Chương II: Lớp trùng bánh xe

Chia sẻ: Nguyễn Đăng Khoa | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:24

Thêm vào BST

Báo xấu

77
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trùng bánh xe được nghiên cứu và mô tả đầu tiêm vào năm 1703, từ đó nó được nhiều nhà sinh vật và thủy sinh vật nghiên cứu...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Chương II: Lớp trùng bánh xe

Chæång II LÅÏP TRUÌNG BAÏNH XE (ROTATORIA) Truìng Baïnh xe âæåüc Leeuwenhoek nghiãn cæïu vaì mä taí âáöu tiãn vaìo nàm 1703, tæì âoï noï âæåüc nhiãöu nhaì vi sinh váût vaì thuíy sinh váût nghiãn cæïu. Chuïng laì sinh váût hiãøn vi våïi chiãöu daìi khoaíng 0.04 - 2.5mm thæåìng trong khoaíng 0.1-0.5 mm. Âæåüc goüi tãn laì truìng baïnh xe båíi vç nhiãöu loaìi coï voìng tå giäúng nhæ baïnh xe quay âäöng bäü. Chuïng phán bäú ráút räüng tæì vuìng ven båì âãún vuìng næåïc sáu cuía nhæîng häö låïn cho âãún caïc vuîng næåïc ráút nhoí, chuïng cuîng coï thãø âæåüc tçm tháúy trong âáút áøm vaì cáy coí âang phán huíy. Pháön låïn säú læåüng truìng baïnh xe phaït hiãûn âæåüc laì con caïi. Con âæûc thç nhoí hån, nhanh choïng chãút, êt khi säúng quaï 3 ngaìy. I. Âàûc Âiãøm Chung 1. Âàûc âiãøm chung. Nhæîng sinh váût trong låïp Truìng baïnh xe âæåüc chia thaình hai bäü laì Bäü noaîn saìo chàôn (Digononta) vaì Bäü noaîn saìo leî (Monogononta). a. Bäü noaîn saìo chàón. Nhæîng caï thãø caïi trong bäü noaîn saìo chàón coï hai buäöng træïng, mäüt haìm nghiãön vaì khäng coï pháön äúng ngáöm hay pháön voí. Bäü naìy âæåüc chia thaình hai bäü phuû laì Bdelloidea vaì Seisonidea.
DÆÅNG TRÊ DUÎNG. 2000 Bäü phuû Seisonidea chè coï mäüt giäúng laì Seison noï âæåüc coi laì sinh váût häüi sinh våïi giaïp xaïc biãøn, buäöng træïng cuía chuïng khäng coï noaîn hoaìng, con âæûc phaït triãøn täút, voìng tiãm mao hay tå quanh âáöu (corona) âån giaín. Bäü phuû Bdelloidea thæåìng xuáút hiãûn trong næåïc ngoüt, buäöng træïng coï chæïa noaîn hoaìng, con âæûc êt âæåüc tçm tháúy, coï pháön sinh saín âån tênh, voìng tiãm mao phaït triãøn maûnh. b. Bäü noaîn saìo leî. Bäü noaîn saìo leî chiãúm khoaíng 90% trong täùng säú loaìi Truìng baïnh xe âæåüc biãút. Chuïng coï mäüt buäöng træïng, haìm nghiãön khäng coï phiãún nghiãön. Chuïng coï voí hay khäng coï voí. Caï thãø âæûc chè âæåüc tçm tháúy trong mäüt vaìi loaìi, chuïng coï kêch thæåïc nhoí vaì åí daûng thoaïi hoaï. Bäü naìy chia thaình Hçnh 3.1: Hçnh daûng cuía mäüt loaìi thuäüc bäü noaîn saìo chàón. b: naío; ba bäü phuû laì Ploima, Flosculariacea vaì eb: tuyãún baìi tiãút; i: ruäüt; m: haìm nghiãön; pg: tuyãún chán; pt: nguyãn Collothecacea. âån tháûn; s: moïc chán; sg: tuyãún næåïc boüt; st: daû daìy; v: tuyãún noaín + Trong bäü phuû Ploima bao gäöm caïc loaìi hoaìng. säúng båi läüi tæû do, ven båì hay åí vuìng triãöu. Chuïng laì nhæîng loaìi coï chán vaì coï 2 ngoïn. Voìng tiãm mao khäng låïn làõm. + Bäü phuû Flosculariacea bao gäöm nhæîng loaìi säúng tæû do, khäng coï cuäúng khi træåíng thaình. Coï chán nhæng khäng coï ngoïn, thæåìng thç coï bao bàòng cháút keo. Voìng tiãm mao khäng låïn làõm. + Bäü phuû Collothecacea gäöm nhæîng loaìi coï voìng tiãm mao ráút låïn vaì miãûng nàòm giæîa tiãm mao giäúng nhæ caïi phiãøu, chuïng säúng âån âäüc, coï cuäúng. 34
Chæång II: Låïp Truìng baïnh... Hçnh thaïi cå thãø cuía Truìng baïnh xe laì kãút quaí cuía quaï trçnh thêch nghi, thæåìng thç cå thãø coï hçnh truû daìi coï khi tæì daûng laï thaình daûng cáöu. Cå thãø chia laìm ba pháön riãng biãût laì âáöu, thán vaì chán. + Pháön âáöu thç phán biãût våïi caïc pháön khaïc roí màûc duì khäng coï cäø. Pháön ngoaìi cuía voìng tiãm mao laì tå nhæng säú læåüng vaì Hçnh 3.2: Caïc daûng haìm nghiãön tiãu chuáøn. A1-B1: haìm nghiãön daûng cardate hçnh daûng tå ráút cuía Lindia; A1: màût sau; B1: màût buûng; C1-D1: haìm nghiãön cuía Asplanchna; C1: màût sau; D1: màût træåïc; E1: haìm daûng Forcipate cuía Dicranophorus; F1: biãún âäüng. Chæïc haìm nghiãön daûng Uncinate cuía Stephanoceros; A2-B2: haìm cuía Notomata; nàng cuía voìng tiãm A2: màût sau; B2: màût buûng; D2-E2: haìm cuía Cephalodella; D2: màût sau; E2: màût buûng; F2: haìm cuía Synchaeta; f: fulcrum; m: manubrium; r: ramus; s: mao laì láúy thæïc àn uncus phuû; u: uncus. vaì váûn âäüng. Miãûng nàòm åí pháön træåïc vaì giæîa voìng tiãm mao, gáön cuäúi hay màût buûng. 35
