Chăn nuôi bò sinh sản - Chương 3

Chia sẻ: Nguyen Vuong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:0

Thêm vào BST

Báo xấu

155
lượt xem 50
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Chăn nuôi bò sinh sản. Tác giả. Nguyễn Xuân Trạch. Chương 3. chăm sóc và nuôi dưỡng bê

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Chăn nuôi bò sinh sản - Chương 3

Ch-¬ng 3 ch¨m sãc vµ nu«i d-ìng bª I. sù ph¸t triÓn cña bª 1. C¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn cña bª Giai ®o¹n bó s÷a Trong giai ®o¹n nµy bª sinh tr-ëng rÊt nhanh. Lóc ®Çu c¬ n¨ng tiªu ho¸ chñ yÕu lµ d¹ mói khÕ. VÒ sau cïng víi sù tiÕp nhËn thøc ¨n thùc vËt t¨ng lªn d¹ cá ph¸t triÓn nhanh chãng. S÷a lµ thøc ¨n chÝnh cña bª vµ ®-îc thay thÕ dÇn b»ng c¸c lo¹i thøc ¨n thùc vËt. §Õn cuèi kú nµy thøc ¨n thùc vËt chiÕm chñ yÕu trong khÈu phÇn. Trong giai ®o¹n nu«i bª bó s÷a cÇn ®Æc biÖt chó ý ®Õn thêi kú s¬ sinh. Bª s¬ sinh cã mét sè ®Æc ®iÓm ®¸ng chó ý sau: - §iÒu kiÖn sèng cña c¬ thÓ hoµn toµn thay ®æi Tõ chç ë trong c¬ thÓ mÑ víi c¸c ®iÒu kiÖn sèng æn ®Þnh, t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè ngo¹i c¶nh chØ gi¸n tiÕp th«ng qua c¬ thÓ mÑ, dinh d-ìng vµ trao dæi chÊt th«ng qua m¸u mÑ, sau khi sinh bª ph¶i chuyÓn sang tù dinh d-ìng, h« hÊp, tuÇn hoµn, ®iÒu tiÕt th©n nhiÖt, nhËn c¶m trùc tiÕp c¸c t¸c ®éng cña ngo¹i c¶nh vµ tù ph¶n øng víi c¸c t¸c ®éng ®ã. Thêi gian thÝch nghi cña bª víi c¸c ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh ngoµi tö cung mÊt 7-10 ngµy. - Kh¶ n¨ng tù vÖ cßn thÊp Khi s¬ sinh hång cÇu nhiÒu, nh-ng b¹ch cÇu, ®Æc biÖt lµ b¹ch cÇu ®a nh©n trung tÝnh Ýt, chØ sè A/G cao, gamma globulin vµ kh¸ng thÓ hÇu nh- kh«ng cã, chØ sau khi bó s÷a ®Çu míi t¨ng lªn. C¬ chÕ dung d·i vËt l¹ cña gan ch-a cã. Kh¶ n¨ng ®iÒu tiÕt th©n nhiÖt kÐm. Do ®ã trong thêi kú nµy cÇn ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p ®Æc biÖt ®Ó ®Ò phßng cho bª khái bÞ bÖnh tËt vµ t¹o diÒu kiÖn ®Ó cho chóng ph¸t triÓn c¸c chøc n¨ng b¶o vÖ. Ph¶i cho bª bó s÷a ®Çu ngay sau khi ®Î v× nã cã ý nghÜa hÕt søc quan träng: lµm t¨ng kh¸ng thÓ cho c¬ thÓ, t¨ng vitamin A, t¨ng kh¶ n¨ng chèng bÖnh ®-êng tiªu ho¸ vµ t¨ng c-êng c¸c qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt. - C¬ n¨ng tiªu ho¸ cßn rÊt yÕu Axit HCl träng d¹ khÕ lóc dÇu kh«ng cã, c¸c tuyÕn tiªu ho¸ ph¸t triÓn ch-a hoµn chØnh, chñ yÕu tiÕt c¸c men tiªu ho¸ s÷a, cßn ho¹t lùc cña c¸c men kh¸c thÊp. D¹ cá vµ c¸c chøc n¨ng tiªu ho¸ thøc ¨n thùc vËt ch-a ph¸t triÓn (lóc s¬ sinh d¹ cá chØ b»ng 1/2 d¹ mói khÕ). b. Thêi kú sau cai s÷a Thêi kú nµy ®-îc tÝnh tõ khi cai s÷a ®Õn khi thµnh thôc vÒ tÝnh (10-12 th¸ng tuæi). Trong giai ®o¹n nµy bª cã t¨ng träng cao khi nu«i d-ìng b»ng thøc ¨n tthùc vËt. TuyÕn sinh dôc, tuyÕn s÷a b¾t ®Çu ph¸t triÓn. ChÝnh v× vËy ®Ó lµm tèt c«ng t¸c båi dôc cã ®Þnh h-íng cho bª nghÐ cÇn ph¶i b¾t ®Çu tõ thêi kú nµy.
3. Thêi kú ph¸t dôc §©y lµ thêi kú tõ khi b¾t ®Çu xuÊt hiÖn ®éng dôc ®Õn khi ®Î løa ®Çu tiªn ë bß c¸i t¬ vµ b¾t ®Çu lÊy tinh á bª ®ùc. Trong trong giai ®o¹n nµy bª lín nhanh vÒ tÇm vãc, c¸c c¬ quan sinh dôc vµ sinh s¶n ph¸t triÓn m¹nh ®Ó chuÈn bÞ phèi gièng vµ sinh ®Î, ®Æc biÖt lµ tuyÕn s÷a. C¸c h-íng s¶n xuÊt kh¸c nhau ®-îc h×nh thµnh trong giai ®o¹n nµy. Do vËy mµ c¸ch nu«i d-ìng ch¨m sãc tèt hay xÊu sÏ cã ¶nh h-ëng m¹nh ®Õn kh¶ n¨ng s¶n xuÊt vµ sinh s¶n vÒ sau. 2. Quy luËt ph¸t triÓn kh«ng ®ång ®Òu cña bª a. C¬ quan tiªu ho¸ Lóc s¬ sinh c¸c d¹ tr-íc rÊt nhá, chøng tá sù ph¸t triÓn chËm cña chóng trong giai ®o¹n tö cung. Tr¸i l¹i, d¹ mói khÕ cã tèc ®é sinh tr-ëng tuyÖt ®èi còng nh- t-¬ng ®èi ®Òu cao trong giai ®o¹n tö cung. Sau khi sinh sù ph¸t triÓn ng-îc l¹i h¼n; d¹ tr-íc t¨ng kho¶ng 100-120 lÇn, trong khi ®ã d¹ khÕ chØ t¨ng 4-8 lÇn. Trong 1-2 th¸ng tuæi ®Çu d¹ khÕ t¨ng tr-ëng rÊt nhanh vµ tuú thuéc vµo l-îng s÷a nhiÒu hay Ýt. L-îng s÷a cµng nhiÒu th× d¹ khÕ ph¸t triÓn cµng nhanh. Th¸ng thø 3-4 d¹ dµy tr-íc ph¸t triÓn m¹nh vµ còng tuú thuéc vµo lo¹i thøc ¨n. TËp ¨n thøc ¨n th« sím, nhiÒu th× d¹ cá ph¸t triÓn cµng nhanh. Sù thay ®æi t-¬ng ®ãi gi÷a d¹ cá vµ d¹ khÕ qua c¸c tuÇn tuæi cña bªn nh- sau: Tuæi bª Tû lÖ d¹ cá/d¹ khÕ S¬ sinh 1/2 6 tuÇn tuæi 2/3 8 tuÇn tuæi 3/2 10-12 tuÇn 2/1 TuÇn thø 5-9 hµm l-îng axit bÐo ë d¹ cá vµ d¹ tæ ong ®· gièng nh- ë bß lín, nh-ng ë d¹ l¸ s¸ch vµ mói khÕ l¹i Ýt, ®Õn manh trµng míi xuÊt hiÖn. b. ThÓ vãc ThÓ vãc chñ yÕu lµ do hÖ x-¬ng vµ c¬ t¹o nªn. Trong thêi kú trong tö cung m« x-¬ng cã c-êng ®é ph¸t triÓn m¹nh nhÊt, cßn sau khi s¬ sinh tèc ®é ph¸t triÓn cña m« x-¬ng gi¶m xuèng nh-ng m« c¬ l¹i t¨ng. VÝ dô, tõ s¬ sinh ®Õn 18 th¸ng tuæi thÓ träng bª lang tr¾ng ®en t¨ng 16 lÇn, khèi l-îng x-¬ng t¨ng 8,7 lÇn, cßn c¬ t¨ng 18,6 lÇn. C¸c phÇn kh¸c nhau cña m« x-¬ng còng cã ®Æc ®iÓm ph¸t triÓn riªng. Tr-íc khi sinh x-¬ng ngo¹i vi ph¸t triÓn m¹nh h¬n x-¬ng trôc lµm cho bª ph¸t triÓn chiÒu cao vµ chiÒu réng, nh-ng chiÒu dµi ch-a ph¸t triÓn. Ng-îc l¹i sau khi sinh hÖ x-¬ng trôc ph¸t triÓn m¹nh lµm cho c¬ thÓ dµi ra. M« c¬ ph¸t triÓn m¹nh ë 12-14 th¸ng tuæi ®Çu. Sau ®ã c-êng ®é sinh tr-ëng vµ t¨ng träng tuyÖt ®èi cña m« c¬ gi¶m. M« mì ®-îc tÝch luü trong c¬ thÓ ë ®é tuæi muén h¬n.
