Chăm sóc sức khỏe người cao tuổi: Phần 2

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:128

Thêm vào BST

Báo xấu

12
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nối tiếp phần 1, phần 2 của tài liệu "Cẩm nang chăm sóc sức khỏe người cao tuổi ở cơ sở" tiếp tục trình bày các nội dung chính sau: Những bệnh tật thường gặp ở người cao tuổi và cách phòng tránh; Chế độ ăn uống, nghỉ ngơi và luyện tập của người cao tuổi. Mời các bạn cùng tham khảo để nắm nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Chăm sóc sức khỏe người cao tuổi: Phần 2

Ch−¬ng III NH÷NG BÖNH TËT TH¦êNG GÆP ë NG¦êI CAO TUæI Vμ C¸CH PHßNG TR¸NH I. nh÷ng bÖnh tËt th−êng gÆp 1. T¨ng huyÕt ¸p ë ng−êi cao tuæi Theo c¸c tμi liÖu y häc, ng−êi d−íi 50 tuæi huyÕt ¸p b×nh th−êng lμ 120 trªn 80. Ng−êi tõ 50 ®Õn 60 tuæi, huyÕt ¸p lμ 130 trªn 80; ng−êi tõ 60 ®Õn 70, huyÕt ¸p 130 - 145 trªn 80 - 90; ng−êi trªn 70 tuæi; ng−êi trªn 80 - 90 huyÕt ¸p 145-150. HuyÕt ¸p biÕn ®æi theo chu kú ngμy ®ªm, ban ®ªm gi¶m so víi ban ngμy. HuyÕt ¸p thÊp vμo lóc 2 - 3 giê s¸ng, cao nhÊt vμo lóc 11 giê, sau gi¶m xuèng cho ®Õn 17 giê l¹i t¨ng lªn vμ gi¶m ®i trong ®ªm. HuyÕt ¸p t¨ng khi ng−êi cao tuæi tËp m¹nh; khi trêi l¹nh huyÕt ¸p còng t¨ng. HuyÕt ¸p t¨ng sau khi ¨n hoÆc khi sù viÖc nμo ®ã g©y xóc ®éng. Tr−íc ®©y, trong nhiÒu n¨m, ë ng−êi cao tuæi tõ 60 ®Õn 69 tuæi, khi huyÕt ¸p trªn 160/100 th× 69
gäi lμ t¨ng huyÕt ¸p. Tõ 70 - 75 tuæi, nam trªn 160/100, n÷ trªn 180/100 gäi lμ t¨ng huyÕt ¸p. Theo quy ®Þnh míi nhÊt cña OMS (Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi), khi huyÕt ¸p b»ng hoÆc trªn 140/90 ®· ph¶i coi lμ t¨ng huyÕt ¸p, cÇn thùc hiÖn ®Çy ®ñ c¸c biÖn ph¸p ®Ó phßng tr¸nh tai biÕn. Cã hai lo¹i t¨ng huyÕt ¸p: 1. T¨ng huyÕt ¸p triÖu chøng: Lμ triÖu chøng cña mét bÖnh kh¸c nh− bÖnh thËn, bÖnh tuyÕn th−îng thËn hoÆc cña viÖc dïng mét sè thuèc nh− corticoit, thuèc chèng thô thai. 2. T¨ng huyÕt ¸p nguyªn ph¸t, gäi lμ bÖnh t¨ng huyÕt ¸p. NhiÒu ng−êi cao tuæi bÞ bÖnh nμy; nguyªn nh©n g©y bÖnh ®Õn nay vÉn ch−a râ. Khi bÞ t¨ng huyÕt ¸p, kh«ng ®−îc xö lý kÞp thêi, ®óng ®¾n cã thÓ biÕn chøng nh− t¨ng x¬ v÷a ®éng m¹ch, t¨ng nguy c¬ tai biÕn m¹ch vμnh, t¨ng nguy c¬ tai biÕn m¹ch m¸u n·o hoÆc suy tim, g©y c¸c th−¬ng tæn ë thËn. Nguyªn nh©n lμm t¨ng huyÕt ¸p lμ do chÕ ®é ¨n uèng kh«ng ®óng, nh− ¨n nhiÒu muèi, ¨n nhiÒu mì ®éng vËt; uèng r−îu, hót thuèc l¸, bÐo ph×, c¨ng th¼ng thÇn kinh, cho¸ng t©m thÇn, x¬ v÷a ®éng m¹ch, yÕu tè di truyÒn trong gia ®×nh cã ng−êi bÞ bÖnh t¨ng huyÕt ¸p. C¸ch phßng chèng: CÇn cã chÕ ®é ¨n uèng thÝch hîp nh− gi¶m 70