DÆÅNG TRÊ DUÎNG. 2000 Haìm nghiãön laì mäüt cáúu truïc âàûc biãût cuía hãû tiãu hoïa åí Truìng baïnh xe vaì khäng thãø so saïnh våïi bäü pháûn naìo cuía sinh váût khaïc. Noï coï hçnh daûng cuí haình, nàòm giæîa háöu vaì thæûc quaín. Noï bao gäöm mäüt haìng cå xãúp phæïc taûp hçnh thaình mäüt bäü haìm cæïng trong suäút (goüi laì trophi) duìng âãø bàõt, xeï, nghiãön hay nhai thæïc àn.. + Pháön cuäúi cuía chán coï 2 hay nhiãöu âäút nhæng coï khi khäng coï, thæåìng thç coï 2 goüi laì ngoïn (âäi khi khäng coï hay coï 3 hoàûc 4). Háu män hay läù sinh duûc nàòm åí pháön læng gäúc chán. + Pháön thán: bãö ngoaìi bao phuí bàòng mäüt låïp chitin dæåïi biãøu bç. Noï laì låïp moíng nhæng chè åí pháön âáöu thç daìy hån coï daûng nhæ caïi âãûm vaì coï thuìy hæåïng vaìo trong. ÅÍ mäüt vaìi loaìi, låïp chitin ráút moíng vaì mãöm deío nhæng vaìi loaìi khaïc thç daìy hån vaì cæïng goüi laì voí. Voí coï khi keïm phaït triãøn, bao gäöm nhiãöu pháön deûp, moîng, co giaîn âæåüc, thæåìng laì mäüt pháön cuía voí chitin cuía thán hay coï khi chuïng daìy, cæïng giäúng nhæ caïi häüp, coï chaûm träø, khäng co giaîn âæåüc, bao láúy toaìn thán, âa pháön cuía chán vaì mäüt vaìi pháön cuía âáöu. Vãö sæû biãún âäøi tæì mãöm sang cæïng cuía voí cuîng tháúy mäüt säú daûng trung gian (thê duû nhæ giäúng Cephalodella). Trong bäü phuû Bdelloidea cå thãø chia thaình nhiãöu âoaûn nhæng noï chè laì sæû phán chia bãn ngoaìi âãø chè ra caïc vuìng gáúp nãúp cuía låïp chitin khi con váût co ruït, thäng thæåìng coï 15-18 âäút nhæ thãú, nhæng âoï khäng phaíi laì âäút tháût sæû. Maìu tháût sæû cuía cå thãø laì maìu håi xaïm, håi vaìng âäi khi têm hay håi xanh nhæng thæåìng thç maìu thãø hiãûn laì pháön thæïc àn trong äúng tiãu hoaï vaì cháút thaíi trong bäü pháön chæïa cháút baìi tiãút. 2. Cáúu truïc cuía hãû thäúng tå quanh âáöu. 36
Chæång II: Låïp Truìng baïnh... Coï thãø noïi daûng nguyãn thuíy cuía hãû thäúng tiãm mao quanh âáöu laì hãû thäúng træåìng boì cuía Ploima. Noï chè âån thuáön coï mäüt bãö màût nghiãn åí phiaï træåïc pháön buûng våïi êt hay nhiãöu tå bao phuí. Vuìng quanh miãûng coï ráút nhiãöu tå bao phuí nhæng vuìng miãûn naìy coï thãø måí räüng ra khiãún cho tå chè phuí vaìi chäø hay caí voìng tiãm mao (hçnh 3.3A). Tæì daûng âån giaín noï phaït triãøn dáön tråí thaình phæïc taûp nhæ nhiãöu loaìi. Våïi âäü daìy vaì ngàõn cuía tå trãn voìng tiãm mao coï thãø taûo thaình hçnh âaïm máy hay khoïm hoa (hçnh 3.3B). Ngoaûi træì vuìng miãûng thç åí vaìi loaìi trãn voìng tiãm mao coï ráút êt hay khäng coï tå nhæ trãn loaìi Eosphora spp. Ephiphanes spp vaì mäüt säú loaìi khaïc coï vuìng miãûng nhoí nhæng pháön tiãm mao khoeí vaì coï nhiãöu haìng tå Hçnh 3.3. Hçnh aính cuía voìng tiãm mao cuía mäüt säú loaìi tiãu biãøu. Maìng vaì tå låïn biãøu diãøn bàòng cháúm låïn, tå nhoí laì cháúm nhoí. A: trong suäút taûo Dicranophorus màût buûng; B: Floscularia màût sau, coï thãø hiãûn xoang miãûng; C: Philodina màût sau; D: Conochilus màût sau; E: Cyrtonia màût thaình âaïm hay taûo bung; F: Synchaeta màt læng. thaình nhuï läöi trãn voìng tiãm mao. Synchaeta spp coï tå caîm giaïc trãn voìng tiãm mao (hçnh 3.3 F), coï nhiãûm vuû nhæ laì tai. 3. Váûn âäüng vaì di chuyãøn. 37
DÆÅNG TRÊ DUÎNG. 2000 Sæû váûn chuyãøn hay chuyãøn âäüng trong táöng næåïc laì do quaï trçnh hoaût âäüng cuía voìng tiãm mao, sæû váûn âäüng nhæ thãú laì sæû kãút håüp cuía sæû xoàõn vàûn theo truûc vaì sæû chuyãøn âäüng theo voìng troìn cuía con váût. Caïc loaìi nhæ Filinia, Hexarthra vaì Polyarthra thæåìng di âäüng bàòng caïch thçnh lçnh phoïng âi nhåì vaìo sæû häø tråü cuía pháön phuû. Háöu hãút sinh váût trong låïp Truìng Baïnh xe laì sinh váût båi läüi tæû do, âäúi våïi nhæîng loaìi khäng phaíi laì phiãu sinh váût, chuïng coï chán vaì coï ngoïn coï thãø træåìng hay boì trãn giaï thãø âoï laì kãút quaí cuía sæû phäúi håüp giæîa voìng tiãm mao quanh âáöu vaì hoaût âäüng âáøy cuía ngoïn chán. Coï khaí nàng caïc ngoïn chán seî âënh hæåïng suäút quaï trçnh boì vaì båi. ÅÍ chán vaì ngoïn cuía Truìng baïnh xe coï tuyãún chán, tuyãún naìy tiãút ra cháút giuïp cå thãø baïm dênh vaìo giaï thãø. 4. Haìm vaì phiãún nghiãön. Theo hçnh thaïi vaì hoaût âäüng cuía haìm nghiãön vaì pháön nghiãönthç tháúy noï coï sæû khaïc biãût låïn theo táûp tênh säúng cuía con váût nháút laì táûp tênh láúy thæïc àn. Thæïc àn âæåüc âæa vaìo miãûng bàòng hoaût âäüng cuía voìng tiãm mao, xuäúng âãún háöu vaì vaìo thæûc quaín. Chè