c. Trao ®æi chÊt C¬ thÓ non cã c-êng ®é tæng hîp protein m¹nh. Tuæi cµng t¨ng th× kh¶ n¨ng nµy gi¶m xuèng cïng víi sù thay ®æi c¬ cÊu cña c¸c lo¹i protein: ë con vËt non nucleoproteit chiÕm tû träng lín, khi tuæi t¨ng lªn c¬ thÓ tÝch luü nhiÒu c¸c proteit cã chøc n¨ng ®Æc hiÖu víi kh¶ n¨ng tù ®æi m¬Ý thÊp. §é tuæi cµng cao mì chiÕm chñ yÕu trong thµnh phÇn t¨ng träng. C¸c gièng sím thµnh thôc mì sím tÝch luü h¬n. 3. ¶nh h-ëng cña nu«i d-ìng, ch¨m sãc ®Õn sù ph¸t triÓn cña bª vµ søc s¶n xuÊt vÒ sau a. Møc ®é dinh d-ìng NÕu nu«i d-ìng bª qu¸ thÊp hoÆc qu¸ cao trong mét thêi gian dµi sÏ g©y ra nh÷ng rèi lo¹n nghiªm träng trong sù ph¸t triÓn cña c¬ thÓ, ¶nh h-ëng ®Õn sù ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn c¸c c¬ quan chøc n¨ng còng nh- søc s¶n xuÊt vÒ sau. Sù h×nh thµnh søc s¶n xuÊt thÞt cao ë bª nu«i lÊy thÞt chØ ®¹t ®-îc khi dinh d-ìng dåi dµo v× chØ khi ®ã m« c¬ vµ mì míi tÝch luü m¹nh ®-îc. Tuy nhiªn ng-êi ta ®· x¸c ®Þnh r»ng bª cã kh¶ n¨ng bï ®¾p l¹i sù ®×nh trÖ sinh tr-ëng t¹m thêi (do nu«i d-ìng h¹n chÕ g©y ra) sau khi ®-îc c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn nu«i d-ìng vµ ch¨m sãc. Møc ®é vµ thêi gian ®Ó bï ®¾p l¹i phô thuéc vµo tuæi cña con vËt vµ møc ®é rèi lo¹n sù ph¸t triÓn b×nh th-êng cña c¬ thÓ vµ sù h×nh thµnh c¸c c¬ quan m« bµo. NÕu nh- møc nu«i d-ìng thÊp vµ diÔn ra trong mét thêi gian dµi th× vÒ sau dï cho nu«i d-ìng ch¨m sãc tèt còng kh«ng bï ®¾p l¹i ®-îc vµ khi tr-ëng thµnh con vËt cã dÊu hiÖu ph¸t triÓn kh«ng hoµn chØnh vµ cã søc s¶n xuÊt thÊp. Kh¶ n¨ng bï ®¾p nµy ®-îc gi¶i thÝch lµ trong c¬ thÓ sau khi bÞ k×m h¶m sinh tr-ëng ë mét møc ®é nµo ®ã th× sÏ t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó tæng hîp chÊt m¹nh h¬n. Sù bï ®¾p sinh tr-ëng lµ mét ®Æc tÝnh tù nhiªn cña tÊt c¶ c¸c gia sóc b¾t nguån tõ c¸c quy luËt ph¸t triÓn c¸ thÓ c¬ b¶n cña chóng vµ chÞu sù chi phèi bëi c¸c yÕu tè di truyÒn. §Æc tÝnh nµy ®· ®-îc øng dông trong thùc tiÔn ngµnh ch¨n nu«i cña nhiÒu n-íc. VÝ dô trong khi nu«i bª c¸i trong nh÷ng th¸ng ®Çu cho t¨ng träng thÊp th× vÒ sau cã sù bï ®¾p laÞ. Tuy nhiªn nÕu nu«i bª ®ùc gièng mµ t¨ng träng trong nh÷ng th¸ng ®Çu thÊp sÏ g©y ra nh÷ng rèi lo¹n s©u s¾c vÒ sù ph¸t triÓn. Møc nu«i d-ìng cã ¶nh h-ëng nhiÒu ®Õn sù tÝch luü protein vµ mì trong c¬ thÓ bª. NÕu nu«i d-ìng ë møc thÊp th× tû lÖ gi÷a protein vµ mì Ýt bÞ thay ®æi theo tuæi. Ng-îc l¹i nÕu cho bª ¨n dåi dµo trong c¬ thÓ tÝch luü nhiÒu mì ngay c¶ lóc cßn non. T¨ng tÝch luü mì ë tuæi cßn non sÏ kh«ng cã lîi cho sù h×nh thµnh søc s¶n xuÊt s÷a vµ ho¹t ®éng sinh s¶n cña chóng, trong khi ®ã l¹i t¹o ra kh¶ n¨ng ph¸t triÓn thÞt tèt h¬n. Do ®ã mµ nu«i bª c¸i ë møc qu¸ cao lµ kh«ng nªn. Nu«i d-âng bª ë møc cao sÏ lµm t-ng møc ®é thµnh thôc vÒ sinh lý vµ cho phÐp ®-a vµo sö dông sím h¬n. Tuy nhiªn nÕu nu«i d-ìng qu¸ cao sÏ g©y ra hiÖn t-îng n©n sæi nªn khã thô thai.
