tÊt yÕu trong sù va ch¹m cña c¸c nÒn v¨n minh. (S. Hungtington - 2001). §Ò xuÊt<br /> nµy ®−îc coi lµ "Nh÷ng ý t−ëng tèt, lµ nh÷ng ®Ò xuÊt nãi lªn mét ®iÒu g× ®ã míi l¹, cã<br /> néi t©m vµ s¾c bÐn vÒ mét vµi khÝa c¹nh cña sù tån t¹i cña con ng−êi"2.<br /> Mét vÊn ®Ò cÇn ®−îc quan t©m lµ cã xung ®ét gi¸ trÞ gi÷a c¸c thÕ hÖ nh÷ng<br /> ng−êi cha vµ thÕ hÖ nh÷ng ng−êi con hay kh«ng, hÖ qu¶ x· héi cña vÊn ®Ò nµy nh−<br /> thÕ nµo? Ph©n tÝch c¸c xung ®ét vÒ gi¸ trÞ ë thÕ hÖ nh÷ng ng−êi cha vµ thÕ hÖ nh÷ng<br /> ng−êi con kh«ng chØ ®Ó nhËn thøc bèi c¶nh x· héi t¸c ®éng tíi t×nh tr¹ng nµy ra sao<br /> §iÒu quan träng lµ ®i s©u vµo nguån gèc cña bÊt æn ®Þnh gi¸ trÞ, ®Ó tõ ®ã h×nh dung<br /> xu thÕ biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn trong quan niÖm vÒ gi¸ trÞ còng nh− ý nghÜa hiÖn thùc<br /> cña gi¸ trÞ ë c¸c thÕ hÖ.<br /> <br /> <br /> III. Trong qu¸ tr×nh t×m kiÕm con ®−êng ®−a ®Êt n−íc ®i ®Õn môc tiªu "D©n<br /> giµu, n−íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh" §¶ng vµ Nhµ n−íc ta chñ<br /> tr−¬ng chuyÓn nÒn kinh tÕ tËp trung bao cÊp sang nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng víi chÝnh<br /> s¸ch më cöa vµ më réng nÒn d©n chñ. Sù chuyÓn ®æi gi¸ trÞ vÜ m«, c¬ b¶n nµy kÐo<br /> theo sù thay ®æi c¸c gi¸ trÞ kh¸c, ®ång thêi chi phèi tr¹ng th¸i ho¹t ®éng cña c¸c thÕ<br /> hÖ. Sù chuyÓn biÕn Êy, ngµy cµng trë nªn s©u réng vµ diÔn ra trong ph¹m vi toµn x·<br /> héi. Do ®ã, h−íng ph©n tÝch c¸c t−¬ng ®ång vµ kh¸c biÖt vÒ gi¸ trÞ gi÷a thÕ hÖ nh÷ng<br /> ng−êi cha vµ thÕ hÖ nh÷ng ng−êi con cÇn cã sù quan t©m cña x· héi häc, mèi liªn hÖ<br /> gi÷a c¸c nh©n tè Êy ®−îc coi lµ ®éng th¸i cña sù ph¸t triÓn.<br /> Tõ chiÒu c¹nh logic - lÞch sö ta nhËn thÊy: cuéc chiÕn tranh b¶o vÖ tæ quèc kÐo<br /> dµi suèt 30 n¨m, kÕt thóc b»ng ChiÕn th¾ng mïa xu©n 1975, ®· kh¼ng ®Þnh gi¸ trÞ<br /> c¬ b¶n nhÊt, phæ qu¸t nhÊt cña d©n téc ta lµ tinh thÇn quyÕt chiÕn quyÕt th¾ng v× sù<br /> sèng cßn cña ®Êt n−íc, v× chñ nghÜa x· héi. ý chÝ "TÊt c¶ cho tuyÒn tuyÕn", "TÊt c¶ ®Ó<br /> ®¸nh th¾ng" kh«ng