åí pháön træåïc màût læng cuía haìm nghiãön coï nhæîng häú cho pheïp thæïc àn âi qua. Pháön gäúc cuía cå quan naìy coï nhiãöu boï cå vaì haìm cæïng âiãöu khiãøn sæû hoaût âäüng cuía caí pháön haìm. Xuyãn qua haìm nghiãön, thæïc àn phaíi âæåüc chuyãøn qua phiãún nghiãön. Phiãún nghiãön coï mäüt maính giæîa vaì ba âäi maînh bãn, hçnh daûng cuía chuïng biãún âäøi vaì phán chia âàûc biãût. Pháön gäúc goüi laì fulcrum laì nãön cho hai pháön rami baïm vaìo, bäü ba naìy goüi laì incus (Fulcrum + 2 rami = incus). Hai pháön unci coï ràng vaì biãún âäüng theo nhiãöu mæïc, mäùi maînh coï nhiãöu ràng baïm phêa bãn taûo thaình manubrium. Sæû kãút håüp giæîa uncus vaì manubrium 38
Chæång II: Låïp Truìng baïnh... taûo thaình malleus (Uncus + manubrium = malleus). Nhæ thãú phiãún nghiãön (trophi) bao gäöm mäüt incus vaì hai malleus (trophi = incus + 2 mallei). Cuäúi cuìng cho tháúy haìm nghiãön gäöm taïm phiãún cå baín nhæng hçnh daûng khaïc nhau coï thãø chia laìm 6 kiãøu chênh. a. Kiãøu Malleate (hçnh 3.4B): âàûc træng cho loaìi phiãu sinh yãúu âuäúi. b. Kiãøu Virgate (hçnh 3.2): nhoïm naìy coï fulcrum daìi vaì coï pháön gäúc to âãø baïm vaìo pháön dæåïi háöu. Pháön cå khoeí giäúng nhæ caïi voìm åí phiaï trãn cuía pháön dæåïi háöu thç tæû do vaì âæåüc bao bàòng låïp chitin, khi noï co ruït coï hoaût âäüng nhæ laì piston âæa thæïc àn vaìo miãûng vaì läø nghiãön. Hçnh 3.4. Mäüt säú daûng haìm nghiãún. A-B: haìm Malleate cuía Epiphanes senta; A: caûnh traïi; B: caûnh træåïc; C: caûnh træåïc cuía Nhæîng sinh váût haìm nghiãön kiãøu Malleoramate åí Floscularia; D-E: så âäö cuía haìm daûng ramate cuía noaîn saìo chàón; D: nhçn thàóng; E: caûnh trong låïp truìng træåïc baïnh xe coï cáúu taûo haìm nghiãön kiãøu naìy coï khaí nàng huït cháút dëch tæì tãú baìo thæûc váût vaì vi sinh váût khaïc. Plankton, periphyton vaì maînh vuûn hæîu cå laìc àn chuí yãúu cuía nhoïm sinh váût naìy. c. Kiãøu Cardate (hçnh 3.1 A, B): daûng haìm nghiãön naìy xuáút hiãûn trong täøng hoü Lindiinae, chæïc nàng laì huït nhæng caí haìm nghiãön coï thãø dao âäüng quanh truûc ngang, vaì náng âåí cho pháön trãn háöu, thæïc àn chênh 39
DÆÅNG TRÊ DUÎNG. 2000 cuía sinh váût thuäüc täøng hoü naìy periphyton vaì maînh vuûn hæîu cå, vai troì váût dæî laì taûm thåìi. d. Kiãøu Forcipate (hçnh 3.6 E): phiãún nghiãön daìi, cæïng chëu âæûng cho pháön læng buûng, thêch håüp cho viãûc thoì ra ngoaìi miãûng âãø bàõt vaì xeï con mäöi (protozoa vaì âa baìo cåí nhoí), coï thãø thoì ra tåïi 1/2 chiãöu daìi. e. Kiãøu Incudate (hçnh 3.6 C,D): phiãún nghiãön täön taûi vaì caïc pháön khaïc thoaïi hoaï ngoaûi træì rami läöi ra nhæ caïi keûp. Pháön cå cuía haìm nghiãön giaím, thæïc àn cuía nhoïm naìy chuí yãúu laì âäüng váût näøi. f. Kiãøu Ucinate (hçnh 3.6 F): loaûi naìy thêch håüp cho viãûc càõn xeï vaì tiãu hoaï plankton, periphyton vaì detritus, mäüt maînh trung gian hay pháön uncus phuû laì pháön di âäüng chênh trãn rami. g. Kiãøu Ramate (hçnh 3.7 D, E): loaûi naìy âàûc træng cho boün àn periphyton , plankton vaì vuûn hæîu cå. Caïc pháön khaïc tiãu giaím ngoaìi træì pháön unci coìn laûi daûng baïn nguyãût. Khäng coï fulcrum. h. Kiãøu Malleoramate (hçnh 3.7 C): daûng naìy giäúng våïi daûng Ramate nhæng coï vaìi ràng buûng âáöu tiãn låïn hån, håi phaït triãøn vaì taïch råìi trong khi pháön ràng coìn laûi thç nhoí hån. Fulcrum täön taûi nhæng nhoí. 5. Thæïc àn vaì phæång thæïc bàõt mäöi. Trong nhoïm Truìng baïnh xe àn thæûc váût säúng baïm vaì säúng tæû do laì nhæîng sinh váût àn loüc, thuû âäüng nhæ Filinia, Keratella; Euchlanis, Brachionus ... Voìng tiãm mao quanh âáöu laì bäü pháûn quan troüng cuía con váût hæåïng thæïc àn trong næåïc nhæ periphyton, sinh váût näøi cåí nhoí khaïc vaì maînh vuûn hæîu cå táûp trung laûi åí våïi nhoïm àn taûp thç chuïng coï thãø láúy nhæîng maînh hæîu cå våïi cåí thêch håüp. Boün bàõt mäöi chuí âäüng nhæ Asplanchna, Synchaeta, Trichocerca ... seî phaït hiãûn ra con mäöi cuía noï nhåì vaìo ráu caîm giaïc hay sæû phaït hiãûn hoaût cháút sinh hoaï 40
