YOMEDIA
ADSENSE
Chính sách “Xoay trục về châu Á” của Mỹ thời kì Tổng thống Barack Obama (2009 – 2016) dưới góc độ kinh tế
83
lượt xem 4
download
lượt xem 4
download
Download
Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ
Đầu thế kỉ XXI, sự trỗi dậy mạnh mẽ của châu Á – Thái Bình Dương và các cường quốc như Ấn Độ, Trung Quốc đã làm suy giảm vai trò của Mỹ ở đây. Vì thế, Tổng thống Barack Obama thực hiện chính sách “Xoay trục về châu Á” để tăng cường vai trò của Mỹ ở khu vực này.
AMBIENT/
Chủ đề:
Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!
Nội dung Text: Chính sách “Xoay trục về châu Á” của Mỹ thời kì Tổng thống Barack Obama (2009 – 2016) dưới góc độ kinh tế
TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 30 (55) - Thaùng 7/2017<br />
<br />
<br />
<br />
Chính sách “Xoay trục về châu Á”<br />
của Mỹ thời kì Tổng thống Barack Obama<br />
(2009 – 2016) dưới góc độ kinh tế<br />
The US “Pivot to Asia” Policy in the President Barack Obama Period (2009 – 2016)<br />
from an Economic Perspective<br />
<br />
TS. Lê Tùng Lâm,<br />
Trường Đại học Sài Gòn<br />
<br />
Le Tung Lam, Ph.D.,<br />
Saigon University<br />
<br />
Tóm tắt<br />
Đầu thế kỉ XXI, sự trỗi dậy mạnh mẽ của châu Á – Thái Bình Dương và các cường quốc như Ấn Độ,<br />
Trung Quốc đã làm suy giảm vai trò của Mỹ ở đây. Vì thế, Tổng thống Barack Obama thực hiện chính<br />
sách “Xoay trục về châu Á” để tăng cường vai trò của Mỹ ở khu vực này. Trong lĩnh vực kinh tế, Tổng<br />
thống Obama đẩy mạnh hợp tác với các nước trong khu vực thông qua Hiệp định đối tác xuyên Thái<br />
Bình Dương (TPP). Khi Tổng thống Obama rời khỏi Nhà trắng, Mỹ đã thành công trong việc thúc đẩy<br />
TPP và đẩy mạnh quan hệ kinh tế với các nước châu Á – Thái Bình Dương. Đây là thắng lợi bước đầu<br />
trong chính sách xoay trục của Mỹ thời kì Tổng thống Barack Obama.<br />
Từ khóa: Barack Obama, chính sách “Xoay trục về châu Á”, Mỹ, Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình<br />
Dương (TPP).<br />
Abstract<br />
In the early 21st century, the quick rising of the Asia-Pacific and the powers such as India and China has<br />
degraded the US’s roles in this region. Therefore, President Barack Obama implemented the “Pivot to<br />
Asia” policy to strengthen the US’s roles there. In the economic field, President Obama promoted<br />
cooperation with countries in this region through the Trans-Pacific Partnership Agreement (TPP). When<br />
President Obama left the White House, the US had succeeded in promoting TPP and economic relations<br />
with Asia-Pacific countries. This was an initial victory of the US “Pivot to Asia” policy in the President<br />
Barack Obama period.<br />
Keywords: Barack Obama, the “Pivot to Asia” policy, US, Trans-Pacific Partnership Agreement<br />
(TPP).<br />
<br />
<br />
Từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai là chủ yếu. Trong đó, Mỹ tìm cách để hạn<br />
đến nay, Mỹ luôn là cường quốc số một thế chế sức mạnh của Liên Xô và các nước xã<br />
giới về kinh tế, quân sự. Chính sách đối hội chủ nghĩa. Sau Chiến tranh lạnh, Trật<br />
ngoại truyền thống của Mỹ vẫn tập trung tự hai cực Yalta tan rã, Liên Xô cũng giải<br />
chủ lực vào cuộc “chạy đua Đông - Tây”, thể. Để tiếp tục thực hiện âm mưu xây<br />
cạnh tranh sức mạnh với các nước châu Âu dựng thế giới “đơn cực”, Mỹ tập trung chủ<br />
<br />
25<br />
CHÍNH SÁCH “XOAY TRỤC VỀ CHÂU Á” CỦA MỸ THỜI KÌ TỔNG THỐNG BARACK OBAMA…<br />
<br />
<br />
lực vào phát triển quan hệ với các nước địa là 44 triệu km2 (chiếm 29,4% diện tích<br />
châu Âu. Có thể nói, một thời gian khá dài của thế giới) và số dân hơn 3 tỷ người. Đây<br />
(từ thập niên 70 của thế kỉ XX đến đầu thế là khu vực rộng lớn và đông dân nhất trên<br />
kỉ XXI), Washington đã “bỏ quên” khu vực thế giới. Kinh tế khu vực châu Á - Thái<br />
châu Á - Thái Bình Dương. Tuy nhiên, đầu Bình Dương gần 20 năm nay đã tăng<br />
thế kỉ XXI, chính quyền của Tổng thống trưởng khá lớn, tốc độ tăng trưởng bình<br />
Barack Obama đã triển khai thực hiện một quân gấp 3 lần so với châu Âu. Tổng giá trị<br />
chiến lược ngoại giao mới - chính sách sản phẩm quốc dân toàn khu vực châu Á<br />
Xoay trục về châu Á - Thái Bình Dương. năm 1965 chiếm tỷ trọng chưa đến 9%<br />
1. Sự ra đời Chính sách “Xoay trục trong tổng sản phẩm quốc dân thế giới, đến<br />
về châu Á” của Mỹ thời kì sau thập niên 80 tăng vọt lên trên<br />
“Xoay trục về châu Á” (Pivot to Asia) 20%. Đến cuối thế kỉ XX, các nước châu Á<br />