chØ lµ sù ph¶n ¸nh tr¹ng th¸i d− luËn x· héi tr−íc vËn mÖnh<br /> sèng cßn cña d©n téc, cña ®Êt n−íc mµ cßn trë thµnh gi¸ trÞ c¬ b¶n nhÊt, phæ qu¸t<br /> nhÊt trong c¸c tÇng líp d©n c−, c¸c nhãm x· héi. §Õn nay, nh÷ng ng−êi tham gia<br /> kh¸ng chiÕn trë thµnh thÕ hÖ lµm cha, gi¸ trÞ Êy tr−íc vËn mÖnh d©n téc ®· t¹o nªn<br /> <br /> <br /> 2<br /> Robert Cribb: C¸c gi¸ trÞ ch©u ¸ vµ luËn ®Ò khoa häc: mét vµi suy nghÜ (tr. 19) trong s¸ch: "C¸c gi¸ trÞ<br /> ch©u ¸ vµ sù ph¸t triÓn ë ViÖt Nam". Trung t©m Khoa häc x· héi vµ Nh©n v¨n Quèc gia - ViÖn B¾c ¢u<br /> nghiªn cøu vÒ ch©u ¸ t¹i §an M¹ch xuÊt b¶n. Hµ Néi - 2000.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  Mai Quúnh Nam 29<br /> <br /> sù thèng nhÊt trong hµnh ®éng x· héi cña hä, ¶nh h−ëng cña gi¸ trÞ nµy vÉn s©u<br /> ®Ëm ®èi víi thÕ hÖ nh÷ng ng−êi con.<br /> Sau ChiÕn th¾ng mïa xu©n 1975, d©n téc ta b−íc sang giai ®o¹n x©y dùng<br /> ®Êt n−íc trong ®iÒu kiÖn hoµ b×nh, c¸c gi¸ trÞ míi dÇn ®−îc h×nh thµnh vµ ®ang thay<br /> thÕ cho c¸c gi¸ trÞ tõng thÝch hîp trong chiÕn tranh. Bèi c¶nh ph¸t triÓn cña kinh tÕ<br /> thÞ tr−êng theo ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa thay thÕ cho nÒn kinh tÕ bao cÊp g¾n<br /> víi c¬ chÕ quan liªu, lµ t¸c nh©n x· héi c¬ b¶n dÉn ®Õn sù biÕn ®æi Êy. C¸c gi¸ trÞ<br /> kinh tÕ ®ang cã xu h−íng t¨ng lªn vµ gi÷ vÞ trÝ cao trong bËc thang gi¸ trÞ. C¸c gi¸ trÞ<br /> v¨n hãa, ®¹o ®øc ë mét vµi bé phËn x· héi còng kh«ng tr¸nh khái c¸c th−¬ng tæn.<br /> T×nh tr¹ng ®ã cho thÊy trong x· héi ®ang cã sù ph©n hãa vÒ gi¸ trÞ.<br /> §iÒu quan träng nhÊt cña t− t−ëng §æi míi lµ thay ®æi nhËn thøc vÒ c¬ cÊu<br /> cña nÒn kinh tÕ vµ thõa nhËn thµnh phÇn kinh tÕ t− nh©n, cã nghÜa lµ thõa nhËn<br /> quyÒn t− h÷u. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, sù lµm giµu chÝnh ®¸ng ®−îc ®éng viªn,<br /> khuyÕn khÝch. Gi¸ c¶ kh«ng cßn ë t×nh tr¹ng bao cÊp mµ phô thuéc vµo quy luËt<br /> cung cÇu, quyÒn chñ ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ®−îc coi träng. Trong s¶n xuÊt n«ng<br /> nghiÖp, hé