Chæång II: Låïp Truìng baïnh... naìo âoï. Thæïc àn cuía chuïng laì sinh váût âa baìo cåí nhoí, truìng baïnh xe nhoí khaïc vaì phiãu sinh hay cháút lå læîng. Boün boì træåìng khäng coï voìng tiãm mao hay voìng naìy keïm phaït triãøn nhæ Cupelopagis, Acyclus vaì Atrochus coï mäüt caïi miãûng hçnh caïi phãøu låïn, khi con mäöi âi vaìo trong phãøu naìy thç chuïng nhanh choïng kheïp miãûng laûi bàõt láúy con mäöi vaì tiãu hoaï. Ngoaìi ra coìn coï mäüt säú loaìi säúng tæû do, coï táûp tênh láúy thæïc àn ráút maûnh nhæ Acylus inquietus säúng trong táûp âoaìn cuía Siantherina vaì chuïng àn nhæîng con nhoí váûn âäüng cháûm. Dicranophorus isothes säúng trong quáön thãø cladocera chuïng àn xaïc chãút cuía copepoda, cladocera vaì caí giun êt tå. 6. Hãû tiãu hoaï Háöu hãút sinh váût thuäüc bäü phuû Bdellpoidea, Poima vaì Flosculariacea coï hãû thäúng tiãu hoaï tæång tæû nhau. Miãûng coï daûng mäüt khe heûp, háöu coï tå phuí âæa vaìo mäüt khoang träúng cuía haìm nghiãön, quanh haìm coï ráút nhiãöu tuyãún næåïc boüt nhoí, noï âi vaìo pháön trãn háöu räöi âãún pháön læng hay phiaï sau læng cuía haìm nghiãön. Pháön trãn háöu räüng, coï vaïch daìy nhæ laì daû daìy coï tå, háöu hãút thæïc àn âæa vaìo âáy âæåüc tiãu hoaï vaì háúp thuû. Thæåìng coï mäüt âäi buäöng træïng hay tuyãún buûng hçnh daûng giäúng nhæ traïi âáûu nàòm phêa træåïc daû daìy. Ruäüt phán biãût roí hay khäng phán biãût âæåüc våïi daû daìy, thæåìng thç nhoí, heûp, vaïch moíng, coï tå. Hãû thäúng huyãût ngàõn coï êt tå, noï måí ra åí pháön læng phiaï sau, chäø gäúc chán. Pháön træåïc äúng tiãu hoaï åí Collothecacea khaïc hån nhiãöu. Vuìng miãûng nàòm åí gäúc phãøu. Thæïc àn láúy âæåüc seî âi vaìo miãûng åí pháön âaïy phãøu âi qua khe 41
DÆÅNG TRÊ DUÎNG. 2000 heûp cuía äúng háöu âæåüc treo tæû do trong mäüt xoang ráút låïn, goüi laì daû daìy tuyãún, haìm nghiãön nhoí nàòm åí âaïy cuía daû daìy naìy. Âa pháön Truìng baïnh xe tiãu hoaï theo kiãøu ngoaûi baìo nhæng coï mäüt säú giäúng nhæ Chromogaster, Ascomorpha vaì mäüt säú khaïc tiãu hoaï näüi baìo, chuïng khäng coï tuyãún tiãu hoaï nhæng daû daìy coï pháön cuäúi låïn nhæ laì khoang chæaï giaí. Træåïc kia cho ràòng vaìi loaìi coï sæû cäüng sinh cuía thæûc váût trong vaïch daû daìy nhæng âoï thæûc sæû laì thæûc váût bë tiãu hoaï nhæng váùn coìn täön taûi vaìi ngaìy trong tãú baìo tiãu hoaï cuía vaïch daû daìy. Nhiãöu loaìi trong hoü Habrotrochidae khäng coï daû daìy thç daû daìy laì mäüt khäúi häøn taûp. Khi thæïc àn âi vaìo háöu, noï seî âi vaìo sinh cháút cuía daû daìy åí daûng thæïc àn viãn hay khäng baìo tiãu hoaï vaì quaï trçnh tiãu hoaï hçnh thaình. 7. Hãû hä háúp. Háöu hãút Truìng baïnh xe säúng phuì du vaì åí vuìng triãöu thç coï nhu cáöu oxy cao, nhæng mäüt âiãöu chàõc chàõn ràòng coï nhiãöu giäúng loaìi coï khaí nàng täön taûi trong âiãöu kiãûn thiãúu oxy (0.1-1.0 ppm) trong thåìi gian ngàõn. Truìng baïnh xe säúng vuìng häö hay âáöm láöy nhæ Asplanchna, Filina, Polyarthra, Keratella thæåìng xuáút hiãûn åí vuìng häö sáu thiãúu oxy trong khoaíng thåìi gian giæîa heì hay giæîa âäng. Nhæîng loaìi säúng åí âäü sáu vaìi centimet trong khe caït hay vuìng âaïy buìn sáu laì nhæîng loaìi thæåìng bë thiãúu oxy. Coï thãø laì hoaût âäüng cuía voìng tiãm mao quanh âáöu taûo doìng næåïc cung cáúp oxy cho chuïng trong moüi hoaìn caính. 8. Âiãöu hoìa aïp suáút tháøm tháúu vaì baìi tiãút. Cuîng giäúng nhæ sinh váût næåïc ngoüt khaïc, Truìng baïnh xe bë næåïc tháøm tháúu nhæng aïp sát tháøm tháúu bãn trong cå thãø luän âæåüc giæî äøn âënh nhåì hoaût âäüng cuía hãû thäúng nguyãn âån tháûn. Coï tæì 4-50 càûp âäúi xæïng sàõp xãúp doüc theo cå 42
Chæång II: Låïp Truìng baïnh... thãø, nhæîng nguyãn âån tháûn näúi nhau thaình maûch daìi, caïc äúng nhoí xoàõn laûi theo mäùi caûnh, mäüt pháön cuía tháûn coï vaïch moíng âáöu kia vaïch daìy, coï tuyãún. Hai äúng háúp thuû träúng räøng hçnh thaình pháön baìi tiãút coï äúng dáùn ngàõn theo màût læng vãö läù huyãût. Næåïc dæ thæìa hay cháút thaíi cuía cå thãø âæåüc háúp thuû tæì xoang giaí bàòng nhæîng äúng háúp thuû vaì âäø vaìo khoang äúng dáùn. Cháút tiãút âæåüc chæïa taûm thåìi trong trong pháön âáöu cuía äúng sau âoï âæa âi vaìo huyãût, thæåìng thç khoaíng 6 láön trong mäüt phuït. Nhæîng loaìi khäng coï pháön háúp thu riãng, chuïng háúp thu cháút thaíi vaìo vaïch daìy cuía huyãût âaî biãún âäøi thaình äúng háúp thuû. Caï thãø giaì coï tuyãún baìi tiãút têch luyî cháút thaíi láu ngaìy nãn coï maìu täúi sáùm. 9. Hãû cå Trong cå thãø truìng baïnh xe âãöu coï caí hai loaûi cå laì cå trån vaì cå ván, loaûi cå ván xuáút hiãûn trong caïc bäü pháûn giuïp con váût di âäüng nhanh nhæ laì pháön phuû cuía Polyarthra hay Hexarthra. Cå xãúp thaình boï nhoí, khäng bao giåì thãø hiãûn åí daûng phàón. Hãû