là một thuật ngữ dùng chỉ sự chuyển hướng chiếm khoảng 35% tổng giá trị sản phẩm<br />
trọng tâm chiến lược từ châu Âu về khu thế giới, sẽ dần bỏ xa Tây Âu (chỉ chiếm<br />
vực châu Á - Thái Bình Dương của Mỹ 24,6%) và Bắc Mĩ chiếm 18%” [3, tr.254].<br />
trong thời kì cầm quyền của Tổng thống Chính vì vậy, từ sau Chiến tranh lạnh, khu<br />
Barack Obama. Chiến lược này được đề ra vực này đang ngày càng trở nên quan trọng<br />
từ năm 2009 khi Ngoại trưởng Haillary trong các chiến lược, chính sách đối ngoại<br />
Clinton tuyên bố tại cuộc họp báo ở Thái của Mỹ.<br />
Lan về vấn đề an ninh của khối các quốc Về mặt vị trí, châu Á - Thái Bình<br />
gia ASEAN rằng “Mỹ đã trở lại châu Á”. Dương có vị trí đặc biệt quan trọng về mặt<br />
Năm 2010, Ngoại trưởng H.Clinton một kinh tế lẫn chính trị vì tiếp giáp các đại<br />
lần nữa khẳng định “Tương lai của Mỹ gắn dương, kết nối các châu lục và là cửa ngõ<br />
chặt với tương lai châu Á - Thái Bình nối liền một số nước lớn như Mỹ, Trung<br />
Dương và tương lai của khu vực này phụ Quốc, Nga,… với thế giới. Đây cũng là<br />
thuộc vào Mỹ” [13, tr.37]. Có thể nói, các khu vực có trữ lượng dầu mỏ, khí đốt rất<br />
tuyên bố của Ngoại trưởng H.Clinton đã lớn, đồng thời cũng là nơi diễn ra sự trỗi<br />
mở đầu một chiến lược ngoại giao mới của dậy kinh tế của nhiều nước. Chính vì vậy,<br />
Mỹ ở châu Á - Thái Bình Dương. châu Á cũng là nơi tập trung nhiều mâu<br />
Năm 2009, Barack Obama đắc cử và thuẫn về lợi ích và cạnh tranh vai trò, ảnh<br />
trở thành Tổng thống thứ 44 của Hợp hưởng của các nước lớn.<br />
Chủng quốc Hoa Kì trong bối cảnh thế giới Châu Á còn là khu vực phát triển năng<br />
và khu vực châu Á - Thái Bình Dương có động nhất trong mấy thập kỉ gần đây, đặc<br />
rất nhiều biến động. Ở châu Âu, Mỹ phần biệt là sau Chiến tranh lạnh. “Nếu tính<br />
nào “thắng lợi” trong cuộc chiến chống chủ chung cả khu vực, thì từ năm 2002 đến<br />
nghĩa xã hội khi Liên Xô tan rã. Tuy nhiên, năm 2008, châu Á đạt mức tăng trưởng<br />
khu vực châu Á - Thái Bình Dương đang kinh tế bình quân hằng năm là 5,0% (tính<br />
ngày càng trở nên quan trọng với tất cả các theo giá trị tuyệt đối USD theo thời giá) và<br />
cường quốc trên thế giới. 6,1% (tính theo PPP - giá trên cơ sở sức<br />
Châu Á - Thái Bình Dương là một khu mua)” [5, tr.68]. Rõ ràng, sự năng động của<br />
vực gồm các nước châu Á và các nước bao khu vực châu Á - Thái Bình Dương có<br />
quanh Thái Bình Dương, với diện tích lục phần trái ngược với sự phát triển “chậm<br />
<br />
26<br />
LÊ TÙNG LÂM<br />
<br />
<br />
chạm” và thiếu ổn định của châu Âu trong đối với chính quyền B.Obama.<br />
thập niên đầu thế kỉ XXI. Sức mạnh tài Ngược lại, Barack Obama lên cầm<br />
chính của châu Á sau hai thập niên phát quyền trong lúc nước Mỹ đang phải đối<br />
triển gần đây đang vượt qua khả năng tài mặt với rất nhiều khó khăn. Theo thống kê<br />
chính của Mỹ và châu Âu, vốn đang chìm do Bộ Tài chính, đến tháng 6-2012, Ngân<br />
trong khủng hoảng. Chính điều này đã góp sách Mỹ đang thâm hụt nghiêm trọng và<br />
phần nâng cao ảnh hưởng chính trị cho các khoản nợ nước ngoài cũng đang tăng<br />
châu Á trên trường quốc tế. Điều này đã gấp đôi chỉ trong vòng vài năm. Lượng trái<br />
thu hút sự quan tâm của các cường quốc phiếu kho bạc Mỹ do các chủ nợ nước<br />
đối với khu vực này. ngoài nắm giữ đã lên tới 5,3 nghìn tỷ USD,<br />
Mặt khác, vai trò của Trung Quốc trong đó Trung Quốc nắm giữ 1.164,3 tỷ<br />
trong khu vực cũng đang ngày càng được USD và Nhật Bản nắm giữ 1.119,3 tỷ USD<br />
mở rộng và nâng cao hơn. Trung Quốc [17]. Đến tháng 7-2013, Trung Quốc và<br />
đang dần nổi lên như một “thế lực mới” ở Nhật Bản trở thành “chủ nợ” nước ngoài<br />
phương Đông. Năm 2003, Trung Quốc trở lớn nhất của Mỹ khi nắm giữ tổng cộng<br />
thành nước thu hút đầu tư nhiều nhất trên gần 2.500 tỷ USD trái phiếu Chính phủ [9].<br />
thế giới với 57,24 tỷ USD” [4, tr.19]. Đồng Chính những nhân tố này làm cho vị thế<br />
thời, Trung Quốc đã vượt Nhật Bản trở của Mỹ trên trường quốc tế bị suy giảm và<br />
thành nước tiêu thụ dầu thô lớn thứ hai thế vai trò của Mỹ tại châu Á - Thái Bình<br />
giới sau Mỹ. Theo đánh giá của cơ quan Dương bị ảnh hưởng nghiêm trọng.<br />
năng lượng quốc tế (IEA), “đến năm 2020, Trong bối cảnh đó, chính quyền<br />
80% nhu cầu dầu của Trung Quốc sẽ phải Obama phải có những chính sách cụ thể,<br />
dựa vào nhập khẩu” [4, tr.24]. Do đó, cần thiết để có thể gia tăng ảnh hưởng và<br />
