Chăn nuôi bò sinh sản - Chương 5

Chia sẻ: Nguyen Vuong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:0

Thêm vào BST

Báo xấu

151
lượt xem 48
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Chăn nuôi bò sinh sản. Tác giả. Nguyễn Xuân Trạch. Chương 5. Điều khiển động dục.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Chăn nuôi bò sinh sản - Chương 5

Ch-¬ng 5 ®iÒu khiÓn ®éng dôc i. MéT Sè hãc-m«n vµ c¸c chÕ phÈm CHñ YÕU ®-îc øNG DôNG TRONG ®iÒu khiÓn SINH S¶N 1. C¸c lo¹i hãc-m«n sinh s¶n chÝnh a. Gonadotropin releasing hormone (GnRH) GnRH lµ hocmon ®-îc tiÕt ra tõ c¸c neuron cña vïng d-íi ®åi (Hypothalamus) cã t¸c dông kÝch thÝch tuyÕn yªn t¨ng c-êng tiÕt c¸c hãc-m«n gonadotropin (FSH vµ LH) ®Ó kÝch ho¹t vµ t¨ng c-êng sù ph¸t triÓn cña tÕ bµo trøng, sù rông trøng vµ sù h×nh thµnh thÓ vµng. Ngoµi c¬ chÕ t¸c dông thuËn chiÒu, GnRH cßn ®ãng vai trß quan träng trong viÖc kiÓm so¸t mèi t¸c ®éng ng-îc d-¬ng tÝnh cña estrogen ®Ó t¨ng c-êng tiÕt LH vµ kiÓm so¸t mèi t¸c ®éng ng-îc ©m tÝnh cña progesteron ®Ó b¶o ®¶m sù tån t¹i cña thÓ vµng. b. C¸c hãc-m«n gonadotropin - FSH (Follicle Stimulating Hormone) lµ hãc-m«n cña thuú tr-íc tuyÕn yªn cã t¸c dông chñ yÕu lµ kÝch thÝch tÕ bµo trøng ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn. - LH (Luteinising Hormone) lµ hãc-m«n cña thuú tr-íc tuyÕn yªn cã t¸c dông t¨ng c-êng qu¸ tr×nh ph¸t dôc cña trøng, lµm cho trøng chÝn vµ rông, ®ång thêi b¶o ®¶m cho sù h×nh thµnh thÓ vµng. - HuyÕt thanh ngùa chöa - PMSG (Pregnant Mare Serum Gonadotropin)- lµ kÝch tè cña nhai thai ngùa cã chøc n¨ng sinh lý t-¬ng tù nh- FSH vµ LH cña thuú tr-íc tuyÕn yªn. Tuy nhiªn ho¹t tÝnh cña nã gièng FSH nhiÒu h¬n. - KÝch tè cña nhau thai ng-êi - HCG (Human Chorionic Gonadotropin) - lµ kÝch tè cña phô n÷ cã chöa. Chøc n¨ng sinh lý cña HCG gÇn gièng víi LH. c. Estrogen Estrogen lµ hãc-m«n cña nang trøng, gåm cã 3 chÊt lµ: estradiol, estron vµ estrion, trong ®ã estradiol cã ho¹t lùc sinh lý m¹nh nhÊt. T¸c dông sinh lý chñ yÕu cña estrogen lµ: - Duy tr× ®Æc ®iÓm sinh dôc thø cÊp ë con c¸i. - G©y ra hµnh vi ®éng dôc. - G©y t¸c ®éng ng-îc lªn vïng d-íi ®åi vµ tuyÕn yªn ®Ó t¨ng c-êng tiÕt LH, gãp phÇn g©y ra rông trøng. - KÝch thÝch sù ph¸t triÓn cña tuyÕn vó.