thäúng cå voìng gäöm 4-15 daíi baïm dæåïi da âoï laì daûng tiãu chuáøn cuía bäü noaîn saìo leî, nhæng trong bäü noaîn saìo chàón thç chuïng håí åí pháön buûng. Mäüt bäü cå phiïa sau dênh vaìo chán hay pháön sau cuía thán. Hãû thäúng cå phiaï træåïc thç dênh vaìo voìng tiãm mao cho âãún giæîa thán. Testudinella coï cå læng buûng ngàõn, khäng coï cå voìng. Cupelopagis coï hãû thäúng cå phæïc taûp. Cå näüi taûng vaì cå ngoaûi biãn giuïp con váût di âäüng vaì treo näüi quan. 10. Hãû tháön kinh vaì cå quan caîm giaïc. Sæû sàõp xãúp hãû tháön kinh cuía Truìng baïnh xe khäng theo âæåìng thàóng. Khäúi mä tháön kinh låïn nháút laì haûch naío hçnh tuïi nàòm åí màût læng cuía haìm nghiãön vaì 43
DÆÅNG TRÊ DUÎNG. 2000 háöu âäi khi noï êt nhiãöu bë che khuáút båíi voìng tiãm mao. Nhæîng âäi dáy tháön kinh maính näúi våïi haûch tháön kinh haìm nghiãön åí màût buûng vaì våïi haûch âuäi åí vuìng chán. Vuìng caîm giaïc chuí yãúu cuía Truìng baïnh xe laì âiãøm màõt åí vuìng cäø, nàòm phiaï dæåïi naío hay dênh vaìo naío, noï bao gäöm hai khäúi hçnh cheïn maìu âoí chæïa caïc haût khuïc xaû. Nhiãöu loaìi coï hai màõt træåïc nàòm trãn voìng tiãm mao vaì phán taïn. Âiãøm màõt máút âi åí caï thãø træåíng thaình hay loaìi säúng boì baïm, khi chæa thaình thuûc chuïng váùn coìn âiãøm màõt. Pháön läng cæïng, nhoí åí pháön læng täön taûi mäüt âäi, riãng bäü noaín saìo leí coï mäüt âäi åí khoaíng 1/3 cå thãø, coï nhæîng tuïm tå âàûc biãût, nhæîng nhuï läöi xuáút hiãûn trãn voìng tiãm mao cuía bäü noaîn saìo leî. Caïch nay nhiãöu nàm, cå quan retrocerebral cuía truìng baïnh xe chæa âæåüc quan tám nhiãöu, noï gäöm hai pháön: nhæîng tuïi chæa haût retrocerebral nàòm åí pháön læng vaì phêa trc naío chia thaình hai nhuï nhoí vaì mäüt âäi tuyãún nhoí nàòm trãn tuïi hay doüc theo tuïi. Coï thãø thiãúu mäüt trong hai thaình pháön naìy. Bacteroid thæåìng nàòm trong tuïi retro vaì kãút håüp våïi tuïi phuû. Chæïc nàng cuía cå quan naìy chæa âæåüc hiãøu roí nhæng noï âæåüc xem laì cå quan caîm giaïc âàûc biãût. 11. Sinh saín. Bäü noaîn saìo leî coï hãû sinh duûc våïi daûng mäüt tuïi âån giaín naìm daìi theo màût buûng. Pháön cuäúi cuía tuïi laì mäüt chuìm træïng nhoí.dæåîng cháút laì häøn håüp cuía mäüt nhán låïn, noï chiãúm hån næîa tuïi træïng vaì khi træïng thaình thuûc noï seî chçm xuäúng, dæåîng cháút seî chuyãøn hoaï thaình khäúi noaîn hoaìng. Khi thaình thuûc, træïng seî âi qua vaì xuäúng voìi træïng ngàõn, ra ngoaìi bàòng läù huyãût. Træïng coï daûng daìi, mãöm deío nãn dãù daìng chui qua voìi træïng. 44
Chæång II: Låïp Truìng baïnh... Hãû sinh duûc cuía bäü noaîn saìo chàón tæång tæû våïi bäü noaîn saìo leî ngoaûi træì noï coï hçnh chæî V hay chæî Y coï hai tuïi vaì buäöng træïng. Hai äúng dáùn træïng träng coï veî maînh mai vaì âån giaín. Con âæûc chæa âæåüc phaït hiãûn trong bäü phuû Bdelloidea vaì coï sæû sinh saín âån tênh. Trong bäü noaîn saìo leî, con âæûc âæåüc phaït hiãûn trong táút caí caïc loaìi âaî coï nhiãöu thæûc nghiãûm vãö sinh hoüc. Nhçn chung con âæûc hiãúm gàûp nhæng chuïng seî tàng lãn vç sæû xuáút hiãûn cuía con âæûc laì yãúu täú æïc chãú sæû phaït triãøn cuía quáön thãø trong vaìi tuáön naìo âoï trong nàm. Âäúi våïi bäü phuû Ploimate, coï sæû phán biãût roí giæîa con âæûc vaì con caïi. Âa pháön trong nàm, con caïi sinh saín âån tênh (âoï goüi laì amictic), tãú baìo vaì træïng cuía con naìy åí daûng læåîng bäüi (2n NST). Nhæîng træïng naìy chè qua mäüt láön phán càõt vaì thaình thuûc ngay trong buäöng træïng. Daûng con caïi xuáút hiãûn trong thåìi kyì âàûc biãût trong nàm nháút laì khi âiãöu kiãûn mäi træåìng thay âäøi goüi laì coi caïi mictic. Træïng cuía con naìy traîi qua hai láön phán baìo do âoï chuïng coìn 1/2 bäü NST. Ngæåüc våïi træïng amictic, træïng mictic (hay laì cyst, winter egg) âæåüc thuû tinh. Træïng naìy khi thuû tinh coï vaïch daìy chçm trong næåïc cho âãún khi âiãöu kiãûn mäi træåìng tråí laûi ban âáöu. Nãúu con caïi mictic khäng âæåüc thuû tinh, noï seî âeí ra træïng vaì træïng naìy tråí thaình con âæûc. Mäüt con caïi mictic coï thãø taûo ra caí træïng âæûc vaì træïng thuû tinh nhæng con caïi con âæûc hay træïng thuû tinh vaì con âæûc thç khäng cuìng cha meû. Thæûc sæû con caïi mictic thæåìng tháúy mang caí træïng âæûc vaì træïng thuû tinh åí phiaï sau cå thãø. Con caïi amictic thuû tinh cuîng khäng mang hiãûu quaí. Hai loaûi con caïi naìy coï âàûc tênh sinh lyï khaïc nhau, khäng thãø thay thãú. Trong âiãöu kiãûn tæû nhiãn, coï 1-2 thãú hãû mictic trong mäüt nàm, ngæåüc laûi coï khi coï tæì 20-40 thãú hãû amictic. Con caïi nåí ra tæì træïng nghé laì con caïi amictic nhæng thãú hãû tiãúp theo coï thãø laì mictic hay amictic. 45