Natri (gi¶m muèi, m× chÝnh); ¨n Ýt mì, gi¶m mì ®éng vËt thay b»ng mì thùc vËt; uèng n−íc lîi tiÓu ®«ng y vμ khi cÇn thiÕt c¶ t©y y; ¨n c¸c rau, bæ sung nhiÒu chÊt cali vμo c¬ thÓ nh− ®Ëu t−¬ng, ®Ëu tr¾ng, c¸, bÝ ng«, chuèi…; kh«ng uèng r−îu, uèng cμ phª vμ hót thuèc l¸. H»ng ngμy tËp thÓ dôc nhÑ nhμng, ®i bé, kh«ng tËp nh÷ng ®éng t¸c ®ßi hái tim lμm viÖc m¹nh nh− ch¹y, tËp c¸c ®éng t¸c cÇu kú, qu¸ m¹nh. KÕt hîp víi xoa bãp, bÊm huyÖt. Cã chÕ ®é lμm viÖc ®iÒu ®é, võa søc, b¶o ®¶m giÊc ngñ, tr¸nh c¸c chÊn th−¬ng t©m thÇn vμ tho¸t ra khái c¸c chÊn th−¬ng mét c¸ch an toμn. Dïng thuèc theo ®óng chØ ®Þnh cña thÇy thuèc. Tr¸nh tù ý dïng thuèc h¹ huyÕt ¸p qu¸ m¹nh theo lêi khuyªn cña b¹n bÌ v× thuèc cã thÓ hîp víi ng−êi nμy nh−ng kh«ng hîp víi ng−êi kia. H¹ huyÕt ¸p ®ét ngét cã thÓ g©y tai biÕn. Mét sè thuèc h¹ huyÕt ¸p cã thÓ g©y t¸c dông phô tai h¹i. CÇn theo dâi huyÕt ¸p, tïy nhu cÇu. Khi huyÕt ¸p t−¬ng ®èi æn ®Þnh, kh«ng nªn ®o huyÕt ¸p h»ng ngμy, sÏ g©y t©m lý kh«ng hay. Cã thÓ ®o huyÕt ¸p h»ng tuÇn hoÆc 10 ngμy mét lÇn. 2. Co th¾t ngùc ë ng−êi cao tuæi C¬n ®au th¾t ngùc lμ mét héi chøng l©m sμng do thiÕu m¸u côc bé vïng c¬ tim, biÓu hiÖn b»ng c¬n co th¾t ngùc. Nh÷ng bÖnh nh©n bÞ c¬n ®au 71
th¾t ngùc th−êng lμ bÞ x¬ v÷a ®éng m¹ch vμnh vμ nhiÒu vïng s¬ hãa ë c¬ tim. - Nguyªn nh©n: Th−êng th× c¬n ®au xuÊt hiÖn ë ngùc sau x−¬ng øc víi c¶m gi¸c chÌn Ðp trong lång ngùc, hoÆc c¶m gi¸c nãng báng ®Ì ngang ngùc. Chøng bÖnh nμy th−êng hay xuÊt hiÖn vμo mïa ®«ng, giã l¹nh, sau b÷a ¨n, c¶m gi¸c ®au lan tõ ngùc lªn hμm d−íi, tay tr¸i, sau g¸y, ra l−ng sau hoÆc chØ lμ mét c¬n chÌn Ðp, kh«ng cã dÊu hiÖu ®au. Muèn chÈn ®o¸n chÝnh x¸c ph¶i lμm ®iÖn t©m ®å lóc g¾ng søc. C¬n ®au cã thÓ cã tÝnh chÊt kh«ng æn ®Þnh, xuÊt hiÖn ban ®ªm, kÐo dμi tõ 15 ®Õn 20 phót (Chøng bÖnh nμy cÇn ph©n biÖt víi bÖnh t¾c m¹ch vμnh hay nhåi m¸u c¬ tim). §«i khi cßn thÊy thiÕu m¸u d−íi mμng tim, ®èi xøng hoÆc tæn th−¬ng khu tró d−íi néi t©m m¹c. Chôp m¹ch vμnh ®Ó x¸c ®Þnh bÖnh m¹ch vμnh, ph¸t hiÖn tæn th−¬ng, x¸c ®Þnh ®é hÑp cña ®éng m¹ch vμ c¸c ®éng m¹ch liªn quan. X¸c ®Þnh ®Õn sù lan réng cña x¬ v÷a ®éng m¹ch, chôp siªu ©m c¾t líp ®éng m¹ch cæ, ®éng m¹ch chñ ë bông, kh¸m ®¸y m¾t. Do ë ng−êi cao tuæi, thiÕu m¸u côc bé cã thÓ rÊt khã ph¸t hiÖn triÖu chøng, nªn ph¶i x¸c ®Þnh b»ng ®iÖn t©m ®å ghi theo hÖ thèng liªn tôc ®Ó biÕt râ tæn th−¬ng vμ kÞp thêi xö lý. 72
Khi siªu ©m thÊy ®−îc vïng mÊt vËn ®éng ë c¬ tim. - §iÒu trÞ: + C¬n ®au th¾t ngùc æn ®Þnh: Dïng dÉn xuÊt Nitrate chËm: Isosorbide Dinitrate 2-3 viªn/ngμy hoÆc 5 Mononitrable, Isossorrbide 2 viªn/ngμy. Thuèc øc chÕ canci (Diltiazem 3 viªn/ngμy); Nifepidine chËm 1 viªn, uèng vμo s¸ng vμ chiÒu. C¸c lo¹i thuèc chÑn bªta: Acebutanol 1 viªn s¸ng vμ chiÒu, Pinclolol 1 viªn/2-3 lÇn/ngμy. Chèng chØ ®Þnh víi nh÷ng ng−êi bÞ suy tim ©m Ø, bÖnh phÕ qu¶n m·n, nhÞp tim ®Ëp chËm, xoang nÆng. Nªn cho bÖnh nh©n n»m t¹i khoa håi søc t¨ng c−êng tim m¹ch. Ph¶i th−êng xuyªn ®Æt m¸y Mortoring ®Ó theo dâi ®iÖn t©m ®å. ChÝch dÉn xuÊt nitre tÜnh m¹ch liÒu 1-2mg/giê kÕt hîp Heparine liÖu ph¸p tÜnh m¹ch víi liÒu ban ®Çu 2,5 mg/kg/24h. Chôp ®éng m¹ch vμnh khi hÕt c¬n ®au. T¹o h×nh ®éng m¹ch vμnh xuyÕn thμnh khi cã tæn th−¬ng mét th©n m¹ch xa. §Æt cÇu ®éng m¹ch vμnh ë ng−êi giμ 70 tuæi. + Nhåi m¸u c¬ tim: Tr−êng hîp nμy nªn ®iÒu trÞ bÖnh nh©n tr−íc 2 giê. 73
