Chính sách của Triều Nguyễn đối với Phật giáo và sự mâu thuẫn của nó đối với hiện thực

Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 3 - 2012<br /> <br /> 22<br /> T«n gi¸o vµ d©n téc<br /> <br /> CHÝNH S¸CH CñA TRIÒU NGUYÔN §èI VíI PHËT GI¸O Vµ<br /> Sù M¢U THUÉN CñA Nã §èI VíI HIÖN THùC<br /> Lª Cung(*)<br /> µn vÒ sù ph¸t triÓn cña Nho, L·o,<br /> <br /> hiÖu lµ Gia Long (1802), më ®Çu triÒu ®¹i<br /> <br /> Duy Anh viÕt: “Nöa triÒu TrÇn ..., tõ ®êi<br /> <br /> trong nh÷ng ­u thÕ lín nhÊt cña triÒu<br /> <br /> B<br /> <br /> PhËt trong lÞch sö ViÖt Nam, §µo<br /> <br /> Chu V¨n An, Nho häc b¾t ®Çu th¾ng PhËt<br /> häc. Nh­ng sang ®Õn ®êi Lª, ®êi NguyÔn<br /> th× Nho gi¸o míi chiÕm ®Þa vÞ ®éc t«n” .<br /> (1)<br /> <br /> §ã lµ mét nhËn xÐt kh¸ x¸c ®¸ng.<br /> <br /> Nghiªn cøu lÞch sö ViÖt Nam nãi chung<br /> <br /> vµ lÞch sö PhËt gi¸o ViÖt Nam nãi riªng,<br /> ®iÒu mµ §µo Duy Anh nhËn xÐt, chóng ta<br /> dÔ dµng nhËn thÊy. NÕu nh­ c¸c triÒu ®¹i<br /> <br /> Lý, TrÇn, PhËt gi¸o h­ng thÞnh, gi÷ ®Þa<br /> <br /> vÞ quèc gi¸o th× ë c¸c triÒu Lª, NguyÔn,<br /> PhËt gi¸o mÊt ®i ®Þa vÞ nãi trªn.<br /> <br /> LÝ gi¶i cho viÖc PhËt gi¸o mÊt h¼n<br /> <br /> ®Þa vÞ quèc gi¸o ë c¸c triÒu Lª, triÒu<br /> <br /> NguyÔn ®ßi hái ph¶i cã mét c«ng tr×nh<br /> nghiªn cøu trªn nhiÒu lÜnh vùc liªn<br /> <br /> quan, trong ®ã kh«ng thÓ kh«ng ®Ò cËp<br /> <br /> ®Õn chÝnh s¸ch cña mçi triÒu ®¹i ®èi víi<br /> <br /> PhËt gi¸o. Bµi viÕt nµy gãp mét phÇn<br /> nhá trong viÖc t×m hiÓu chÝnh s¸ch cña<br /> <br /> triÒu NguyÔn ®èi víi PhËt gi¸o; tõ ®ã,<br /> thö xem PhËt gi¸o ®· cã vai trß, vÞ trÝ<br /> <br /> nh­ thÕ nµo trong ®êi sèng hiÖn thùc<br /> cña x· héi ViÖt Nam ®­¬ng thêi.<br /> Sau<br /> <br /> khi<br /> <br /> ®¸nh<br /> <br /> b¹i<br /> <br /> nhµ<br /> <br /> T©y<br /> <br /> S¬n,<br /> <br /> NguyÔn Phóc ¸nh lªn ng«i vua, ®Æt niªn<br /> <br /> nhµ NguyÔn trong lÞch sö ViÖt Nam. Mét<br /> NguyÔn lµ cã ®­îc mét l·nh thæ réng lín<br /> <br /> mµ c¸c triÒu ®¹i tr­íc ®©y ch­a bao giê<br /> <br /> cã ®­îc. Nh­ng ®Ó qu¶n lÝ mét ®Êt n­íc<br /> réng lín nh­ vËy, triÒu NguyÔn ®· gÆp<br /> <br /> kh«ng Ýt khã kh¨n. L·nh thæ réng lín,<br /> nh­ng nÒn kinh tÕ hµng hãa, thÞ tr­êng<br /> <br /> ch­a ph¸t triÓn, giao th«ng ®i l¹i khã<br /> kh¨n trë ng¹i, dÔ dÉn ®Õn c¸t cø, ph©n<br /> lËp n¬i nµy hoÆc n¬i kh¸c.