Trung Quốc đang tìm cách đa dạng hóa củng cố vai trò của Mỹ ở khu vực đầy năng<br />
nguồn cung cấp nhiên liệu. Ngoài khu vực động này. Từ ngày 12-1 đến ngày 20-1-<br />
Trung Đông, Trung Quốc cũng hi vọng vào 2010, Ngoại trưởng Hoa Kì - Hillary<br />
nguồn dầu mỏ của Nga và các quốc gia Rodham Clinton tiến hành chuyến công du<br />
trong khu vực Đông Nam Á. Nếu không có đến một số nước châu Á nhằm tranh thủ sự<br />
sự điều chỉnh cơ cấu phù hợp đảm bảo an ủng hộ của các nước trong khu vực. Trong<br />
ninh năng lượng và nguồn cung đầu vào thông điệp đầu tiên tại Honolulu (Hawaii),<br />
nói chung sẽ rất khó bảo đảm được xu Ngoại trưởng H.Clinton nhấn mạnh rằng<br />
hướng phát triển cao ổn định. Vì vậy, “người Mỹ đã quay trở lại khu vực này” và<br />
Trung Quốc đang ngày càng tăng cường khu vực châu Á - Thái Bình Dương là ưu<br />
ảnh hưởng của mình trong khu vực Đông tiên hàng đầu của Mỹ, “tương lai của Mỹ<br />
Nam Á. Đặc biệt, Trung Quốc đã phát triển gắn chặt với tương lai khu vực châu Á -<br />
rất nhanh và trở thành “chủ nợ” lớn nhất Thái Bình Dương, tương lai khu vực này<br />
của Mỹ. Trung Quốc đang có nhiều hành phụ thuộc vào Mỹ” [13, tr.37]. Phát biểu<br />
động để tăng cường vị thế của họ tại khu của Ngoại trưởng H.Clinton đã thể hiện rõ<br />
vực. Vì thế, Mỹ rất quan ngại và cho rằng quan điểm trong chiến lược ngoại giao của<br />
“Trung Quốc là mối thách thức lớn nhất Mỹ là gia tăng vai trò ở khu vực châu Á -<br />
đối với những lợi ích an ninh của Hoa Kì ở Thái Bình Dương. Vì thế, giới cầm quyền<br />
châu Á” [1]. Đây là một thách thức thực sự Mỹ bắt đầu đề ra và thực hiện chính sách<br />
<br />
27<br />
CHÍNH SÁCH “XOAY TRỤC VỀ CHÂU Á” CỦA MỸ THỜI KÌ TỔNG THỐNG BARACK OBAMA…<br />
<br />
<br />
“Xoay trục về châu Á”. Mỹ là Trung Quốc. Tổng thống Obama rất<br />
Chính sách “Xoay trục về châu Á” quan tâm đến an ninh chính trị và sự phát<br />
(Pivot to Asia) hoặc chính sách “Tái cân triển kinh tế của khu vực này. Từ ngày 23-<br />
bằng” (Rebalancing) là một thuật ngữ được 4 đến ngày 29-4-2014, Tổng thống<br />
các nhà khoa học và các nhà hoạch định B.Obama đã đến các nước Đông Bắc Á<br />
chính sách của Mỹ dùng để chỉ quá trình như Nhật Bản, Hàn Quốc để tái khẳng định<br />
chính phủ đẩy mạnh can dự và sự hiện diện chiến lược “ái cân bằng” của Washington<br />
ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương để tại khu vực châu Á - Thái Bình Dương.<br />
củng cố và tăng cường các lợi ích của Mỹ Trong chuyến công du này, Tổng thống<br />
trên các lĩnh vực kinh tế, chính trị và quân Obama hội đàm với Thủ tướng Nhật Bản -<br />
sự. Theo đó, chính sách xoay trục gồm bốn Shinzo Abe và Tổng thống Hàn Quốc -<br />
trụ cột chính là: “thắt chặt quan hệ với các Park Geun-hye, nhằm thảo luận về các biện<br />
đồng minh truyền thống, phát triển quan hệ pháp tăng cường quan hệ đồng minh, cũng<br />
đối tác với các trung tâm quyền lực đang như các vấn đề khu vực mà các bên quan<br />
nổi lên, hình thành mối quan hệ mang tính tâm, như tranh chấp Hoa Đông và nguy cơ<br />
xây dựng với Trung Quốc, và tích cực hạt nhân Triều Tiên. Tổng thống Obama và<br />
tham gia các cơ chế đa phương” [8]. Sự những người đứng đầu Nhật Bản, Hàn<br />
quan tâm hàng đầu của Tổng thống Obama Quốc chú trọng đến tiến trình đàm phán<br />
là thắt chặt hơn nữa các mối quan hệ với của Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình<br />
đồng minh lâu đời của Mỹ ở châu Á như Dương (TPP) mà Mỹ và các nước đang<br />
Nhật Bản, Hàn Quốc, một số nước Đông thực hiện. Trong đó, các bên đều chú trọng<br />
Nam Á… Đồng thời, Mỹ phải mở rộng các đến quá trình hình thành một thị trường<br />
quan hệ với những nước đang phát triển chung cho các nước. Hoa Kì chú trọng đến<br />
mạnh như Trung Quốc, Ấn Độ, Australia... lợi ích cơ bản của họ trên các lĩnh vực như:<br />
Trong đó, nội dung trọng tâm là phát triển sự ổn định chính trị, tự do thương mại, thúc<br />
các mối quan hệ kinh tế với các nước. đẩy dân chủ - nhân quyền để gia tăng vị thế<br />
2. “Xoay trục về kinh tế” đối với của Mỹ ở đây.<br />
châu Á - Thái Bình Dương của chính quyền Đối với Trung Quốc<br />
Brack Obama Sự “trỗi dậy hòa bình” của Trung<br />
Sự trỗi dậy mạnh mẽ về kinh tế của Quốc trong thập niên đầu thế kỉ XXI mang<br />
một số cường quốc trong khu vực châu Á - đến sự quan ngại của các nước trong khu<br />
Thái Bình Dương như Trung Quốc, Ấn Độ, vực và cả trên thế giới. Các cường quốc<br />
Australia đã ảnh hưởng không nhỏ đến châu Âu cùng Mỹ, Ấn Độ đều lo lắng trước<br />