Sau 2 giê cho thë d−ìng khÝ, thuèc an thÇn, Heparine tÜnh m¹ch 2,5mg/kg. Trinitrine chÝnh tÜnh m¹ch (1/2-1 mg/ giê b»ng èng b¬m ®iÖn). NÕu bÖnh nh©n ®· bÞ nÆng th× nªn cã ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ l©u dμi. + C¬n ®au th¾t ngùc æn ®Þnh: §iÒu trÞ chèng co th¾t vμ chèng thiÕu m¸u côc bé víi thuèc øc chÕ canci hay chÑn bªta vμ dÉn xuÊt nitre chËm. Khi m¾c chøng bÖnh nμy kh«ng nªn ®Ó bÖnh nh©n lªn c©n, nªn bá thuèc l¸, dïng thuèc h¹ cholesterol m¸u. §èi víi bÖnh nh©n nhåi m¸u c¬ tim, chÝch Hesparine tÜnh m¹ch, tiÕp sau ®ã tiªm d−íi da trong vμi ngμy. Sau 3-5 tuÇn th× ngõng chÝch vμ cho Antivitk, nÕu cã rung nhÜ. §iÒu trÞ chèng m¸u ®«ng côc bé b»ng thuèc chÑn bªta nh−: Acebutol hay Pinclolol 2-3 viªn/ngμy; thuèc øc chÕ canci ( Nifedipine chËm, 1 viªn s¸ng vμ chiÒu); Aspirine 100mg/ngμy. 3. Nhåi m¸u c¬ tim ë ng−êi cao tuæi Nhåi m¸u c¬ tim lμ biÓu hiÖn ho¹i tö, c¨n bÖnh nμy th−êng gÆp ë nh÷ng ng−êi trªn tuæi 50. Nh÷ng tæn th−¬ng mμ ng−êi bÖnh m¾c ph¶i do nhåi m¸u c¬ tim: ho¹i tö c¬ tim, tæn th−¬ng ë 74
mμng tim, mμng trong tim dμy, cã côc m¸u dÝnh. ë mμng ngoμi tim cã mμng gi¶ vμ dÞch rØ thanh t¬. - Nguyªn nh©n: Do thiÕu m¸u côc bé, sù gi¶m sót ®ét ngét m¸u tõ ®éng m¹ch vμnh ë mét khu vùc c¬ tim, vμ mét nguyªn nh©n th−êng gÆp nhÊt lμ x¬ v÷a ®éng m¹ch vμnh. - TriÖu chøng: + Nhåi m¸u c¬ tim b¾t ®Çu b»ng nh÷ng c¬n ®au: Ng−êi bÖnh bÞ ®au ®ét ngét, sau x−¬ng øc cã mét c¶m gi¸c chÌn Ðp m¹nh, lan ra, tr−íc ngùc, hai chi trªn, cæ hμm, vïng th−îng vÞ vμ l−ng. NÕu nh− ng−êi m¾c bÖnh ngay lóc ®ã th× uèng trinitrine th× c¬n ®au sÏ gi¶m xuèng. Khi c¬n ®au ®ét ngét x¶y ®Õn ng−êi bÖnh cã c¶m gi¸c nh− gÇn chÕt, xanh t¸i, tá vÎ lo l¾ng, to¸t må h«i, kÝch ®éng vμ thÊy buån n«n. C¨n bÖnh nμy cßn dÉn ®Õn rèi lo¹i vÒ tim m¹ch: tôt huyÕt ¸p, tim ®Ëp chËm l¹i, tiÕng tim nghe kh«ng râ, mê. Hay gÆp tiÕng ngùa phi vμ tiÕng cä mμng ngoμi tim. M¾c ph¶i c¨n bÖnh nμy ph¶i ®i kh¸m b¸c sÜ. XÐt nghiÖm m¸u, ®iÖn t©m ®å. BÖnh nhåi m¸u c¬ tim, nÕu kh«ng ®−îc ch÷a ch¹y kÞp thêi sÏ dÉn ®Õn nh÷ng biÕn chøng rÊt nguy hiÓm cho ng−êi bÖnh. 75