<br /> <br /> VÒ phÝa nh©n d©n, mét bé phËn cßn<br /> <br /> t­ëng nhí triÒu Lª, mét bé phËn kh¸c<br /> cßn giÊu l¹i trong m×nh nh÷ng hoµi b·o<br /> lín lao mµ triÒu ®¹i T©y S¬n cßn bá dë.<br /> Nh©n t©m, lßng ng­êi ch­a thùc sù quy<br /> <br /> phôc triÒu ®¹i míi. C¸i ph­¬ng ch©m<br /> “trung thÇn bÊt sù nhi qu©n” Ýt nhiÒu<br /> cßn g©y khã kh¨n cho mét triÒu ®¹i võa<br /> míi x¸c lËp ®Þa vÞ thèng trÞ.<br /> <br /> §Ó ®Èy lïi nh÷ng khã kh¨n trªn ®©y,<br /> <br /> t¹o thÕ cho viÖc cñng cè vµ x©y dùng<br /> v­¬ng triÒu v÷ng m¹nh, triÒu NguyÔn ®·<br /> <br /> lÊy ý thøc hÖ Nho gi¸o víi hÖ thèng “tam<br /> <br /> c­¬ng, ngò th­êng” xem vua lµ con trêi,<br /> <br /> *. PGS. TS. Tr­êng §¹i häc S­ ph¹m HuÕ.<br /> 1. §µo Duy Anh. ViÖt Nam v¨n hãa Sö c­¬ng, Nxb.<br /> Bèn Ph­¬ng, Sµi Gßn, 1951, tr. 237.<br /> <br /> Lª Cung. ChÝnh s¸ch cña triÒu NguyÔn...<br /> <br /> 23<br /> <br /> lµm hÖ t­ t­ëng chÝnh thèng cho triÒu<br /> <br /> b¸o øng, xem lÝ thuyÕt nµy nh­ lµ mét sù<br /> <br /> ra søc ®Ò cao Nho gi¸o, t×m mäi c¸ch ®­a<br /> <br /> ®­îc. Hä cè lÊy nh÷ng sù kiÖn hoÆc néi<br /> <br /> ®¹i cña m×nh. Do vËy, viÖc triÒu NguyÔn<br /> <br /> Nho gi¸o lªn ®Þa vÞ ®éc t«n lµ ®iÒu dÔ<br /> <br /> hiÓu. Tuy nhiªn trªn vÊn ®Ò nµy triÒu<br /> NguyÔn ®· vÊp ph¶i mét sù khã xö ®èi<br /> <br /> víi PhËt gi¸o, v× PhËt gi¸o kh«ng chØ<br /> <br /> dõng l¹i lµ mét t«n gi¸o, tÝn ng­ìng<br /> truyÒn thèng cña d©n téc ViÖt Nam, mµ<br /> h¬n thÕ n÷a, PhËt gi¸o kÓ tõ khi ®­îc<br /> <br /> truyÒn vµo ViÖt Nam ®· cã sù g¾n bã<br /> <br /> chÆt chÏ víi vËn mÖnh d©n téc. Trong<br /> <br /> suèt chiÒu dµi gÇn hai ngµn n¨m lÞch sö,<br /> giíi PhËt tö vµ nhiÒu vÞ cao t¨ng ®·<br /> nhËp thÕ tham gia tÝch cùc vµo c¸c<br /> <br /> phong trµo yªu n­íc, nh÷ng cuéc kh¸ng<br /> chiÕn chèng x©m l¨ng, nh÷ng c«ng cuéc<br /> phôc h­ng ®Êt n­íc.<br /> <br /> Thùc tÕ trªn ®©y ®· buéc vua quan<br /> <br /> triÒu NguyÔn ph¶i ®Çu t­ suy nghÜ, l¾m<br /> <br /> lóc ph¶i tr¨n trë, nªn cã mét chÝnh s¸ch<br /> nµo ®©y ®èi víi PhËt gi¸o kh¶ dÜ ®¸p øng<br /> ®­îc viÖc tËp hîp ®­îc nh©n d©n mµ ®a<br /> sè lµ tÝn ®å PhËt gi¸o hoÆc cã quan hÖ<br /> <br /> g¾n bã vÒ mÆt tÝn ng­ìng víi PhËt gi¸o<br /> <br /> vµo c«ng cuéc x©y dùng ®Êt n­íc, cñng<br /> cè sù thèng trÞ cña v­¬ng triÒu.