b. Lo¹i h×nh thøc ¨n NÕu bª ®-îc tËp thøc ¨n thùc vËt sím th× sÏ t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn nhanh c¸c c¬ quan tiªu ho¸ vµ khi tr-ëng thµnh sÏ cã kh¶ n¨ng tiªu ho¸ vµ sö dông ®-îc tèt h¬n c¸c lo¹i thøc ¨n th«. Møc ®é tiÕp nhËn thøc ¨n thùc vËt sím cña bª phô thuéc vµo l-îng s÷a cho ¨n vµ sè lÇn cho ¨n. NÕu cho bª ¨n nhiÒu s÷a th× sù ph¸t triÓn cña c¬ quan tiªu ho¸ bÞ h¹n chÕ vµ chóng b¾t ®Çu ¨n thøc ¨n thùc vËt sÏ chËm h¬n. Nu«i bß s÷a víi l-îng thøc ¨n tinh cao sÏ kh«ng hîp lý vµ kh«ng kinh tÕ v× nã sÏ g©y ra nh÷ng r«Ý lo¹n vÒ trao ®æi chÊt vµ chøc n¨ng sinh s¶n, lµm rót ng¾n thêi gian sö dông bß. Sö dông thøc ¨n tinh nhiÒu sÏ c¶n trë sù h×nh thµnh søc s¶n xuÊt s÷a vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho sù tichs luü nhiÒu mì ë trong c¬ thÓ. c. Ch¨m sãc C¸c yÕu tè vÖ sinh gia sóc nh- nhiÖt ®é, ¸nh s¸ng chuång nu«i, ®é Èm kh«ng khÝ vµ thµnh phÇn kh«ng khÝ, còng nh- sù vËn ®éng tÝch cùc cã t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn sù ph¸t triÓn vµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan néi tiÕt vµ chi phèi m¹nh ®Õn c-êng ®é vµ chiÒu h-íng trao ®æi chÊt. NhiÖt ®é thÝch hîp trong chuång bª vÒ mïa ®«ng lµ 10-12oC víi ®é Èm t-¬ng ®èi 75-85%. §ång thêi cÇn ph¶i æn ®Þnh nhiÖt ®é trong c¶ ngµy. ¸nh s¸ng, ®Æc biÖt lµ tia tö ngo¹i cã ¶nh h-ëng lín ®Õn sù ph¸t triÓn cña bª. D-íi t¸c ®éng cña c¸c tia ®ã d-íi da sÏ h×nh thµnh chÊt cã ho¹t tÝnh sinh häc vµ vitamin D3. C¸c chÊt nµy thóc ®Èy c¸c qu¸ tr×nh oxy ho¸, t¨ng hµm l-îng Hb vµ b¹ch cÇu trong m¸u, ®iÒu hoµ trao ®æi kho¸ng, t¨ng l-u th«ng m¸u vµ b¹ch huyÕt, n©ng cao ph¶n øng phßng vÖ miÔn dÞch cña c¬ thÓ. ThiÕu ¸nh s¸ng tö ngo¹i, con vËt sÏ bÞ bÖnh thiÕu vitamin D vµ th-êng kÐo theo rèi lo¹n ho¹t ®éng cña c¬ quan tiªu ho¸ (rèi lo¹n tiªu ho¸, ®«i lóc mÊt tÝnh ngon miÖng, mÊt tr-¬ng lùc d¹ tr-íc theo tõng thêi kú), bÖnh x-¬ng trÇm träng thªm, con vËt dÔ bÞ b¹i liÖt. VËn ®éng tÝch cùc lóc Ýt tuæi cã vai trß lín trong sù ph¸t triÓn cña bª vµ sù h×nh thµnh søc s¶n xuÊt. VËn ®éng lµm t¨ng tÝnh thÌm ¨n vµ sù ph¸t triÓn tèt cña c¸c c¬ quan bªn trong. Theo nhiÒu thùc nghiÖm bª d-íi 6 th¸ng tuæi cho vËn ®éng tÝch cùc cã t¨ng träng cao h¬n 8-15%, nh-ng cho bª lín vËn ®éng sÏ lµm gi¶m t¨ng träng. Cho nªn nu«i bª thÞt vËn ®éng tÝch cùc sau 6 th¸ng tuæi lµ kh«ng hîp lý. Ng-îc l¹i, cho bª c¸i vËn ®éng tÝch cùc l¹i cã ¶nh h-ëng tèt ®Õn sù h×nh thµnh søc s¶n xuÊt s÷a. S¶n l-îng s÷a trong chu kú ®Çu cña nh÷ng bß c¸i cho vËn ®éng tÝch cùc cao h¬n bß ®èi chøng 15-20%. Xoa bãp bÇu vó tõ khi bª thµnh thôc vÒ tÝnh (9-12 th¸ng tuæi) kÝch thÝch sù ph¸t triÓn cña vó vµ vÒ sau n©ng cao ®-îc søc s¶n xuÊt s÷a cña chóng. Nh÷ng bª ®-îc xoa bãp bÇu vó trong thêi gian 8-12 th¸ng tuæi cã tû träng m« tuyÕn trong tuyÕn s÷a lóc 20-24 th¸ng tuæi cao h¬n 25-35% so víi bª ®èi chøng. Søc s¶n xuÊt s÷a cña bß thÝ nghiÖm cao h¬n 11-27%. Xoa bãp bÇu vó cho bß t¬ cã chöa giai ®o¹n sau còng cã t¸c dông tèt ®Õn søc s¶n xuÊt s÷a.
II. nu«i d-ìng vµ ch¨m sãc bª 1. Bª s¬ sinh a. Thøc ¨n - S÷a ®Çu vµ s÷a nguyªn Thøc ¨n chñ yÕu cña bª s¬ sinh lµ s÷a ®Çu vµ s÷a th-êng. S÷a ®Çu ®¸p øng ®-îc yªu cÇu cña bª trong giai ®o¹n nµy v× nã cã thµnh phÇn ho¸ häc vµ b¶n chÊt sinh häc ®Æc thï mµ kh«ng thÓ thay thÕ b»ng thøc ¨n nµo kh¸c. S÷a ®Çu cã hµm l-îng VCK cao (250- 300g/kg) víi thµnh phÇn nh- trong B¶ng 3-1. B¶ng 3-1: Thµnh phÇn cña s÷a Thµnh phÇn S÷a ®Çu S÷a ngµy thø V¾t lÇn 1 V¾t lÇn 2 10 Mì (%) 7,2 5,15 4,25 §-êng (%) 3,96 3,72 4,49 Protein (%) 15,23 10,66 3,41 Kho¸ng (%) 1,074 0,953 0,635 Caroten (mg%) 0,158 0,155 0,027 §é chua (oT) 38 33 19 Nh- vËy, so víi s÷a th-êng s÷a ®Çu tréi h¬n h¼n vÒ thµnh phÇn mì (1,5 lÇn), protein (5 lÇn), kho¸ng (2 lÇn), caroten (5 lÇn). Trong s÷a ®Çu tû lÖ albumin cao (2-3%) nªn dÏ tiªu ho¸, phï hîp víi bª (s÷a th-êng chØ cã 0,5%). S÷a ®Çu cã ®é chua cao cã t¸c dông kÝch thÝch tuyÕn tiªu ho¸, øc chÕ vi khuÈn, kÝch thÝch tiÕt dÞch mËt. Trong s÷a ®Çu cã hµm l-îng -globulin cao (5% vs 0,1%) cã t¸c dông lµm t¨ng søc ®Ò kh¸ng cña bª lªn v× tr-íc khi bó s÷a ®Çu trong m¸u bª hÇu nh- kh«ng cã globulin, nh-ng sau khi bó s÷a ®Çu th× lo¹i protein nµy vµ kh¸ng thÓ xuÊt hiÖn. ChØ sè A/G = 0,44- 0,48, thÊp h¬n c¶ ë bß lµ 0,5-0,6. §ã lµ do bª s¬ sinh cã kh¶ n¨ng hÊp thu nguyªn vÑn - globulin tõ s÷a ®Çu vµo m¸u. Kh¶ n¨ng nµy cµng l©u cµng gi¶m xuèng: Thêi gian sau ®Î (h) Tû lÖ hÊp thu -globulin (%) 1 100 4 25 6 20 12 17 20 12 62 0
Trong s÷a ®Çu cßn cã hµm l-îng MgSO4 cao (0,37% vs 0,017%) t¹o thµnh chÊt tÈy nhÑ ®Ó ®Èy cøt su ra ngoµi. Do cã c¸c yÕu tè trªn mµ bª cÇn ®-îc bó s÷a ®Çu cµng sím cµng tèt vµ tû lÖ m¾c bÖnh cµng thÊp. ThÝ nghiÖm cho thÊy sau 1 giê cho bó tû lÖ m¾c bÖnh lµ 7,9%, cßn nÕu sau khi ®Î 7 giê míi cho bó th× tû lªn nµy lªn tíi 42%. Nh- vËy s÷a ®Çu ®· n©ng cao søc sèng cña bª s¬ sinh nhê 2 nh©n tè: - Dinh d-ìng cao vµ dÔ ®ång ho¸, - T¨ng kh¶ n¨ng ®Ò kh¸ng nhê -globulin, MgSO4 vµ ®é chua cao. Trong tr-êng hîp thiÕu s÷a ®Çu ng-êi ta cã thÓ lµm s÷a ®Çu nh©n t¹o cho bª bó víi thµnh phÇn nh- sau: 1 lÝt s÷a nguyªn 10ml dÇu c¸ 5-10g muèi 2-3 qu¶ trøng NÕu t¸o bãn cho thªm 5-10g MgSO4 S÷a nguyªn sau khi thanh trïng h¹ nhiÖt ®é xuèng 38-39oC, ®Ëp trøng vµ cho dÇu c¸, muèi vµo, ®¸nh thËt ®Òu. Sau khi bó s÷a ®Çu bª d-îc cho uèng s÷a th-êng, tèt nhÊt cña chÝnh mÑ nã, nÕu kh«ng còng ph¶i cña nh÷ng con khoÎ m¹nh, kh«ng viªm vó. - C¸c thøc ¨n kh¸c: Thêi gian cuèi bª ph¶i ®-îc tËp ¨n thøc ¨n th«: cá kh«, r¬m. Tõ ngµy thø 5 trë ®i cã thÓ cho ¨n thªm kho¸ng bæ sung. b. C¸ch cho bó s÷a Yªu cÇu bª ph¶i ®-îc bó s÷a ®Çu sau khi ®Î chËm nhÊt lµ 1 giê. S÷a ®Çu dïng cho bª ®Õn ®©u th× v¾t ®Õn ®ã (v¾t thõa lµm mÊt s÷a ®Çu cña bª vµ dÔ g©y sèt s÷a cho bß mÑ). S÷a ph¶i ®¶m b¶o vÖ sinh, nh-ng tuyÖt ®èi kh«ng dïng nhiÖt ®Ó xö lý v× dÔ g©y ®«ng vãn do cã hµm l-îng albumin cao (2-3% so víi s÷a th-êng chØ 0,5%). Kh«ng ®-îc cho bª bó s÷a vó viªm. S÷a ph¶i cã nhiÖt ®é thÝch hîp, tèt nhÊt lµ 35-37oC. S÷a cµng l¹nh th× kh¶ n¨ng ®«ng vãn ë d¹ mói khÕ cµng kÐm nªn sÏ khã tiªu ho¸. L-îng s÷a mçi lÇn cho bó kh«ng ®-îc qu¸ 8% so víi khèi l-îng bª v× nã phô thuéc vµo dung tÝch d¹ mói khÕ. NÕu s÷a bó qu¸ nhiÒu sÏ trµn xuèng d¹ cá trong khi nhu ®éng d¹ cá cßn yÕu nªn vi sinh vËt g©y thèi sÏ ph¸t triÓn. L-îng s÷a cho bó mçi ngµy b»ng 1/5- 1/6 khèi l-îng s¬ sinh. Sè lÇn cho bª bó b»ng sè lÇn v¾t s÷a mÑ. Th-êng lóc ®Çu cho bó 3-4 lÇn/ngµy, vÒ sau gi¶m xuèng. Tuy nhiªn ë c¸c tr¹i ch¨n nu«i c«ng nghiÖp bª chØ ®-îc ¨n s÷a 2 lÇn/ngµy. Cho bª bó ph¶i tõ tõ. Trong thêi kú nµy cã thÓ cho bª bó trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp: - Cho bó trùc tiÕp: Sau khi ®Î bª ®-îc trùc tiÕp bó mÑ hµng ngµy. Th-êng c¸ch nµy ¸p dông trong ch¨n nu«i bß thÞt vµ c¶ ë mét sè c¬ së ch¨n nu«i bß s÷a. L-îng s÷a bª bó kh«ng hÕt sÏ ®-îc v¾t.