+ Rèi lo¹n nhÞp tim: lo¹n nhÞp tim hoμn toμn, nhÞp nhanh xoang, ngo¹i t©m thu, c¬n nhÞp nhanh kÞch ph¸t, rèi lo¹n dÉn truyÒn nhÜ thÊt. + Rèi lo¹n nhÞp tim do rung thÊt, nÕu nh− qu¸ nÆng th× ph¶i ph¸ rung. + Suy tim do suy t©m thÊt tr¸i: BÖnh nh©n khã thë, phæi cã tiÕng rªn, m¸u bÞ gi¶m «xy huyÕt. + Tôt huyÕt ¸p. + Tai biÕn t¾c nghÏn m¹ch: Viªm mμng ngoμi tim, trμn dÞch mμng phæi, phång v¸ch tim. - §iÒu trÞ Khi trong gia ®×nh cã ng−êi m¾c ph¶i chøng bÖnh nμy th× mäi ng−êi trong gia ®×nh ph¶i quan t©m vμ ®éng viªn ng−êi bÖnh, tr¸nh nh÷ng ®iÒu g©y xóc ®éng, hay mét sù viÖc nμo ®ã qu¸ ®ét ngét. Ng−êi m¾c bÖnh kh«ng nªn lμm viÖc qu¸ søc, ph¶i cã thêi gian lμm viÖc, nghØ ng¬i hîp lý ®Ó tr¸nh søc lμm viÖc cho c¬ tim. §Æc biÖt ph¶i cÈn thËn h¬n víi nh÷ng biÕn chøng do bÖnh g©y ra. Chó ý ch¨m sãc bÖnh nh©n trong nh÷ng giê ®Çu lμ v« cïng quan träng v× 50% g©y tö vong trong 3-4 giê ®Çu cña c¬n ®au. Khi bÖnh nh©n bÞ ®au d÷ déi nªn n»m yªn tuyÖt ®èi mét tuÇn, nghØ ng¬i trong 4 ®Õn 5 tuÇn. Ngay khi chuÈn ®o¸n, dïng mocphin 6mg chÝch chÝnh tÜnh m¹ch. 76
T¸c dông cña mocphin lμ gi¶m tÇn sè thë, gi¶m sù co bãp tim vμ lμm gi·n m¹ch. Khi nhÞp tim chËm chÝch astropone tõ 0,5-1 mg vμo tÜnh m¹ch, nÕu cã ngo¹i t©m thu thÊt th× chÝch lidocaine vμo tÜnh m¹ch 50-100mg. BÖnh nh©n ph¶i ®−îc ®iÒu trÞ víi sù ch¨m sãc ®Æc biÖt. Nªn dïng c¸c lo¹i thuèc gi·n m¹ch: Trinitrine nitroprusiate. C¸c lo¹i thuèc kÝch thÝch c¶m thô beta: Isuprel cho 1-2 mg hßa trong 200-400ml víi dung dÞch glucoza 5% nhá giät tÜnh m¹ch (truyÒn trong 6 giê). C¸c thuèc chèng ®«ng ®Ó dù phßng c¸c côc nghÏn c¬ thÊt, ë tÜnh m¹ch. Dïng Heperine truyÒn tÜnh m¹ch tõ 250-300mg. Thuèc kh¸ng sinh vitamin K, uèng mçi ngμy 1 ®Õn 2 viªn. ChÝch tÜnh m¹ch Streptokinase (tiªm truyÒn 1 ®Õn 1 triÖu r−ìi ®¬n vÞ trong 100ml dung dÞch CINa 9% trong 1 giê). BÖnh nh©n ph¶i h¹n chÕ ¨n muèi, chØ nªn ¨n tõ 2-3g muèi/ ngμy. Gi¶m mì ®éng vËt, gi¶m calo (1.500 ®Õn 1.800 calo/ ngμy). Kh«ng nªn hót thuèc l¸. BÖnh nh©n còng nªn cã ho¹t ®éng nhÑ nhμng, kh«ng ®−îc lo ©u, trÇm c¶m. 77
4. Phßng ngõa biÕn chøng sau nhåi m¸u c¬ tim HiÖn nay, bÖnh ®éng m¹ch vμnh cã xu h−íng ngμy cμng t¨ng, chÝnh v× vËy sè l−îng bÖnh nh©n bÞ nhåi m¸u c¬ tim cμng nhiÒu vμ nhÊt lμ ë ng−êi cao tuæi. Muèn phßng, chèng ®−îc nh÷ng biÕn chøng, ph¶i phßng ngõa vμ ®iÒu trÞ c¸c yÕu tè cã nguy c¬ g©y tæn th−¬ng ®éng m¹ch vμnh: rèi lo¹n lipit m¸u, hót thuèc l¸, t¨ng huyÕt ¸p, tiÓu ®−êng, bÐo ph×… Nh÷ng yÕu tè nμy cÇn ph¶i ®−îc ®iÒu trÞ ngay khi cã dÊu hiÖu cña bÖnh. - Chñ ®éng lμm gi¶m cholesterol m¸u: §iÒu trÞ gi¶m cholesterol b»ng simvastatine, pravastatine, atorvastatine… cho c¸c bÖnh nh©n nhåi m¸u c¬ tim cÊp ®· gi¶m ®−îc tû lÖ tö vong, gi¶m c¸c tai biÕn m¹ch vμnh cÊp, gi¶m nguy c¬ cÇn t¸i t−íi m¸u (nong vμnh, lμm cÇu nåi). Gi¶m cholesterol m¸u cßn gióp lμm gi¶m ®−îc nguy c¬ tai biÕn m¹ch m¸u n·o, gi¶m sù tiÕn triÓn cña x¬ v÷a ®éng m¹ch, c¶i thiÖn chøc n¨ng néi m¹c gióp æn ®Þnh m¶ng x¬ v÷a vμ còng ¶nh h−ëng rÊt tèt ®Õn qu¸ tr×nh ®«ng m¸u. Dïng thuèc nμy cã môc tiªu lμm gi¶m l−îng chøa LDL xuèng d−íi 1g/l. Ph¶i theo dâi ®Þnh kú c¸c thμnh phÇn Cholesterol m¸u thêi gian dμi. 78