chính sách đối ngoại của Mỹ. Vì thế, chính sự bành trướng mạnh mẽ của Bắc Kinh<br />
quyền Obama đã có nhiều hoạt động đẩy không chỉ ở châu Á mà còn ở châu Phi, Mĩ<br />
mạnh quan hệ hợp tác về kinh tế với các Latin. Đối với Trung Quốc, chính quyền<br />
nước trong khu vực, kể cả đối với Trung của Tổng thống Obama có hai tiếp cận: 1-<br />
Quốc. tái khẳng định và củng cố quan hệ hợp tác;<br />
Đối với khu vực Đông Bắc Á 2- thiết lập một sự hiện diện mạnh mẽ và<br />
Đông Bắc Á gồm những nước là đáng tin cậy của Mỹ ở châu Á để khuyến<br />
“đồng minh tin cậy” của Mỹ như Nhật khích hành vi mang tính xây dựng của<br />
Bản, Hàn Quốc và một thách thức mới của Trung Quốc cũng như cung cấp sự tự tin<br />
<br />
28<br />
LÊ TÙNG LÂM<br />
<br />
<br />
cho các nhà lãnh đạo khu vực của Trung thống Obama đã cử Bộ trưởng Tài chính<br />
Quốc [7, tr.54-55]. Tuy nhiên, trong bối cùng với Chủ tịch Hội đồng Tham mưu<br />
cảnh “trở lại châu Á”, Mỹ đã chú trọng trưởng liên quân và Cố vấn An ninh Quốc<br />
hướng thứ hai hơn. gia đến Trung Quốc để đẩy mạnh quá trình<br />
Trong cuộc gặp gỡ tại Nhà Trắng hồi hợp tác toàn diện giữa hai quốc gia. Bắc<br />
tháng 2-2012 với Chủ tịch Trung Quốc Tập Kinh đã rất hoan nghênh và cùng hợp tác<br />
Cận Bình, Tổng thống Barack Obama đã phát triển sáng kiến này của Mỹ. Những<br />
khéo léo cân bằng giữa hai hướng để tránh chính sách tích cực của Tổng thống Obama<br />
xung đột với “gã khổng lồ” châu Á. Tổng với Trung Quốc đã làm cho mối quan hệ<br />
thống Obama đưa ra khẳng định để Mỹ giữa Mỹ và Trung Quốc giảm bớt sự căng<br />
tăng cường các mối quan hệ trong khu vực, thẳng trong cuộc chạy đua chiến lược giành<br />
thúc đẩy thượng mại và trở thành “một đối vị trí hàng đầu thế giới.<br />
tác mạnh mẽ và hiệu quả với khu vực châu Đối với Ấn Độ<br />
Á - Thái Bình Dương”… quan trọng là có Sự trỗi dậy mạnh mẽ của Ấn Độ trong<br />
một mối quan hệ mạnh mẽ và hiệu quả đối thập niên đầu thế kỉ XXI càng làm cho vị<br />
với Trung Quốc” [7, tr.55]. Rõ ràng, Tổng thế Ấn Độ trên trường quốc tế nâng cao<br />
thống Obama hiểu được vị trí và vai trò của hơn. Ấn Độ và Mỹ đều cùng “lo lắng”<br />
Trung Quốc ở khu vực châu Á - Thái Bình trước sự trỗi dậy của Trung Quốc. Vì thế,<br />
Dương. Mặt khác, trong xu thế toàn cầu Mỹ cũng tích cực đẩy mạnh quan hệ hợp<br />
hóa, sự khác biệt về hệ thống chính trị tác với Ấn Độ. Quan hệ thương mại Ấn Độ<br />
không còn giữ vai trò quyết định, Tổng - Mỹ có những chuyển biến tích cực. Ấn<br />
thống Obama tìm cách để tăng cường vị Độ ngày càng trở thành thị trường quan<br />
thế kinh tế của Mỹ trên thế giới. Do đó, trọng của Mỹ. Theo một nghiên cứu của<br />
Tổng thống Obama đã nhấn mạnh “Hoa Kì Liên Hiệp Quốc về xu hướng dân số toàn<br />
luôn luôn hoang nghênh sự trỗi dậy hòa cầu dự báo, đến năm 2030, Ấn Độ sẽ có<br />
bình của Trung Quốc, tin rằng một Trung dân số lớn nhất thế giới và là nền kinh tế<br />
Quốc mạnh mẽ và thịnh vượng có thể giúp lớn thứ ba. Đây là một thị trường khổng lồ<br />
mang lại sự ổn định và thịnh vượng cho đầy tiềm năng cho các doanh nghiệp Mỹ.<br />
khu vực và thế giới” [7, tr.55]. Washington Vì vậy, Mỹ nhận thấy cần phải đẩy mạnh<br />
nhận thấy sự phát triển của Bắc Kinh trong hơn nữa sự hợp tác với Ấn Độ. Tổng<br />
hòa bình là một điều kiện cần thiết cho sự thống Obama từng đánh giá cao sự phát<br />
ổn định và phát triển của khu vực, điều đó triển của Ấn Độ và cho rằng “từ Chính<br />
có lợi hơn cho sự “trở lại châu Á” của Mỹ. sách Hướng Đông cho đến những đóng góp<br />
Đồng thời, Trung Quốc là một thị trường cho an ninh hàng hải của Ấn Độ lẫn việc<br />
rộng lớn bậc nhất thế giới với hơn 1,3 tỷ họ tham gia nhiều hơn vào các tổ chức khu<br />
dân. Do đó, quan hệ hợp tác với Trung vực, Ấn Độ có thể làm được nhiều điều<br />
Quốc sẽ có nhiều cơ hội cho các nhà đầu tư cho châu Á và thế giới” [12]. Đồng thời,<br />
Mỹ vào đây. Tổng thống Obama cũng cho rằng “trong<br />
Trước khi bắt đầu nhiệm kì Tổng thập kỷ qua, Ấn Độ và Hoa Kì đã phát triển<br />
thống thứ hai, Obama đã tích cực tiếp xúc, một quan hệ đối tác toàn cầu quý giá…, hai<br />
giao lưu với Bắc Kinh để xây dựng mối quốc gia chúng ta đã thực hiện một quan hệ<br />
quan hệ hữu nghị giữa hai nước. Tổng đối tác mới về năng lượng sạch, huy động<br />
<br />
29<br />
CHÍNH SÁCH “XOAY TRỤC VỀ CHÂU Á” CỦA MỸ THỜI KÌ TỔNG THỐNG BARACK OBAMA…<br />
<br />
<br />
hàng tỷ đôla đầu tư công và tư vào các dự lôi kéo Ấn Độ vào trục ảnh hưởng để đối<br />