<br /> <br /> Qua nghiªn cøu mét sè t­ liÖu cña<br /> <br /> Quèc sö qu¸n triÒu NguyÔn, b­íc ®Çu<br /> chóng t«i rót ra mét sè ®iÓm chñ yÕu sau<br /> ®©y trong chÝnh s¸ch cña triÒu NguyÔn<br /> ®èi víi PhËt gi¸o.<br /> <br /> mª tÝn, xa rêi thùc tÕ, kh«ng thùc hiÖn<br /> <br /> dung tõ trong Tam t¹ng kinh ®iÓn ®Ó ®i<br /> ®Õn phñ nhËn gi¸o lÝ PhËt gi¸o, luËn<br /> chøng cho viÖc trung qu©n lµ cao<br /> <br /> h¬n<br /> <br /> tÊt c¶. §iÒu lÖ h­¬ng ®¶ng Gia Long n¨m<br /> thø 3 (1804) viÕt: “§Õn nh­ kho¶n thê<br /> <br /> PhËt, S¸ch truyÖn cã nãi: ‘C«ng hå dÞ<br /> ®oan t­ h¹i d· dØ’ (Say mª vµo chuyÖn dÞ<br /> <br /> ®oan lµ cã h¹i). L¹i nãi: ‘Ho¹ch téi vu<br /> thiªn v« së ®¶o d·’ (cã téi víi trêi kh«ng<br /> <br /> thÓ cÇu ®¶o mµ khái ®­îc). Ng­êi thê<br /> PhËt lµ ®Ó cÇu phóc b¸o. S¸ch PhËt cã nãi<br /> <br /> r»ng cã duyªn th× PhËt ®é, kh«ng cã<br /> <br /> duyªn PhËt ch¼ng ®é nµo. L¹i nãi thê cha<br /> mÑ ch¼ng ra g×, dÇu c¶ ngµy ¨n chay<br /> <br /> niÖm PhËt còng ch¼ng Ých chi. NÕu hÕt<br /> <br /> lßng trung víi vua tuy kh«ng cóng PhËt<br /> còng kh«ng h¹i. Nh­ thÕ ®· lµ kÎ cã<br /> duyªn th× cÇn g× ph¶i cÇu PhËt ®é cßn<br /> <br /> nh­ kÎ v« duyªn th× PhËt cã ®é ®©u? Thö<br /> xem nh÷ng ng­êi ®· thµnh PhËt nh­<br /> Môc Liªn cßn kh«ng cøu ®­îc mÑ, trÞ<br /> <br /> PhËt gi¸o nh­ Tiªu DiÔn cßn kh«ng gi÷<br /> <br /> ®­îc thµnh. Huèng chi ng­êi bÊt trung,<br /> bÊt hiÕu kh«ng biÕt qu©n v­¬ng lµ PhËt<br /> <br /> hiÖn t¹i, khinh bá cha mÑ lµ PhËt sinh<br /> ra m×nh. L¹i ®i nÞnh h¶o PhËt v« h×nh ë<br /> <br /> xa mu«n dÆm ®Ó cÇu may c¸i ph­íc b¸o<br /> vu v¬ cho ®êi sau, cã lÝ nh­ vËy sao?”(2).<br /> <br /> §Õn ®êi Minh M¹ng, khi vua hái c¸c<br /> <br /> Tr­íc hÕt, triÒu NguyÔn tiÕn hµnh viÖc<br /> <br /> ®¹i thÇn vÒ viÖc më ®¹i trai ®µn ë chïa<br /> <br /> viÖc nµy ®­îc thùc hiÖn tõ nh÷ng ngµy<br /> <br /> Nh©n còng lªn tiÕng c«ng kÝch thuyÕt<br /> <br /> phª ph¸n PhËt gi¸o vÒ mÆt gi¸o lÝ. C«ng<br /> ®Çu khi v­¬ng triÒu võa ®­îc thiÕt lËp.<br /> C¶ vua quan, ®×nh thÇn cïng mét sè Nho<br /> sÜ ®Òu tËp trung phª ph¸n gay g¾t gi¸o lÝ<br /> <br /> PhËt gi¸o, nh»m vµo thuyÕt nh©n qu¶<br /> <br /> Thiªn Mô. Trong lêi ®¸p, NguyÔn V¨n<br /> <br /> nh©n qu¶ b¸o øng cña PhËt gi¸o: “ Së dÜ<br /> <br /> 2. Nguyªn Hång. Sö liÖu liªn quan PhËt gi¸o trong<br /> bé §¹i Nam thùc lôc, C¬ së II Tr­êng Cao cÊp PhËt<br /> häc, TP. Hå ChÝ Minh, 1987, tr. 4.