- Bá h¼n thuèc l¸: Nh÷ng bÖnh nh©n bÞ nhåi m¸u c¬ tim, nÕu bá thuèc l¸ th× tû lÖ tö vong trong nh÷ng n¨m tiÕp theo gi¶m ®i mét nöa so víi nhãm kh«ng bá thuèc l¸. Nh÷ng bÖnh nh©n ®· thÊy cã triÖu chøng cña bÖnh ®éng m¹ch vμnh mμ bá thuèc l¸, tû lÖ t¸i ph¸t thÊp so víi nh÷ng ng−êi kh«ng bá thuèc l¸. Bá thuèc l¸ lμ ®iÒu trÞ b¾t buéc ®èi víi bÖnh nh©n sau nhåi m¸u c¬ tim cÊp. Trong tr−êng hîp kh«ng thÓ bá ®−îc thuèc l¸ th× dïng sù hç trî cña c¸c thuèc thay thÕ nicotin an toμn, c¸c lo¹i thuèc chèng trÇm c¶m, lo l¾ng… - Gi¶m huyÕt ¸p ®éng m¹ch: T¨ng huyÕt ¸p ë bÖnh nh©n sau nhåi m¸u c¬ tim cÊp lμ mét trong nh÷ng nguy c¬ g©y ra biÕn chøng cã thÓ dÉn ®Õn tö vong. T¨ng huyÕt ¸p cho bÖnh nh©n sÏ lμm t¨ng kh¶ n¨ng phßng bÖnh thø ph¸t sau nhåi m¸u c¬ tim cÊp. HuyÕt ¸p ®éng m¹ch cÇn ®−îc h¹ xuèng d−íi møc 140/90 mmHg. Víi bÖnh nh©n cã huyÕt ¸p 160/100 nªn ®−îc b¾t ®Çu ®iÒu trÞ b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p kh«ng dïng thuèc. BÖnh nh©n nªn gi¶m thÓ träng, t¨ng ho¹t ®éng thÓ dôc, gi¶m ¨n mÆn, bá uèng r−îu… Theo dâi sau ba th¸ng huyÕt ¸p kh«ng trë vÒ d−íi 140/90 mmHg, ph¶i dïng thuèc h¹ huyÕt ¸p, nªn chän lo¹i thuèc thuéc nhãm chÑn bªta giao c¶m vμ thuèc øc chÕ men chuyÓn. 79
CÇn ®iÒu trÞ bÖnh tiÓu ®−êng: Víi tû lÖ bÖnh nh©n sau nhåi m¸u c¬ tim cÊp th× t×nh tr¹ng tiÓu ®−êng chiÕm tû lÖ 2/3 trong nguy c¬ g©y biÕn chøng tim m¹ch. NÕu sö dông isulin trong giai ®o¹n nhåi m¸u c¬ tim cÊp lμm gi¶m tû lÖ tö vong sau 1-3 n¨m. ViÖc c©n b»ng ®−êng huyÕt kÐo dμi sau nhåi m¸u c¬ tim còng ®−îc chøng minh lμ gi¶m tû lÖ tö vong do bÖnh m¹ch vμnh. §iÒu chØnh ®−êng huyÕt cßn gióp cho viÖc h¹ huyÕt ¸p, gi¶m cholesterol m¸u, hç trî viÖc bá thuèc l¸. CÇn thay ®æi chÕ ®é ¨n uèng: Ngoμi viÖc thay ®æi chÕ ®é ¨n uèng ®Ó gi¶m thÓ träng, gi¶m cholesterol, gi¶m ®−êng huyÕt, gi¶m huyÕt ¸p, gi¶m ¨n b¬, t¨ng c−êng ¨n hoa qu¶, rau xanh, b¸nh m×, c¸, c¸c thøc ¨n giμu alphalinolic acid… cã thÓ gi¶m ®¸ng kÓ tû lÖ tö vong vμ tû lÖ t¸i ph¸t nhåi m¸u c¬ tim. CÇn t¨ng c−êng luyÖn tËp thÓ lùc: ViÖc t¨ng dÇn luyÖn tËp sÏ gióp n©ng cao thÓ lùc, gi¶m c¸c yÕu tè t©m lý (lo l¾ng, trÇm c¶m), vμ lμm gi¶m tíi 20-30% tû lÖ tö vong chung, nh−ng kh«ng lμm gi¶m ®−îc tû lÖ t¸i ph¸t nhåi m¸u c¬ tim. CÇn sö dông c¸c thuèc chèng thiÕu m¸u c¬ tim, chèng c¸c biÕn chøng nhåi m¸u c¬ tim vμ ng¨n ngõa nhåi m¸u c¬ tim t¸i ph¸t. 80