án năng lượng mặt trời, gió, và năng lượng trọng với mối quan hệ Nga - Trung ngày<br />
thay thế ở Ấn Độ. Chúng ta mong tăng càng chặt chẽ và những thay đổi cục diện<br />
cường trên trên nhiều lĩnh vực trong mối địa chính trị ở châu Á.<br />
quan hệ của chúng ta” [12]. Rõ ràng, tuyên Đối với khu vực Đông Nam Á<br />
bố trên đã chứng minh cho vai trò ngày “Cuộc chạy đua” vào khu vực Đông<br />
càng quan trọng của Ấn Độ trong chính Nam Á giữa Mỹ và Trung Quốc cũng diễn<br />
sách của Mỹ ở châu Á. Mỹ cần ở Ấn Độ vì ra mạnh mẽ. Đông Nam Á là khu vực có<br />
đây là một thị trường rộng lớn với hơn 1,3 nhiều nguồn tài nguyên phong phú, vị trí<br />
tỷ dân (gấp gần 4 lần Mỹ), trình độ phát chiến lược quan trọng, là cửa ngõ nối liền<br />
triển khoa học công nghệ thuộc tốp đầu châu Âu với châu Á. Do đó, Trung Quốc<br />
trên thế giới. Quan trọng hơn, Ấn Độ lại rất đã đẩy mạnh vai trò đối với khu vực này.<br />
hiệu quả trong chính sách “Hành động Trung Quốc đã phát huy vai trò trong các<br />
phương Đông” để đưa nền kinh tế tăng cơ chế hợp tác ở Đông Nam Á như<br />
trưởng liên tục trong những năm đầu thế kỉ ASEAN 3, Diễn đàn An ninh khu vực<br />
XXI. ASEAN. Các nhà lãnh đạo cao cấp của<br />
Ngược lại, Thủ tướng Ấn Độ cũng Trung Quốc như Hồ Cẩm Đào, n ia Bảo<br />
quyết tâm giữ một vai trò lớn hơn trong liên tục thực hiện các chuyến viếng thăm<br />
việc giải quyết các vấn đề tại châu Á với các nước như Brunei, Indonesia,<br />
chính sách mang tên “hành động Phương Campuchia… Trung Quốc liên tiếp gây ra<br />
Đông”. Chính sách “hành động Phương những chiêu thức “cương nhu” khác nhau<br />
Đông” của Ấn Độ cũng gần giống với để nhằm tỏ r sức mạnh ở Biển Đông, gây<br />
chính sách xoay trục sang châu Á của Mỹ. ra tình trạng bất ổn khu vực để buộc các<br />
Mục đích chung của hai nước nhằm kiềm nước liên quan phải thừa nhận sức mạnh<br />
chế sự trỗi dậy về mọi mặt Trung Quốc của Trung Quốc và chấp nhận đàm phán<br />
trong khu vực châu Á. Nhận định về những song phương. Tiến sĩ Alan ichard<br />
động thái này, tờ South China Morning Sweeten cho rằng “trên khắp thế giới,<br />
Post cho rằng “chuyến thăm và sự hiện Trung Quốc sử dụng quyền lực mềm dưới<br />
diện của Tổng thống Hoa Kì Barack dạng các cầu nối bạn b , viện trợ nước<br />
Obama với tư cách khách mời danh dự tại ngoài và các học viện Khổng Tử để tăng<br />
lễ diễu hành nhân Ngày Cộng hòa của Ấn cường phạm vi quốc tế của mình”<br />
Độ hôm 26-1 (2015) đã làm nổi bật mối [2, tr.513]. Sự trỗi dậy của Trung Quốc<br />
quan hệ đang ngày càng khăng khít hơn buộc Chính phủ Mỹ phải có những bước<br />
giữa hai nước, đồng thời gửi đi thông điệp thay đổi cần thiết trong chính sách đối với<br />
rằng nếu cần thiết, Ấn Độ và Mỹ có thể sẽ khu vực này.<br />
bắt tay để cùng chống lại Trung Quốc” [6]. Sau khi tái đắc cử nhiệm kì thứ hai<br />
Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng giữa Hoa (ngày 6-11-2012), Tổng thống Obama đã<br />
Kì và Ấn Độ sẽ ký kết nhiều thỏa thuận tiến hành chuyến công du đến vùng Đông<br />
thương mại và hợp tác nhằm tạo động lực Nam Á. Từ ngày 18-11 đến ngày 20-11-<br />
thúc đẩy mạnh mẽ quan hệ song phương 2012, Tổng thống Obama đã đến 3 nước<br />
trên nhiều lĩnh vực. Tuy nhiên, mục đích Thái Lan, Myanmar và Campuchi. Tại<br />
lớn hơn của Tổng thống Obama là tìm cách Thái Lan, Tổng thống Obama gặp Thủ<br />
<br />
30<br />
LÊ TÙNG LÂM<br />
<br />
<br />
tướng Yingluck Shinawatra để tái khẳng ngược với lực lượng lao động đang ngày<br />
định sức mạnh của liên minh giữa hai càng già đi ở khu vực Bắc Á.<br />
nước. Tại Myanmar, Tổng thống Obama có Có thể nói, Tổng thống Obama đã<br />
cuộc gặp với Tổng thống Thein Sein và dành một sự quan tâm đặc biệt đến khu vực<br />
Thủ lĩnh đảng Liên đoàn quốc gia vì dân châu Á – Thái Bình Dương trong thời gian<br />
chủ đối lập Aung San Suu Kyi. Tại cầm quyền của mình. Trong chính sách<br />
Campuchia, Tổng thống Obama tham dự “Xoay trục về châu Á” của Tổng thống<br />
Hội nghị thượng đỉnh Đông Á và tổ chức Obama có nhiều vấn đề quan tâm như:<br />
các cuộc gặp song phương với giới lãnh chính trị, an ninh quân sự, văn hóa xã<br />
đạo các nước thành viên thuộc Hiệp hội hội… nhưng có lẽ vấn đề quan trọng nhất<br />
các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN). Mục của Obama là thúc đẩy phát triển kinh tế<br />
đích chuyến công du của Tổng thống với các nước trong khu vực. Trong đó, TPP<br />
Obama là “triển vọng tăng trưởng kinh tế là một điển hình về sự nỗ lực của Mỹ thời<br />
và tạo việc làm thông qua thúc đẩy quan hệ Tổng thống B.Obama.<br />
đối tác và thương mại, hợp tác an ninh và 3. Hiệp định đối tác xuyên<br />
năng lượng cũng như các giá trị chung” Thái Bình Dương (TPP): Chiến lược tăng<br />
[14] với các nước ASEAN. Theo giới cường vai trò kinh tế của Hoa Kì ở châu Á<br />
nghiên cứu, việc Obama thực hiện chuyến Đầu thế kỉ XXI, trong bối cảnh toàn<br />
công du đầu tiên của mình sau khi tái đắc cầu hóa, để tăng cường tính cạnh tranh và<br />
cử để gặp các nhà lãnh đạo của các nước hợp tác cùng có lợi, ngày 3-6-2005, bốn<br />
ASEAN và Đông Á chứng minh châu Á nước Singapore, Chile, New Zealand,<br />
vẫn là ưu tiên hàng đầu trong chính sách Brunei đã tiến hành ký kết Hiệp định hợp<br />
đối ngoại của Mỹ. tác Kinh tế chiến lược Xuyên Thái Bình<br />
Bằng những nỗ lực của mình, Tổng Dương (Trans-Pacific Strategic Economic<br />
thống B.Obama đã cải thiện quan hệ với Partnership Agreement - còn gọi là P4)<br />
các nước ASEAN, ký Hiệp ước Thân thiện nhằm thúc đẩy sự hợp tác giữa các nước<br />
và Hợp tác, nhấn mạnh nguyên tắc không thành viên. Sự kiện này đã nhanh chóng<br />
can thiệp và cam kết thường xuyên tham thu hút sự quan tâm của Mỹ.<br />
dự Diễn đàn Khu vực ASEAN [10, tr.109] Tháng 9-2008, Mỹ quyết định tham<br />
- điều mà chính quyền G.W.Bush không gia đàm phán P4 mở rộng và chính thức<br />
làm được trước đó. Có thể nói, những hành tham gia một số cuộc thảo luận về mở cửa<br />
động mang tính “thân thiện” của Mỹ đã tác thị trường dịch vụ tài chính với các nước<br />
động đến tình hình khu vực Đông Nam Á. P4. Sự tham gia của một thị trường lớn<br />
Mỹ rất cần gia tăng sự hiện diện ở Đông nhất thế giới vào P4 đã tạo ra một cơ hội<br />
Nam Á vì ASEAN là thị trường năng động rất lớn cho những nước này xuất khẩu sang<br />
với hơn 600 triệu dân, sức mạnh gộp lại thị trường Mỹ. Từ thời điểm này, đàm phán<br />
của 10 quốc gia ASEAN hiện là 2.500 tỷ mở rộng P4 được đặt tên lại là đàm phán<br />
USD, đứng thứ 3 châu Á (chỉ sau Trung Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương<br />
Quốc và Nhật Bản). ASEAN đã trở thành (TPP). Tháng 9-2010, Malaysia đã được<br />
nền kinh tế lớn thứ 7 thế giới. Tiềm năng đồng ý tham gia TPP. Đến tháng 10-2010,<br />
phát triển của ASEAN trong tương lai là Việt Nam cũng tham gia hiệp định TPP.<br />
rất triển vọng với cơ cấu dân số trẻ, trái Tháng 10-2012, Canada cũng tuyên bố<br />
<br />
31<br />
CHÍNH SÁCH “XOAY TRỤC VỀ CHÂU Á” CỦA MỸ THỜI KÌ TỔNG THỐNG BARACK OBAMA…<br />
<br />
<br />
tham gia TPP, sau đó Nhật Bản, Malaysia, hàng rào kỹ thuật, mà còn ở các vấn đề<br />
Mexico cũng tuyên bố tham gia đàm phán minh bạch hóa đầu tư công, luật sở hữu trí<br />
TPP, nâng thành viên tham gia lên 12 tuệ, bảo vệ môi trường, quy hoạch nguồn<br />
nước. TTP là hiệp định thương mại tự do lao động… Từ ngày 19 đến 24-10-2014,<br />
nhiều bên, một hiệp định thương mại tự do Hội nghị Bộ trưởng và Trưởng các đoàn<br />
thế hệ thứ 2 với mục tiêu thiết lập một mặt đàm phán của các nước TPP đã nhóm họp<br />
bằng tự do chung cho các nước khu vực tại Sydney (Australia) và ra Thông báo<br />
châu Á - Thái Bình Dương. chung kết luận rằng đã tiến hành “đàm<br />
Ngày 12-11-2011, Lãnh đạo các nước phán về tiếp cận thị trường và đàm phán về<br />
tham gia TPP đã ra bản Tuyên bố chung và các quy tắc trong thương mại và đầu tư”<br />
xác định “mục tiêu cuối cùng là hướng tới [15]. Những bước tiến này sẽ góp phần<br />
tự do thương mại tại khu vực Thái Bình định hình và thống nhất khu vực TPP khi<br />
Dương” [11]. Cũng trong ngày 12-11, các Hiệp định chính thức có hiệu lực. Các quốc<br />
Bộ trưởng Thương mại cũng ra một báo gia TPP đang nỗ lực để TPP chính thức có<br />
cáo và xác định tương lai của 9 nước TPP hiệu lực.<br />
là “theo đuổi một hiệp định toàn diện và Sau hơn 5 năm đàm phán với hơn 30<br />
tham vọng trên tất cả các lĩnh vực, trong đó phiên làm việc ở cấp kỹ thuật và hơn 10<br />
xóa bỏ thuế quan và các hàng rào khác đối cuộc đàm phán ở cấp Bộ trưởng, Bộ trưởng<br />
với thương mại và đầu tư. Chín thành viên phụ trách Thương mại của 12 quốc gia đàm<br />
đều cho rằng thành công của Hiệp định có phán TPP đã chính thức ký kết Hiệp định<br />
thể thúc đẩy tốt nhất thương mại và đầu tư vào ngày 5-10-2015 tại Hội nghị Bộ trưởng<br />
giữa các quốc gia TPP, tạo ra và duy trì diễn ra ở Atlanta (Mỹ). Ngày 4-2-2016, Bộ<br />
việc làm thông qua hoạt động thương mại. trưởng phụ trách Thương mại của 12 nước<br />
Đồng thời, mục tiêu chung là “xây dựng tham gia Hiệp định Đối tác xuyên Thái<br />