d. Progesteron Progesteron lµ hãc-m«n cña thÓ vµng cã t¸c dông chñ yÕu sau: - øc chÕ ph©n FSH, LH vµ GnRH. - An thai, b¶o vÖ thai ph¸t triÓn trong tö cung. - KÝch thÝch sù ph¸t triÓn cña tuyÕn vó. e. Prostaglandin Prostaglandin (PG) lµ mét nhãm lipoid ®-îc tiÕt ra tõ tuyÕn tiÒn liÖt ë con ®ùc hay tõ néi m¹c cña èng sinh dôc (tö cung, ©m ®¹o) cña con c¸i. Prostaglandin cã nhiÒu lo¹i, nh-ng lo¹i cã ho¹t tÝnh m¹nh nhÊt lµ PGF2. T¸c dông chñ yÕu cña nã lµ: - Ph¸ vì mµng no·n bao ®Ó g©y rông trøng. - Ph¸ huû thÓ vµng, nang n-íc trªn buång trøng, g©y ®éng dôc. - G©y h-ng phÊn èng sinh dôc, t¨ng c-êng nhu ®éng tö cung, kÝch thÝch më cæ tö cung. Do ®ã, prostaglandin ®-îc cßn øng dông trong g©y ®Î nh©n t¹o vµ trî s¶n ë nh÷ng ca ®Î khã, rÆn ®Î yÕu. 2. Nh÷ng chÕ phÈm hãc-m«n th«ng dông a. C¸c chÕ phÈm cã ho¹t tÝnh GnRH: - Receptal (Busereline cña Hoechst) dïng tiªm b¾p, tiªm d-íi da hoÆc tiªm tÜnh m¹ch. - Fertagyl (Gonadoreline cña Intervet dïng tiªm b¾p. - Ovalyse (Acetate de fetireline cña Upjohn) dïng tiªm b¾p. b. C¸c chÕ phÈm cã ho¹t tÝnh gonadotropin - FSH vµ LH tù nhiªn: Cã t¸c dông tèt nh-ng do chóng qu¸ ®¾t nªn trong thùc tÕ th-êng sö dông c¸c chÊt thay thÕ lµ PMSG vµ HCG. Tuy nhiªn, c¶ hai lo¹i hãcm«n thay thÕ nµy kh«ng cã ho¹t tÝnh hoµn toµn nh- FSH hoÆc LH. - PMSG: ®-îc chiÕt suÊt tõ m¸u ngùa chöa ë ngµy thø 60-150, dïng tiªm tÜnh m¹ch hoÆc tiªm d-íi da. Lo¹i hãc-m«n protein nµy ®-îc hÖ thèng miÔn dÞch cña bß c¸i nhËn biÕt nh- lµ mét vËt l¹ vµ c¸c kh¸ng thÓ ®-îc h×nh thµnh. Cã thÓ cã sèc ph¶n vÖ sau khi tiªm nhiÒu lÇn. Do cã sù h×nh thµnh kh¸ng thÓ chèng l¹i hãcm«n nµy nªn ®¸p øng cña c¸c buång trøng bÞ gi¶m sót sau nhiÒu lÇn xö lý. - HCG: ®-îc chiÕt suÊt tõ n-íc tiÓu phô n÷ cã thai tõ ngµy 8-12, dïng tiªm tÜnh m¹ch hoÆc tiªm b¾p, tuú theo tr-êng hîp muèn cã ph¶n øng nhanh hay chËm. - Folligon (cña Intervet), cã ho¹t tÝnh FSH vµ LH, dïng tiªm b¾p. - Stimufol (cña Rhone Merieux) cã ho¹t tÝnh FSH vµ LH, ®-îc ®Æc biÖt ®-îc chØ dÉn sö dông trong g©y siªu bµi no·n. - Chorulon (cña Intervet).