Sö dông c¸c thuèc øc chÕ men chuyÓn: Sö dông thuèc øc chÕ men chuyÓn sÏ gi¶m tû lÖ tö vong sau mét n¨m lμ kho¶ng 20%. CÇn dïng thuèc øc chÕ men chuyÓn ngay khi t×nh tr¹ng huyÕt ®éng cña bÖnh nh©n æn ®Þnh. Ph¶i ®iÒu trÞ kÐo dμi tõ 4 ®Õn 6 tuÇn nÕu bÖnh nh©n nhåi m¸u c¬ tim trªn diÖn nhá vμ hoμn toμn kh«ng cã dÊu hiÖu suy tim. §iÒu trÞ dμi ®èi víi bÖnh nh©n cã rèi lo¹n thÊt tr¸i trªn siªu ©m. Sö dông c¸c thuèc chÑn bªta giao c¶m: NÕu kh«ng cã chèng chØ ®Þnh th× viÖc sö dông c¸c thuèc chÑn bªta giao c¶m ®−îc khuyÕn khÝch ë c¸c bÖnh nh©n sau nhåi m¸u c¬ tim. Dïng thuèc nμy cã thÓ lμm gi¶m tû lÖ tö vong trong vßng mét n¨m kho¶ng 25% ë nhãm bÖnh nh©n cã nguy c¬ cao, gi¶m tû lÖ ®ét tö kho¶ng 31% vμ gi¶m t¸i ph¸t nhåi m¸u c¬ tim kho¶ng 27%. C¸c thuèc nªn dïng: Acebutolol, Metoprolol, Timolol. Sö dông thuèc chèng ®«ng: Dïng thuèc chèng ®«ng ng−ng kÕt tiÓu cÇu sÏ lμm gi¶m tíi 31% tû lÖ t¸i ph¸t nhåi m¸u c¬ tim, gi¶m 39% tû lÖ tai biÕn m¹ch m¸u n·o, gi¶m 15% tû lÖ tö vong do bÖnh thiÕu m¸u côc bé g©y ra. Th−êng sö dông Aspirine víi liÒu l−îng 80-325 mg/ngμy. Nªn gi¶m liÒu dïng ®Ó cã thÓ gi¶m ®−îc 81
t¸c dông phô. LiÒu dïng tèi thiÓu ®Ó cã hiÖu qu¶ lμ 75mg/ ngμy. Mét sè bÖnh nh©n cã kh¸ng chØ ®Þnh Aspirine cã thÓ dïng c¸c lo¹i thuèc kh¸ng ng−ng tiÓu cÇu kh¸c: Ticlopic (ticlid), Clopiclogiel (Plovix). C¸c ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ kh¸c: Thuèc Piltiazen cã thÓ lμm gi¶m tû lÖ t¸i ph¸t sau nhåi m¸u c¬ tim vμ gi¶m ®au ngùc ë nhãm bÖnh nh©n kh«ng cã sãng Q vμ kh«ng cã dÊu hiÖu suy tim. Varapanmin cã kh¶ n¨ng lμm gi¶m tû lÖ tö vong ë bÖnh nh©n sau nhåi m¸u c¬ tim thuéc nhãm rèi lo¹i chøc n¨ng vμ chèng chØ ®Þnh cña chÑn bªta. ViÖc t¸i t−íi m¸u ®éng m¹ch vμnh b»ng c¸ch nong ®éng m¹ch vμnh qua da b»ng bãng cã hoÆc kh«ng cã gi¸ ®ì hay phÉu thuËt cÇu nèi ®éng m¹ch chñ, ®éng m¹ch vμnh lμ quan träng. Phßng c¸c biÕn chøng sau nhåi m¸u c¬ tim lμ vÊn ®Ò rÊt quan träng, ph¶i kÕt hîp c¸c ph−¬ng ph¸p kh¸c nhau ®Ó phßng bÖnh mét c¸ch hiÖu qu¶. 5. Suy tim ë ng−êi cao tuæi BÖnh tim m¹ch lμ mét trong nh÷ng c¨n bÖnh nguy hiÓm nhÊt ë ng−êi cao tuæi. Trong qu¸ tr×nh l·o hãa, tim m¹ch cã nhiÒu thay ®æi ¶nh h−ëng ®Õn søc kháe. ChÝnh v× vËy, mçi ng−êi ph¶i tù 82
thÝch nghi víi m«i tr−êng sèng mét c¸ch hμi hßa ®Ó duy tr× ®−îc l−u l−îng tim b×nh th−êng trong mäi ®iÒu kiÖn sinh ho¹t, lóc nghØ ng¬i còng nh− lóc lao ®éng nÆng nhäc. Nguyªn nh©n: Do suy ®éng m¹ch vμnh, g©y suy tim xung huyÕt tiÕn triÓn. Do lμm ®Çy t©m thÊt kÐm, thμnh t©m thÊt bÞ x¬ cøng do thiÕu m¸u côc bé. Suy tim lμ mét bÖnh rÊt nÆng, nhÊt ë ng−êi cao tuæi, søc ®Ò kh¸ng c¬ thÓ kÐm nªn tû lÖ tö vong rÊt cao. Theo thèng kª ë mét sè n−íc, tû lÖ tö vong do bÖnh tim m¹ch ë ®μn «ng trong hai n¨m ®Çu lμ 37%, trong s¸u n¨m sau lμ 82%. ë phô n÷ trong n¨m ®Çu m¾c bÖnh lμ 38%, trong s¸u n¨m sau lμ 67%. Trong 10 n¨m trë l¹i ®©y, viÖc chÈn ®o¸n bÖnh tim m¹ch b»ng siªu ©m ®¹t hiÖu qu¶ cao nªn còng gi¶m ®−îc tû lÖ tö vong ®¸ng kÓ. TriÖu chøng: Nh÷ng ng−êi m¾c bÖnh suy tim th−êng khã thë, nhÊt lμ trong nh÷ng lóc cè g¾ng lμm nhiÒu, ng−êi m¾c bÖnh nÆng bÞ khã thë ngay c¶ nh÷ng lóc ®i l¹i, sinh ho¹t h»ng ngμy. Khi khã thë mμ ®i n»m, gan to, phï hai chi d−íi (hai mu bμn ch©n vμ c¼ng ch©n), cã khi bÖnh nh©n cßn ph¶i 83