một hiệp định khu vực toàn diện nhằm tạo Bình Dương (TPP) đã tham dự Lễ ký kết<br />
điều kiện thuận lợi cho thương mại và phát để xác thực lời văn Hiệp định TPP tại<br />
triển chuỗi sản xuất và cung ứng giữa các Auckland, Newzealand. Hiện tại, các nước<br />
thành viên TPP, hỗ trợ mục tiêu tạo việc thành viên đang tiến hành các thủ tục nội<br />
làm và nâng cao mức sống và cải thiện bộ để thông qua Hiệp định. Dự kiến TPP sẽ<br />
phúc lợi tại các nước thành viên” [11]. TPP có hiệu lực từ năm 2018. Có thể nói, TPP<br />
hiện nay nhận được sự quan tâm của các là nỗ lực quan trọng nhất của Tổng thống<br />
quốc gia trong khu vực Thái Bình Dương. B.Obama trong hai nhiệm kì cầm quyền.<br />
Với vị thế nền kinh tế dẫn đầu thế giới, Tổng thống Obama muốn thống thông qua<br />
Mỹ cũng đang tham gia vào quá tình đàm TPP để can thiệp sâu vào tình hình kinh tế<br />
phán xây dựng và hướng đến lãnh đạo khu vực châu Á - Thái Bình Dương. TPP là<br />
trong Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình một trong những thỏa ước thương mại rộng<br />
Dương (TPP). TPP là một cấu trúc hợp tác lớn nhất thế giới. Nếu TPP chính thức có<br />
kinh tế hoàn toàn mở, mà bất kỳ một quốc hiệu lực, nền kinh tế Mỹ sẽ được cộng<br />
gia nào đáp ứng được những yêu cầu của thêm nhiều tỉ USD. Quan trọng hơn, Mỹ sẽ<br />
nó đều có thể gia nhập. Hiệp định này tăng cường các cam kết chính trị, tài chính,<br />
hướng đến xóa bỏ những rào cản thương và quân sự đối với khu vực Thái Bình<br />
mại và đầu tư, không chỉ về thuế quan và Dương trong nhiều thập kỷ tới. Vì thế,<br />
<br />
32<br />
LÊ TÙNG LÂM<br />
<br />
<br />
chính quyền Obama rất tích cực thúc đẩy đang có sự trỗi dậy mạnh mẽ. Châu Á -<br />
TPP được thông qua. Thái Bình Dương trở thành khu vực quan<br />
Theo báo cáo ngày 18-5-2016 của Ủy trọng và năng động nhất thế giới. Trong<br />
ban Thương mại quốc tế Hoa Kì (USITC), khi Trung Quốc, Ấn Độ đang ra sức nâng<br />
TPP có thể đem lại tác động tích cực, mặc cao ảnh hưởng, vị thế trong lĩnh vực kinh<br />
dù những tác động tích cực này có thể tế thì Mỹ lại đối mặt với nhiều khó khăn<br />
tương đối nhỏ so với tổng thể kinh tế Mỹ. trong nước. Vì vậy, yêu cầu cấp thiết đối<br />
Vào năm thứ 15 của TPP (năm 2032), tổng với chính quyền Barack Obama phải<br />
thu nhập hàng năm của Mỹ có thể ở mức “Xoay trục về châu Á”. Tổng thống Obama<br />
57.3 tỷ USD, cao hơn khoảng 0.23% so với chú trọng ưu tiên vào những thỏa thuận<br />
mức tham chiếu; GDP thực tế có thể ở thương mại với các nước. Để tăng cường<br />
ngưỡng 42.7 tỷ USD (cao hơn 0.15%) và sự can dự và vai trò ở khu vực châu Á -<br />
tỷ lệ việc làm có thể tăng 0.07%. Xuất, Thái Bình Dương, Mỹ đã thúc đẩy quan hệ<br />
nhập khẩu của Hoa Kì có thể đạt mức 27.2 hữu nghị với tất cả các nước ở Đông Bắc<br />
tỷ USD và 48.9 tỷ USD, cao hơn mức tham Á, Đông Nam Á. Trong đó, TPP là minh<br />
chiếu lần lượt là 1% và 1.1%. Xuất khẩu từ chứng rõ nét cho vai trò của Mỹ về kinh tế<br />
Mỹ sang các quốc gia tham gia TPP được đối với khu vực châu Á - Thái Bình<br />
dự đoán tăng 34.6 tỷ USD (tương đương Dương.<br />
18.7%) và nhập khẩu từ các quốc gia đó Ở Đông Bắc Á, Mỹ cũng cố quan hệ<br />
cũng có thể tăng 23.4 tỷ USD (tương với các nước đồng minh truyền thống như<br />
đương 10.4%)[16]. Như vậy, theo báo cáo, Nhật Bản, Hàn Quốc, và quan hệ mềm dẽo<br />
lợi ích nhiều nhất của Mỹ trong TPP là tạo với Trung Quốc. Nhật Bản và Hàn Quốc<br />
ra giá trị thặng dư trong cán cân xuất - không còn công khai bày tỏ hoài nghi về<br />
nhập khẩu. Thị trường được mở rộng là lợi những cam kết đảm bảo an ninh của Mỹ<br />
thế lớn cho các mặt hàng xuất khẩu của đối với họ. Đặc biệt, Nhật Bản là thành<br />
Mỹ. Đồng thời, TPP là tiền đề cho hội viên của TPP cũng là một nhân tố quan<br />
nhập kinh tế của Mỹ với khu vực châu Á- trọng để củng cố thêm nữa vai trò của Mỹ<br />
Thái Bình Dương. Quan trọng hơn, Mỹ có với đồng minh truyền thống này.<br />
thể dùng TPP là một “đối trọng” trong việc Ở Đông Nam Á, Tổng thống Obama<br />
đối phó với sự trỗi dậy của Trung Quốc. Vì cũng tìm cách gia tăng sự ảnh hưởng đối<br />
vậy, TPP là nỗ lực rất quan trọng trong các nước Đông Nam Á. Các nước Đông<br />
việc “Xoay trục về châu Á” của chính Nam Á cũng cần có một “chỗ dựa” tin cập<br />
quyền Barack Obama. Nỗ lực này có kết để đối phó với những “hành động leo<br />
quả bước đầu là TPP bắt đầu hình thành và thang” của Trung Quốc ở Biển Đông. Tuy<br />