<br /> <br /> 23<br /> <br /> Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 3 - 2012<br /> <br /> 24<br /> tiªn ®Õ më trai ®µn lµ v× nghÜ ®Õn ý<br /> <br /> hiÕn cóng hoÆc tËu m·i tµi s¶n cña c¸c<br /> <br /> chø kh«ng ph¶i v× tin ë thuyÕt häa ph­íc<br /> <br /> Gia Long n¨m thø 3 (1804) viÕt: “Tõ nay<br /> <br /> muèn së thÝch cña hoµng hËu mµ lµm<br /> b¸o øng. BÖ h¹ nèi ®øc nªn ®em lÔ nghÜa<br /> mµ tµi chÕ ®Ó trªn th× triÒu ®×nh kh«ng<br /> <br /> mÊt khu«n phÐp, d­íi kh«ng dÞ nghÞ vµo<br /> ®©u cÇn g× mçi viÖc ®Òu theo tËp qu¸n<br /> míi lµ hiÕu ­ ? " .<br /> (3)<br /> <br /> V­ît lªn trªn c¶ sù phª ph¸n gi¸o lÝ<br /> <br /> PhËt gi¸o, vua quan triÒu NguyÔn cã lóc<br /> <br /> quèc tù, chïa lµng. §iÒu lÖ H­¬ng ®¶ng<br /> <br /> vÒ sau chïa chiÒn h­ th× cho tu bæ, cßn<br /> <br /> lµm chïa míi, ®óc chu«ng, t¹o t­îng, më<br /> trai ®µn ph¸p héi ®Òu cÊm tÊt c¶. S­ ë<br /> <br /> chïa ng­êi nµo ch©n tu th× x· tr­ëng së<br /> <br /> t¹i kª khai hä tªn, quª qu¸n, ®Þa chØ n¹p<br /> t¹i quan trÊn ®Ó râ sè bao nhiªu”(6).<br /> <br /> N¨m 1849, d­íi triÒu Tù §øc, khoa ®¹o<br /> <br /> cho PhËt gi¸o lµ mét t«n gi¸o cã h¹i, lµm<br /> <br /> TrÇn V¨n ý, NguyÔn V¨n Tè ®iÒu trÇn 5<br /> <br /> Nho gi¸o. Cã thÓ dÉn ra c©u nãi sau ®©y<br /> <br /> kho¶n xin c¸c s­ chïa quan nh­ Thiªn<br /> <br /> c¶n trë cho viÖc thùc hiÖn c¸c gi¸o ®iÒu<br /> cña LÔ bé Ng« Tïng Chu nãi víi §«ng<br /> <br /> cung Hoµng tö C¶nh ®Ó hiÓu ®­îc triÒu<br /> NguyÔn tr­íc khi ®­îc x¸c lËp ®· cho<br /> PhËt gi¸o lµ mét t«n gi¸o cã h¹i: “Chóa<br /> <br /> Th­îng bµi PhËt lµ viÖc lµm rÊt hay,<br /> quÇn thÇn ®· kh«ng t¸n thµnh viÖc lµm<br /> <br /> hay ®Ñp l¹i cßn nãi nä nãi kia. T«i sî<br /> viÖc lµm nµy nÕu th«i ®i bän Êy l¹i cµng<br /> <br /> ng«ng cuång h¬n tr­íc. T«i vèn kh«ng<br /> cã ¸c c¶m riªng g× víi s­ nh­ng c¸i h¹i<br /> cña PhËt, L·o cßn h¬n c¶ D­¬ng MÆc<br /> <br /> kh«ng thÓ kh«ng nãi”(4). HoÆc trong §iÒu<br /> <br /> lÖ h­¬ng ®¶ng Gia Long n¨m thø 3 (1804)<br /> còng viÕt:“GÇn ®©y cã kÎ sïng ®¹o ThÝch,<br /> <br /> cÊt giµ lam l©u ®µi nguy nga, t« t­îng<br /> <br /> viÖc, trong ®ã cã viÖc ®uæi s­ vÒ tôc: “Mét<br /> <br /> Mô, Gi¸c Hoµng, DiÖu §Õ, Th¸nh Duyªn,<br /> Linh Hùu l­u l¹i mçi chïa 5, 6 tªn cÊp<br /> <br /> l­¬ng cho ¨n ®Ó lo viÖc chïa. Cßn nh­ c¸c<br /> chïa d©n chØ ®Ó l¹i mçi tªn, cßn bao<br /> <br /> nhiªu ®uæi vÒ tôc chÞu thuÕ”(7). Tù §øc<br /> khen vµ thu nhËn ý kiÕn.