c. C¸c chÕ phÈm cã ho¹t tÝnh progesteron Trong thùc tiÔn s¶n xuÊt ng-êi ta th-êng dïng c¸c s¶n phÈm ho¸ häc tæng hîp cã t¸c dông t-¬ng tù nh- progesteron, gäi chung lµ progestogen (tiÕng Anh) hay progestatif (tiÕng Ph¸p). - C¸c chÊt th-êng dïng cho ¨n lµ: + Melengestrol acetate (MGA) + 6-methyl-17acetoxy-progesteron (MAP) + 6-chloro-6-dihydro-17acetoxy-progesteron (CAP) + Flurogesterone acetate (FGA) + Dihydroxy progesteron acetophenide (DHPA) - C¸c chÕ phÈm ®Æt ©m ®¹o: + PRID (Progesteron Releasing Intra-vaginal Device cña Sanofi) chøa 1 cuén thÐp kh«ng dØ ®-îc bäc bëi mét líp silicon cã tÈm 1,55g progesteron tù nhiªn. + CIDR (Controlled Internal Drug Releasing device) chøa mét lâi nilon ®-îc phñ mét líp silicon tÈm 1,9 g progesteron tù nhiªn. - C¸c chÕ phÈm cÊy d-íi da: - Synchro-MateB (SMB) chøa 6 mg Norgestomet (17alpha-acetoxy-11beta-methyl- 19-nor-pre-4-ene, 20-dione) lµ mét progestagen. - CRESTA chøa 3 mg Norgestomet. d. C¸c chÕ phÈm cã ho¹t tÝnh estrogen Trong thùc tiÔn s¶n xuÊt, ng-êi ta kh«ng dïng estrogen tù nhiªn mµ th-êng dïng c¸c chÕ phÈm ho¸ häc tæng hîp cã t¸c dông t-¬ng tù estrogen nh-: stinbestron, hexestron, dietinstylbestron, dienston, estradiol valerat, estradiol benzoat. e. C¸c chÕ phÈm cã ho¹t tÝnh prostaglandin - Reprodine (chÕ phÈm tæng hîp cña Bayer). - Prosolvin (chÕ phÈm tæng hîp cña Intervet). - Dinolytic (chÕ phÈm tù nhiªn cña Upjohn). - Estrumate (chÕ phÈm tæng hîp cña Pitman-Moore). - Iliren (chÕ phÈm tæng hîp cña h·ng Hoechst). 5. ChÕ phÈm phèi hîp progesteron vµ HCG - Nymfalon (cña h·ng Intervet) chøa 3000 IU HCG vµ 125 mg progesteron. ii. G©y ®éng dôc ®ång lo¹t G©y ®éng dôc ®ång lo¹t lµ lµm cho nhiÒu bß c¸i ®éng dôc vµ rông trøng trong cïng mét thêi gian. Kü thuËt nµy cho phÐp tæ chøc phèi gièng ®ång lo¹t trªn ®µn bß c¸i vµ cã
thÓ ®iÒu khiÓn gia sóc ®Î tËp trung vµo mét thêi ®iÓm ®Æc thï trong n¨m ®Ó thuËn lîi cho viÖc ch¨m sãc nu«i d-ìng bª. Mét sè ph-¬ng ph¸p sau ®©y cã thÓ dïng ®Ó g©y ®éng dôc vµ rông trøng ®ång lo¹t ë bß cã ho¹t ®éng chu kú tÝnh b×nh th-êng. 1. Sö dông prostaglandin (PG) Prostaglandin F2-alpha (PGF2) vµ c¸c chÊt tæng hîp cã ho¹t tÝnh t-¬ng tù nãi chung ®-îc coi lµ nh÷ng ho¹t chÊt cã hiÖu lùc nhÊt trong viÖc g©y ®éng dôc hµng lo¹t ë gia sóc nhai l¹i. Nh÷ng chÊt nµy lµm tho¸i ho¸ thÓ vµng vµ do ®ã mµ lµm gi¶m nhanh chãng hµm l-îng progesteron trong m¸u vµ lµm cho no·n bao ph¸t triÓn nhanh chãng, g©y ra hiÖn t-îng ®éng dôc vµ rông trøng. Prostaglandin kh«ng cã hiÖu