®i cÊp cøu nh− phï phæi, ®au d÷ déi khi sê h¹ s−ên ph¶i. BÖnh suy tim hay g©y tö vong ®ét ngét do rèi lo¹n nhÞp t©m thÊt. Muèn chÈn ®o¸n bÖnh chÝnh x¸c, ng−êi bÖnh nªn chó ý c¶ tiÕng rªn næ hay b¸n næ. Khi chôp X quang thÊy mê ë phæi, cã biÓu hiÖn phï hay mê vïng mμng phæi. Ngoμi ra, cã xuÊt hiÖn dÊu hiÖu ø ®äng, t¨ng c©n, thiÓu niÖu, tim ®Ëp nhanh, tiÕng tim cã lóc mê cã lóc l¹i rÊt nhanh. * §iÒu trÞ: Ng−êi m¾c bÖnh tim ph¶i ®Æc biÖt chó ý ®Õn vÊn ®Ò t©m lý, tr¸nh nh÷ng có sèc nÕu kh«ng sÏ rÊt nguy hiÓm tíi ®−êng h« hÊp, g©y t¾c thë. Ph¶i ®Æc biÖt chó ý ®Õn c©n nÆng, c©n hai lÇn trong mét tuÇn (c©n khi ®ãi buæi s¸ng, tr−íc b÷a ¨n). NÕu t¨ng 2kg trong mçi lÇn c©n th× ph¶i dïng t¨ng thªm l−îng thuèc, cã chÕ ®é ¨n gi¶m calo. Mçi ngμy chØ nªn dïng 3-4g muèi. L−îng muèi ph¶i ®−îc dïng c©n b»ng trong c¬ thÓ ng−êi bÖnh, kh«ng dïng qu¸ nhiÒu hoÆc qu¸ Ýt. §Æc biÖt, kh«ng ®−îc uèng r−îu. Th−êng xuyªn ho¹t ®éng thÓ lùc tr¸nh suy yÕu vμ teo c¬. §i bé lμ tèt nhÊt. Dïng thuèc Furrosemide (Lasilix) 40mg/ngμy. BÖnh nh©n m¾c bÖnh nÆng ph¶i truyÒn 10mg Lasilix/ 1 giê. Uèng thuèc øc chÕ men chuyÓn ®æi; Captopril, Enalapril, Usinopril vμ 84
Ramipril. Khi thÊy dÊu hiÖu lo¹n nhÞp tim nªn uèng digitaline, thuèc lμm tim ®Ëp chËm l¹i vμ g©y co sîi c¬ tim. Ng−êi m¾c bÖnh tim m¹ch ph¶i chó ý dïng thuèc theo sù chØ dÉn cña thÇy thuèc, dïng qu¸ liÒu sÏ dÉn ®Õn ch¸n ¨n, n«n, tiªu ch¶y. Khi m¾c bÖnh tim th−êng chuyÓn sang m·n tÝnh, viÖc ®iÒu trÞ th−êng kÐo dμi, chó ý ®Õn viÖc ¨n gi¶m muèi, dïng thuèc lîi tiÓu phèi hîp. §iÒu trÞ b»ng thuèc gi·n m¹ch captopril 1/4 viªn 25mg, uèng 3 lÇn/ngμy. Khi cã hiÖn t−îng phï phæi, dïng morphine chÝch d−íi da (1ctg) «xy liÖu ph¸p furosemide chÝch tÜnh m¹ch 20-39 mg, trinitrine truyÒn tÜnh m¹ch b»ng b¬m ®iÖn, dïng 1 mg/ 1 giê. Ng−êi m¾c bÖnh tim m¹ch, ngoμi viÖc ®iÒu trÞ b»ng thuèc, chÕ ®é ¨n h»ng ngμy còng rÊt quan träng: + Ng−êi bÖnh suy tim nªn ¨n c¸c lo¹i thøc ¨n: g¹o tr¾ng, rau xanh, qu¶ ngät, thÞt, c¸, s÷a ®Ëu nμnh. + Kh«ng nªn ¨n: c¸c lo¹i thøc ¨n chøa vitamin K, thøc ¨n chÕ biÕn s½n: giß, ch¶, n¹p s−êng, ®å hép, s÷a t−¬i; thøc ¨n chøa nhiÒu muèi: c¸, m¾m, m¾m t«m, c¸ muèi, d−a muèi, thøc ¨n −íp muèi s½n,…Kh«ng dïng muèi, m× chÝnh, bét canh, n−íc m¾m trong khi nÊu ¨n ®èi víi bÖnh nh©n suy tim. + Khi chÕ biÕn thøc ¨n cÇn chó ý: nÊu nh¹t hoμn toμn (kh«ng cho thªm m¾m muèi, bét canh, 85