gia ®×nh trë thµnh c¬ së s¶n xuÊt cã chñ quyÒn ë n«ng th«n. NÒn d©n chñ<br /> ®−îc më réng lµ nh©n tè kÝch thÝch m¹nh mÏ tÝnh tÝch cùc chÝnh trÞ - x· héi cña<br /> ng−êi d©n vÒ c¸c vÊn ®Ò chung vµ cÊp b¸ch cña ®Êt n−íc, ®ång thêi còng khuyÕn<br /> khÝch sù lùa chän c¸c gi¸ trÞ míi ®ang h×nh thµnh trong bèi c¶nh ph¸t triÓn .<br /> Víi c¸c néi dung c¬ b¶n nh− trªn, nh÷ng biÕn ®æi x· héi ë n−íc ta chÞu t¸c<br /> ®éng cña C«ng cuéc §æi míi ®· t¹o nªn c¬ së cho sù h×nh thµnh vµ x¸c ®Þnh c¸c gi¸<br /> trÞ míi. Nh÷ng gi¸ trÞ nµy chi phèi ho¹t ®éng sèng cña c¸c tÇng líp d©n c−, trong ®ã<br /> cã thÕ hÖ nh÷ng ng−êi lµm cha ®· tr¶i qua cuéc kh¸ng chiÕn cña d©n téc, ®ang thÓ<br /> hiÖn vai trß x· héi cña m×nh trong sù biÕn ®æi x· héi. Hä ®øng tr−íc sù lùa chän vµ<br /> thÝch nghi víi c¸c gi¸ trÞ míi ®ang h×nh thµnh. Cã anh hïng thêi chiÕn tranh l¹i<br /> thµnh ph¹m nh©n thêi hËu chiÕn.<br /> Nh÷ng ng−êi con cña hä, ra ®êi sau 1975, tr−ëng thµnh cïng C«ng cuéc §æi<br /> míi ®Êt n−íc, mét mÆt, hä kÕ thõa c¸c gi¸ trÞ ®−îc trao truyÒn tõ thÕ hÖ nh÷ng ng−êi<br /> cha, mÆt kh¸c, hä ®ang chñ ®éng lùa chän c¸c gi¸ trÞ míi xuÊt hiÖn cïng thêi víi hä.<br /> Hä cã kh¶ n¨ng nhanh chãng thÝch øng víi c«ng nghÖ, kü thuËt, ph−¬ng tiÖn, ®å vËt,<br /> hä sµnh ®iÖu víi mèt, nhÊt lµ ë bé phËn thanh niªn t¹i c¸c khu vùc ®« thÞ. Hä ®−îc<br /> mÖnh danh lµ thÕ hÖ "Nh÷ng c«ng d©n @"3. Víi hä, d−êng nh− c¸c kinh nghiÖm, tri<br /> thøc b¶n ®Þa Ýt nhiÒu mang h¬i h−íng cña th¸i ®é vÞ chñng v¨n hãa, kiÓu nh−: "Ta vÒ<br /> ta t¾m ao ta - Dï trong, dï ®ôc ao nhµ vÉn h¬n", "Tr©u ta ¨n cá ®ång ta", "§Êt lÒ, quª<br /> thãi" ®ang cã phÇn thu hÑp ph¹m vi ¶nh h−ëng, bëi tr−êng giao tiÕp x· héi cña<br /> nh÷ng ng−êi trÎ tuæi ®−îc më réng t¹o nªn c¸c t−¬ng t¸c vÒ gi¸ trÞ cña ViÖt Nam víi<br /> c¸c gi¸ trÞ nh©n lo¹i, ®Ó h×nh thµnh hÖ gi¸ trÞ míi phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña ViÖt<br /> Nam trong thÕ giíi hiÖn ®¹i vµ kh¶ n¨ng di ®éng x· héi - nghÒ nghiÖp ë hä còng t¨ng<br /> lªn trong sù ph©n c«ng lao ®éng theo xu h−íng quèc tÕ hãa. Hä ®øng tr−íc c¸c th¸ch<br /> thøc vµ c¶ sù tr¶ gi¸ cho c¸c gi¸ trÞ ®ang h×nh thµnh trong bèi c¶nh phøc t¹p cña sù<br /> <br /> <br /> 3<br /> Tªn mét bé phim cña H·ng phim Tµi liÖu vµ Khoa häc trung −¬ng, s¶n xuÊt n¨m 2003. §¹o diÔn: NguyÔn Th−íc.