lùc khi dïng cho gia sóc kh«ng cã thÓ vµng vµ do ®ã mµ Ýt ®-îc dïng cho gia sóc nu«i con v× cã mét tû lÖ kh¸ cao nh÷ng gia sóc nµy vÉn kh«ng ®éng dôc cho ®Õn 50 ngµy sau khi ®Î. C¸c chÕ phÈm PG ®-îc dïng ®Ó g©y ®éng dôc ®ång lo¹t theo mét sè chÕ ®é nh- sau. 1. Ph-¬ng ph¸p tiªm 1 lÇn Prostaglandin hay c¸c ho¹t chÊt t-¬ng tù cã thÓ ®-îc tiªm cho mét nhãm gia sóc dÓ g©y ®éng dôc ®ång lo¹t, sau ®ã ®-îc dÉn tinh kÐp vµo lóc 48 vµ 72 hay 72 vµ 96 giê kÓ tõ sau khi tiªm. NhiÒu nghiªn cøu cho thÊy kh¶ n¨ng thô thai sau khi dÉn tinh kÐp vµo c¸c thêi ®iÓm cè ®Þnh t-¬ng tù nh- ë gia sóc ®-îc dÉn tinh dùa theo ph¸t hiÖn ®éng hín. Giai ®o¹n cña chu kú tÝnh t¹i thêi ®iÓm xö lý PG cã ¶nh h-ëng ®Õn ph¶n øng cña gia sóc. Nh×n chung c¸c chÕ phÈm PG kh«ng cã hiÖu lùc g©y tho¸i ho¸ thÓ vµng ë giai ®o¹n ®Çu cña chu kú (5-6 ngµy ®Çu). Giai ®o¹n cña chu kú khi tiªm PG kh«ng nh÷ng ¶nh h-ëng ®Ón møc ®é ®éng dôc ®ång ®Òu mµ cßn ¶nh h-ëng dÕn thêi gian b¾t ®Çu xuÊt hiÖn ®éng dôc. Ngµy cµng cã b»ng chøng cho thÊy r»ng tr¹ng th¸i chøc n¨ng cña thÓ vµng tr-íc khi g©y rông trøng cã thÓ cã ¶nh h-ëng ®Õn thêi ®iÓm xuÊt hiÖn ®éng hín. §iÒu nµy còng mét phÇn do no·n bao tréi nµo cã mÆt lóc thÓ vµng tiªu biÕn ®Ó trë thµnh no·n bao cho trøng rông. Trøng rông tõ no·n bao tréi cña ®ît sãng 1 ë bß t¬ ®-îc tiªm PG vµo ngµy 5 vµ 8 vµ rông tõ no·n bao tréi cña ®ît sãng 2 khi tiªm PG vµo ngµy 12. Do vËy, thêi ®iÓm xuÊt hiÖn ®éng dôc cã liªn quan ®Õn tr¹ng th¸i ph¸t triÓn cña no·n bao vµo lóc tiªm PG. §Ó gi¶m bít sù biÕn ®éng vÒ ph¶n øng ®èi víi viÖc tiªm PG mét lÇn, ng-êi ta ®· ¸p dông mét sè biÖn ph¸p nh- sau: 1) Theo dâi ®éng hín trong vßng 5-7 ngµy kÓ tõ sau khi tiªm PG vµ dÉn tinh khi ph¸t hiÖn thÊy ®éng hín. B»ng c¸ch nµy cã thÓ lµm t¨ng tû lÖ thô thai vµ cã chöa lªn so víi viÖc dÉn tinh t¹i c¸c thêi ®iÓm cè ®Þnh. 2) Ph¸t hiÖn ®éng hín vµ cho dÉn tinh trong vßng 4-7 ngµy, sau ®ã tÊt c¶ nh÷ng con nµo kh«ng ®-îc dÉn tinh (®éng hín) th× tiªm 1 liÒu PG vµ dÉn tinh 1 hoÆc 2 lÇn vµo c¸c thêi ®iÓm cè ®Þnh hay dùa theo ph¸t hiÖn ®éng hín trong 5-6 ngµy tiÕp theo. Ph-¬ng ph¸p nµy cã thÓ lµm t¨ng tû lÖ cã thai lªn, nh-ng ®ßi hëi nhiÒu c«ng ph¸t hiÖn ®éng hín vµ dÉn tinh. 3) Nh÷ng con cã thÓ vµng ®ang ho¹t ®éng (ph¸t hiÖn ®-îc qua kh¸m trùc trµng hay ®Þnh l-îng progesteron trong s÷a hay m¸u) cã thÓ tiªm 1 liÒu PG vµ dÉn tinh sau khi ph¸t