<br /> <br /> N¨m 1855, Tù §øc ra lÖnh: “ViÖc thê<br /> <br /> PhËt th× chïa qu¸n h­ n¸t cho phÐp ®­îc<br /> tu bæ. Cßn nh­ viÖc lËp chïa míi cïng lµ<br /> <br /> ®óc chu«ng, t¹o t­îng, trai ®µn ph¸p héi<br /> tÊt c¶ ®Òu cÊm. S­ ë chïa ng­êi nµo ch©n<br /> tu th× x· tr­ëng kª khai hä tªn nép lªn<br /> quan ®Ó râ con sè”(8).<br /> <br /> Thùc ra, lÖnh cña Tù §øc (1855) ®i sau<br /> <br /> ®óc chu«ng rùc rì vµ trai t¨ng tÞnh ®µn<br /> <br /> §iÒu lÖ h­¬ng ®¶ng cña Gia Long (1804)<br /> <br /> t¨ng tèn phÝ kh«ng biÕt bao nhiªu, tù<br /> <br /> sù lÆp l¹i kh«ng h¬n kh«ng kÐm. §iÒu<br /> <br /> tam nguyªn ph¸p héi cóng PhËt nu«i<br /> nhÞn phÇn bæ b¸o ®Ó cÇu ph­íc h¶o” .<br /> (5)<br /> <br /> Tõ chç phª ph¸n gay g¾t gi¸o lÝ PhËt<br /> <br /> gi¸o, xem PhËt gi¸o lµ t«n gi¸o cã h¹i,<br /> <br /> triÒu NguyÔn ®i ®Õn thùc hiÖn chÝnh s¸ch<br /> h¹n chÕ vµ ng¨n c¶n sù ph¸t triÓn cña<br /> PhËt gi¸o. §iÒu nµy ®­îc thÓ hiÖn trªn<br /> c¸c mÆt nh­ cÊm x©y cÊt chïa míi, ®óc<br /> <br /> chu«ng, t« t­îng, h¹n chÕ sè t¨ng ni, ®Æt<br /> ra nhiÒu luËt lÖ kh¾t khe ®èi víi viÖc<br /> <br /> ngãt nöa thÕ kØ, nh­ng còng chØ lµ mét<br /> <br /> mµ Tù §øc ®i xa h¬n so víi Gia Long nÕu<br /> cã lµ ë chç Tù §øc ®· t¸ch c¸c ho¹t ®éng<br /> cña c¸c chïa ra khái ho¹t ®éng cña nhµ<br /> n­íc. Sù viÖc sau ®©y cã thÓ xem nh­ lµ<br /> <br /> 3. Nguyªn Hång,... S®d., tr. 13.<br /> 4. Nguyªn Hång,... S®d., tr. 10.<br /> 5. Nguyªn Hång,... S®d., tr. 11.<br /> 6. Nguyªn Hång,... S®d., tr. 4.<br /> 7. Nguyªn Hång,... S®d., tr. 40.<br /> 8. Nguyªn Hång,... S®d., tr. 41.<br /> <br /> 24<br /> <br /> Lª Cung. ChÝnh s¸ch cña triÒu NguyÔn...<br /> <br /> 25<br /> <br /> mét minh chøng: “TØnh h¹t B×nh §Þnh<br /> <br /> nhµ chïa nh­ lµ mét nghÜa vô mang tÝnh<br /> <br /> Quang ®ãn s­ ®äc kinh t¹i tØnh lÞ, ®­îc<br /> <br /> söa sang, chïa míi ®­îc x©y dùng thªm.<br /> <br /> kh«ng m­a. TØnh thÇn lµ V­¬ng H÷u<br /> m­a, t©u lªn. Vua nãi: ‘Kinh PhËt lµ viÖc<br /> <br /> kh«ng nªn ®em lµm khu«n mÉu cho quan<br /> <br /> l¹i, nh©n d©n ; chuÈn ph¹t tØnh thÇn Êy<br /> <br /> ba th¸ng l­¬ng, vµ tõ nay vÒ sau cã cÇu<br /> ®¶o hoÆc lµm chay tông kinh, ph¶i lµm<br /> <br /> n¬i ®Òn ®µi, kh«ng ®­îc suÊt l­îc lµm<br /> n¬i c«ng thù nh­ thÕ” .