DÆÅNG TRÊ DUÎNG. 2000 Säú træïng amictic con caïi saín xuáút trong mäüt voìng âåìi biãún âäüng låïn tuìy theo âiãöu kiãûn mäi træåìng vaì loaìi. Khi nuäi trong phoìng thê nghiãûm thç säú træïng trung bçnh cuía Brachionus calicyflorus laì 3.6, coìn åí Testudinella elliptica laì 5.0 trong khi åí Epiphanes senta laì 45.5 vaì Proales sordida laì 24.3. Chæa biãút roí con caïi mictic coï thãø sinh saín bao nhiãu nhæng coï leî khäng khaïc nhiãöu so våïi con amictic. Vaìi loaìi âeí con, nhæng âoï laì træïng nàòm trong buäöng træïng seî nåí trong âoï. Âoï laì nhæîng loaìi Notiomatidae, Bdelloidea nhæ Asplanchna, Conochilus, Rhinoglena vaì vaìi loaìi khaïc. Thæåìng thç con non thoaït ra ngoaìi qua läù huyãût, nhæng coï mäüt säú loaìi tæû våí vaïch cå thãø âãø con non thoaït ra ngoaìi. Træïng amictic thæåìng nåí ra sau 2-3 ngaìy. Trong træïng naìy coï gioüt dáöu nhoí giuïp cho noï dãù näøi. Cuîng coï vaìi loaìi træïng dênh vaìo chán con meû cho âãún khi nåí. Loaûi træïng nghé thç nàûng, coï voí daìy vaì coï ván. Khi noï dæåüc âeí ra thç chçm xuäúng âaïy ao. Noï coï khaí nàng chäúng chëu våïi nhiãût âäü cao, nhiãût âäü tháúp, sæû khä raïo vaì nhæîng biãún âäøi hoaï hoüc cuía âiãöu kiãûn mäi træåìng trong thåìi gian daìi. Træïng naìy täön taûi ráút láöu vaì chuïng chè nåí ra khi coï sæû kêch thêch bàòng sæû biãún âäøi cuía nhiãût âäü, aïp suáút tháøm tháúu, hoaï hoüc mäi trång næåïc vaì caí pháön thoaïng khê. Con caïi amictic (2n NST) Træïng amictic (2n NST) Con caïi amictic (2n NST) Træïng amictic Con caïi amictic Con caïi mictic (2n NST) Træïng mictic (n NST) 46
Chæång II: Låïp Truìng baïnh... Træïng nghé (2n NST) Con âæûc (n NST) Riãng Asplanchna con âæûc coï thãø thu tinh cho con meû træåïc khi noï thoaït ra ngoaìi. Chu trçnh sinh saín cuía Truìng baïnh xe âæåüc diãùn giaíi theo så âäö trãn. Mäüt daûng kyì laû khaïc cuía Truìng baïnh xe laì loaûi træïng nghé nhæng chæa thuû tinh (pseudosexual resting egg) âæåüc phaït hiãûn trong quáön âaìn nuäi maì khäng coï con âæûc. Loaûi træïng naìy cuîng seî phaït triãøn tæång tæû nhæ loaûi træïng nghé coï thuû tinh. Con âæûc trong quáön xaî Truìng baïnh xe laì mäüt daûng suy thoaïi, coï âåìi säúng ngàõn thæåìng chè chiãúm säú læåüng khoaíng 1/3 so våïi con caïi. Hãû tiãu hoaï khäng coï hay chè coìn laûi dáúu vãút màûc duì vaìi loaìi coìn coï haìm nghiãön vaì daû daìy. Chuïng khäng coï hãû thäúng voí hay gai phaït triãøn, voìng tiãm mao luän åí phêa træåïc vaì váûn âäüng täút, chuïng di âäüng nhanh vaì khäng bao giåì baïm. Hãû sinh duûc âån giaín vaì chiãúm háöu hãút xoang cå thãø. Tinh hoaìn coï daûng viãn hay thuìy vaì nàòm trong cå thãø âæåüc giæî chàûc nhåì vaìo såüi dáy âoï laì dáúu vãút cuía hãû tiãu hoaï. Con âæûc coï khaí nàng tham gia sinh saín ngay sau khi væìa nåí ra 1 giåì, chuïng ráút hoaût âäüng nháút laì trong khu væûc coï nhiãöu con caïi täön taûi, chuïng båi läüi khäng âënh hæåïng cho âãún khi gàûp âæåüc 1 caï thãø caïi thiïch håüp. Sæû giao phäúi vaì chuyãøn tinh truìng coï thãø thäng qua läø huyãût hay vaïch cå thãø, con âæûc chãút ngay khi âaî tham gia sinh saín, nãúu khäng gàûp con caïi thç con âæûc coï thãø täön taûi 4-7 ngaìy. Ráút khoï coï thãø tháúy âæåüc sæû khaïc nhau vãö khêa caûnh tæû nhiãn hay mæïc âäü sinh thaïi maì coï thãø aính hæåíng âãún thåìi kyì sinh saín hæîu tênh. Hån næîa theo táûp tênh cuía vaìi loaìi coï thãø coï thãø täön taûi trong thuíy væûc naìy hay thuíy væûc khaïc vaì 47
DÆÅNG TRÊ DUÎNG. 2000 thåìi gian naìy hay thåìi gian khaïc trong nàm. Thê duû nhæ trong häö, mäüt loaìi coï thãø taûo ra con âæûc vaìo muìa thu, mäüt häö khaïc coï thãø coï con âæûc vaìo caí hai muìa laì muìa thu vaì muìa xuán nhæng mäüt häö khaïc laûi coï thãø xuáút hiãûn con âæûc laïc âaïc trong suäút caí nàm. Nhçn chung, trong quáön thãø Truìng baïnh xe, thæåìng thç åí daûng sinh saín âån tênh nhæng hiãûn tæåüng sinh saín hæîu tênh xaíy trong thåìi kyì quáön thãø âang tàng. Nhæîng nhán täú bãn ngoaìi seî laì nhán` chênh aính hæåíng âãún sæû sinh saín hæîu tênh hån laì yãúu täú di truyãön. Nhæîng nhán chênh âoï coï thãø laì (1) sæû thay âäøi vãö loaûi thæïc àn (tæì taío sang vi khuáøn hay ngæåüc laûi) (2) nguäön thæïc àn gia tàng (3) hay laì sæû giaîm thæïc àn. Nhæîng nhán täú khaïc coï thãø aính hæåîng chuí yãúu âãún sæû xuáút hiãûn con âæûc laì máût âäü cao, mäi træåìng täút chuyãøn sang nhiãöu kiãöm, nhiãût âäü biãún âäøi hay âoïi. Nãúu âiãöu kiãûn äøn âënh thç sæû xuáút hiãûn con âæûc khoï coï thãø giaíi thêch âæåüc. 