hiÖn thÊy ®éng hín. HiÖu qu¶ cña ph-¬ng ph¸p nµy phô thuéc vµo kh¶ n¨ng ph¸t hiÖn chÝnh x¸c thÓ vµng vµ ®©y lµ mét ph-¬ng ph¸p tèn nhiÒu thêi gian vµ chi phÝ. 4) C¸c mÉu s÷a ®-îc lÊy tr-íc khi ®Þnh dÉn tinh. NÕu hµm l-îng progesteron lín h¬n 2 ng/ml th× kh«ng dÉn tinh ®Ó tr¸nh kh¶ n¨ng dÉn tinh cho nh÷ng con ch-a rông trøng vµo thêi gian dù ®Þnh. Tû lÖ thô thai cña nh÷ng bß nµy cao h¬n so víi bß thô thai mµ kh«ng quan t©m ®Õn hµm l-îng progesteron. 5) KÕt hîp xö lý PG víi cho ®ùc nh¶y trùc tiÕp cã thÓ cã lîi h¬n. Tuy nhiªn, tiªm PG cho bß sau khi cho bß ®ùc vµo ®µn 96 giê th× kh«ng g©y ®éng hín ®ång ®Òu ®-îc. C¸c ph-¬ng ph¸p kh¸c còng ®· ®-îc thö nghiÖm nh»m t¨ng hiÖu qu¶ sö dông PG ®Ó g©y ®éng dôc ®ång lo¹t, trong ®ã cã viÖc dïng PG theo chÕ ®é 2 liÒu (kÐp) hay dïng PG cïng víi c¸c hoc m«n kh¸c. 2. Ph-¬ng ph¸p tiªm 2 lÇn Tiªm PG hay mét ho¹t chÊt t-¬ng tù theo chÕ ®é 2 lÇn c¸ch nhau 10-12 ngµy cho bß ë bÊt cø giai ®o¹n nµo cña chu kú. TÊt c¸ nh÷ng con ®-îc tiªm ®Òu ®-îc dÉn tinh 1 lÇn (80 giê) hay 2 lÇn (72 vµ 96 giê) sau lÇn tiªm PG thø hai hoÆc lµ dÉn tinh vµo kho¶ng 12 giê sau khi b¾t ®Çu xuÊt hiÖn ®éng hín. Theo lý thuyÕt th× sau lÇn tiªm thø nhÊt kho¶ng 70% nh÷ng con cã ho¹t ®éng chu kú sÏ xuÊt hiÖn ®éng hín. Nh÷ng con nµy vµ nh÷ng con cßn l¹i sÏ ë vµo mét giai ®o¹n thÝch hîp cña chu kú (ngµy 8-15) ®Ó cã ph¶n øng tèt víi lÇn tiªm thø 2 . Tuy nhiªn vÉn cßn kh¶ n¨ng kh«ng cã ®-îc sù æn ®Þnh vµ chÝnh x¸c vÒ thêi gian ®éng hín vµ cã thÓ cã di chøng sau khi xö lý. Sau khi xö lý PG theo chÕ ®é nµy th× chu kú tÝnh th-ßng bÞ kÐo dµi trªn 21 ngµy. H¬n n÷a, cã sù gi¶m tû lÖ thô thai râ rÖt ë bß t¬ sau khi g©y ®«ng dôc lÆp l¹i b»ng cloprostenol (mét chÊt cã ho¹t tÝnh PG). §Ó gi¶m tèn kÐm PG vµ ®Ó h¹n chÕ sù thiÕu chÝnh x¸c vÒ thêi gian ®éng hín, ng-êi ta còng ®· dÉn tinh ngay sau lÇn tiªm PG thø nhÊt hay ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kh¸m thÓ vµng vµ ph¸t hiÖn ®éng hín. Nh÷ng con nµo ®-îc ph¸t hiÖn ®éng hín sau lÇn tiªm PG thø nhÊt sÏ ®-îc dÉn tinh, cßn nh÷ng con nµo kh«ng ®-îc dÉn tinh sÏ ®-îc tiªm mét liÒu th- 2 vµo kho¶ng 11-12 ngµy sau ®ã. ViÖc dÉn tinh tiÕp theo cã thÓ vµo mét thêi gian cè ®Þnh hay dùa theo ph¸t hiÖn ®éng hín. Ph-¬ng ph¸p nµy th-êng cho kÕt qu¶ tèt h¬n, tuy nhiªn nã ®ßi hái tèn nhiÒu c«ng søc ph¸t hiÖn ®éng hín. 3. KÕt hîp prostaglandin víi c¸c hãc-m«n kh¸c C¸c hãc-m«n GnRH, estrogen, testosteron, HCG, PMSG, FSH ®Òu ®· ®-îc dïng kÕt hîp víi PG ®Ó g©y ®éng dôc vµ rông trøng chÝnh x¸c h¬n nhê viÖc ®ång lo¹t ho¸ ®-îc sãng LH sau khi xö lý PG. 2. Sö dông progesteron C¸c ph-¬ng ph¸p dïng PG kh¸c nhau nãi