<br /> (9)<br /> <br /> Do t¸c ®éng cña c¸c chÝnh s¸ch trªn<br /> <br /> ®©y, PhËt gi¸o d­íi triÒu NguyÔn cã lóc<br /> <br /> tù gi¸c cao. Chïa cò ®æ n¸t, h­ háng ®­îc<br /> Chïa chiÒn ®· ph¸t triÓn thµnh mét hÖ<br /> thèng, chïa lín ®i liÒn víi chïa nhá,<br /> chïa cò ®i liªn víi chïa míi, chïa lµng<br /> <br /> ®i liÒn víi quèc tù. Ngay c¶ Nam Bé,<br /> vïng ®Êt míi khai ph¸, PhËt gi¸o còng<br /> ®­îc<br /> <br /> sïng<br /> <br /> tÝn,<br /> <br /> Quèc<br /> <br /> sö<br /> <br /> qu¸n<br /> <br /> triÒu<br /> <br /> NguyÔn còng ph¶i thõa nhËn: “Tôc ë Gia<br /> <br /> §Þnh sïng PhËt”(11).<br /> <br /> Lßng h©m mé PhËt gi¸o cña ng­êi<br /> <br /> bÞ gi¶m sót, kh«ng cßn gi÷ vÞ trÝ cao<br /> <br /> d©n ®· lµm cho c¸c Nho sÜ bùc tøc. Trong<br /> <br /> träng nh­ tr­íc ®©y. ChÝnh ë mÆt nµy mµ<br /> <br /> ®óc, Ph¹m Quý ThÝch viÕt víi th¸i ®é võa<br /> <br /> trong x· héi, s­ t¨ng kh«ng ®­îc kÝnh<br /> ThÝch MËt ThÓ rÊt cã lÝ khi cho r»ng: “Tõ<br /> <br /> lóc vËn n­íc thay ®æi, PhËt gi¸o còng<br /> b¾t ®Çu ®×nh ®èn vµ lÇn ®Õn suy ®åi ... Tõ<br /> <br /> ®©y trong lÞch sö kh«ng thÊy chÐp g× ®Ó<br /> <br /> c¨n cø cho mét giai ®o¹n vÎ vang cho<br /> lÞch sö d©n téc n÷a”<br /> <br /> .<br /> <br /> (10)<br /> <br /> mét bµi v¨n kh¾c vµo chu«ng chïa míi<br /> <br /> ghen ghÐt, võa h»n häc: “Ng­êi xem<br /> <br /> ng­êi lµng ­? TÝch lòy ®Ó lµm giµu, b«n<br /> <br /> ba ®Ó kiÕm t­íc, mét trinh còng ch¼ng<br /> cho ai, nh­ng khi nãi ®Õn bè thÝ th× nãi<br /> <br /> t«i bao nhiªu? ChØ sî ®øng sau ng­êi. KÎ<br /> nghÌo bµng hoµng suèt ngµy, b÷a sím<br /> <br /> Tuy nhiªn, còng dùa trªn sö liÖu triÒu<br /> <br /> ch­a biÕt cã b÷a chiÒu mµ cã ai ®Õn<br /> <br /> cøu kh«ng thÓ phñ nhËn ®­îc lµ d­íi<br /> <br /> ®ång tiÒn, ®Êu g¹o mµ kh«ng ngÇn ng¹i<br /> <br /> mét t«n gi¸o, tÝn ng­ìng truyÒn thèng<br /> <br /> Sù ng­ìng mé PhËt gi¸o kh«ng chØ<br /> <br /> NguyÔn ®Ó l¹i, ®iÒu mµ c¸c nhµ nghiªn<br /> <br /> quyªn th× còng vÐt tói, më hßm cho ®­îc<br /> <br /> triÒu NguyÔn, PhËt gi¸o víi t­ c¸ch lµ<br /> <br /> g× c¶”(12).<br /> <br /> cña d©n téc vÉn cßn chç ®øng kh¸ v÷ng<br /> <br /> dõng l¹i ë nh÷ng n¬i xa “¸nh mÆt trêi”<br /> <br /> ThËt vËy, nh÷ng quy ®Þnh kh¾t khe<br /> <br /> thÊt, n¬i mµ vua quan, triÒu thÇn hiÖn<br /> <br /> ch¾c.<br /> <br /> cña triÒu ®×nh ®èi víi PhËt gi¸o trong<br /> <br /> mµ cßn ngay t¹i chèn hoµng gia, cung<br /> <br /> h÷u hµng ngµy, n¬i mµ Nho gi¸o ®­îc sö<br /> <br /> mét lóc nµo ®ã chØ cã t¸c dông t¹m thêi<br /> <br /> dông lµm nh©n sinh hµng ®Çu.