12. Phaït triãøn vaì tuäøi thoü. Háöu hãút nhæîng loaìi säúng träi näøi vaì säúng åí vuìng triãöu phaït triãøn nhanh trong vaìi giåì sau khi nåí nhæng sau âoï thç cháûm dáön laûi. Nhiãöu loaìi säúng boì phaït triãøn khäng giåïi haûn chuí yãúu laì sæû phaït triãøn cuía pháön sau cå thãø. Màûc duì Truìng baïnh xe khäng coï hiãûn tæåüng läüt xaïc nhæng con træåíng thaình cuîng låïn gáúp 3-10 láön so våïi caï thãø måïi nåí. Tuy váûy nhæng säú tãú baìo trong tæìng caï thãø træåíng thaình tæång tæû nhau trong cuìng loaìi, thê duû nhæ Epiphanes senta coï 959 nhán. Mäùi cå quan coï cuìng säú læåüng nhán træì mäüt vaìi mä nháút laì mä chæaï noaîn hoaìng coï sæû khaïc biãût mäüt êt vãö säú læåüng nhán. Tuäøi thoü tênh tæì luïc måïi nåí cho âãún chãút ráút biãún âäüng nhæ Epiphanes senta laì 8 ngaìy, Lecane inermis laì 7.4 ngaìy, Brachionus calyciflorus laì 6 ngaìy. 13. Chu kyì cuía quáön thãø. 48
Chæång II: Låïp Truìng baïnh... Cuîng giäúng nhæ nhiãöu loaìi sinh váût näøi khaïc, Truìng baïnh xe chiãúm æu thãú háöu nhæ suäút nàm. Nhæng cuîng xaïc âënh âæåüc laì âoï laì loaìi mäüt chu kyì, hai chu kyì, âa chu kyì hay phaït triãøn khäng coï qui luáût vç thãú noï seî taûo ra mäüt, hai hay nhiãöu âènh cao säú læåüng trong mäüt nàm. Nhæîng loaìi nhæ Kellicottia longispina vaì Conochilus unicornis coi nhæ laì loaìi mäüt chu kyì màûc duì luïc naìo chuïng váùn âæåüc tháúy trong häö. Brachionus angularis vaì Keratella cochlearis laì nhæîng loaìi hai chu kyì nhæng váùn tháúy âæåüc quanh nàm. Toïm laûi, chu kyì cuía quáön thãø khi âaût âènh cao biãún âäüng theo loaìi vaì theo nàm trong mäüt thuíy væûc nháút âënh hay biãún âäüng theo thuíy væûc. 14. Biãún daûng vaì chu kyì biãún daûng. Cuîng giäúng nhæ nhiãöu loaìi sinh váût näøi khaïc, nhiãöu loaìi trong låïp Truìng baïnh xe coï sæû biãún âäøi hçnh daûng nhæ vãö kêch thæåïc, vãö voí khi säúng tæì vuìng naìy âãún vuìng khaïc. Dáúu hiãûu thãø hiãûn roí nháút laì sæû xuáút hiãûn thãm gai nhæ åí Keratella vaì Brachionus. Thê duû nhæ Brachionus calyciflorus mäùi luïc âãöu coï 4 gai åí âáöu nhæng noï biãún âäüng tæì daìi cho âãún ngàõn vaì coï khi biãún máút. Sæû xuáút hiãûn gai åí nhæîng caï thãø trong quáön thãø laì chuïng âang åí tçnh traûng âoïi, nhiãût âäü tháúp vaì cháút lå læîng phæïc taûp. Toïm laûi sæû biãún daûng vaì hçnh thæïc biãøn âäøi theo muìa cuía nhæîng loaìi riãng biãût khäng thãø cho âoï laì âàûc tênh riãng cuía tæìng loaìi vaì sæû biãún âäøi âån âäüc cuía mäi træåìng maì âoï chênh laì sæû tæång taïc phæïc taûp giæîa sinh váût vaì mäi træåìng. 15. Sinh thaïi vaì phán bäú. - Truìng baïnh xe laì nhoïm sinh váût phán bäú ráút räüng nhæng noï cuîng bë haûn chãú båíi vuìng coï nhiãût âäü quaï noïng hay quaï laûnh, næåïc chaíy maûnh hay nhæîng vuìng màûn. Chuïng coï thãø täön taûi trong mäüt thuíy væûc nhiãöu nàm nhæng cuîng 49
DÆÅNG TRÊ DUÎNG. 2000 khäng thãø giaíi thêch taûi sao chuïng vàõng màût mäüt thåìi gian daìi räöi laûi xuáút hiãûn cuîng trãn thuíy væûc âoï. - Coï khoaíng 75% säú loaìi âæåüc biãút säúng åí vuìng triãöu vaì häö ao, khoaíng 100 loaìi næåïc tènh hay phuì du. Âa säú loaìi trong bäü Bdelloidea säúng åí vuìng rãu áùm, chè coï vaìi loaìi åí vuìng triãöu nhæ Rotaria, Embata, Philodina. Vaìi loaìi trong bäü Ploimate thæåìng xuáút hiãûn trong âaïm rãu nãúu giæî ráút áùm. - Nhæîng loaìi säúng tæû do thç ráút thêch nghi våïi nhiãöu mäi træåìng säúng nhæ Acyclus inquietus Sinantherina, thæåìng tháúy trong táûp âoaìn cuía Collothecaalgicola thæåìng tháúy trong táûp âoaìn taío såüi Gloeotrichia. Brachionus plicatilis vaì B. pterodinoides thåìng säúng åí vuìng coï âäü kiãöm cao. Proales rheinardti säúng åí suäúi trãn nuïi. Synchaeta thæåìng âæåüc tháúy åí vuìng næåïc låü vaì cæía säng. - Nhæîng loaìi kyï sinh nhæ Notommata trypeta säúng kyï sinh trãn taío Gomphosphaeria, Proales parasitica säúng trãn táûp âoaìn taío Volvox, Albertia ng ngoaûi hay näüi kyï sinh trãn quáön thãø giun êt tå thuíy sinh Trong tæû nhiãn, máût âäü cuía truìng