Tr-íc khi cho bª nghÐ bó cÇn ph¶i lµm vÖ sinh chuång tr¹i, vó bß mÑ ph¶i ®-îc lau s¹ch. Tr-êng hîp ,bß míi ®i lµm vÒ th× nªn cho nghØ ng¬i 30-45 phót míi cho con bó. NÕu vó bÞ viªm ph¶i ch÷a trÞ ®Ó tr¸nh bª nghÐ viªm ruét. Thêi kú nµy kh«ng cho bª nghÐ ®i theo mÑ mµ ph¶i nu«i ë chuång. C¸ch cho bó nµy cã -u ®iÓm lµ: tû lÖ sèng cña bª cao, ®Ò phßng viªm vó ë bß míi ®Î, kh«ng ¶nh h-ëng xÊu ®Õn kh¶ n¨ng sinh s¶n vµ søc s¶n xuÊt. - Cho bó gi¸n tiÕp: Ph-¬ng thøc nµy ¸p dông cho nh÷ng c¬ së nu«i bß chuyªn lÊy s÷a. Khi ®Î t¸ch con ra ngay, sau ®ã v¾t s÷a ®Çu cho vµo b×nh cã nóm vó cao su cã ®-êng kÝnh lç tiÕt < 2mm nh»m ®¶m b¶o mét lÇn mót kh«ng qu¸ 30 mm s÷a ®Ó cho r·nh thùc qu¶n ho¹t ®éng tèt. Khi cho bó ®Æt b×nh nghiªng gãc 30o. Sau mét vµi ngµy cho bó b×nh b¾t ®Çu chuyÓn sang tËp cho bª uèng s÷a trong x«. Ph-¬ng ph¸p tËp cho bª uèng s÷a trong x«: röa s¹ch tay vµ ng©m vµo trong s÷a, thß 2 ngãn tay lªn lµm vó gi¶. Tay kia Ên mâm bª xuèng cho ngËm mót 2 ®Çu ngãn tay. S÷a sÏ theo kÏ ngãn tay lªn. Lµm vµi lÇn nh- vËy bª sÏ quen vµ tù uèng s÷a. c. Ch¨m sãc qu¶n lý - Sau khi sinh, tr-íc lóc cho bª bó s÷a ®Çu cÇn tiÕn hµnh c©n khèi l-îng cña bª. Nh÷ng thao t¸c nµy ph¶i lµm rÊt nhanh chãng ®Ó bª ®-îc bó s÷a ®Çu sím. - CÇn quan s¸t ®Æc ®iÓm l«ng,da, ph¶n x¹ mót bó, r¨ng, niªm m¹c miÖng, t×nh h×nh søc khoÎ, ¨n uèng, ®i ®øng... ®Ó cã chÕ ®é nu«i d-ìng cho thÝch ®¸ng vµ x¸c ®Þnh h-íng sö dông vÒ sau. - Bª s¬ sinh rÊt yÕu, kh¶ n¨ng chèng ®ì bÖnh tËt kÐm nªn cÇn ®-îc nu«i ë chuång c¸ch ly, trong ®ã mçi con ®-îc nu«i trong mét còi c¸ thÓ (H×nh 3-1). Còi cã kÝch th-íc: dµi 1,2-1,4m, cao 1m, réng 0,7m, sµn c¸ch mÆt ®Êt 0,15m. Còi nµy cã thÓ lµm b»ng gç, tre hay b»ng thÐp. Sµn nªn lµm b»ng gç nh- r¸t gi-êng. Còi ph¶i ®-îc ®Æt n¬i tho¸ng nh-ng kh«ng cã giã lïa, hµng tuÇn ®-îc tiªu ®éc, hµng ngµy ®-îc lau sµn vµ lµm vÖ sinh. Thêi gian nu«i bª trong còi nµy chi cho phÐp trong 30 ngµy. H×nh 3-1: Còi nu«i bª s¬ sinh b»ng tre - Trªn còi nµy ph¶i ®Æt x« chøa n-íc cho bª uèng vµ x« ®Ó cá kh« cho bª tËp ¨n. - Mçi ngµy s¸t trïng rèn cho bª mét lÇn b»ng c¸c dung dÞch s¸t trïng ®Õn khi rèn kh« míi th«i.
- Hµng ngµy cho bª xuèng còi ®Ó ®-îc vËn ®éng tù do trong 3-4 giê, th-êng mïa hÌ s¸ng vµo lóc 8-10 giê, chiÒu tõ 3-5 giê, mïa ®«ng chËm h¬n 30 phót. - Hµng ngµy ph¶i kiÓm tra t×nh h×nh søc khoÎ bÖnh tËt cña bª, vÖ sinh tiªu ®éc chuång nu«i vµ còi bª. Mïa ®«ng treo rÌm che chuång nu«i ®Ó bª ®-îc Êm, mïa hÌ ph¶i tho¸ng m¸t. - §Ó cung cÊp tia tö ngo¹i cho bª trong chuång nªn m¾c bãng ®iÖn vµ cho s¸ng gi¸n ®o¹n: s¸ng 3-4 giê/t¾t 1-2 giê. 2. Bª tõ s¬ sinh ®Õn cai s÷a a. Tiªu chuÈn ¨n - Nhu cÇu n¨ng l-îng + Nhu cÇu duy tr× : Dùa vµo thÓ träng cña bª. Trong giai ®o¹n nµy bª t¨ng träng rÊt nhanh nªn nhu cÇu duy tr× còng thay ®æi nhanh chãng, do ®ã cø sau 10 ngµy ph¶i x©y dùng l¹i tiªu chuÈn ¨n mét lÇn c¨n cø vµo khèi l-îng ®Çu kú. + Nhu cÇu t¨ng träng: Dùa vµo møc t¨ng träng dù kiÕn hµng ngµy ®Ó tÝnh. Møc nµy phô thuéc vµo gièng, tuæi vµ quy tr×nh nu«i d-ìng bª. - Nhu cÇu protein Sù tÝch luü nit¬ gi¶m dÇn theo tuæi nªn møc protein trong khÈu phÇn tÝnh trªn mçi ®¬n vÞ thøc ¨n (n¨ng l-îng) còng thÊp dÇn: 1-3 th¸ng 120-130 g/§VTA 4-6 110-120 “ 7-12 100-110 “ 13-18 90-100 “ Trong giai ®o¹n ®Çu cÇn cung cÊp cho bª nh÷ng lo¹i thøc ¨n cã ®Çy ®ñ vµ c©n ®èi c¸c axitamin kh«ng thay thÕ v× trong giai ®o¹n ®Çu kh¶ n¨ng tiªu ho¸ protein thùc vËt rÊt thÊp nªn nguån protein vi sinh vËt cßn h¹n chÕ. - Lipit: ®©y lµ nguån cung cÊp n¨ng l-îng vµ lµ dung m«i hoµ tan mét sè vitamin, ®ång thêi cßn cung cÊp mét sè axit bÐo kh«ng no kh«ng thay thÕ ®-îc. Do vËy, trong khÈu phÇn ¨n cÇn cã mét tû lÖ mì thÝch hîp. Theo nhiÒu t¸c gi¶ th× tû lÖ nµy nªn b»ng 1- 1,5% VCK cña khÈu phÇn. Tuy nhiªn trong giai ®o¹n ®Çu yªu cÇu mì cao h¬n ë gia sóc tr-ëng thµnh. - Gluxit: Trong 4 tuÇn tuæi ®Çu bª chØ tiªu ho¸ ®-îc ®-êng ®¬n vµ ®-êng ®«i, 4-9 tuÇn tuæi tiªu hoÊ ®-îc mantoza mµ ch-a tiªu ho¸ ®-îc tinh bét. V× vËy thøc ¨n trong giai ®o¹n nµy cÇn h¹n chÕ tinh bét. - Kho¸ng: 1-3 th¸ng 6-8g Ca, 3-5g P/§VTA 4-6 th¸ng 7-8 g Ca, 4-5g P/§VTA vÒ sau 8-9g Ca, 5-6 g P/§VTA Møc cung cÊp Ca vµ P t¨ng lªn theo tuæi kh«ng ph¶i do nhu cÇu t¨ng mµ lµ do trong nh÷ng th¸ng ®Çu thøc ¨n chñ yÕu lµ s÷a nªn Ca vµ P dÔ hÊp thu h¬n, cßn trong thøc ¨n thùc vËt vÒ sau Ca vµ P ®-îc hÊp thu kÐm h¬n.