<br /> <br /> triÒu ®×nh ®· bÞ thãi quen “phÐp vua thua<br /> <br /> triÒu NguyÔn tõ chç bµi xÝch, ® ¶ kÝch<br /> <br /> d©n vÉn tin vµo gi¸o lÝ thËm th©m, vi<br /> <br /> 9. §¹i Nam thùc lôc chÝnh biªn, tËp 26, Nxb. Khoa<br /> häc X· héi, Hµ Néi, 1973, tr. 376.<br /> 10. ThÝch MËt ThÓ. ViÖt Nam PhËt gi¸o sö l­îc,<br /> Nxb. Minh §øc, Sµi Gßn, 1960, tr. 215-216.<br /> 11. Nguyªn Hång,... S®d., tr. 10.<br /> 12. NguyÔn Tµi Th­ (Chñ biªn). LÞch sö PhËt gi¸o ViÖt<br /> Nam, Nxb. Khoa häc x· héi, Hµ Néi, 1991, tr. 387.<br /> <br /> vµ trong mét ph¹m vi chËt hÑp. LuËt lÖ<br /> <br /> lÖ lµng” c¶n trë. ë chèn th«n d·, ng­êi<br /> <br /> diÖu cña PhËt gi¸o, vÉn cø ®Õn chïa lÔ<br /> PhËt, d©ng h­¬ng mçi th¸ng Ýt nhÊt lµ<br /> <br /> hai lÇn vµo c¸c ngµy Sãc, ngµy Väng, hä<br /> xem viÖc ®ãng gãp tiÒn b¹c, cña c¶i cho<br /> <br /> §øng vÒ mÆt chñ tr­¬ng, vua quan<br /> <br /> 25<br /> <br /> Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 3 - 2012<br /> <br /> 26<br /> PhËt gi¸o, cã ng­êi ®· ®i ®Õn tháa hiÖp<br /> <br /> cña vua träng thÞ PhËt gi¸o. “Quan khoa<br /> <br /> Minh M¹ng cho r»ng: “Hä ThÝch lÊy thÇn<br /> <br /> t©u nãi TuÇn phñ B¾c Ninh lµ NguyÔn<br /> <br /> xem Nho vµ PhËt cã chç gièng nhau.<br /> <br /> ®¹o lËp gi¸o, ®¹o Khæng lÊy lu©n th­êng<br /> <br /> nhËt dông chñ yÕu ®Òu d¹y ng­êi lµm<br /> ®iÒu thiÖn mµ th«i. Phµm con ng­êi ë<br /> trong kho¶ng trêi ®Êt ®iÒu thiÖn nªn<br /> lµm, ®iÒu ¸c nªn bá. Hä ThÝch lÊy viÖc<br /> <br /> häa ph­íc b¸o øng d¹y ng­êi kh«ng thÓ<br /> cø b¶o lµ dÞ ®oan. Néi mét viÖc khuyªn<br /> <br /> ng­êi lµm lµnh dï Th¸nh nh©n cã sèng<br /> l¹i còng kh«ng thÓ nµo chèi bá ®i<br /> ®­îc”(13).<br /> <br /> Trong lêi ®¸p khi vua Minh M¹ng hái<br /> <br /> vÒ viÖc më ®¹i trai ®µn ë chïa Thiªn Mô,<br /> nÕu nh­ NguyÔn V¨n Nh©n lªn tiÕng c«ng<br /> kÝch PhËt gi¸o nh­ ®· ®Ò cËp ë trªn, th× LÔ<br /> <br /> bé Th­îng th­ Ph¹m §¨ng H­ng ng­îc<br /> l¹i cho r»ng: “Nèi chÝ noi viÖc lµ hiÕu. ViÖc<br /> <br /> bÖ h¹ lµm lµ viÖc tiªn ®Õ th­êng lµm th×<br /> sao l¹i kh«ng ®­îc”(14). Minh M¹ng cho lµ<br /> <br /> ph¶i vµ sai quÇn thÇn tæ chøc ®¹i trai ®µn<br /> ë chïa Thiªn Mô. Trong lÔ nµy, “Th¸i<br /> <br /> tr­ëng c«ng chóa lµm chñ trai vµ c¸c «ng<br /> <br /> hoµng lÇn l­ît d©ng h­¬ng. Vua th­êng<br /> ngù gi¸ ®Õn ch¬i”(15).