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 30 Cha vµ con vµ c¸c gi¸ trÞ<br /> <br /> biÕn ®æi x· héi, nã còng bao hµm kh¶ n¨ng dÉn ®Õn c¸c xung ®ét gi¸ trÞ. NhiÒu khi,<br /> xung ®ét gi¸ trÞ ®Õn møc gay g¾t ®· diÔn ra ë thÕ hÖ nh÷ng ng−êi cha vµ thÕ hÖ<br /> nh÷ng ng−êi con4.<br /> <br /> IV. ViÖc ph©n tÝch c¸c t−¬ng ®ång vµ kh¸c biÖt gi÷a thÕ hÖ nh÷ng ng−êi cha<br /> vµ thÕ hÖ nh÷ng ng−êi con tr−íc hÕt, cÇn xuÊt ph¸t tõ vai trß cña c¸c thÕ hÖ trong c¬<br /> cÊu x· héi. Vai trß x· héi nghÒ nghiÖp cã vÞ trÝ quan träng, v× ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp<br /> lµ biÓu hiÖn chñ yÕu vµ toµn diÖn trong ho¹t ®éng sèng c¸ nh©n, nã cho thÊy kÕt qu¶<br /> qu¸ tr×nh x· héi hãa c¸ nh©n cïng víi c¸c nhu cÇu x· héi mµ c¸ nh©n cÇn ph¶i thÝch<br /> nghi vµ ®¸p øng.<br /> HÖ thèng c¸c chØ b¸o vÒ hÖ gi¸ trÞ truyÒn thèng vµ c¸c gi¸ trÞ míi xuÊt hiÖn<br /> cÇn ®−îc x¸c ®Þnh. Sù ph©n tÝch kh«ng chØ dõng l¹i ë viÖc m« t¶ c¸c hÖ gi¸ trÞ nµo<br /> cïng ®−îc thÕ hÖ nh÷ng ng−êi cha vµ thÕ hÖ nh÷ng ng−êi con coi träng vµ tiÕp nhËn,<br /> hÖ gi¸ trÞ nµo tá râ sù ¶nh h−ëng ë thÕ hÖ nh÷ng ng−êi lµm cha, nh−ng ë thÕ hÖ<br /> nh÷ng ng−êi con, sù ¶nh h−ëng cña nã ®ang cã phÇn h¹n hÑp vµ ng−îc l¹i. VÊn ®Ò<br /> cßn ë chç cÇn nhËn thøc c¸c nguyªn nh©n x· héi, trong ®ã cã vÊn ®Ò lîi Ých vµ ®é më<br /> cña tr−êng giao tiÕp x· héi t¹o nªn c¸c t−¬ng t¸c trong sù lùa chän c¸c gi¸ trÞ.<br /> ¶nh h−ëng cña c¸c gi¸ trÞ ®èi víi thÕ hÖ nh÷ng ng−êi cha vµ thÕ hÖ nh÷ng<br /> ng−êi con diÔn ë c¶ cÊp ®é vi m« vµ vÜ m«. ë cÊp ®é vi m«, gi¸ trÞ vÒ gia ®×nh ®ang cã<br /> nh÷ng biÕn ®æi vÒ quy m« gia ®×nh, vÒ chuÈn mùc sè con, vÒ sù −u tiªn trong hÖ<br /> thèng chøc n¨ng gia ®×nh còng nh− quan niÖm vÒ vai trß giíi. Nh÷ng biÕn ®æi nµy<br /> ®ang dÇn ®−îc æn ®Þnh vµ chi phèi râ nÐt chiÕn l−îc sèng cña c¸c gia ®×nh, c¸c thÕ hÖ.