m× chÝnh vμo thøc ¨n). NÊu ph¶i nhõ, Ýt n−íc. Mét ngμy nªn ¨n nhiÒu b÷a (4-5 b÷a). Ng−êi m¾c bÖnh suy tim kh«ng nªn uèng r−îu nhÊt lμ khi ®ãi. R−îu lμ mét chÊt øc chÕ sÏ lμm gi¶m chuyÓn hãa cña c¸c kho¸ng vitamin K ë gan. R−îu cã thÓ lμm h¹ ®−êng huyÕt. Kh«ng nªn kiªng muèi qu¸ kh¾t khe, sÏ dÉn ®Õn ch¸n ¨n, gi¶m l−u l−îng m¸u. Tr¸nh ®Ó ch¶y m¸u, va ®Ëp, ng· cã thÓ g©y bäc m¸u. Nªn dïng bμn ch¶i ®¸nh r¨ng mÒm. 6. X¬ v÷a ®éng m¹ch ë ng−êi cao tuæi BÖnh vÒ c¸c ®éng m¹ch, trong ®ã cã nh÷ng m¶ng v÷a vμ nh÷ng tæ chøc x¬ ë néi m¹c vμ mét phÇn trung m¹c cña nh÷ng ®éng m¹ch võa vμ lín. Nh÷ng m¶ng v÷a vμ tæ chøc x¬ ®ã lμm hÑp m¹ch m¸u, ®Æc biÖt lμ ë ®éng m¹ch vμnh (m¹ch m¸u nu«i chÝnh qu¶ tim), ®éng m¹ch n·o (m¹ch m¸u nu«i n·o), ®éng m¹ch chi d−íi (nu«i ch©n), lμm cho c¸c bé phËn trªn kÐm ®−îc nu«i d−ìng. X¬ v÷a ®éng m¹ch, khi ®i cïng víi bÖnh nμy t¨ng lªn (x¬ v÷a ®éng m¹ch còng nÆng h¬n) dÉn ®Õn nh÷ng biÕn chøng vÒ n·o, tim, chi… Nguyªn nh©n g©y bÖnh lμ do: * YÕu tè di truyÒn. * YÕu tè tuæi t¸c: Ng−êi 40 tuæi trë lªn cÇn c¶nh gi¸c víi x¬ v÷a ®éng m¹ch. 86
* YÕu tè giíi tÝnh : Nam bÞ x¬ v÷a ®éng m¹ch sím h¬n n÷. ChØ sau khi m·n kinh tû lÖ x¬ v÷a ®éng m¹ch ë n÷ ngang víi ë nam. * YÕu tè bÖnh tËt : T¨ng huyÕt ¸p t¹o ®iÒu kiÖn cho x¬ v÷a ®éng m¹ch vμ ng−îc l¹i. BÖnh tiÓu ®−êng còng lμm cho x¬ v÷a ®éng m¹ch t¨ng. * YÕu tè ¨n uèng : ¡n nhiÒu mì ®éng vËt, Ýt rau. * YÕu tè thiÕu ho¹t ®éng c¬ b¾p, hót thuèc l¸, uèng r−îu. C¸ch phßng chèng: Ho¹t ®éng c¬ b¾p ®Òu ®Æn, tËp thÓ dôc, thÓ thao ®óng møc, Ýt ¨n mì ®éng vËt vμ ¨n nh¹t, ¨n Ýt trøng (mét tuÇn ¨n 2 qu¶ trøng), kh«ng uèng r−îu, kh«ng hót thuèc l¸, ¨n Ýt ®−êng tinh khiÕt, ¨n nhiÒu rau. Xö lý tèt bÖnh t¨ng huyÕt ¸p, tiÓu ®−êng. Dïng thuèc: sinh tè C, rutin (cã lo¹i gäi lμ rutin C, võa cã rutin võa cã sinh tè C), sinh tè E (cã nhiÒu trong hμnh t©y). Dïng thuèc ®«ng y vμ t©y y lμm gi¶m cholesterol trong m¸u. Dïng thuèc ph¶i theo chØ ®Þnh cña thÇy thuèc. Nghi cã x¬ v÷a ®éng m¹ch, h»ng th¸ng ph¶i xÐt nghiÖm cholesterol m¸u vμ ®−êng m¸u. C¸c xÐt nghiÖm sinh hãa kh¸c vμ theo chØ ®Þnh cña thÇy thuèc. 87
7. Tai biÕn m¹ch m¸u n·o ë ng−êi cao tuæi Do m¹ch m¸u n·o bÞ rß hoÆc bÞ t¾c, mét bé phËn cña n·o kh«ng ®−îc tiÕp tÕ chÊt dinh d−ìng vμ kh«ng cã kh¶ n¨ng th¶i trõ chÊt thõa. Nguyªn nh©n: Chñ yÕu do bÖnh t¨ng huyÕt ¸p vμ x¬ v÷a ®éng m¹ch n·o g©y ra. Ngoμi ra, cßn cã mét sè bÖnh nh− phång ®éng m¹ch, u m¹ch vμ th«ng ®éng tÜnh m¹ch n·o, rèi lo¹n ®«ng m¸u, gi¶m tiÓu cÇu, suy gan nÆng, b¹ch cÇu cÊp, sèt xuÊt huyÕt; dïng thuèc chèng ®«ng còng cã thÓ g©y ch¶y m¸u n·o. TriÖu chøng th−êng thÊy cña bÖnh nμy lμ: * Nhøc ®Çu d÷ déi ®ét ngét (dÊu hiÖu x¶y ra ë h¬n mét nöa bÖnh nh©n bÞ tai biÕn m¹ch m¸u n·o), nhøc toμn ®Çu, kh«ng khu tró ë ®©u. * §ét nhiªn thÊy ruåi bay tr−íc m¾t (th−êng lμ mét bªn). * LiÖt mét tay (kh«ng cÇm, kh«ng b¾t tay ®−îc); ®ang ¨n r¬i b¸t ®òa; khuþu mét ch©n sau chuyÓn thμnh liÖt nöa ng−êi. * §ét nhiªn nãi ngäng hoÆc kh«ng nãi ®−îc. C¸ch xö lý: * C¶nh gi¸c khi cã bÖnh nh− t¨ng huyÕt ¸p, x¬ v÷a ®éng m¹ch, tiÓu ®−êng. Khi bÞ tai biÕn m¹ch m¸u n·o ph¶i theo ®óng c¸c c¸ch phßng 88