<br /> <br /> Thêi ThiÖu TrÞ, chïa th¸p ®­îc x©y<br /> <br /> dùng vµ trïng tu nhiÒu, song d­íi con<br /> <br /> m¾t cña Tæng ®èc S¬n H­ng Tuyªn lµ<br /> <br /> NguyÔn §¨ng Giai vÉn cho lµ ch­a ®ñ.<br /> NguyÔn §¨ng Giai ®· t©u vÒ triÒu víi néi<br /> dung: “Chïa chiÒn, chu«ng t­îng th× xin<br /> <br /> s¾c xuèng d©n gian tïy søc mµ lµm.<br /> <br /> Nh÷ng n¬i nµo tr­íc cã Ph¹m cung, cæ<br /> s¸t ®· bÞ ngôy T©y S¬n hñy th× xin xuÊt<br /> tiÒn kho ph¸t giao ®Þa ph­¬ng x©y<br /> dùng”(16).<br /> <br /> Thêi Tù §øc, PhËt gi¸o bÞ c«ng kÝch<br /> <br /> kh¸ d÷ déi, nh­ng vÉn cã nh÷ng bÒ t«i<br /> <br /> ®¹o ph¸i ra B¾c lµ Phan §×nh Phïng vÒ<br /> Huy Kû thiªn vÒ PhËt gi¸o ... Quan khoa<br /> ®¹o lµ Ng« §«n vµ Vò H÷u Liªn l¹i nãi<br /> r»ng Huy Kû lµ ng­êi b×nh dÞ gÇn d©n<br /> <br /> nh­ng ®èi víi c¸c quan l¹i gian tham th×<br /> øc chÕ rÊt g¾t, x­a nay ®­îc tiÕng khen<br /> <br /> lµ PhËt sèng”(17). Vua, ®×nh thÇn nghÞ bµn<br /> <br /> ®µnh ph¶i chÊp nhËn ®Ó NguyÔn Huy Kû<br /> l­u l¹i chøc.<br /> <br /> Trªn thùc tÕ, ë chèn hoµng gia, cung<br /> <br /> thÊt, PhËt gi¸o ®· ®i vµo lßng ng­êi mét<br /> <br /> c¸ch s©u ®Ëm. C¸c th¸i hËu, c¸c ch¸nh<br /> cung, c¸c c«ng chóa, cung phi lµ nh÷ng<br /> ng­êi h©m mé PhËt gi¸o nhÊt. §iÒu nµy<br /> <br /> ®­îc tá râ trong lêi th­a cña c«ng chóa<br /> <br /> Ngäc Tó víi vua Minh M¹ng, tr­íc lóc<br /> l©m chung: “Xuèng tãc thê PhËt ®ã lµ<br /> <br /> nguyÖn ­íc lóc b×nh sinh, nguyÖn ­íc<br /> <br /> mµ ch­a ®­îc, xin BÖ h¹ cho hoµn thµnh<br /> nguyÖn nµy, may ra sau khi chÕt kh«ng<br /> cßn ®Ó tãc, ®­îc liÖm ¸o cµ sa míi tháa<br /> <br /> lßng n¬i chÝn suèi”(18). Hßa th­îng Phóc<br /> §iÒn, mét vÞ thiÒn s­ næi tiÕng thêi bÊy<br /> <br /> giê còng cho biÕt: “C¸c v­¬ng c«ng x©y<br /> <br /> chïa trong gia thÊt”(19).<br /> <br /> D­íi sù t¸c ®éng cña c¸c th¸i hËu, c¸c<br /> <br /> c«ng chóa, c¸c vua quan triÒu NguyÔn ®·<br /> <br /> xuÊt c«ng quü, ®iÒu nh©n c«ng x©y cÊt<br /> <br /> vµ trïng tu nhiÒu chïa th¸p, ®óc chu«ng<br /> <br /> t­îng, lËp ®µn chay, kÓ c¶ trong Nam<br /> còng nh­ ngoµi B¾c. ë kinh ®« HuÕ, chïa<br /> <br /> 13. Nguyªn Hång,... S®d., tr. 21.<br /> 14. Nguyªn Hång,... S®d., tr. 13.<br /> 15. Nguyªn Hång,... S®d., tr. 13.<br /> 16. Nguyªn Hång,... S®d., tr. 35.<br /> 17. Nguyªn Hång,... S®d., tr. 47.<br /> 18. Nguyªn Hång,... S®d., tr. 16.<br /> 19. NguyÔn Tµi Th­,... S®d, tr. 383.<br /> <br /> 26<br /> <br />