baïnh xe xuáút hiãûn coï liãn quan âãún nguäön thæïc àn. Máût âäü täúi âa liãn quan nhiãöu âãún giaï thãø vaì bãö màût tiãúp xuïc, thæåìng thç cåí 5800 caï thãø/lêt cho sinh váût phuì du, 25000 caï thãø/lêt cho boün boì baïm hay 1155000 caï thãø/lêt trong baîi caït áøm. Nhæîng loaìi boì baïm khäng bao giåì xuáút hiãûn khi nhiãût âäü dæåïi 15OC, thäng thæåìng thç xuáút hiãûn nhiãöu åí nhiãût âäü trãn 20OC. Cuîng coï mäúi quan hãû máût thiãút giæîa pH cuía thuíy væûc vaì thaình pháön loaìi cuía Truìng baïnh xe, thäng thæåìng næåïc coï pH>7 thç coï êt loaìi nhæng säú læåüng cuía chuïng cao, caïc loaìi thêch nghi âiãöu kiãûn naìy laì Asplanchna, Asplanchnopus, Mytilina, Brachionus, Filinia, Lacinularia, Sinantherina, Eosphora vaì Notholca nhæng 50
Chæång II: Låïp Truìng baïnh... khi mäi træåìng chuyãøn sang acid thç nhiãöu loaìi xuáút hiãûn nhæng säú læåüng khäng cao nhæ Cephalodella, Lepadella, Lecane, Monostyla, Trichocera vaì Dicranophorus. Pháön coìn laûi laì nhæîng loaìi phán bäú räüng cho caí hai mäi træåìng. Træïng nghè (cyst) hay caïc âäúi tæåüng bë sáúy khä seî âæåüc phán bäú räüng khàõp trãn màût âáút nhåì gioï, âäüng váût khaïc mang âi do âoï chuïng noï laì nhæîng sinh váût phán bäú räüng tæïc laì nhæîng loaìi säúng åí vuìng næåïc tènh, trong rong rãu, trong baîi caït, trong âáöm láöy coï thãø tháúy trong ao nuäi caï vaì nhæ thãú coï thãø tçm tháúy chuïng khàõp nåi trãn thãú giåïi tháûm chê ngay caí nhæîng loaìi hiãúm hay êt gàûp cuîng âæåüc phaït hiãûn nhæîng nåi coï âiãöu kiãûn säúng thêch håüp. 16. Thu máùu vaì nuäi. Duìng læåïi phiãu sinh âãø thu máùu, nhæîng vuìng coï thæûc váût næåïc phaït triãøn seî dãù daìng thu âæåüc nhoïm naìy, nhæng læåïi phiãu sinh khoï thu âæåüc nhæîng caï thãø non. Coï thãø duìng loü thuíy tinh âãø våït nhæîng máùu váût coìn säúng trong nhæîng âaïm thuíy sinh thæûc váût. Khi oxy trong loü giaím dáön thç Truìng baïnh xe näøi lãn, chuïng ta seî huït chuïng ra bàòng pipet. Coï ráút nhiãöu phæång phaïp âãø nuäi truìng baïnh xe, mäùi âäúi tæåüng coï mäüt cäng thæïc riãng vaì tuìy vaìo âiãöu kiãûn cuû thãø tæìng vuìng maì ngæåìi ta coï thãø sæía âäøi cho thêch håüp, sau âáy laì mäüt vaìi cäng thæïc thê duû - Nuäi nhæîng loaìi thuäüc giäúng Lecane: (1) duìng dung dëch cuía 0.1% bäüt sæía vaì næåïc ao, dung dëch naìy âæåüc thay haìng ngaìy; (2) láúy 20 haût luïa mç, nghiãön nhoí vaì âung säi trong 100 ml næåïc trong 20 phuït, cho Truìng baïnh xe vaìo dung dëch naìy, thay måïi dung dëch mäùi ngaìy (3) baïnh mç khä láúy náúu nhæì våïi næåïc theo tè lãû 8-30 maính vuûn trong 100 ml næåïc, loüc vaì duìng trong 24 giåì. 51
DÆÅNG TRÊ DUÎNG. 2000 - Nhæîng loaìi thuäüc giäúng Epiphanes hay nhæîng loaìi säúng trong ao coï thãø nuäi bàòng næåïc coí khä våïi viãûc taûo taío hay protozoa laìm thæïc àn. - Coï thãø duìng 800 ml phán ngæûa tæåi hoaì våïi 1000 ml næåïc vaì dung säi trong 1 giåì, âãø nguäüi räöi hoaì våïi hai pháön næåïc mæa, uí 1 tuáön âãún 10 ngaìy træåïc khi duìng nuäi truìng baïnh xe. - Nhæîng loaìi trong bäü noaîn saìo chàón coï thãø nuäi trong dung dëch 0.1% sæía khäng beïo våïi næåïc maïy hay næåïc ao. - Nhæîng loaìi säúng boì baïm ráút khoï nuäi. Nguyãn tàõc chung cuía viãûc nuäi Truìng baïnh xe laì thay âäøi dung dëch nuäi haìng ngaìy vaì ngàn caín hoaût âäüng quaï mæïc cuía vi khuáøn. 17. Cäú âënh máùu. - Duìng formol 10% âãø cäú âënh máùu, khi âoï con váût co laûi laìm cho voí thãø hiãûn hçnh ráút roí maì quan saït. - Nhæîng loaìi khäng coï voí thç phaíi coï kyî thuáût tinh xaío maì quan saït, luïc naìy tuìy vaìo nhu cáöu thê nghiãûm maì quan saït con váût coìn tæåi hay bë co laûi, nhæ thãú cáön laìm mã con váût træåïc khi giãút. Cháút gáy mã coï thãø laì Chloretone vaì 2%benzamine hay 2% butyn vaì 2% hydroxylamine hydrochloride. - Sau khi âaî laìm chãút con váût thç coï thãø cäú âënh chuïng trong dung dëch 2-5% formalin coï chæaï 2% glycerin, coï thãø thãm mäüt êt eosin âãø taûo maìu cho dãù quan saït. - Coï thãø duìng caïch nhæ sau âãø taïch haìm nghiãön cuía con váût maï quan saït: (1) cho mäüt gioüt 1:10 dung dëch Clorox hay suït àn da trong loîm cuía lame vaì cho thãm mäüt gioüt bãn ngoaìi loîm, láúy lammelle 22 mm2 phuî láúy gioüt bãn ngoaìi vaì âáøy cho âãún loîm vaì chaûm vaìo dung dëch trong loîm. Kãú âãún cho truìng baïnh xe vaìo dung dëch trong loîm vaì tiãúp tuûc âáøy. Nhæï thãú truìng baïnh xe bë nghiãön vaì 52