- Vitamin: CÇn chó ý nhiÒu ®Õn vitamin Avµ D. Vitamin D: d-íi 6 th¸ng 500 - 2000 UI/100 kg P trªn 6 th¸ng 1000-1500 UI/100 kg P Vitamin A: d-íi 3 th¸ng 20 mg caroten/§VTA 3-6 th¸ng 25-30mg caroten /§VTA trªn 6 th¸ng 30-35 mg caroten /§VTA b. C¸c lo¹i thøc ¨n vµ c¸ch sö dông - S÷a nguyªn: §©y lµ lo¹i thøc ¨n quan träng nhÊt ®èi víi bª trong giai ®o¹n nµy. Kh¶ n¨ng tiªu ho¸ c¸c thµnh phÇn dinh d-êng th-êng trªn 95%. C¸c chÊt dinh d-ìng ë trong s÷a t-¬ng ®èi hoµn chØnh vµ phï hîp víi yªu cÇu sinh lý cña bª. Cho nªn trong bÊt kú ph-¬ng thøc nu«i d-ìng nµo còng cÇn ph¶i cã s÷a nguyªn. Tuy nhiªn sè l-îng s÷a nguyªn cho ¨n tuú thuéc vµo gièng, tÇm quan träng cña bª, kh¶ n¨ng s¶n xuÊt s÷a thay thÕ. Trong c¶ thêi kú bó s÷a l-îng s÷a cho ¨n kho¶ng 180-720 kg/con. Trong th¸ng ®Çu tiªn chñ yÕu cho bª ¨n s÷a nguyªn cßn c¸c thøc ¨n kh¸c chØ lµ tËp ¨n. Tõ th¸ng thø 2 vÒ sau tuú theo møc ®é sö dông thøc ¨n thùc vËt cña bª mµ cã thÓ gi¶m dÇn l-îng s÷a nguyªn xuèng. Còng cã thÓ thay thÕ dÇn b»ng s÷a khö b¬. §Õn gÇn giai ®o¹n c¾t s÷a cÇn cã thêi gian chuyÓn tiÕp b»ng c¸ch gi¶m dÇn sè l-îng vµ thêi gian cho ¨n s÷a ®Ó ®Õn khi ngõng cho ¨n s÷a bª kh«ng bÞ thay ®æi ®ét ngét ¶nh h-ëng xÊu ®Õn tiªu ho¸. Ph¶i cho bª bó s÷a tõ tõ ®Ó cho r·nh thùc qu¶n khÐp kÝn ®-a ®-îc hÕt s÷a xuèng d¹ mói khÕ. Cho bó tõ tõ cßn ®¶m b¶o thêi gian ph©n tiÕt n-íc bät vµ c¸c dÞch tiªu ho¸ kh¸c. N-íc bät nhiÒu th× pH d¹ khÕ sÏ t¨ng thÝch hîp cho men kimozin ho¹t ®éng nªn s÷a sÏ ®-îc tiªu ho¸ tèt. S÷a cho bª ¨n ph¶i ®¶m b¶o vÖ sinh vµ cã nhiÖt ®é thÝch hîp: th¸ng ®Çu 35-37oC, th¸ng thø hai 3-35oC, nh÷ng th¸ng sau 20-25oC. NÕu cã ®iÒu kiÖn nªn tiÕn hµnh läc s÷a, sau ®ã ®ung lªn nhiÖt ®é 80oC ®Ó thanh trïng råi h¹ xuèng nhiÖt ®é cÇn thiÕt. Sè lÇn cho bó/ngµy = l-îng s÷a cho bó trong ngµy/ l-îng s÷a 1 lÇn. Trong ®ã l-îng s÷a cho bó/ngµy = 1/5-1/6 khèi l-îng s¬ sinh. L-îng s÷a cho bó/lÇn = 8% khèi l-îng s¬ sinh. Kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c lÇn cho bó ph¶i gÇn ®Òu nhau bëi v× dÞch vÞ tiÕt t-¬ng ®èi æn ®Þnh nªn c-êng ®é tiªu ho¸ gÇn ®Òu nhau theo thêi gian. Tuy nhiªn lÇn bó cuèi cïng trong ngµy kh«ng nªn muén qu¸ 8-9 giê ®ªm. C¸ch cho bó: Cho bó b»ng b×nh cã nóm vó cao su hay b»ng x« nh- ®· giíi thiÖu ë phÇn tr-íc. - S÷a khö mì Cã thÓ dïng lo¹i s÷a nµy thay thÕ cho mét phÇn s÷a nguyªn. VÒ mÆt gi¸ trÞ n¨ng l-îng s÷a khö mì chØ b»ng 50% so víi s÷a nguyªn, nh-ng gi¸ trÞ sinh vËt häc cña nã cao. S÷a khö mì cã thÓ dïng tõ tuÇn tuæi thø 3-4 trë ®i. C¸ch dïng t-¬ng tù s÷a nguyªn, nh-ng kh«ng ®-îc hçn hîp víi s÷a nguyªn, mµ ph¶i cho ¨n xen kÎ nhau trong ngµy trong
mét thêi gian, sau ®ã dïng s÷a khö mì thay h¼n cho s÷a nguyªn. Th-êng dïng s÷a khö mì thay h¼n s÷a nguyªn tõ 40-45 ngµy tuæi trë ®i. - S÷a thay thÕ §©y lµ lo¹i thøc ¨n chÕ biÕn cã thµnh phÇn t-¬ng tù s÷a nguyªn nh»m thay thÕ mét phÇn s÷a nguyªn. Yªu cÇu chÊt l-îng s÷a thay thÕ nh- sau: Thµnh phÇn dinh d-ìng ph¶i ®¶m b¶o ®¹t tû lÖ tiªu ho¸ cao vµ phï hîp víi ®Æc tÝnh tiªu ho¸ d¹ khÕ cña bª, trong ®ã cã : + Protein 12-15% VCK, trong ®ã Ýt nhÊt cã 50% protein cã nguån gèc ®éng vËt cã ®ñ c¸c axit amin kh«ng thay thÕ víi tû lÖ c©n ®èi. + Mì 12,5-25% VCK. Mì ®-a vµo c¬ thÓ ph¶i cã nhiÖt ®é nãng ch¶y thÊp h¬n th©n nhiÖt. Th«ng th-êng ng-êi ta dïng dÇu th¶o méc v× nã kinh tÕ nhÊt, nh-ng dÇu th¶o méc th-êng cã nhiÒu axit bÐo kh«ng no nªn cÇn hydro ho¸ ®Ó gi¶m bít m¹ch nèi ®«i. Ngoµi ra ng-êi ta cßn dïng mì lîn. Mì trong s÷a ph¶i ®¶m b¶o ®-îc ®iÒu kiÖn nhò ho¸ bÒn v÷ng khi hoµ thµnh d¹ng s÷a. Trong mì ®ã ph¶i cã c¸c axit bÐo kh«ng no kh«ng thay thÕ ®-îc: linoleic, arachinoic, linoic. C¸c axit nµy cã liªn quan chÆt chÏ víi vitamin E, ®ång thêi nã cã ho¹t ®éng nh- nh÷ng chÊt xóc t¸c sinh häc. §Ó cho s÷a cã thÓ b¶o qu¶n ®-îc l©u dµi th× trong ®ã cÇn cã nh÷ng chÊt chèng oxi hãa. Th-êng ng-êi ta dïng photphatit v× nã cã 2 t¸c dông: nã lµ ch©t bÞ oxy ho¸ ®Çu tiªn ®Ó chiÕm c¸c t¸c nh©n oxy ho¸ vµ lµm gi¶m søc c¨ng bÒ mÆt cña mì nªn lµm cho mì dÔ nhò ho¸. + Tinh bét: cÇn gi¶m tíi møc tèi thiÓu v× trong 2 th¸ng ®Çu kh¶ n¨ng tiªu ho¸ tinh bét cña bª cßn kÐm. + §-êng dÔ tiªu: 5-10% + Xenluloza : 0,5-1% + Kho¸ng : 9-10% + Vitamin : 30 UI