trªn ®-îc dïng ®Ó g©y ®éng dôc ®ång lo¹t trªn c¬ së rót ng¾n thêi gian tån t¹i cña thÓ vµng. Tuy vËy, ch-a cã ph-¬ng ph¸p nµo tá ra tho¶ m·n ®-îc c¶ vÒ mÆt kü thuËt vµ kinh tÕ. Theo mét h-íng kh¸c, ng-êi ta ®· tiÕn hµnh g©y ®éng dôc vµ rông trøng ®ång lo¹t nhê dïng progesteron/progetogen ngo¹i sinh nh»m kÐo dµi hiÖu lùc cña pha thÓ vµng (luteal phase) cña chu kú. Sö dông progesteron hay c¸c dÉn suÊt tæng hîp (progestogen) ®Ó øc chÕ ®éng dôc vµ rông trøng trªm mét nhãm gia sóc trong mét thêi gian ®ñ dµi ®Ó cho thÓ vµng tù nhiªn
cña toµn nhãm ®· tho¸i ho¸; sau khi lo¹i bá progesteron ngo¹i sinh vÒ lý thuyÕt ®éng dôc vµ rông trøng sÏ x¶y ra ®ång lo¹t ë nh÷ng gia sóc nµy. §Ó ®¶m b¶o r»ng toµn bé gia sóc ®-îc xö lý ®Òu n»m ë giai ®o¹n pha no·n bao ë cuèi thêi gian xö lý th× cÇn thiÕt ph¶i xö lý progesteron trong mét kho¶ng thêi gian dµi t-¬ng ®-¬ng víi pha thÓ vµng cña chu kú tù nhiªn, tøc lµ Ýt nhÊt còng ph¶i 16 ngµy. §ã lµ v× progesteron ngo¹i sinh cã Ýt ¶nh h-ëng lªn thêi gian tån t¹i cña thÓ vµng vµ trong mét sè tr-êng hîp thÓ vµng tù nhiªn cã thÓ vÉn cßn tån t¹i nÕu xö lý progesteron trong mét thêi gian t-¬ng ®èi ng¾n, nªn sÏ dÉn ®Õn ®éng dôc kh«ng ®ång ®Òu. Cã mét sè ph-¬ng ph¸p xö lý progesteron kh¸c nhau: cho ¨n, tiªm vµ cÊy d-íi da trong 14-21 ngµy. C¸c chÊt dïng cho ¨n th-êng lµ MGA, MAP, CAP, FGA vµ DHPA. Khi cho ¨n hoÆc cho uèng c¸c chÊt nµy sÏ gÆp khã kh¨n trong viÖc khèng chÕ liÒu l-îng vµ cã nguy c¬ ®Ó l¹i tån d- trong m« bµo hay s¶n phÈm. Progesteron cã thÓ dïng ®Ó tiªm, nh-ng l¹i cã bÊt lîi ë chç cÇn ph¶i tiªm lÆp l¹i vµ khã khèng chÕ chÝnh x¸c thêi gian ngõng progesteron ngo¹i sinh. Do vËy mµ kü thuËt ®Æt dông cô ©m ®¹o vµ cÊy d-íi da ®· ®-îc ¸p dông. C¸c ph-¬ng ph¸p sau cho phÐp ®Þnh chÝnh x¸c thêi gian c¾t progesteron ngo¹i sinh. Dông cô ®Æt ©m ®¹o th-êng dïng hiÖn nay cã PRID, CIDR, v.v. ChÊt cÊy d-íi da th-êng dïng lµ Norgestomet. 3. KÕt hîp progestogen vµ prostaglandin V× xö lý progesteron dµi ngµy cã thÓ g©y ®éng dôc ®ång ®Òu, nh-ng tû lÖ thô thai th-êng thÊp nªn ng-êi ta th-êng dïng kÕt hîp víi PG hay estrogen ®Ó ph¸ thÓ vµng sím, gióp rót ng¾n ®-îc thêi gian xö lý progesteron. Cã thÓ tiªm PG 2 ngµy tr-íc khi kÕt thóc xö lý progesteron hay 16-18 ngµy sau khi th«i xö lý progesteron. 