<br /> Trªn b×nh diÖn vÜ m«, c¸c gi¸ trÞ vÒ c¸c ®Þnh h−íng c¬ b¶n cña ®êi sèng x· héi<br /> nh− ph−¬ng h−íng vËn hµnh cña c¬ chÕ x· héi, gi¸ trÞ d©n chñ, vai trß cña ng−êi d©n<br /> trong ho¹t ®éng tæ chøc, kiÓm so¸t, qu¶n lý x· héi vµ réng h¬n n÷a lµ kh¶ n¨ng héi<br /> nhËp cña c¸c thÕ hÖ ®èi víi ®êi sèng quèc gia, khu vùc vµ quèc tÕ, cÇn ®−îc x¸c ®Þnh<br /> trong tiªu ®iÓm cña sù ph©n tÝch vÒ gi¸ trÞ cña con ng−êi ViÖt Nam hiÖn nay.<br /> Trong viÖc nhËn thøc r»ng cã hay kh«ng c¸c xung ®ét gi¸ trÞ còng cÇn chØ ra<br /> c¸c xung ®ét ë nh÷ng gi¸ trÞ nµo lµ chñ yÕu, c¸c xung ®ét ë nh÷ng gi¸ trÞ nµo lµ thø<br /> yÕu. VÊn ®Ò c¬ b¶n h¬n lµ c¸c biÖn ph¸p nh»m gi¶i quyÕt c¸c xung ®ét gi¸ trÞ gi÷a<br /> thÕ hÖ nh÷ng ng−êi cha vµ thÕ hÖ nh÷ng ng−êi con nªn nh− thÕ nµo? Gi¸ trÞ thuéc<br /> ph¹m trï v¨n hãa nªn c¸c nh©n tè v¨n hãa cã ý nghÜa quan träng vµ bÒn v÷ng ®èi víi<br /> viÖc nhËn thøc xung ®ét vµ xö lý c¸c xung ®ét gi¸ trÞ.<br /> Sù ®ång thuËn x· héi cÇn ®−îc coi träng. §ång thuËn x· héi bao hµm kh¶<br /> n¨ng chÊp nhËn c¸c kh¸c biÖt x· héi, t«n träng sù ®a d¹ng trªn nguyªn t¾c ®¶m b¶o<br /> c¸c môc tiªu ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Sù ®ång thuËn x· héi cã kh¶ n¨ng lµm thuyªn<br /> gi¶m c¸c c¨ng th¼ng x· héi, kÓ c¶ c¨ng th¼ng x· héi tõ xung ®ét gi¸ trÞ.<br /> Tµi liÖu tham kh¶o vµ trÝch dÉn<br /> <br /> 4<br /> TruyÖn ng¾n T−íng vÒ h−u trong tËp Nh− nh÷ng ngän giã cña NguyÔn Huy ThiÖp. Nxb V¨n häc 1999,<br /> lµ mét tr−êng hîp ®−îc ®iÓn h×nh hãa phï hîp víi nhËn ®Þnh nµy.<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  Mai Quúnh Nam 31<br /> <br /> 1. C¸c gi¸ trÞ ch©u ¸ vµ sù ph¸t triÓn ë ViÖt Nam. Trung t©m Khoa häc x· héi vµ Nh©n v¨n<br /> Quèc gia - ViÖn B¾c ¢u nghiªn cøu vÒ ch©u ¸ t¹i §an M¹ch xuÊt b¶n. Hµ Néi - 2000.<br /> 2. Mai V¨n Hai - Mai KiÖm: X· héi häc v¨n hãa. Nxb Khoa häc x· héi. Hµ Néi - 2003.<br /> 3. Mai §Æng HiÒn Qu©n: T©m tr¹ng x· héi cña thanh niªn- ®éng th¸i x· héi cña thêi kú ®æi<br /> míi. T¹p chÝ X· héi häc sè 3 - 1995.