vitaminA, 8-10 UI vitamin D/kg VCK. + Kh¸ng sinh : 50mg biomixin/kgVCK Tuú theo chÊt l-îng cña s÷a thay thÕ mµ quyÕt ®Þnh thêi gian b¾t ®Çu cho ¨n. S÷a tèt cµng gÇn gièng s÷a nguyªn cµng cho ¨n sím, cã thÓ b¾t ®Çu tõ 15-20 ngµy tuæi. C¸c n-íc tiªn tiÕn dïng s÷a khö mì lµm nÒn ®Ó s¶n xuÊt s÷a thay thÕ. VÝ dô: s÷a khö mì 80%, dÇu thùc vËt hydro ho¸ 15%, Photphatit 5%, chÕ phÈm vitamin (A+D), kh¸ng sinh. VÒ gi¸ trÞ dinh d-ìng 1,2kg s÷a nµy t-¬ng ®-¬ng 10kg s÷a nguyªn. Nã cã thÓ b¾t ®Çu sö dông tõ 11 ngµy tuæi. Cã thÓ dïng s÷a ®Ëu t-¬ng lµm s÷a thay thÕ. C¸ch lµm nh- sau: chän lo¹i ®Ëu t-¬ng tèt ng©m trong n-íc 8-10 giê, sau dïng cèi xay bét xay thµnh bét n-íc. Cø 1 kg ®Ëu h¹t xay thµnh 8-10 kg ®Ëu n-íc, råi ®em läc lÊy n-íc, ®un c¸ch thuû cho kü, ®Ó nguéi ®Õn 37-39oC th× cho bó. V× trong ®Ëu t-¬ng cã hµm l-îng tinh bét cao nªn kh«ng cho ¨n qu¸ sím dÔ g©y Øa ch¶y. Th-êng chØ b¾t ®Çu cho ¨n tõ cuèi th¸ng thø 2. - Thøc ¨n tinh hçn hîp Cã thÓ cho bª tËp ¨n tõ 15-20 ngµy tuæi. V× d¹ cá ph¸t triÓn ch-a hoµn thiÖn nªn lo¹i thøc ¨n tinh hçn hîp tËp ¨n ph¶i cã chÊt l-¬ng tèt, hµm l-îng protein cao (160-
170g/kgVCK). Lóc ®Çu tËp ¨n cã thÓ rang lªn cho cã mïi th¬m ®Ó kÝch thÝch bª ¨n. L-îng thøc ¨n tinh cho ¨n ®-îc t¨ng lªn theo ®é tuæi. - Cá kh« Trong qu¸ tr×nh nu«i bª cá kh« lµ lo¹i thøc ¨n cÇn thiÕt v× nã kÝch thÝch sù ph¸t triÓn cña d¹ cá vµ chãng hoµn thiÖn hÖ vi sinh vËt d¹ cá, t¨ng thªm dinh d-ìng vµ h¹n chÕ Øa ch¶y. Cã thÓ b¾t ®Çu cho bª tËp ¨n cá kh« tõ ngµy thø 7 ®Õn ngµy thø 10 b»ng c¸ch ®Ó cá kh« chÊt l-îng tèt vµo x« treo trªn còi cho bª. Trong th¸ng tuæi ®Çu thøc ¨n th« cho bª chñ yÕu lµ cá kh«. Tuú theo dung tÝch d¹ cá mµ l-îng cá kh« ®-îc t¨ng dÇn lªn theo tuæi. - Cá t-¬i Cã thÓ tËp cho bª ¨n tõ cuèi th¸ng tuæi thø nhÊt. §Ó cho bª sö dông tèt thøc ¨n t-¬i sím h¬n th× ph¶i lµm cho hÖ vi sinh vËt d¹ cá ph¸t triÓn b»ng c¸ch lÊy thøc ¨n ®· nhai l¹i cña bß cho bª ¨n. L-îng cá t-¬i ®-îc t¨ng dÇn trong khÈu phÇn. Lo¹i thøc ¨n nµy cã thÓ bæ sung t¹i chuång hay cho bª trùc tiÕp gÆm trªn bµi ch¨n sau thêi gian nu«i còi (th¸ng ®Çu). - Cñ qu¶ §©y lµ lo¹i thøc ¨n chøa nhiÒu bét ®-êng, t-¬ng ®èi ngon miÖng nªn bª rÊt thÝch ¨n. Nh-ng v× bét ®-êng nhiÒu dÔ lªn men nªn kh«ng cho bª ¨n qu¸ sím mµ chØ cho ¨n tõ th¸ng tuæi thø 3. Khi cho ¨n nªn theo dâi ph¶n øng cña ®-êng tiªu ho¸, nÕu Øa ch¶y th× ph¶i dõng l¹i. - Thøc ¨n ñ xanh HiÖn nay viÖc b¾t ®Çu cho bª ¨n thøc ¨n ñ xanh ë ®é tuæi nµo th× cßn cã nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau. Theo nhiÒu t¸c gi¶ th× nªn cho bª ¨n tõ th¸ng tuæi thø 3 vÒ sau. - Kh¸ng sinh Kh¸ng sinh ®-îc coi nh- lµ mét chÊt kÝch thÝch sinh tr-ëng. Víi liÒu l-îng thÝch hîp nã t¹o cho bª cã kh¶ n¨ng tiªu ho¸ vµ hÊp thu tèt c¸c chÊt dinh d-ìng. §ã lµ do nã k×m h·m sù ph¸t triÓn cña c¸c lo¹i vi khuÈn g©y bÖnh. §èi víi bª kh¸ng sinh cã t¸c dông tèt nhÊt lµ sau khi ®Î 10 ngµy ®Õn 3-4 th¸ng tuæi. Ngoµi thêi gian nµy t¸c dông kh«ng râ. Kh¸ng sinh chØ cã t¸c dông trong ®iÒu kiÖn nu«i d-ìng kh«ng hîp vÖ sinh vµ khÈu phÇn kh«ng c©n b»ng. VÒ nguyªn t¾c chØ dïng nh÷ng lo¹i kh¸ng sinh kh«ng dïng trong ®iÒu trÞ vµ khång dïng cho nh÷ng gia sóc ®-îc gi÷ l¹i lµm gièng. - ChÊt kho¸ng Tõ th¸ng thø 1-5 l-îng Ca, P cho bª cÇn nhiÒu nªn ph¶i bæ sung. §ång thêi ph¶i cho bª vËn ®éng d-íi ¸nh s¸ng mÆt trêi ®Ó t¨ng tû lÖ hÊp thu lîi dông, tr¸nh bÖnh cßi x-¬ng. Ph-¬ng ph¸p bæ sung: trén lÉn vµo thøc ¨n tinh, hoµ vµo s÷a hay bæ sung d-íi d¹ng ®¸ liÕm. c. C¸c ph-¬ng thøc nu«i d-ìng vµ qu¶n lý bª 1) Nu«i bª t¸ch mÑ hoµn toµn (bó s÷a gi¸n tiÕp)
Ph-¬ng thøc nµy ®-îc ¸p dông trong ch¨n nu«i bß s÷a c«ng nghiÖp. Bª sau thêi gian nu«i c¸ch ly (3-4 tuÇn) ®-îc chuyÓn vÒ chuång nu«i bª riªng vµ ë ®ã ®-îc cho ¨n s÷a gi¸n tiÕp trong b×nh hay trong x« hay trong c¸c m¸ng uèng tù ®éng theo nhãm. Th-êng trong th¸ng tuæi ®Çu ng-êi ta vÇn nu«i bª trªn còi c¸ thÓ, hµng ngµy cho bª xuèng còi ra s©n vËn ®éng trong 3-4 giê. Thøc ¨n vµ n-íc uèng ®-îc cho ¨n trong x« treo trªn còi. Thêi gian nµy ch-a cho bª ch¨n th¶ trªn ®ång cá. Tõ th¸ng thø 2 trë ®i bª ®-îc xuèng còi vµ nu«i theo nhãm trong c¸c chuång. Ph©n nhãm bª dùa vµo ®é tuæi vµ ®é lín. S÷a ®-îc cho ¨n theo giê quy ®Þnh t¹i chuång trong b×nh, x« hay m¸ng uèng tËp thÓ tù ®éng. C¸c lo¹i thøc ¨n vµ n-íc uèng ®-îc bæ sung trong m¸ng ¨n m¸ng uèng tËp thÓ ë trong chuång vµ s©n ch¬i. VÒ ban ngµy bª ®-îc ch¨n th¶ trªn l« cá. VÒ mïa ®«ng thøc ¨n bæ sung t¹i chuång cã thøc ¨n tinh, cá kh«, cá ñ xanh, cñ qu¶. NÕu ë nh÷ng c¬ së nu«i nhèt trong vô nµy th× hµng ngµy còng ph¶i cho bª vËn ®éng tÝch cùc trong 2-4 giê trªn bµi ch¨n hay trªn ®-êng vËn ®éng. VÒ mïa hÌ bª th-êng ®-îc ch¨n th¶ trªn c¸c l« cá cã n¨ng suÊt cao nªn bª d-íi 3 th¸ng tuæi kh«ng cÇn bæ sung cá kh« vµ thøc ¨n nhiÒu n-íc. - ¦u ®iÓm: + §Þnh møc ®-îc tiªu chuÈn khÈu phÇn cho bª; + Cho phÐp chuyªn m«n ho¸ vµ c¬ giíi ho¸ theo d©y chuyÒn s¶n xuÊt + NÕu ®¶m b¶o ®-îc c¸c quy t¾c vÖ sinh thó y vÒ s÷a vµ ch¨m sãc nu«i d-ìng th× tû lÖ sèng cña bª sÏ cao, bª ph¸t triÓn tèt vµ tiÕt kiÖm ®-îc s÷a ®Ó nu«i bª. - Nh-îc ®iÓm: + §ßi hái tr×nh ®é kü thuËt cao, nÕu nu«i kh«ng ®óng kü thuËt dÔ g©y nhiÒu tæn thÊt, ®Æc biÖt lµ do bª bÞ Øa ch¶y. + Chi phÝ cao, vèn ®Çu t- lín. 2) Nu«i bª bó s÷a trùc tiÕp Theo ph-¬ng thøc nµy bª ®-îc trùc tiÕp bó s÷a tõ vó bß. - ¦u ®iÓm: + Bª ¨n ®-îc s÷a cã chÊt l-îng tèt víi nhiÖt ®é thÝch hîp, ®¶m b¶o vÖ sinh, cã tÝnh miÔn dÞch cao do ®ã mµ gi¶m ®-îc tû lÖ bÖnh tËt cho bª vµ tao cho bª hÊp thu vµ sö dông c¸c chÊt dinh d-ìng cña s÷a ®-îc tèt. + Kü thuËt ®¬n gi¶n, chi phÝ trang thiÕt bÞ vµ lao ®éng thÊp (kh«ng ph¶i v¾t s÷a, vËn chuyÓn, xö lý vµ cho bó...). - Nh-îc ®iÓm: + Kh«ng x¸c ®Þnh ®-îc chÝnh x¸c l-îng s÷a bª bó ë con mÑ, dÔ l©y bÖnh gi÷a mÑ hay nh÷ng con cïng ®µn sang bª con. + Kh«ng n©ng cao ®-îc tr×nh ®é chuyªn m«n ho¸, khã kh¨n cho cë giíi ho¸. Trong ph-¬ng thøc nu«i bª bó s÷a trùc tiÕp cã nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau: i) Nu«i bª b¶o mÉu H×nh thøc nµy ®-îc ¸p dông trong ch¨n nu«i bß s÷a nh»m lîi dông nh÷ng -u ®iÓm cña ph-¬ng thøc cho bó trùc tiÕp. Theo h×nh thøc nµy, chän nh÷ng con bß c¸i kh«ng v¾t
s÷a mµ chØ dïng ®Ó nu«i bª theo h×nh thøc b¶o mÉu: 1 bß nu«i mét sè bª nhÊt ®Þnh. Thêi gian nu«i mét nhãm bª cña bß b¶o mÉu lµ 3 th¸ng, sau ®ã chuyÓn sang nu«i nhãm kh¸c. NÕu bª ®-îc cho ¨n s÷a khö mì, s÷a thay thÕ vµ thøc ¨n tinh tèt th× cã thÓ t¸ch mÑ b¶o mÉu lóc 60-70 ngµy tuæi. C¸ch tiÕn hµnh: - Chän bß lµm b¶o mÉu: chän nh÷ng con bß ®ang cho s÷a vµ hoµn toµn khoÎ m¹nh, søc s¶n xuÊt kh«ng thÊp h¬n trung b×nh cña ®µn, cã tû lÖ mì thÊp. Bß cho trªn 4000 lÝt s÷a/n¨m kh«ng nªn dïng lµm b¶o mÉu v× trong tr-êng hîp nµy bª sÏ bó qu¸ nhiÒu s÷a vµ ¨n Ýt thøc ¨n thùc vËt. Søc s¶n xuÊt cña bß b¶o mÉu cã thÓ x¸c ®Þnh dùa vµo l-îng s÷a kú tr-íc hay cña th¸ng cho s÷a tr-ãc ®ã, còng cã thÓ x¸c ®Þnh th«ng qua c©n bª tr-íc vµ sau khi bó hay kiÓm tra tr-íc khi ghÐp nhãm míi. Tuú theo søc cho s÷a hµng ngµy cña bß mµ quyÕt ®Þnh sè bª ghÐp trong mçi nhãm. Th-êng ®èi víi bª tÝnh to¸n 4 kg s÷a/con/ngµy, riªng ®èi víi bª ®ùc gièng 4,5- 5kg/con/ngµy. Do ®ã nÕu bß cã l-îng s÷a hµng ngµy: 15-17 kg 4 bª 11-13 kg 3 bª 7-9 kg 2 bª Sau khi cai s÷a nhãm nµy l¹i dùa vµo kh¶ n¨ng cho s÷a trong thêi gian tíi mµ quyÕt ®Þnh sè bª ghÐp trong nhãm tiÕp theo. Khi ghÐp cã thÓ ghÐp mét lóc c¶ nhãm lµ tèt nhÊt hoÆc ghÐp tõng con lÇn l-ît (nÕu kh«ng ®ñ nhãm mét lóc). Con ®Î ra hoÆc con ®· ghÐp con th× cho ®øng phÝa sau, con l¹ th× cho ®øng phÝa tr-íc ®Ó tr¸nh bß mÑ ®¸. Con bß nµo hay ®¸ th× nªn buéc ch©n l¹i. Tr-íc khi ®-a vµo ghÐp bª ngõng v¾t s÷a cña bß trong 10-12 giê. B-íc ®Çu cÇn röa s¹ch vµ xoa bãp vó bß, v¾t lÊy mét Ýt s÷a thÊm vµo dÎ lau lªn ®Çu, m×nh vµ h«ng cña bª ®-a vµo ghÐp. - Nu«i d-ìng ch¨m sãc: viÖc sö dông c¸c lîi thøc ¨n (trõ s÷a) cho bª t-¬ng tù nh- nu«i bª t¸ch mÑ hoµn toµn. Bª th-êng ®-îc nu«i ë ng¨n chuång riªng víi mÑ b¶o mÉu. Trong chuång ph¶i cã m¸ng ¨n vµ m¸ng uèng. Trong m¸ng ¨n cã c¸c lo¹i thøc ¨n kh¸c nhau cho bª: cá kh« chÊt l-îng tèt, thøc ¨n tinh, thøc ¨n ñ xanh, kho¸ng. Hµng ngµy bª ®-îc ch¨n th¶ trªn c¸c l« cá tèt gÇn chuång. Nªn ch¨n th¶ bª xa mÑ b¶o mÉu vµ mçi ngµy 3 lÇn cho bª gÆp mÑ ®Ó bó. NÕu ch¨n th¶ chung bª víi mÑ th-êng cã t¨ng träng kÐm v× chóng th-êng muèn ®Õn víi mÑ nhiÒu vµ kh«ng muèn ¨n cá. NÕu nu«i nhèt th× bª còng ®-îc nhèt riªng vµ hµng ngµy cho gÆp mÑ 3 lÇn ®Ó bó. Khi nu«i nhèt nhÊt thiÕt ph¶i cho bª ®-îc vËn ®éng tÝch cùc hµng ngµy. ii) Nu«i bª theo mÑ Theo h×nh thøc nµy bª ®-îc bó trùc tiÕp s÷a cña chÝnh mÑ nã trong suèt thêi kú bó s÷a. H×nh thøc nµy ®-îc sö dông trong c¸c h-íng s¶n xuÊt nh- sau : - Bß thÞt: Sau khi ®Î bª ®-îc nu«i cïng víi mÑ trong chuång bß ®Î 8-10 ngµy. Chóng ®-îc nu«i theo nhãm nhá trong vßng 3-4 tuÇn víi kho¶ng 10-15 cÆp mÑ con trong chuång víi diÖn tÝch 7-10 m2/cÆp. Tõ th¸ng thø 2 trë ®i hµng ngµy cho bª ra b·i ch¨n cïng mÑ. Ban ®ªm cã thÓ t¸ch mÑ vµ con riªng. Bª ph¶i ®-îc bæ sung c¸c lîi thøc ¨n cÇn thiÕt vµ ®-îc vËn ®éng tho¶ ®¸ng nÕu nu«i nhèt. NÕu nu«i nhèt chung mÑ vµ con th× ph¶i
cã s©n ch¬i cho bª víi diÖn tÝch 1,2 m2/bª, ë ®ã cã ®Æt m¸ng ¨n vµ m¸ng uèng, phÝa trªn s©n ë ®é cao 1m ph¶i ®Æt hÖ thèng dµn sµo n»m ngang ®Ó cho bß mÑ kh«ng ra s©n ®-îc. - Bß s÷a: ¸p dông theo kiÓu t¸ch mÑ kh«ng hoµn toµn ®èi víi c¸c gièng bß cã b¶n n¨ng lµm mÑ cao chØ tiÕt su÷a khi cã bª nghÐ. Tr-íc khi v¾t s÷a cho bª nghÐ tiÕp xóc víi con mÑ, thóc vó ®Ó t¹o ph¶n x¹ th¶i s÷a, sau ®ã tiÕn hµnh v¾t s÷a vµ dµnh l¹i mét phÇn s÷a trong bÇu vó ®Ó cho bª bó trùc tiÕp hoÆc v¾t kiÖt s÷a råi cho bª bó gi¸n tiÕp. Ngoµi thêi gian nµy bª ®-îc nu«i d-ìng ch¨m sãc nh- ph-¬ng thøc nu«i t¸ch mÑ hoµn toµn. - Bß cµy kÐo: Tèt nhÊt lµ nu«i bª t¸ch mÑ kh«ng hoµn toµn ®Ò phßng ®-îc m-a n¾ng giã rÐt, gi÷ ®-îc vÖ sinh vµ cã ®iÒu kiÖn ®Ó ch¨m sãc bª ®-îc tèt. Trong 10 ngµy ®Çu cho bª ë chung víi mÑ trong chuång. Tõ ngµy 11 trë ®i t¸ch con vµ mÑ riªng ra, ch¨n th¶ riªng ®Õn giê l¹i cho gÆp mÑ ®Ó bó. Th¸ng ®Çu cho bó 3-4 lÇn/ngµy, sau ®ã gi¶m dÇn xuèng vµ cai s÷a ë cuèi th¸ng thø 4. Ngoµi s÷a vµ cá ¨n trªn b·i ch¨n c¸c thøc ¨n kh¸c cÇn ®-îc bæ sung t¹i chuång. iii) Nu«i bª ghÐp mÑ H×nh thøc nµy ®-îc sö dông ë mét sè c¬ së nu«i bß kiªm dông s÷a-thÞt, ë ®ã bªn c¹nh c¸c tr¹i khai th¸c s÷a cã c¸c tr¹i chuyªn nu«i bª lÊy thÞt. T¹i nh÷ng tr¹i nu«i bª thÞt th× cø 1 bß c¸i nu«i 2 bª, trong ®ã 1 bª do nã ®Î ra vµ 1 bª lÊy tõ tr¹i khai th¸c s÷a ®Õn. Thêi gian nu«i bª bó s÷a kÐo dµi 7-8 th¸ng. H×nh thøc nµy ®¬n gi¶n ®-îc kü thuËt nu«i d-ìng bª, n©ng cao ®-îc tû lÖ nu«i sèng vµ kh¶ n¨ng ph¸t triÓn cña bª, gi¶m ®-îc chi phÝ lao ®éng, ®ång thêi cho phÐp tæ chøc hîp lý viÖc s¶n xuÊt s÷a vµ thÞt trong mét c¬ së. 3. Bª sau cai s÷a a. Tiªu chuÈn vµ khÈu phÇn ¨n TÝnh tiªu chuÈn ¨n cho bª dùa theo thÓ träng vµ t¨ng trong dù kiÕn. Trong giai ®o¹n nµy cÇn chó ý ®Õn yªu cÇu cña tõng h-íng sö dông: - H-íng lµm gièng: bª sau nµy lµm ®ùc gièng cÇn cho ¨n nhiÒu thøc ¨n tinh, t¨ng träng hµng ngµy ph¶i ®¹t 700-800g trë lªn. - H-íng s÷a: chñ yÕu t¹o cho bß cã c¬ n¨ng tiªu ho¸ ph¸t triÓn m¹nh ®Ó tiªu ho¸ ®-îc nhiÒu thøc ¨n xanh. T¨ng träng kh«ng cÇn cao l¾m, kho¶ng 600-700g/ngµy, qu¸ bÐo hay qu¸ gÇy ®ªu kh«ng tèt. - H-íng thÞt: yªu cÇu t¨ng träng cµng cao cµng tèt, th-êng trªn 1000g/ngµy. KhÈu phÇn cña bª 7-12 th¸ng tuæi: thøc ¨n th« xanh 55-75%, bª trªn 1 tuæi t¨ng lªn 80-90% gi¸ trÞ dinh d-ìng cña khÈu phÇn. Nãi chung thøc ¨n trong giai ®o¹n nµy cña bª chñ yÕu lµ thøc ¨n th« xanh trªn b·i ch¨n, chØ bæ sung khi thøc ¨n th« xanh trªn ®ång cá bÞ thiÕu. b. Ch¨m sãc qu¶n lý §Æc ®iÓm cña bª giai ®o¹n nµy lµ lín nhanh, c¬ quan sinh dôc vµ tuyÕn s÷a b¾t ®Çu ph¸t triÓn, ®Æc ®iÓm cña c¸c h-íng s¶n xuÊt còng ®-îc h×nh thµnh. Do vËy ®iÒu kiÖn ch¨m sãc qu¶n lý sÏ cã ¶nh h-ëng lín ®Õn tÝnh n¨ng s¶n xuÊt vµ sinh s¶n vÒ sau.
- Ph©n ®µn: giai ®o¹n nµy ph¶i t¸ch riªng bª ®ùc bª c¸i vµ ph©n thµnh ®µn dùa vµo ®é tuæi, thÓ träng, t×nh h×nh søc khoÎ. - VËn ®éng: NÕu bª nu«i nhèt th× hµng ngµy ph¶i cho vËn ®éng trong thêi gian 4-6 giê. Trong thêi gian nµy kÕt hîp cho bª ¨n cá kh« vµ c¸c thøc ¨n kh« kh¸c ngay trªn b·i vËn ®éng. - HuÊn luyÖn vµ thiÕn: tuú theo h-íng s¶n xuÊt mµ cã h-íng huÊn luyÖn thÝch hîp: + Bª nu«i vÒ sau khai th¸c s÷a th× tõ th¸ng tuæi thø 6 trë ®i b¾t ®Çu xoa bãp bÇu vó ®Ó t¨ng c-êng sù ph¸t triÓn cña m« tuyÕn vµ c¬ n¨ng ph©n tiÕt s÷a vÒ sau. + H-íng cµy kÐo: b¾t ®Çu tËp cho bª cµy kÐo tõ 1,5-2 n¨m tuæi. + H-íng lµm ®ùc gièng: tËp cho nh¶y gi¸ vµ phèi gièng. Bß cµy kÐo nªn thiÕn vµo lóc 15-18 th¸ng tuæi. Bß vç bÐo thiÕn vµo lóc 1 n¨m tuæi.