4. KÕt hîp progesteron víi estrogen Xö lý kÕt hîp progesteron vµ estrogen cã t¸c dông t¹o ra sù ph¸t triÓn sãng no·n bao ®ång ®Òu v× viÖc kÕt hîp nµy cã hiÖu qu¶ h¬n trong viÖc øc chÕ no·n bao so víi viÖc xö riªng mçi lo¹i hocm«n. Estrogen ngo¹i sinh g©y tho¸i ho¸ no·n bao tréi (do progesteron duy tr×) th«ng qua viÖc lµm thay ®æi LH trong m¸u vµ sau ®ã no·n bao tréi cña ®ît sãng sau sÏ rông ®Òu h¬n vµ cho tû lÖ thô thai cao h¬n. Xö lý estradiol còng lµm cho thÓ vµng tiªu sím th«ng qua t¸c dông lµm t¨ng tiÕt PG vµ t¨ng sù mÉn c¶m cña m« baß thÓ vµng víi hocm«n nµy. Mét sè chÕ ®é xö lý kÕt hîp progesteron-estrogen ®ang ®-îc dïng réng r·i gåm cã chÕ ®é dïng PRID hay CIDR vµ chÕ ®é dïng Synchro-MateB hay CRESTA. - ChÕ ®é dïng PRID hay CIDR: Trong chÕ ®é xö lý kÕt hîp nµy ng-êi ta g¾n thªm mét viªn bäc gelain chøa 10mg estradiol benzoat (OB) vµo mÆt trong cña PRID hay CIDR. Dông cô PRID hay CIDR nµy ®-îc ®-a vµo trong ©m ®¹o cña bß vµ gi÷ ë ®ã 12 ngµy. OB sÏ nhanh chãng g©y t¸c dông nh- mét yÕu tè lµm tiªu thÓ vµng sau khi ®-îc hÊp thu qua v¸ch ©m ®¹o vµo m¸u, cßn progesteron ®-îc tõ tõ gi¶i phãng ra vµ thÊm dÇn vµo m¸u g©y øc chÕ ®éng dôc vµ rông trøng cho ®Õn khi ®-îc th¸o bá. Bß th-êng xuÊt hiÖn ®éng dôc 48-72 giê sau khi rót bá dông cô ©m ®¹o nµy. - ChÕ ®é dïng Synchro-MateB hay CRESTA:
CÊy Synchro-MateB hay CRESTA (chøa 6 hoÆc 3 mg Norgestomet) d-íi da tai trong 9 ngµy vµ 2 ml tiªm b¾p chøa 3mg Norgestomet vµ 5mg estradiol valerat (OV) vµo thêi gian cÊy d-íi da. 6. Nh÷ng c¸ch sö dông kh¸c Cã thÓ kÕt hîp dïng GnRH hay c¸c hocm«n gonadotropin cïng víi c¸c chÕ ®é xö lý progesteron hay progesteron-hocm«n tiªu thÓ vµng. Sö dông PMSG cho lµm t¨ng hiÖu qu¶ cña c¸c chÕ ®é xö lý nµy. iii. KÝch thÝch ®éng dôc §èi víi gia sóc kh«ng ®éng dôc hay chËm ®éng dôc trë l¹i sau khi ®Î cã thÓ kÝch thÝch ®éng dôc vµ rông trøng th«ng qua sö dông mét sè hocm«n nh- sau. 1. Sö dông Gonadotropin/GnRH Cã thÓ kÝch thÝch sù t¨ng tr-ëng cña c¸c no·n bao (®Ó g©y ®éng dôc) nhê sö dông FSH (cã kÕt hîp hoÆc kh«ng kÕt hîp víi LH) hay PMSG (cïng hoÆc kh«ng cïng víi HCG). Bªn c¹nh ®ã, cã thÓ kÝch thÝch t¹o ra sãng LH (®Ó g©y rông trøng) b»ng c¸ch tiªm GnRH hay g©y sãng LH nh©n t¹o b»ng HCG. Th«ng th-êng mét liÒu cao GnRH cã thÓ lµm cho no·n bao chÝn cho trøng rông nhê kÝch thÝch sãng t¨ng tiÕt LH néi sinh. Tuy nhiªn, bß th-êng kh«ng ®éng dôc nÕu chØ tiªm c¸c hãc-m«n gonadotropin. Do vËy, ng-êi ta ®· xö lý g©y ®éng dôc b»ng progesteron hay kÕt hîp progesteron-gonadotropin v× ®éng dôc th-êng chØ xuÊt hiÖn sau mét thêi gian chÞu ¶nh h-ëng cña progesteron tù nhiªn hay tæng hîp ë nång ®é cao. 2. Sö dông c¸c hãc-m«n steroid Progesteron øc chÕ ph©n tiÕt c¸c hãc-m«n gonadotropin (FSH vµ LH) tõ tuyªn yªn. Khi lo¹i bá sù øc chÕ nµy th× mét ®ît sãng t¨ng tiÕt gonadotropin sÏ x¶y ra sau kho¶ng 48 giê. TiÕp theo progesteron vµ LH t¨ng lªn trong mét thêi gian ng¾n. §éng dôc th-êng kh«ng xuÊt hiÖn tr-íc khi cã hiªn t-îng t¨ng progesteron t¹m thêi nµy. Khi progesteron gi¶m th× ®éng dôc vµ rông trøng cã thÓ x¶y ra trong vßng vµi ngµy. Tuy nhiªn tû lÖ thô thai sau khi xö lý progesteron th-êng thÊp. Estrogen ngo¹i sinh còng cã thÓ dïng ®Ó g©y ®éng dôc v× nã cã thÓ g©y ra ®-îc sãng LH, tuy nhiªn rông trøng vµ chu kú tÝnh kh«ng nhÊt thiÕt x¶y ra sau ®ã. Do vËy nÕu chØ dïng estradiol ®Ó kÝch thÝch rông trøng th-êng Ýt thµnh c«ng v× hay x¶y ra ®éng dôc gi¶. KÕt hîp progesteron víi estrogen ®· ®-îc dïng ®Ó g©y ®éng dôc vµ rông trøng ë bß v« sinh. Estrogen cã thÓ dïng vµo ®Çu hoÆc cuèi mét thêi gian xö lý ng¾n b»ng progesteron d-íi d¹ng cÊy d-íi da hay ®Æt ©m ®¹o. Estrogen sÏ lµm t¨ng tiÕt gonadotropin ®· ®-îc tÝch luü trong tuyÕn yªn trong suèt thêi gian xö lý progesteron. 3. KÕt hîp steroid-gonadotropin NÕu sau khi xö lý b»ng steroid cho tiªm thªm mét lo¹i gonadotropin (PMSG, HCG, GnRH) th× hiÖu qu¶ xö lý sÏ t¨ng lªn. Ph-¬ng ph¸p dïng t-¬ng tù nh- dïng ®Ó g©y ®éng dôc ®ång lo¹t.
4. Sö dông prostaglandin Prostaglandin tham gia vµo qu¸ tr×nh håi phôc cña tö cung. Tiªm PG ngoaÞ sinh cã thÓ rót ng¾n thêi gian håi phôc cña tö cung ë bß sau khi ®Î vµ cã t¸c dông chèng viªm tö cung. Tiªm PG vµo b¾p thÞt lµm t¨ng ph©n tiÕt LH th«ng qua GnRH. Do vËy, tiªm PG cho bß sau khi ®Î cã kh¶ n¨ng c¶i thiÖn chøc n¨ng sinh s¶n. C¸c nghiªn cøu gÇn ®©y cã xu h-íng ñng hé gi¶ thiÕt nµy, tuy nhiªn kÕt qu¶ nghiªn cøu cßn biÕn ®éng. Prostaglandin còng cã thÓ ®-îc tiªm kÕt hîp víi xö lý progestogen trong mét thêi gian ng¾n. Tiªm 1 liÒu PG vµo cuèi thêi gian ng¾n cho ¨n MGA sÏ lµm cho bß vèn kh«ng cã ho¹t ®éng chu kú cã ®éng dôc trë l¹i. CÊy d-íi tai bß s÷a kh«ng ®éng dôc chÕ phÈm SMB trong mét thêi gian 10 ngµy, tiªm Prosolvin (chøa mét chÊt t-¬ng tù PG) vµo ngµy thø 8 vµ tiªm PMSG vµo lóc rót chÕ phÈm cÊy tai. KÕt qu¶ cho thÊy ph-¬ng ph¸p nµy cã hiÖu lùc g©y ®éng dôc vµ rông trøng ë bß s÷a sau khi ®Î. Nh÷ng con cã thÓ vµng trªn buång trøng tiªm PGF2 víi liÒu 2ml/con cho kÕt qu¶ tèt. 5. Thay ®æi chÕ ®é bó s÷a KÝch thÝch do mót bó cña bª con g©y øc chÕ ph©n tiÕt gonadotropin, do ®ã b»ng viÖc cai s÷a sím, cho bó s÷a h¹n chÕ hay kÕt hîp gi÷a cai s÷a sím hay t¸ch bª víi xö lý hocm«n sÏ lµm cho con mÑ sím ®éng dôc trë l¹i sau khi ®Î.