<br /> 4. Samuel Hungtington: Sù va ch¹m cña c¸c nÒn v¨n minh. Nxb Lao ®éng. Hµ Néi - 2003.<br /> 5. T¹p chÝ Socis 1997. N0 6.<br /> 6. NguyÔn Huy ThiÖp: Nh− nh÷ng ngän giã. TËp truyÖn ng¾n. Nxb V¨n häc. Hµ Néi - 1999.<br /> 7. V¨n hãa häc vµ v¨n hãa thÕ kû XX. Th«ng tin Khoa häc x· héi chuyªn ®Ò. Hµ Néi - 2001.<br /> <br /> <br /> <br /> Trªn gi¸ s¸ch cña nhµ X· héi häc<br /> <br /> T¹p chÝ X· héi häc ®· nhËn ®−îc s¸ch cña c¸c nhµ xuÊt b¶n, c¸c t¸c gi¶ sau göi tÆng.<br /> C¸m ¬n c¸c nhµ xuÊt b¶n, c¸c t¸c gi¶ vµ tr©n träng giíi thiÖu cïng b¹n ®äc.<br /> T¹p chÝ x∙ héi häc<br /> <br /> • TrÇn thÞ v©n anh, nguyÔn ngäc hïng: Phô n÷, giíi vµ ph¸t triÓn. Nxb Phô<br /> n÷. 2000. 311 tr.<br /> <br /> • Gloria Bowles, Renate duelli klein (chñ biªn): Nghiªn cøu phô n÷ - lý thuyÕt<br /> vµ ph−¬ng ph¸p: TuyÓn tËp c¸c c«ng tr×nh chän läc. Nxb Phô n÷. 1996. 258 tr.<br /> <br /> • Lª Xu©n B¸, NguyÔn ThÞ Kim Dung, TrÇn H÷u H©n: Mét sè vÊn ®Ò vÒ ph¸t<br /> triÓn thÞ tr−êng lao ®éng ë ViÖt Nam (s¸ch tham kh¶o). Nxb Khoa häc kü thuËt.<br /> 2003. 210 tr.<br /> <br /> • Henri Charbrol: C¸c chøng nghiÖm ma tóy ë thanh thiÕu niªn. Nxb ThÕ giíi.<br /> 2002. 136 tr.<br /> <br /> • Mai ngäc c−êng: Chñ nghÜa t− b¶n ë c¸c n−íc chËm ph¸t triÓn: Nh÷ng m©u<br /> thuÉn vµ triÓn väng. Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia. 2003. 314 tr.<br /> <br /> • NguyÔn kim cóc: Sè liÖu vÒ phô n÷ ViÖt Nam 1985 - 1994. Nxb Thèng kª. 1995. 190 tr.<br /> <br /> • §ç léc diÖp: Mü - ¢u - NhËt: V¨n hãa vµ ph¸t triÓn. Nxb Khoa häc x· héi. 2003. 460 tr.<br /> <br /> • ThÕ ®¹t: Mét sè vÊn ®Ò triÕt häc trong sù ph¸t triÓn kinh tÕ ë ViÖt Nam. Nxb<br /> Lao ®éng. 2003. 188 tr.<br /> <br /> • Philippe Le Failler: Nh×n l¹i mét thÕ kû nghiªn cøu khoa häc: ViÖn ViÔn<br /> ®«ng b¸c cæ Ph¸p t¹i ViÖt Nam. 2000. 94 tr.<br /> <br /> • FranCois Houtart: H¶i V©n, socialisme et marchÐ - La double transition d’une<br /> commune vietnamienne. Nxb Les Indes Savants. 2004. 286 tr.<br /> Xem tiÕp trang 59<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />