Chương 9: Quản lý chất thải rắn ở Viêng Chăn, thủ đô CNDCND Lào

Chia sẻ: Nguyen The Anh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:19

Thêm vào BST

Báo xấu

194
lượt xem 75
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu tham khảo về quản lý chất thải rắn ở Viêng Chăn, thủ đô CHDCND Lào

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Chương 9: Quản lý chất thải rắn ở Viêng Chăn, thủ đô CNDCND Lào

9 Qu¶n lý ChÊt th¶i R¾n ë Viªng Ch¨n, thñ ®« CHDCND Lμo E. Rootham, C. Mitchell, P. Phissamay 9.1. Giíi thiÖu vÒ n−íc Céng hoµ D©n chñ Nh©n d©n Lµo Céng hßa D©n chñ Nh©n d©n Lµo (CHDCND Lµo) lµ quèc gia n»m hoµn toµn trong ®Êt liÒn, cã diÖn tÝch 236.800 km2 vµ chung biªn giíi víi c¸c n−íc Trung Quèc, Th¸i Lan, ViÖt Nam, Cam-pu-chia vµ Mi-an-ma. Víi d©n sè 6.068.117 ng−êi vµ thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi −íc tÝnh 320 §« la Mü, ®Êt n−íc nµy hiÖn vÉn cßn lµ mét trong nh÷ng n−íc nghÌo nhÊt trong khu vùc. NÒn kinh tÕ cña Lµo chñ yÕu dùa vµo n«ng nghiÖp víi tû lÖ ®ãng gãp cña ngµnh nµy vµo tæng GDP lµ 51% vµ chiÕm 80% lùc l−îng lao ®éng cña c¶ n−íc (CIA, 2004). Bªn c¹nh diÖn tÝch n«ng nghiÖp, Lµo cßn rÊt giµu tµi nguyªn thiªn nhiªn rõng, kho¸ng s¶n vµ thñy n¨ng (Ng©n hµng ThÕ giíi, 2004). MÆc dï Lµo lµ n−íc cã tû lÖ ®« thÞ ho¸ thÊp nhÊt ë §«ng Nam ¸, 23%, nh−ng hiÖn n−íc nµy cã tèc ®é ®« thÞ hµng n¨m cao nhÊt trong khu vùc lµ 5,1% (NOARD 2001). Xu h−íng di c− tõ n«ng th«n ra thµnh thÞ cïng víi sù gia t¨ng cña khu vùc c«ng nghiÖp sÏ khiÕn cho luîng ph¸t sinh chÊt th¶i còng t¨ng theo, ®Æc biÖt lµ ë c¸c khu vùc thµnh thÞ. 9.2. C«ng t¸c qu¶n lý chÊt th¶i r¾n ë Thñ ®« Viªng-Ch¨n CHDCND Lµo cã 16 tØnh (hay cßn gäi lµ khouengs): Attapu, Bokeo, Bolikhamxai, Champasak, Houaphan, Khammouan, Louangnamtha, Louangphrabang, Oudomxai, Phongsali, Salavan, Savannakhet, Viangchan, Xaignabouli, Xekong, vµ Xiangkhoang. Ngoµi 16 tØnh nãi trªn, Lµo cßn cã mét ®Æc khu (Xaisomboun) vµ 205
mét ®« thÞ tù trÞ (Viªng-ch¨n) (CIA, 2004). Ng©n hµng Ph¸t triÓn Ch©u ¸ (2000) −íc tÝnh tû lÖ r¸c ®« thÞ CHDCND Lµo ë møc 0,75kg/ng−êi/ngµy, trong ®ã 30% lµ c¸c chÊt h÷u c¬, 30% nhùa, 15% giÊy vôn vµ 25% thuû tinh, vá ®å hép vµ c¸c kim lo¹i kh¸c. Hµm l−îng c¸c chÊt h÷u c¬ trong chÊt th¶i r¾n ®« thÞ ë Lµo cßn thÊp do phÇn lín l−îng thøc ¨n th¶i ra ®−îc tËn dông ®Ó nu«i gia sóc, thËm chÝ ®iÒu nµy cßn diÔn ra ë c¶ c¸c trung t©m ®« thÞ lín h¬n. 9.2.1 Thu gom vμ tiªu hñy r¸c th¶i ®« thÞ Thñ ®« Viªng-ch¨n cã d©n sè xÊp xØ 600.000 ng−êi vµ tû lÖ gia t¨ng ®« thÞ cao nhÊt trªn c¶ n−íc ë møc 4,7%/n¨m (UNEP 2001). Viªng-ch¨n cã tÊt c¶ 9 quËn, huyÖn nh−ng hiÖn nay c¬ së h¹ tÇng qu¶n lý chÊt th¶i chØ ®ñ phôc vô 4 quËn: Chanthaboury, Sikhottabong, Sisattanak vµ Xiasetta. ë Viªng-ch¨n, chÊt th¶i thu gom tõ c¸c hé gia ®×nh ®−îc vËn chuyÓn ®Õn b·i r¸c thµnh phè, th−êng gäi lµ “Ki- l«-mÐt sè 18”. B·i r¸c nµy ®−îc x©y dùng n¨m 1998 víi sù trî gióp cña Tæ chøc Hîp t¸c Quèc tÕ NhËt B¶n (JICA), n»m ë ki-l«-mÐt 18 tÝnh tõ trung t©m thµnh phè, víi diÖn tÝch 62 hÐc-ta. Theo dù kiÕn, b·i r¸c nµy cã thÓ ho¹t ®éng trong vßng 15 n¨m hay nãi c¸ch kh¸c, nã sÏ tiÕp tôc ho¹t ®éng ®Õn n¨m 2013 (Nanthanavon 2002). Sù gia t¨ng khèi l−îng chÊt th¶i ®−îc tiªu huû ë b·i r¸c nµy cã lÏ lµ do tû lÖ ph¸t sinh chÊt th¶i t¨ng cïng víi sù gia t¨ng cña viÖc cung øng c¸c dÞch vô thu gom r¸c. N¨m 1994, HiÖp héi r¸c th¶i Lµo (LGS), mét c«ng ty liªn doanh Th¸i Lan- Lµo, ®−îc thµnh lËp vµ lµ tæ chøc qu¶n lý chÊt th¶i ®Çu tiªn ë CHDCND Lµo. C«ng ty nµy cã tr¸ch nhiÖm thu gom vµ tiªu huû l−îng r¸c th¶i ra tõ 18 lµng x· cña huyÖn Xiasetta thuéc thµnh phè Viªng-ch¨n (Wong 2004). N¨m 1998, mét tæ chøc quÇn chóng vÒ qu¶n lý chÊt th¶i cã tªn lµ DÞch vô lµm s¹ch ®« thÞ (UCS) còng ®−îc thµnh lËp theo hiÖp ®Þnh ký kÕt gi÷a ChÝnh phñ Lµo vµ JICA (Wantabe 2004). Theo hiÖp ®Þnh, sè tiÒn 2,7 triÖu ®« la Mü quyªn gãp ®−îc sÏ dïng ®Ó n©ng cÊp h¹ tÇng qu¶n lý chÊt th¶i, bao gåm viÖc n©ng cÊp b·i r¸c thµnh phè vµ mua míi c¸c ph−¬ng tiÖn thu gom r¸c. T¹i thêi ®iÓm n¨m 2003, UCS chÞu tr¸ch nhiÖm thu gom 90% l−îng r¸c th¶i ë Viªng-ch¨n, 10% cßn l¹i do LGS ®¶m nhiÖm (Wong 2004). C¸c møc phÝ thu gom r¸c th¶i cña UCS ®−îc tr×nh bµy trong b¶ng 9.1. 206
B¶ng 9.1. C¸c møc phÝ thu gom r¸c ë Thñ ®« Viªng-Ch¨n Møc phÝ Chi tiÕt TÇn xuÊt thu phÝ (kip/kg) 1 C¸c doanh nghiÖp t− nh©n, chî vµ hé gia ®×nh 80 1 th¸ng/lÇn. 2 ChÝnh phñ, c¸c tæ chøc quÇn chóng (Héi phô 50 1 th¸ng/lÇn. n÷, §oµn thanh niªn), c¬ quan thuéc së h÷u nhµ n−íc, nhµ thê vµ ®Òn chïa 3 §¹i sø qu¸n vµ c¸c tæ chøc quèc tÕ 1000 1 th¸ng/lÇn. Nguån: DÞch vô lμm s¹ch ®« thÞ, HiÖp®Þnh 1804/CP., 2000. MÆc dï c¸c tæ chøc thu gom r¸c th¶i t− nh©n vµ nhµ n−íc vÉn ®ang ho¹t ®éng nh−ng theo −íc tÝnh cña Nanthanavone (2000), hiÖn chØ cã 30% sè hé gia ®×nh ë Viªng-ch¨n tham gia sö dông dÞch vô thu gom r¸c th¶i nµy. B¶ng 9.2. MËt ®é thu gom r¸c th¶i sinh ho¹t ë Thñ ®« Viªng-Ch¨n Sè hé tham gia hîp ®ång Tû lÖ hé gia ®×nh QuËn/huyÖn Tæng sè hé gia ®×nh dÞch vô thu gom r¸c tham gia hîp ®ång Chanthaboury 11.330 5.007 44% Sikhottabong 13.995 2.425 85% Sisattanak 10.441 2.587 15% Xaysettha 9.088 3.304 36% Tæng 44.854 13.323 30% Nguån: DÞch vô lμm s¹ch ®« thÞ, V¨n b¶n sè 177. Do c¬ së h¹ tÇng cho qu¶n lý chÊt th¶i hÇu nh− kh«ng ®−îc ®Çu t− nªn uy tÝn dÞch vô thu gom r¸c th¶i kh«ng cao, thªm vµo ®ã c¸c trang thiÕt bÞ còng kh«ng ®−îc b¶o tr× th−êng xuyªn (ADB 2000). Trong mét sè tr−êng hîp, nguyªn nh©n cña sù thiÕu v¾ng c¸c dÞch vô thu gom r¸c lµ khã kh¨n cña c¸c ph−¬ng tiÖn giao th«ng dïng ®Ó thu gom r¸c th¶i khi tiÕp cËn víi c¸c khu vùc d©n c−. Víi mét sè Ýt c¸c tr−êng hîp, l−îng r¸c nÕu kh«ng ®−îc thu gom th× sÏ ®−îc tiªu huû nhê viÖc 207
kÕt hîp c«ng t¸c t¸i chÕ ë khu vùc t− nh©n vµ phi chÝnh thøc víi s¶n xuÊt ph©n bãn cho n«ng nghiÖp vµ trång trät hé gia ®×nh. L−îng r¸c cßn l¹i ®−îc tiªu huû b»ng c¸ch ®èt ch¸y hoÆc ®æ ®èng trong c¸c hè tròng hoÆc th¶i ra c¸c ao, hå, n¬i chøa n−íc. Nh×n chung, tÇn xuÊt ho¹t ®éng cña dÞch vô thu gom r¸c tíi c¸c hé gia ®×nh lµ 1 tuÇn 1 lÇn; tuy vËy, ®èi víi c¸c doanh nghiÖp hay cöa hµng bu«n b¸n cã vÞ trÝ trªn c¸c ®−êng phè lín, viÖc thu gom r¸c cã thÓ ®−îc tiÕn hµnh hµng ngµy. Th«ng th−êng, vµo ngµy ®æ r¸c, c¸c hé ®Òu ®Æt 2 hoÆc 3 thïng r¸c ®an b»ng tre chøa ®ñ mäi lo¹i r¸c lÉn lén ra gÇn ®−êng. Nh÷ng ng−êi ®i thu gom r¸c th−êng ®Õn c¸c b·i r¸c ®Ó nhÆt nh÷ng vËt liÖu cã thÓ t¸i chÕ vµ cã thÓ ®em b¸n ®−îc cho nh÷ng ng−êi ®i bu«n phÕ liÖu. Nanthanavone (2002) −íc tÝnh nh÷ng ng−êi nhÆt r¸c, hay cßn gäi lµ nh÷ng ng−êi bíi , quÐt r¸c, nhÆt ®−îc 20 tÊn trong tæng sè 120 tÊn r¸c ®−îc chuyÓn ®Õn b·i r¸c hµng ngµy. Tuy nhiªn, Lµo l¹i rÊt h¹n chÕ vÒ kh¶ n¨ng tËn dông c¸c chÊt cã thÓ t¸i chÕ ®−îc lµm nguyªn liÖu th«, trõ vá chai Bia Lµo vµ vá hép ®å uèng nhÑ ®−îc tr¶ l¹i cho xÝ nghiÖp s¶n xuÊt ®Ó t¸i sö dông. Thªm vµo ®ã, mét sè lo¹i nhùa, giÊy vôn vµ kim lo¹i còng ®−îc t¸i chÕ trong c«ng nghiÖp. VÝ dô, C«ng ty TNHH C«ng nghiÖp ThÐp Viªng-ch¨n th−êng mua kim lo¹i vôn vÒ ®Ó nÊu thÐp. 9.2.2 T¸i chÕ vμ t¸i sö dông chÊt th¶i C¸c chÊt th¶i cã thÓ t¸i chÕ ®−îc thu gom vµ chuyÓn tíi khu vùc t− nh©n vµ phi chÝnh thøc vµ hÇu hÕt ®−îc xuÊt khÈu sang Th¸i Lan vµ ViÖt Nam. MÆc dï ngµnh th−¬ng m¹i vµ mua b¸n c¸c chÊt t¸i chÕ ë Viªng-ch¨n diÔn ra rÊt s«i ®éng ho¹t ®éng nµy l¹i kÐm hiÖu qu¶ ë c¸c ®« thÞ cÊp 2 (Luang Prabang, Thakhet, Savannakhet, Pakse) cña Lµo do c¸c c«ng ty vµ c¸ nh©n thu mua cña n−íc ngoµi gÆp nhiÒu khã kh¨n trong viÖc tiÕp cËn víi nguån vËt liÖu cã thÓ t¸i chÕ ë c¸c cïng s©u, vïng xa (ADB 2000). Mét vÊn ®Ò n÷a mµ c¸c nhµ xuÊt khÈu vËt liÖu t¸i chÕ gÆp ph¶i chÝnh lµ c¸c rµo c¶n th−¬ng m¹i vÒ xuÊt khÈu nhùa. ChÝnh phñ Th¸i Lan ®¸nh thuÕ nhËp khÈu qu¸ nÆng ®èi víi mét sè lo¹i nhùa nhÊt ®Þnh, ®Æc biÖt lµ lo¹i nhùa ®−îc lµm s¹ch vµ c¾t miÕng nhá b»ng m¸y c¾t tr−íc khi xuÊt khÈu (trong tr−êng hîp nµy, sè nhùa ®ã ®−îc liÖt kª vµo lo¹i s¶n phÈm ®· qua chÕ biÕn chø kh«ng ph¶i lµ nguyªn liÖu th«). Phøc t¹p h¬n, Th¸i Lan cßn kh«ng chÊp nhËn c¸c lo¹i nhùa ch−a ®−îc lµm s¹ch vµ ch−a qua chÕ biÕn v× nhùa nµy ®−îc coi lµ nguy 208
h¹i ®èi víi søc khoÎ con ng−êi. HiÖn nay c¸c cÊp cã thÈm quyÒn vÒ qu¶n lý chÊt th¶i vµ c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ quan t©m ®Õn Lµo ®ang nç lùc vËn ®éng hµnh lang ®Ó Bé C«ng nghiÖp Th¸i Lan gi¶m thuÕ nhËp khÈu ®èi víi mÆt hµng nµy cña Lµo nh»m khuyÕn khÝch viÖc t¸i chÕ c¸c lo¹i phÕ liÖu (Manivong, 2002; Nanthanavone, 2002; Vieng Kham, 2002). Viªng-ch¨n hiÖn cã 4 c¬ së bu«n b¸n c¸c vËt liÖu t¸i chÕ n»m gÇn b·i ch«n lÊp r¸c, c¸c c¬ së nµy nhËn thu mua phÕ liÖu tõ nh÷ng ng−êi nhÆt r¸c vµ c¸c c«ng nh©n thu gom r¸c, hä ph¶i bíi vµ t×m nhÆt c¸c lo¹i kim lo¹i vôn, nhùa, v¶i sîi, giÊy, b×a cøng vµ thuû tinh. NhiÒu lµng ë Viªng-ch¨n cßn cã mét cöa hµng mua b¸n c¸c chÊt t¸i chÕ ®Ó c¸c hé gia ®×nh mang phÕ liÖu ®Õn b¸n; mét sè hé kh¸c l¹i b¸n r¸c th¶i cã thÓ t¸i chÕ ®−îc cña gia ®×nh m×nh cho nh÷ng ng−êi phÕ th¶i kÐo xe bß ®Õn tõng nhµ ®Ó thu mua. 9.2.3 C¸c dù ¸n t¸i chÕ chÊt th¶i ë Viªng-ch¨n Trong n¨m 2001, mét dù ¸n vÒ nhµ m¸y t¸i chÕ chÊt th¶i ®· ®−îc Trung t©m §µo t¹o Ph¸t triÓn Ho¹t ®éng (PADETC) 1 khëi x−íng ®Ó thóc ®Èy c«ng t¸c t¸i chÕ chÊt th¶i ë 3 céng ®ång lµng (Meuang Va Tha, Xiang Nhune, vµ Phonesinouane) vµ 3 tr−êng trong c¸c huyÖn gÇn trung t©m cña Viªng-ch¨n. Giai ®o¹n ®Çu cña dù ¸n tËp trung vµo viÖc ph¸t triÓn n¨ng lùc cho khu vùc t− nh©n ®Ó xö lý c¸c chÊt cã thÓ t¸i chÕ vµ l¾p ®Æt, tæ chøc ho¹t ®éng cho c¸c x−ëng t¸i chÕ trong 3 lµng thö nghiÖm vµ 3 tr−êng. C¸c x−ëng t¸i chÕ nµy thu mua thuû tinh, nhùa, giÊy vµ kim lo¹i phÕ phÈm tõ d©n chóng vµ b¸n c¸c nguyªn liÖu thu mua ®−îc ®ã cho x−ëng t¸i chÕ t− nh©n, x−ëng nµy cã tªn lµ Chareon Lµo. X−ëng t¸i chÕ cña lµng do mét ®éi t×nh nguyÖn ®−îc lùa chän tõ chi nh¸nh cña c¸c tæ chøc quÇn chóng ®Þa ph−¬ng nh− Héi phô n÷, §oµn thanh niªn vµ An ninh qu¶n lý. Ngoµi c¸c t×nh nguyÖn viªn nãi trªn, x−ëng cßn cã c¶ c¸c t×nh nguyÖn viªn trÎ ®−îc PADETC ®µo t¹o, gäi lµ ‘KiÕn xanh’. Nh÷ng thanh niªn nµy ®ãng vai trß qu¶ng c¸o vµ tæ chøc ho¹t ®éng cho x−ëng (Somphone 2003). 1 C¸c ®èi t¸c kh¸c bao gåm Uû ban Ph¸t triÓn Thµnh thÞ vµ N«ng th«n (RUDC); ChÝnh QuyÒn Ph¸t triÓn §« thÞ Viªng-ch¨n (VUDA); Chareon Lµo, mét c«ng ty xuÊt khÈu chÊt th¶i t¸i chÕ, chÝnh quyÒn x· vµ hiÖu tr−ëng c¸c tr−êng tham gia vµo dù ¸n (UNDP, 2002). 209
Môc tiªu cuèi cïng cña dù ¸n lµ thóc ®Èy c¸c ho¹t ®éng t¸i chÕ ®ång thêi t¹o thu nhËp cho c¸c x· tham gia vµo dù ¸n, tuy nhiªn t¹i thêi ®iÓm n¨m 2003, môc tiªu nµy vÉn ch−a ®¹t ®−îc. ë x· Meung Va Tha, x−ëng t¸i chÕ x· gÇn ®©y míi b¾t ®Çu ®i vµo ho¹t ®éng vµ ®éi ngò qu¶n lý ®Þa ph−¬ng ®· ph¶i thay thÕ rÊt nhiÒu thµnh viªn do yªu cÇu cña khèi l−îng c«ng viÖc ngµy cµng lín trong ®iÒu hµnh ho¹t ®éng cña kho. §èi víi tr−êng hîp cña x· Xiang Nhune, x−ëng t¸i chÕ lóc ®ã kh«ng ho¹t ®éng do hé gia ®×nh chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ ®iÒu hµnh ho¹t ®éng cña x−ëng trong x· bÞ èm nÆng. Tuy vËy, ë x· Phonesenouane, theo tÊt c¶ c¸c bªn liªn quan, dù ¸n ®· ho¹t ®éng rÊt thµnh c«ng. X−ëng t¸i chÕ cã cã chøc n¨ng nh− mét kho chøa, t¹i ®ã ng−êi d©n ®−îc chÝnh quyÒn x· khuyÕn khÝch mang c¸c chÊt th¶i cã thÕ t¸i chÕ ®−îc ®Õn b¸n. B¶ng 9.4 liÖt kª gi¸ gÇn ®óng cña c¸c vËt liÖu cã thÓ t¸i chÕ vµ so s¸nh víi c¸c ph−¬ng thøc t¸i chÕ kh¸c s½n cã trong lµng. B¶ng 9.4. B¶ng gi¸ t−¬ng ®èi c¸c vËt liÖu t¸i chÕ, X· Phonesenouane MÉu vËt liÖu t¸i chÕ Kho t¸i chÕ cña x∙ Cöa hµng t− nh©n Ng−êi thu mua l−u ®éng Thuû tinh Chai Soda - 200 kip/chai 100 kip/chai Bia Lµo (chai to) - 300 kip/chai 150 kip/chai Bia Lµo (chai nhá) - 250 kip/chai 50 kip/chai §å uèng cã cån (chai to) - 400 kip/chai 200 kip/chai Nhùa Chai n−íc tr¾ng 1500 kip/kg 1500 kip/kg 500 kip/kg C¸c lo¹i chai, lä hép 300 kip/kg 400 kip/kg 200 kip/kg b»ng nhùa kh¸c GiÊy/B×a cøng B×a cøng 250 kip/kg 400 kip/kg 200 kip/kg Kim lo¹i B×nh, can nh«m 4000 kip/kg 700 kip/kg 4000 kip/kg Kim lo¹i vôn 150-200 kip/kg 500 kip/kg 400 kip/kg Nguån: Rootham, 2003 210
Mét nghiªn cøu thùc hiÖn n¨m 2003 ®· ph¸t hiÖn r»ng tû lÖ tham gia vµo c¸c dù ¸n x−ëng t¸i chÕ cßn thÊp (Roothan, 2003). Nguyªn nh©n cña vÊn ®Ò nµy lµ sù trµn lan vµ thay thÕ cña c¸c h×nh thøc b¸n hµng kh¸c, ®Æc biÖt lµ ho¹t ®éng th−êng xuyªn cña nh÷ng ng−êi thu mua chÊt th¶i l−u ®éng. Hä mua trùc tiÕp c¸c phÕ phÈm tõ hé gia ®×nh vµ ®iÒu nµy râ rµng lµ thuËn tiÖn h¬n víi ng−êi d©n trong x·. H¬n n÷a, c¸c cöa hµng thu mua phÕ liÖu cña ®Þa ph−¬ng th−êng chµo gi¸ cao h¬n gi¸ cña x−ëng t¸i chÕ ®èi víi mét sè mÆt hµng. Do vËy, viÖc t¸i chÕ chÊt th¶i ë c¸c c¬ së t− nh©n thuËn tiÖn vµ mang l¹i nhiÒu lîi nhuËn h¬n. Tuy nhiªn, chóng ta kh«ng nªn nh×n nhËn vÊn ®Ò nµy theo chiÒu h−íng tiªu cùc bëi lÏ môc tiªu trªn cuèi cïng cña dù ¸n chÝnh lµ thóc ®Èy c¸c ho¹t ®éng t¸c t¸i chÕ vµ toµn bé c¸c ho¹t ®éng nµy, trªn thùc tÕ, ®· kh¸ cao do cã sù quan t©m vµ tham gia cña c¸c khu vùc t− nh©n vµ phi chÝnh thøc. Do ®ã ®ãng gãp cña khu vùc phi chÝnh thøc vµo viÖc gi¶m thiÓu l−îng chÊt th¶i tån ®äng ë b·i r¸c thµnh phè cÇn ®−îc c«ng nhËn vµ ®¸nh gi¸ ®óng møc. Tuy nhiªn, tû lÖ tham gia ë c¸c kho t¸i chÕ céng ®ång vÉn thÊp do mét sè d©n trong x· kh«ng cã thêi gian vµ ng¹i ph©n lo¹i r¸c, v× vËy hä th−êng ®em vøt r¸c tËp trung ë c¸c b·i ch«n lÊp ®Ó tiªu huû. 9.2.4 ChÕ biÕn ph©n compost Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, Lµo ®· b¾t ®Çu thùc hiÖn mét sè dù ¸n thö nghiÖm vÒ chÕ biÕn ph©n compost do c¸c tæ chøc tµi trî quèc tÕ khëi x−íng. C¸c Dù ¸n Qu¶n lý ChÊt th¶i MCTPC/UNDP/NORAD khëi x−íng n¨m 1997 ®· t¹o ra ®−îc hÖ thèng hÖ thèng qu¶n lý chÊt th¶i ë 4 ®« thÞ cÊp 2 lµ Luang Prabang, Thakhek, Savanakhet vµ Paske. Mét phÇn dù ¸n nµy cßn bao gåm c¶ nghiªn cøu vÒ tÝnh kh¶ thi cña viÖc ®−a thªm c¸c ho¹t ®éng chÕ biÕn ph©n compost vµo c¸c hÖ thèng qu¶n lý chÊt th¶i ë c¸c thµnh phè nµy. Bªn c¹nh ®ã, Trung t©m §µo t¹o ph¸t triÓn ho¹t ®éng, liªn kÕt víi c¸c bªn liªn quan kh¸c, ®· khëi x−íng mét dù ¸n chÕ biÕn ph©n compost, sö dông chÊt th¶i h÷u c¬ tõ c¸c hé gia ®×nh lµm nguyªn liÖu vµ ¸p dông kü thuËt chÕ biÕn ph©n compost b»ng vi khuÈn (vermi-composting) t¹i tr−êng Nong Bothon, thñ ®« Viªng-ch¨n. ChÕ biÕn ph©n compost tõ c¸c chÊt th¶i h÷u c¬ ë ®« thÞ kh«ng ph¶i lµ mét kh¸i niÖm míi ®èi víi ng−êi d©n Ch©u ¸. Vµo nh÷ng n¨m 70 vµ 80, nhiÒu nhµ m¸y c¬ häc chÕ biÕn ph©n compost quy m« lín ®· ®−îc x©y dùng ë nhiÒu thµnh phè lín cña Ch©u ¸ còng nh− Ch©u Phi vµ Trung §«ng. Tuy nhiªn, hÇu hÕt c¸c nhµ m¸y 211
nµy kh«ng tån t¹i ®−îc l©u vµ mét sè kh«ng ho¹t ®éng hÕt c«ng suÊt (Furedy 2002). Trªn thùc tÕ, c¸c lo¹i h×nh nhµ x−ëng chÕ biÕn ph©n compost nµy ®ßi hái vèn ®Çu t− lín vµ thÞ tr−êng bÞ b·o hoµ ®· lµm gi¶m nhu cÇu s¶n phÈm. ViÖc thay thÕ c¸c bé phËn m¸y mãc cò hay nhËp khÈu c«ng nghÖ míi qu¸ tèn kÐm vµ do ®ã nhiÒu thµnh phè nhËn thÊy viÖc ngõng ho¹t ®éng c¸c c¬ së chÕ biÕn ph©n compost nµy cã lîi h¬n c¶. Do thÊt b¹i cña nh÷ng viÖc lµm tr−íc ®©y, c¸c s¸ng kiÕn míi vÒ chÕ biÕn ph©n compost hiÖn tËp trung vµo c¸c ho¹t ®éng quy m« nhá dùa vµo céng ®ång, tËn dông c¸c c«ng ®o¹n tËp trung lao ®éng víi sè vèn ®Çu t− kh«ng ®¸ng kÓ. Tuy nhiªn, qu¸ tr×nh triÓn khai vÉn n¶y sinh mét sè vÊn ®Ò liªn quan ®Õn quy m« ho¹t ®éng, ®ã chÝnh lµ viÖc “thiÕu chÝnh s¸ch −u tiªn ®Ó khuyÕn khÝch c¸c c¬ së chÕ biÕn chÊt th¶i tiÕp tôc ph©n lo¹i r¸c kh« vµ r¸c Èm −ít, c¸c vÊn ®Ò n¶y sinh trong viÖc n¾m b¾t tiªu chuÈn vÒ chÊt l−îng cña chÊt th¶i theo yªu cÇu, vµ thiÕu n¨ng lùc tiÕp thÞ s¶n phÈm víi møc gi¸ ®ñ ®Ó ®em l¹i lîi nhuËn” (Puredy, 2002). Lardinois vµ Marchand (2000) nghiªn cøu vÊn ®Ò rÊt s©u vµ sau khi ®· kiÓm tra b»ng chøng ë c¸c thµnh phè Bangalore, Kathmandu vµ Manila, hai «ng cho r»ng c¸c xÝ nghiÖp chÕ biÕn ph©n compost nhá kh«ng s¶n xuÊt ®ñ l−îng ph©n compost ®Ó ®øng v÷ng trªn thÞ tr−êng, h¬n n÷a còng kh«ng lµm gi¶m ®¸ng kÓ l−îng r¸c th¶i ph¶i ®em tiªu huû ë c¸c b·i ch«n lÊp. Tuy nhiªn, mét sè c¬ së chÕ biÕn ph©n compost theo h−íng ph©n cÊp víi quy m« nhá h¬n ®· chøng tá kh¶ n¨ng v÷ng vµng vÒ tµi chÝnh cña m×nh. VÊn ®Ò ChÊt th¶i, nghiªn cøu ®−îc dùa trªn tæ chøc phi chÝnh phñ ë Dhaka, Bangladesh, ®· khëi x−íng mét dù ¸n thö nghiÖm vµo n¨m 1995 vÒ lång ghÐp ho¹t ®éng chÕ biÕn ph©n compost theo h−íng ph©n cÊp dùa vµo céng ®ång víi c«ng t¸c thu gom lÇn mét c¸c chÊt th¶i r¾n vµ ®· chøng tá ®−îc r»ng s¸ng kiÕn chÕ biÕn ph©n compost theo h−íng ph©n cÊp cã nhiÒu kh¶ n¨ng thµnh c«ng nÕu ®−îc lªn kÕ ho¹ch hîp lý, tµi trî ®Çy ®ñ, vµ ®−îc sù trî gióp cña chÝnh phñ (Enayetullah, I. Vµ M. Sinha, 1999). 9.2.5 C¸c dù ¸n chÕ biÕn ph©n compost ë Viªng-ch¨n N¨m 2003, dù ¸n Kinh tÕ chÊt th¶i kÕt hîp víi Héi §ång Khoa häc Quèc gia ë Viªng-ch¨n ®· khëi x−íng mét nghiªn cøu ®Ó x¸c ®Þnh tÝnh kh¶ thi cña viÖc chÕ ph©n compost tõ r¸c th¶i gom ngoµi chî. Dù ¸n nµy tËp trung chñ yÕu vµo 3 chî lín cña thµnh phè lµ Thongkhankham, Khuadin vµ That Luang. 212
H×nh 9.1. B¶n ®å c¸c khu chî cña Viªng-Ch¨n. Nguån: Wong, 2004. HiÖn nay, chÊt th¶i tõ nh÷ng quÇy b¸n hµng rong ®−îc thu gom vµ vËn chuyÓn ®Õn b·i r¸c thµnh phè. MÆc dï mét sè s¶n phÈm nh− chai nhùa ®ùng n−íc vµ thïng c¸c-t«ng ®−îc nh÷ng ng−êi b¸n hµng rong vµ c«ng nh©n r¸c ë khu vùc kh«ng chÝnh thøc thu gom nh−ng vÉn cßn tån t¹i mét l−îng lín r¸c th¶i cÇn ®−îc vËn chuyÓn vÒ b·i ch«n lÊp r¸c mçi ngµy. Mét nghiªn cøu ®· −íc tÝnh r»ng l−îng r¸c trung b×nh ph¸t sinh hµng ngµy ë Chî S¸ng Sím (EMM) n»m ngay sau chî Thongkhankham lµ 54 tÊn/ngµy (Chora, 2004). 2 Theo quy m« cña b·i ch«n lÊp r¸c, tæng tû lÖ ph¸t sinh chÊt th¶i cña c¸c chî Khuadin, Thongkhankham vµ That Luang lÇn l−ît lµ 3; 3,3; vµ 3,9 tÊn/ngµy (Wong, 2004). MÆc dï c¸c con sè chÝnh thøc liªn 2 Con sè nµy lµ tæng l−îng chÊt th¶i ph¸t sinh theo −íc tÝnh trong vßng 9 ngµy ë Chî S¸ng Sím. T¸c gi¶ thõa nhËn nh÷ng h¹n chÕ trong c«ng t¸c ®Þnh l−îng chÊt th¶i ph¸t sinh, vµ do ®ã bÊt kú con sè nµo còng chØ ®−îc coi lµ −íc tÝnh. 213
quan ®Õn tû lÖ thµnh phÇn chÊt th¶i h÷u c¬ cña c¸c khu chî nµy ch−a ®−îc thu thËp nh−ng kh¶o s¸t vÒ Chî S¸ng Sím ®· ph¸t hiÖn ra r»ng mét tû lÖ lín trong tæng l−îng r¸c cña chî nµy lµ r¸c h÷u c¬, kho¶ng 55 ®Õn 59% chÊt th¶i h÷u c¬ thu ®−îc lµ tõ nguån gom cña nh÷ng ng−êi b¸n hµng rong (Chopra, 2004). Do vËy, chÊt th¶i h÷u c¬ cÇn ®−îc sö dông mét c¸ch hiÖu qu¶ h¬n ®Ó t¹o ra c¸c s¶n phÈm ph©n compost võa mang l¹i lîi Ých kinh tÕ võa cã lîi cho m«i tr−êng. Mét nghiªn cøu ®· ®−îc tiÕn hµnh nh»m x¸c ®Þnh hÖ thèng qu¶n lý r¸c th¶i hiÖn cã t¹i c¸c chî vµ c¸c c¸ch thùc hiÖn viÖc ph©n lo¹i r¸c (Wong 2004). Nghiªn cøu chØ ra 3 c¸ch thùc hiÖn viÖc ph©n lo¹i r¸c t¹i Viªng-ch¨n nh− sau: ph©n lo¹i vµ xö lý t¹i nguån c¸c lo¹i r¸c th¶i h÷u c¬, ph©n lo¹i t¹i nguån sau ®ã chuyÓn ®i n¬i kh¸c xö lý, vµ cuèi cïng lµ vËn chuyÓn ngay ®Õn n¬i kh¸c ®Ó xö lý. C¸c nhµ nghiªn cøu thÊy r»ng chi phÝ vËn chuyÓn chÊt th¶i ®ãng vai trß ®¸ng kÓ trong viÖc lµm t¨ng chi phÝ cña viÖc vËn chuyÓn r¸c ®Ó xö lý ë n¬i kh¸c thay v× xö lý t¹i chç vµ v× vËy cÇn chó ý tíi vÞ trÝ ®Æt c¬ së chÕ biÕn so víi ®Þa ®iÓm nguån ph¸t sinh r¸c th¶i h÷u c¬. §Ó x¸c ®Þnh kh¶ n¨ng tån t¹i cña hai lo¹i h×nh xö lý r¸c, t¹i chç vµ vËn chuyÓn sau ®ã xö lý r¸c th¶i t¹i n¬i kh¸c, mét nghiªn cøu kh¸c ®· ®−îc tiÕn hµnh, ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng tµi chÝnh cña ho¹t ®éng xö lý chÊt th¶i t¹i c¸c khu vùc ®−îc lùa chän thÝ ®iÓm. C¸c nhµ nghiªn cøu thÊy r»ng xö lý chÊt th¶i t¹i nguån (kh«ng cÇn thu gom tËp trung vÒ mét ®Þa ®iÓm) ë c¸c ®iÓm xö lý r¸c riªng biÖt trong chî sÏ lµ lùa chän cã tÝnh hiÖu qu¶ vÒ kinh tÕ nhÊt cho c«ng t¸c xö lý r¸c th¶i t¹i Viªng- Ch¨n. CÇn l−u ý r»ng mÆc dï viÖc chÕ biÕn ph©n compost theo h−íng ph©n cÊp vµ b¸n ra thÞ tr−êng mang l¹i lîi nhuËn rßng nh−ng kho¶n l·i ®ã nhá vµ chØ chªnh lÖch kh«ng ®¸ng kÓ so víi chi phÝ vÒ vèn, chi phÝ ho¹t ®éng vµ b¶o tr× m¸y mãc, h¬n n÷a gi¸ b¸n s¶n phÈm ph©n compost sÏ ¶nh h−ëng ®Õn kh¶ n¨ng ®øng v÷ng cña mét c¬ së chÕ biÕn ph©n compost trong thµnh phè; ®iÒu nµy sÏ ®−îc minh ho¹ ë b¶ng d−íi ®©y, ¸p dông ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®é c¶m øng: 214
B¶ng 9.5. Tæng kÕt chi phÝ vµ lîi nhuËn cña c«ng t¸c xö lý chÊt th¶i t¹i c¸c chî (khung thêi gian 20 n¨m, l·i xuÊt 12%, ®¬n vÞ USD) Xö lý r¸c tËp trung Xö lý r¸c tËp trung Xö lý r¸c Xö lý r¸c C¸c môc t¹i c¸c b·i ch«n t¹i c¸c b·i ch«n lÊp kh«ng tËp trung ngay t¹i chî lÊp ngoµi ®« thÞ trong ®« thÞ trong ®« thÞ Vèn ($) 48,782 48,553 47,160 31,648 Vèn hµng n¨m ($/n¨m) 7,049 7,019 6,533 4,291 Chi phÝ O&M ($/n¨m) 30,322 24,787 37,346 23,385 Lîi nhuËn ($/n¨m) 27,886 27,886 27,886 27,886 Lîi nhuËn thùc ($/n¨m) -9,486 -3,920 -15,993 210 Nguån: Kwon, 2005 B¶ng 9.6. Tæng hîp kÕt qu¶ ph©n tÝch ®é c¶m øng Lîi nhuËn thùc hµng n¨m ($) Xö lý r¸c tËp Xö lý r¸c tËp Xö lý r¸c kh«ng Xö lý r¸c Gi¸ trÞ gi¶ thuyÕt* trung t¹i b·i trung t¹i b·i tËp trung trong ngay t¹i ch«n lÊp ch«n lÊp trong ®« thÞ chî ngoµi ®« thÞ ®« thÞ Tr−êng hîp c¬ b¶n1) -9,486 -3,920 -15,993 210 r2) = 8%, n3) = 30n¨m -7,494 -1,938 -13,955 1,614 r = 15%, n = 10n¨m -12,156 -6,575 -18,857 -1,805 10% t¨ng tæng chi phÝ -12,518 -6,398 -19,727 -2,129 10% gi¶m tæng chi phÝ -5,749 -739 -11,605 2,977 0.02 USD/kg chi phÝ -20,436 -14,870 -26,943 -10,740 xö lý r¸c th¶i 3 USD/tÊn chi phÝ ch«n -5,836 -270 -12,343 3,860 r¸c th¶i * C¸c gi¸ trÞ kh«ng ®−îc cung cÊp th«ng sè trong mçi cét cã gi¸ trÞ b»ng tr−êng hîp c¬ b¶n 1) Møc l·i 12%, tr¶ dÇn trong 20 n¨m, $0.06/kg gi¸ xö lý r¸c th¶i, 1 USD/tÊn chi phÝ ch«n r¸c th¶i 2) Møc l·i 3) Thêi gian tr¶ dÇn Nguån: Kwon, 2005 215
Trong b¶ng trªn, Kwon (2005) thÓ hiÖn møc ®é ¶nh h−ëng cña viÖc t¨ng hay gi¶m 0.02 ®«la trªn 1 kg r¸c th¶i ®−îc xö lý ®èi víi toµn bé lîi nhuËn thùc cña khu vùc xö lý r¸c (gi¶ ®Þnh r»ng tÊt c¶ c¸c th«ng sè cßn l¹i lµ c©n b»ng, kh«ng ®æi). §ång thêi con sè nµy còng thÓ hiÖn ¶nh h−ëng tÝch cùc cña viÖc t¨ng chi phÝ ch«n r¸c ®èi víi doanh thu hµng n¨m. Ngoµi ra, nh÷ng thay ®æi nhá trong tæng chi phÝ vËn hµnh sÏ ¶nh h−ëng tíi lîi nhuËn rßng hµng n¨m cña c¸c khu vùc xö lý chÊt th¶i t¹i Viªng-ch¨n. Do vËy, c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh dù ¸n cÇn hiÓu r»ng mÆc dï h×nh thøc xö lý r¸c kh«ng tËp trung ®−îc thùc hiÖn t¹i Viªng-ch¨n lµ cã thÓ tån t¹i nh−ng gi¸ c¶ gi÷a viÖc xö lý chÊt th¶i trong vµ ngoµi ®« thÞ cã nhiÒu chªnh lÖch. Mét ph−¬ng ph¸p tÝch cùc ®Ó t¨ng c−êng kh¶ n¨ng thµnh c«ng trong c«ng t¸c xö lý chÊt th¶i t¹i Viªng-ch¨n lµ t¨ng phÝ ch«n lÊp r¸c t¹i c¸c b·i ch«n lÊp. Kwon kiÕn nghÞ nªn t¨ng phÝ ®Ó ban ®iÒu hµnh c¸c chî tham gia tÝch cùc h¬n vµo ch−¬ng tr×nh xö lý chÊt th¶i, ch¼ng h¹n hä cã thÓ ®−a ra c¸c s¸ng kiÕn nh»m gi¶m l−îng r¸c th¶i sÏ ®−îc vËn chuyÓn tíi c¸c khu ch«n lÊp r¸c cña chî. Ngoµi ra, cÇn thay ®æi c¬ cÊu tÝnh phÝ ch«n lÊp r¸c, nªn tÝnh theo ®¬n vÞ tÊn thay cho ®¬n vÞ xe, ®iÒu nµy còng sÏ khuyÕn khÝch c¸c ban qu¶n lý chî cã ph−¬ng thøc ph©n lo¹i chÊt th¶i h÷u c¬ nÆng vµ chÊt th¶i v« c¬. H¬n n÷a, ®Ó ®¶m b¶o c«ng t¸c xö lý chÊt th¶i kh«ng cÇn tËp trung ®−îc thùc hiÖn thµnh c«ng, cÇn cã c¸c ph−¬ng thøc phï hîp ®Ó ph©n lo¹i chÊt th¶i, ®Æc biÖt lµ ph©n lo¹i t¹i nguån ph¸t sinh. Nghiªn cøu tiÕp theo ®−îc tiÕn hµnh ®· x¸c ®Þnh vµ nªu lªn t©m lý, quan ®iÓm cña nh÷ng ng−êi b¸n hµng vÒ viÖc ph©n lo¹i r¸c th¶i t¹i nguån ph¸t sinh, t¹i chÝnh c¸c cöa hµng cña hä trong chî. (Evangelista, 2004). Mét nghiªn cøu trªn 100 c¸c nh©n t¹i c¸c chî nãi trªn ®· cho thÊy 33 % ng−êi ®−îc hái hiÖn ®· thùc hiÖn viÖc ph©n laäi r¸c th¶i nµy. PhÇn lín c¸c chñ cöa hµng cho biÕt hä sau khi ph©n lo¹i , r¸c th¶i nµy ®−îc b¸n víi gi¸ tõ 1000 ®Õn 10000 Kip Lµo, chñ yÕu lµ b¸n cho n«ng d©n. Do vËy, mét sè chñ cöa hµng kh«ng s·n sµng cung cÊp r¸c th¶i cho ch−¬ng tr×nh xö lý nÕu nh− hä kh«ng ®−îc chi mét kho¶n cho l−¬ng r¸c th¶i lÏ ra hä cã thÓ b¸n ®−îc.Tuy nhiªn khi ®−îc hái lµ ®ång ý, kh«ng ®ång ý, kh«ng quan t©m hay kh«ng biÕt tíi nh÷ng ý kiÕn ®−îc liÖt kª trong b¶ng 9.7, c¸c ph−¬ng thøc khuyÕn khÝch b»ng tµi chÝnh ®èi víi c¸c ®èi t−îng tham gia th× chØ cã 40 % (con sè thÊp nhÊt) c¸c chñ cöa hµng ®ång ý r»ng hä nªn ®−îc chi tr¶ cho viÖc ph©n lo¹i r¸c th¶i. 216
B¶ng 9.7. BiÖn ph¸p khuyÕn khÝch tham gia ch−¬ng tr×nh ph©n lo¹i r¸c th¶i t¹i nguån §Ò môc §ång ý Kh«ng Kh«ng Kh«ng ®ång ý quan t©m biÕt SÏ tham gia nÕu c¸c chñ cöa hµng 92% 0% 6% 2% kh¸c tham gia SÏ cung c©p th«ng tin 98% 0% 0% 2% Nªn ®−îc cho ph©n bãn 60% 0% 32% 8% Ph¶i yªu cÇu míi tham gia 45.5% 1% 45.5% 8% Cho r»ng tham gia lµ ®óng 96% 0% 0% 4% Nªn ®−îc tr¶ tiÒn ®Ó cung cÊp r¸c th¶i 40% 0% 43% 17% Nguån: Evangelista, 2004 Cïng víi c¸c thö nghiÖm tr−íc ®©y vÒ ch−¬ng tr×nh ph©n lo¹i r¸c t¹i nguån lµ c¸c chî vµ chÕ biÕn ph©n compost, c¸c nghiªn cøu nµy kh¼ng ®Þnh s¸ng kiÕn vÒ xö lý r¸c kh«ng tËp trung cã thÓ thùc hiÖn ®−îc t¹i Viªng-ch¨n nh−ng cÇn cã sù hîp t¸c chÆt chÏ cña ban qu¶n lý c¸c chî, nh÷ng ng−êi b¸n hµng, nh÷ng ng−êi chuyªn chë r¸c, c¸c c¬ quan ban ngµnh liªn quan. Ngoµi ra, mét nghiªn cøu s¬ bé vÒ thÞ tr−êng còng cÇn ®−îc tiÕn hµnh nh»m x¸c ®Þnh ng−êi tiªu dung ®Çu cuèi cña s¶n phÈm tõ xö lý r¸c vµ møc chi hä cã thÓ chi ®−îc. C¸c kÕ ho¹ch kinh doanh cÇn ®−îc so¹n th¶o ngay khi c¸c th«ng tin, sè liÖu thu thËp ®−îc ph©n tÝch vµ cè g¾ng ®Ò ra ®−îc mét chi phÝ khëi ®éng cè ®Þnh cho dù ¸n. Cuèi cïng, dù ¸n còng cÇn xem ý thøc céng ®ång nh− mét nh©n tè quan träng khi mµ r¸c th¶i lu«n ®−îc quan niÖm lµ bÈn vµ ch−a bao giê ®−îc coi lµ tµi nguyªn. 9.3 Qu¶n lý chÊt th¶i r¾n t¹i c¸c ®« thÞ cÊp hai ë Lµo Cho tíi nh÷ng n¨m gÇn ®©y, c¸c ®« thÞ cÊp hai cña Lµo (Luang Prabang, Thakhet, Savannakhet and Pakse) míi chÝnh thøc cã c¸c dÞch vô thu gom r¸c. Bæ 217
sung thªm cho c¸c ch−¬ng tr×nh hç trî ý thøc céng ®ång vµ tËp huÊn vÒ t¸i chÕ vµ chÕ biÕn r¸c th¶i thµnh ph©n compost (MCTPC/UNDP/NORAD, 2000), dù ¸n qu¶n lý chÊt th¶i r¾n t¹i trung t©m ®« thÞ MCTPC/UNDP/NORAD (1997 – 2002) ®· lËp ra c¸c khu ch«n lÊp r¸c hîp vÖ sinh vµ ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng qu¶n lý chÊt th¶i. MÆc dï hiÖn nay dù ¸n ®· kÕt thóc nh−ng hy väng trong t−¬ng chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬n sÏ tiÕp tôc thùc hiÖn tèt c«ng t¸c qu¶n lý dÞch vô thu gom chÊt th¶i. Kinh phÝ cho c«ng t¸c thu gom r¸c trong t−¬ng lai sÏ ®−îc huy ®éng, cã thÓ huy ®éng mét phÇn tõ viÖc thu phÝ gom r¸c. B¶ng 9.8 tr×nh bµy c¸c møc phÝ hiÖn ®ang ®−îc ¸p dông. Mét h¹n chÕ cña hÖ thèng thu gom r¸c dùa trªn møc thu phÝ lµ nhiÒu hé gia ®×nh kh«ng cã kh¶ n¨ng chi tr¶ do t×nh h×nh tµi chÝnh khã kh¨n (MCTPC/UNDP/NORAD, 2000; Thaiphachanh, 2002). B¶ng 9.8. PhÝ thu gom r¸c th¶i t¹i c¸c khu vùc kh¸c nhau thuéc bèn ®« thÞ cÊp hai PhÝ thu gom r¸c th¶i t¹i c¸c khu vùc kh¸c nhau (kip/th¸ng) §« thÞ Hé Doanh nghiÖp Kh¸ch s¹n vµ Chî C¸c n¬i gia ®×nh c¸c n¬i t−¬ng tù kh¸c Luang 2500 >10,000 30,000-300,000 200,000-1M 5000- Prabang 20,000 Thakhet 2500-3000 6000-10,000 45,000-100,000 4000-10,000 60,000 Savannakhet 1500-5000 10,000-50,000 50,000-200,000 350,000- 50,000- 400,000 200,000 Pakse 2000-5000 - - >35 M - (Nguån: MCTPC/UNDP/NORAD, 2000) Sè liÖu vÒ l−îng r¸c t¹i bèn ®« thÞ trªn ®−îc lÊy dùa trªn c¸c sè liÖu dïng cho dù ¸n ®−îc tæng kÕt trong b¶ng 9.9. 218
B¶ng 9.9. Sè liÖu vÒ l−îng r¸c th¶i cña bèn ®« thÞ §« thÞ R¸c th¶i sinh ho¹t (tÊn/n¨m) R¸c th¶i tõ c¸c nguån kh¸c (tÊn/n¨m) Luang Prabang 8 000 1 100 Thakhet 5 400 1 100 Savannakhet 8 400 1 200 Pakse 5 700 900 (Nguån: MCTPC/UNDP/NORAD, 2000) Theo ph¸c th¶o cña b¸o c¸o dù ¸n, chÊt th¶i h÷u c¬ chiÕm gÇn mét nöa tæng sè chÊt th¶i r¾n t¹i mçi ®« thÞ. Con sè nµy lín h¬n so víi con sè −íc tÝnh do khu vùc ®« thÞ trung t©m t¹i Lµo ®−îc B¸o c¸c vÒ m«i tr−êng theo tõng quèc gia n¨m 2000 cña Ng©n hµng Ph¸t triÓn ch©u ¸ (ADB) ®−a ra. Theo ®ã, chÊt th¶i h÷u c¬ chØ chiÕm 30% tæng l−îng chÊt th¶i r¾n. B¶ng 9.10 sè liÖu ®−îc thu thËp vÒ t×nh h×nh xö lý chÊt th¶i t¹i bèn ®« thÞ trong dù ¸n. Sù chªnh lÖch biÖt vÒ tû lÖ phÇn tr¨m chÊt th¶i h÷u c¬ thu ®−îc tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau cã thÓ lµ tÝnh chÊt biÕn ®æi cao cña c¸c sè liÖu vÒ thµnh phÇn r¸c th¶i. B¶ng 9.10. Thµnh phÇn chÊt th¶i ph¸t sinh ë bèn ®« thÞ thuéc dù ¸n Thµnh phÇn Luang Prabang Thakhet Savannakhet Pakse chÊt th¶i Rau 32.9 21.2 41.9 24.3 GiÊy 9.6 5.2 4.2 6.0 V¶i 4.3 1.3 1.3 1.1 Nhùa 14.9 13.6 13.1 10.9 Tre, gç 8.4 26.0 10.4 31.3 Da, cao su 1.5 1.7 0.7 0.4 Kim lo¹i 1.2 3.5 2.7 2.6 KÝnh, gèm 1.9 11.3 6.8 2.7 X−¬ng 1.6 2.8 2.4 0.7 C¸c lo¹i kh¸c 23.7 13.4 16.5 20.0 (Nguån: MCTPC/UNDP/NORAD, 2000) 219
9.4. ChÊt th¶i c«ng nghiÖp vµ chÊt th¶i nguy h¹i HiÖn nay, nÒn c«ng nghiÖp cña Lµo ch−a thùc sù ph¸t triÓn. Do vËy, r¸c th¶i cña ngµnh nµy th−êng ®−îc thu gom vµ xö lý gièng nh− r¸c th¶i cña c¸c ngµnh kh¸c. Nh×n chung, kh«ng cã sù ph©n lo¹i c¸c chÊt th¶i nguy h¹i nh− ¾c quy, b×nh xÞt hay c¸c thïng ®ùng s¬n. MÆc dï ë Lµo ch−a cã nhiÒu nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò nµy nh−ng nguy c¬ ®¸ng kÓ vÒ søc kháe ®ang næi lªn do vÊn ®Ò r¸c th¶i nguy h¹i g©y ra. C¸c m¸y biÕn thÕ cò ®ang ®−îc l−u gi÷ chê xö lý sÏ g©y nguy hiÓm cho c«ng nh©n vÖ sinh hay nh÷ng ng−êi thu gom r¸c khi hä ph¸ chóng ra ®Ó lÊy kim lo¹i cßn sãt l¹i v× m¸y biÕn thÕ th¶i ra mét chÊt khÝ ®éc h¹i cã tªn lµ polychlorinated biphenyls (PCBs) ra m«i tr−êng. Mét vÝ dô cho tr−êng hîp nµy lµ t¸i chÕ ¾c quy. ¾c quy ®· qua sö dông ®−îc mua ®i b¸n l¹i qua nhiÒu trung gian ë kh¾p n¬i trong thµnh phè Viªng-ch¨n. Chóng ®−îc th¸o rêi ra, (gi¶i phãng axit sunfuric) mò tiÕp xóc b»ng ®ång vµ lâi ch× ®−îc t¸ch riªng. C¶ hai ®−îc nÊu chung trong lß than ®¸ kÕt tña thµnh c¸c viªn ch× nhá. C¸c viªn ch× nµy ®−îc b¸n l¹i cho nh÷ng ng−êi lµm qu¶ c©n. C¸c chÊt th¶i tõ ¾c quy ®−îc gi¶i phãng trùc tiÕp ra m«i tr−êng xung quanh b·i r¸c lé thiªn t¹i n¬i t¸i chÕ, g©y « nhiÔm nghiªm träng ®Êt vµ nguån n−íc ngÇm cho c¸c khu vùc l©n cËn. Ngoµi ra, viÖc t¸i chÕ nh− vËy cßn g©y h¹i cho nh÷ng ng−êi tiÕp xóc trùc tiÕp víi chÊt ch×. HiÖn vÉn ch−a cã bÊt kú mét biÖn ph¸p b¶o vÖ hay sö dông ¸o quÇn b¶o hé nµo. Quy ®Þnh vÒ qu¶n lý chÊt th¶i HiÖn nay ë cÊp quèc gia ch−a cã quy ®Þnh cô thÓ nµo vÒ qu¶n lý chÊt th¶i ®èi víi r¸c th¶i c«ng nghiÖp vµ r¸c th¶i nguy h¹i. Tuy nhiªn phÇn néi dung cña luËt m«i tr−êng ®· bao gåm mét sè ®iÒu liªn quan ®Õn qu¶n lý chÊt th¶i, vÝ dô: • HiÕn ph¸p quèc gia (1991 ®iÒu 17) quy ®Þnh c«ng d©n Lµo ph¶i cã tr¸ch nhiÖm b¶o vÖ m«i tr−êng vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn bao gåm ®Êt, th¶m thùc vËt, rõng, hÖ ®éng vËt, nguån n−íc vµ kh«ng khÝ • LuËt b¶o vÖ m«i tr−êng (1999, ch−¬ng 3 ®iÒu 23) BiÖn ph¸p b¶o vÖ vµ kiÓm so¸t « nhiÔm qui ®Þnh: “cÊm mäi hµnh vi vøt r¸c bõa b·i. CÇn thu gom r¸c tíi n¬i tËp kÕt vµ cÇn ph©n lo¹i r¸c tr−íc khi vøt. C¸c c«ng nghÖ vÒ xö lý, t¸i chÕ, t¸i sö dông chÊt th¶i ph¶i ®−îc hç trî. CÊm nhËp khÈu, vËn chuyÓn, di rêi bÊt cø lo¹i r¸c th¶i nguy h¹i nµo vµo l·nh thæ, l·nh h¶i, vµ kh«ng phËn Lµo”. 220