chuẩn bị đi vào hoạt động. Tuy nhiên, sự nhiên, Tổng thống Obama thực hiện đường<br />
thắng lợi của Donal Trump trong cuộc bầu lối thiên về hướng một nhà kiến tạo hòa<br />
cử tổng thống tháng 11-2016 cùng tuyên bình hơn là đồng minh thực thụ với<br />
bố rút khỏi TPP của Tổng thống D.Trump ASEAN. Mỹ và ASEAN dường như chưa<br />
đã làm cho TPP đang gặp nhiều khó khăn. tìm thấy sự thật tâm của nhau. Nhưng dù<br />
4. Kết luận sao, việc các nước Việt Nam, Brunei,<br />
Đầu thế kỉ XXI, các quốc gia châu Á - Malaysia tham gia TPP và Thái Lan cũng<br />
Thái Bình Dương, đặc biệt là Trung Quốc đang muốn gia nhập vào TPP cũng sẽ làm<br />
<br />
33<br />
CHÍNH SÁCH “XOAY TRỤC VỀ CHÂU Á” CỦA MỸ THỜI KÌ TỔNG THỐNG BARACK OBAMA…<br />
<br />
<br />
cho vai trò của Mỹ ở đây tăng lên. Đó cũng Change”, Security Challenges, Vol. 6, No. 1<br />
có thể xem là một thành công trong chính (Autumn 2010).<br />
sách “Xoay trục về châu Á” của tổng thống 11. Mô t các lĩnh vực đ m phán chính của Hiệp<br />
định Đối tác xuyên Thái Bình Dương,, Nguồn:<br />
Barack Obama. http://trungtamwto.vn/tpp/ket-qua-dat-duoc-<br />
TÀI LIỆU THAM KHẢO ve-hiep-dinh-doi-tac-xuyen-thai-binh-duong-<br />
tpp-tai-hoi-nghi-cap-cao-apec-19. Truy cập<br />
1. Asia in U.S. Foreign and National Security ngày 8-3-2015.<br />
Policy in the Next Millennium, Address by 12. Susan E. ice (2013), “America’s Future in<br />
U.S. Representative Doug Bereuter, 02/02/2000. Asia”, Remarks As Prepared for Delivery by<br />
2. Đỗ Thanh Bình, Văn Ngọc Thành (đồng cb, National Security Advisor at Georgetown<br />
2012), uan hệ uốc t th i hiện đ i – nh ng University, Gaston Hall, Washington, D.C.<br />
v n đề m i đ t ra, Nxb Chính trị Quốc gia, Wednesday November 20, 2013.<br />
Hà Nội. http://www.whitehouse.gov/the-press-<br />
3. Lý Thực Cốc (1996), Mỹ thay đổi l n chi n office/2013/11/21/remarks-prepared-delivery-<br />
lược toàn cầu, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. national-security-advisor-susan-e-rice.<br />
4. Vũ Văn Hà (2008), Cục diện Châu Á Thái 13. Lê Khương Thùy, “Sự điều chỉnh chính sách<br />
Bính Dương, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. Đông Nam Á của chính quyền B. Obama”,<br />
5. Vũ Lê Thái Hoàng (2012), “Sức mạnh thông T p chí Châu Mỹ ngày nay, số 12 (2010).<br />
minh, thế kỷ Thái bình dương và học thuyết 14. Tổng thống Obama công du 3 nư c Đông<br />
Obama”, Tạp chí nghiên cứu quốc tê, số 1 Nam Á, Nguồn:<br />
(88), 3/2012. http://baoninhthuan.com.vn/diendan/36642p2<br />
6. Vũ Hoàng (2015), Mỹ - Ấn tăng hợp tác, 6c50/tong-thong-obama-cong-du-3-nuoc-<br />
Trung Quốc thêm lo âu, nguồn: dong-nam-a.htm.<br />
http://vnexpress.net/tin-tuc/the-gioi/phan- 15. Tuyên bố chung của Bộ trưởng v Trưởng các<br />
tich/my-an-tang-hop-tac-trung-quoc-them-lo- đo n đ m phán TPP sau Hội nghị Bộ trưởng<br />
au-3139955.html. t i Sydney tháng 10-2014, Nguồn:<br />
7. Hoàng Minh Hằng (2015), An ninh Đông Bắc http://trungtamwto.vn/tpp/tuyen-bo-chung-<br />
Á trư c sự trỗi dậy của Trung Quốc và sự gia cua-bo-truong-va-truong-cac-doan-dam-phan-<br />
tăng can dự châu Á của Hoa Kỳ, Nxb Khoa tpp-sau-hoi-nghi-bo-truong-tai-sydney. Truy<br />
học xã hội, Hà Nội. cập ngày 8-3-2015.<br />
8. Bùi Quốc Khánh (2-8-2013), Mỹ trở l i Thái 16. Ủy ban Thương m i quốc t Hoa Kỳ (USITC)<br />
Bình Dương: Một chính sách, hai cách gọi, công bố Báo cáo nhằm dự đoán tác động của<br />
Nguồn: Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương<br />
http://vietnamnet.vn/vn/tuanvietnam/133618/ (TPP), nguồn<br />
my-tro-lai-thai-binh-duong--mot-chinh-sach-- http://www.trungtamwto.vn/tpp/uy-ban-<br />
hai-cach-goi.html. thuong-mai-quoc-te-hoa-ky-usitc-cong-bo-<br />
9. Thùy Linh (14-10-2013), To n c nh nợ công bao-cao-nham-du-doan-tac-dong-cua-hiep-<br />
Mỹ. Nguồn: dinh-doi-t.<br />
http://kinhdoanh.vnexpress.net/tin-tuc. 17. Vnexpress (18-8-2012), ợ nư c ngo i của<br />
10. Mayang A. ahawestri (2010), “Obama’s Mỹ cao k lục. Nguồn<br />
Foreign Policy in Asia: More Continuity than http://kinhdoanh.vnexpress.net.<br />
<br />
<br />
Ngày nhận bài: 26/6/2017 Biên tập xong: 15/7/2017 Duyệt đăng: 20/7/2017<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
34<br />
ADSENSE
Thêm tài liệu vào bộ sưu tập có sẵn:
Báo xấu
LAVA
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Chịu trách nhiệm nội dung:
Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA
LIÊN HỆ
Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM
Hotline: 093 303 0098
Email: support@tailieu.vn