• NghÞ ®Þnh vÒ thi hµnh luËt b¶o vÖ m«i tr−êng (2002, ch−¬ng 4) cã 2 ®iÒu liªn quan ®Õn vÊn ®Ò nµy: ®iÒu 14 qui ®Þnh c¸c tiªu chuÈn vÒ chÊt l−îng m«i tr−êng vµ ®iÒu 15 vÒ b¶o vÖ vµ kiÓm so¸t « nhiÔm. • Quy ®Þnh vÒ ®¸nh gi¸ t¸c ®éng ®èi víi m«i tr−êng cña CHDCND Lµo còng cã c¸c phÇn tham kh¶o vÒ qu¶n lý chÊt th¶i; vµ • Bé tr−ëng y tÕ ®· cã dù th¶o luËt vÒ qu¶n lý chÊt th¶i r¾n, tuy nhiªn dù luËt míi chØ tån t¹i d−íi d¹ng h−íng dÉn vµ ch−a cã hiÖu lùc ph¸p lý (JICA, 1992) Tuy nhiªn, râ rµng lµ cÇn cã c¸c qui ®Þnh vÒ qu¶n lý chÊt th¶i chi tiÕt h¬n, ®Æc biÖt ®èi víi chÊt th¶i c«ng nghiÖp vµ chÊt th¶i nguy h¹i khi mµ c«ng nghiÖp hãa vµ hiÖn ®¹i hãa ®ang diÔn ra m¹nh mÏ ®ång nghÜa víi sù t¨ng ®¸ng kÓ cña c¸c lo¹i chÊt th¶i nµy. 9.5. KÕt luËn: ViÔn c¶nh c«ng t¸c qu¶n lý chÊt th¶i cña Lµo XÐt theo møc thu nhËp thÊp hiÖn nay cña ng−êi d©n Lµo, møc tiªu thô thÊp vµ tØ lÖ d©n sè, l−îng chÊt th¶i hiÖn nay tÝnh theo ®Çu ng−êi cña quèc gia nµy thuéc møc trung b×nh. Tuy nhiªn sù gia t¨ng trong ngµnh du lÞch vµ c«ng nghiÖp, céng thªm tèc ®é ®« thÞ hãa nhanh chãng t¹i Viªng-ch¨n còng nh− t¹i c¸c ®« thÞ cÊp hai kh¸c ch¾c ch¾n sÏ dÉn ®Õn sù t¨ng nhanh vÒ l−îng chÊt th¶i. Thªm vµo ®ã, c¸c vËt liÖu v« c¬ ngµy cµng ®−îc tiªu thô nhiÒu h¬n ( bao gåm c¶ chÊt th¶i ®éc h¹i vµ chÊt th¶i bÖnh viÖn) sÏ lµm thay ®æi c¬ cÊu thµnh phÇn chÊt th¶i. KÕt qu¶ lµ c¸c ph−¬ng thøc tiªu hñy chÊt th¶i cæ ®iÓn lµ ®èt hay tËp trung r¸c t¹i c¸c b·i r¸c lé thiªn sÏ g©y ra c¸c vÊn ®Ò nghiªm träng cho søc kháe con ng−êi vµ m«i tr−êng tù nhiªn. V× Lµo ®ang trong giai ®o¹n chuyÓn giao vµ ®æi míi, quèc gia nµy cÇn cã chÝnh s¸ch ®óng ®¾n vÒ m«i tr−êng bÒn v÷ng vµ cÇn thùc hiÖn ngay khi c¸c vÊn ®Ò vÒ qu¶n lý chÊt th¶i cßn ë giai ®o¹n b¾t ®Çu. §Ó lµm ®−îc ®iÒu nµy, ®iÒu quan träng lµ ph¶i ph¸t triÓn c¸c s¸ng kiÕn vÒ qu¶n lý chÊt th¶i phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tÕ ®Êt n−íc, nh÷ng s¸ng kiÕn nµy còng cÇn quan t©m ®Õn nÒn kinh tÕ chÊt th¶i bÒn v÷ng ®· vµ ®ang tån t¹i trong n−íc. 221
Tμi liÖu tham kh¶o Ng©n hµng Ph¸t triÓn Ch©u ¸. 2000. B¸o c¸o t×nh h×nh M«i tr−êng quèc gia: Céng hoμ d©n chñ nh©n d©n Lμo. §¬n vÞ phèi hîp chÝnh s¸ch, V¨n phßng Gi¸m ®èc, Phßng Ch−¬ng tr×nh. C¬ quan T×nh b¸o Trung −¬ng Hoa Kú (CIA). 2005. S¸ch Con sè vμ Sù kiÖn ThÕ giíi: Lμo. Trùc tuyÕn: . Truy cËp ngµy 28/10/2005. Chopra, S. 2004. KiÓm to¸n Thµnh phÇn vµ §Þnh l−îng vÒ L−îng Ph¸t sinh ChÊt th¶i t¹i Chî S¸ng Sím ë Viªng-ch¨n, CHDCND Lµo. B¸o c¸o häc viªn sè 13, Ch−¬ng trinhg Kinh tÕ ChÊt th¶i, §¹i häc Toronto. Enayetullah, I. vµ M. Sinha. 1999. ChÕ biÕn ph©n compost theo ph−¬ng ph¸p ph©n cÊp dùa vµo céng ®ång: Bµi häc kinh nghiÖm tõ VÊn ®Ò ChÊt th¶i ë Dhaka. §æi míi qu¶n lý ®« thÞ, Nghiªn cøu ®iÓn h×nh sè 3. Evangelista, L. 2004. Ph©n lo¹i t¹i nguån c¸c chÊt th¶i ë chî: Th¸i ®é vµ quan ®iÓm cña nh÷ng ng−êi b¸n rong ngoµi chî ë Viªng-ch¨n, Lµo. LuËn v¨n th¹c sÜ ch−a xuÊt b¶n, §¹i häc Queen’s. Furedy, C. 2002. ChÊt th¶i thµnh thÞ vµ Ng−êi n«ng d©n: Cho phÐp t¸i sö dông chÊt th¶i h÷u c¬ chi phÝ thÊp ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. Kh«i phôc, t¸i chÕ vμ phôc håi: §¹i héi ThÕ giíi lÇn thø 6 vÒ Qu¶n lý tæng hîp nguån tμi nguyªn. JICA (C¬ quan hîp t¸c quèc tÕ NhËt B¶n). 1992. Kh¶o s¸t Dù ¸n N©ng cÊp HÖ thèng Qu¶n lý ChÊt th¶i R¾n ë Viªng-ch¨n. Kwon, K. 2005. TÝnh kh¶ thi tµi chÝnh cña C«ng t¸c chÕ biÕn ph©n compost tõ r¸c th¶i chî ë Viªng-ch¨n, CHDCND Lµo. B¸o c¸o cña häc viªn sè XX, Ch−¬ng tr×nh Kinh tÕ ChÊt th¶i, §¹i häc Toronto. Lardinois vµ Marchand. 2000. Ho¹t ®éng Tµi chÝnh vµ Kü thuËt ë c¸c C«ng tr−êng thùc hiÖn Dù ¸n Qu¶n lý Tæng hîp ChÊt th¶i-ChÕ biÕn ph©n compost ë Phi-lÝp-pin, Ên §é vµ Nepal. TrÝch tõ Furedy, C. 2002. ChÊt th¶i §« thÞ vµ Ng−êi n«ng d©n: Cho phÐp t¸i sö dông chÊt th¶i h÷u c¬ chi phÝ thÊp ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. Kh«i phôc, t¸i chÕ vμ phôc håi: §¹i héi ThÕ giíi lÇn thø 6 vÒ Qu¶n lý tæng hîp nguån tμi nguyªn. 222
MCTPC/UNDP/NORAD. 2000. ChiÕn l−îc triÓn khai c«ng t¸c chÕ biÕn ph©n compost, t¸i chÕ vµ t− nh©n ho¸ 4 thµnh phè ë Lµo. UNDP: CHDCND Lµo – 98 LAO 1170, B¸o c¸o dù th¶o. NORAD (C¬ quan Hîp t¸c Ph¸t triÓn Na-uy). 2001. Norwegian Agency for Development Cooperation). 2001. Thùc tr¹ng M«i tr−êng – CHDCND Lμo. Ch−¬ng tr×nh Ph¸t triÓn cña Liªn hîp quèc, Th¸i Lan. UNEP (Ch−¬ng tr×nh M«i tr−êng cña Liªn hîp quèc). 2001. Thùc tr¹ng m«i tr−êng cña Lμo. Ch−¬ng tr×nh M«i tr−êng cña Liªn hîp quèc, Th¸i Lan. UNDP. 2002. Qu¶n lý Tæng hîp ChÊt th¶i R¾n ë Thñ ®« Viªng-ch¨n. Céng t¸c Nhμ n−íc – T− nh©n vÒ M«i tr−êng §« thÞ (PPPUE). Tµi liÖu Dù ¸n. Watanabe, T. 2004. Qu¶n lý ChÊt th¶i R¾n ë Viªng-ch¨n, Lµo vµ Hç trî cña NhËt B¶n. B¶n tin JSWME (HiÖp héi c¸c chuyªn gia qu¶n lý chÊt th¶i r¾n NhËt B¶n), Sè 50, Th¸ng 10. Wong, G. 2004. Ph©n tÝch c¸c ph−¬ng ph¸p ph©n lo¹i ®Ó chÕ biÕn ph©n compost tõ r¸c th¶i chî ë Viªng-ch¨n, Lµo. B¸o c¸o häc viªn sè # XX, Ch−¬ng tr×nh Kinh tÕ ChÊt th¶i, §¹i häc of Toronto. 223