zunia.vn

Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z

zunia.vn

» Kinh Tế - Quản Lý

» Quy hoạch - Đô thị

Chuyển biến về thương mại – dịch vụ trong quá trình đô thị hóa Quận 2 (thành phố Hồ Chí Minh) từ 1997–2015

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:12

Báo xấu

57
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết này tập trung tìm hiểu về sự chuyển biến thương mại - dịch vụ trong quá trình đô thị hoá ở Quận 2 từ 1997–2015 nhằm chỉ ra những đặc điểm, hoàn cảnh lịch sử, chính sách đã tác động đến toàn bộ quá trình phát triển của quận, đồng thời nêu ra những bài học kinh nghiệm và đề xuất những bước đi tiếp theo để Quận 2 tiếp tục phát triển hơn nữa sau 18 năm thành lập.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Chuyển biến về thương mại – dịch vụ trong quá trình đô thị hóa Quận 2 (thành phố Hồ Chí Minh) từ 1997–2015

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SÀI GÒN SAIGON UNIVERSITY TẠP CHÍ KHOA HỌC SCIENTIFIC JOURNAL ĐẠI HỌC SÀI GÒN OF SAIGON UNIVERSITY Số 69 (03/2020) No. 69 (03/2020) Email: tcdhsg@sgu.edu.vn ; Website: http://sj.sgu.edu.vn/ CHUYỂN BIẾN VỀ THƯƠNG MẠI – DỊCH VỤ TRONG QUÁ TRÌNH ĐÔ THỊ HÓA QUẬN 2 (THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH) TỪ 1997 – 2015 Transformation in trade – service during urbanization process of District 2 (Ho Chi Minh City) from 1997 to 2015 ThS.NCS. Nguyễn Hồng Trang Trường Đại học Sài Gòn TÓM TẮT Sau Đại hội Đảng lần thứ VI (1986), tại Thành phố Hồ Chí Minh, đô thị hóa đã diễn ra trên nhiều quận, huyện, góp phần thay đổi diện mạo kinh tế, văn hóa, xã hội của một thành phố vốn năng động và nhiều tiềm năng phát triển. Cho đến nay, có thể nhận thấy, tốc độ đô thị hóa ở Quận 2 (TP.HCM) đã và đang diễn ra mạnh mẽ, đặc biệt, sự biến đổi cơ sở hạ tầng đô thị của Quận 2 đã góp phần quan trọng vào sự phát triển kinh tế của Thành phố Hồ Chí Minh nói riêng và Việt Nam nói chung. Bài viết này tập trung tìm hiểu về sự chuyển biến thương mại - dịch vụ trong quá trình đô thị hoá ở Quận 2 từ 1997 – 2015 nhằm chỉ ra những đặc điểm, hoàn cảnh lịch sử, chính sách đã tác động đến toàn bộ quá trình phát triển của quận, đồng thời nêu ra những bài học kinh nghiệm và đề xuất những bước đi tiếp theo để Quận 2 tiếp tục phát triển hơn nữa sau 18 năm thành lập. Từ khóa: đô thị, đô thị hoá Quận 2, thương mại - dịch vụ ABSTRACT After the 6th National Congress of the Communist Party of Vietnam (1986), urbanization has taken place in many districts & provinces, which changed the interface of a dynamic and potential City in terms of economy, culture and society. So far, it can be seen that the pace of urbanization in District 2 (HCMC) has been moving stronger, especially the transformation of urban infrastructure, which contributed strongly to the economic development of Ho Chi Minh City in particular and Vietnam in general. The article focuses on studying the transformation in trade - service during District 2’s urbanization process from 1997 to 2015, in order to point out the characteristics, the historical circumstances, and policy that entirely affect the District’s development process. At the same time, the article shows some lessons learned from experiences and proposes next steps to boost District 2 on its continuous development after 18 years of establishment. Keywords: urban, urbanization in District 2, trade – service 1. Đặt vấn đề theo sự mở rộng về quy mô của các đô thị, Quá trình đô thị hóa (ĐTH) và tăng đồng thời cũng tác động đến sự chuyển trưởng kinh tế có mối quan hệ biện chứng dịch cơ cấu kinh tế, cơ cấu xã hội của đô với nhau, tăng trưởng kinh tế thường kéo thị. Tăng trưởng kinh tế cũng là điều kiện Email: nguyenhongtrang29@yahoo.com 83
SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY No. 69 (03/2020) để phát triển đô thị về mọi mặt, cải thiện sự phát triển kinh tế của địa phương, cung kết cấu hạ tầng, nâng cao đời sống vật chất cấp cơ sở khoa học cho các ban ngành lẫn tinh thần của người dân. Cho đến nay, chức năng rút ra những bài học kinh ĐTH thực sự đã trở thành một hiện tượng nghiệm trong việc đề ra chủ trương, chính xã hội, một hiện tượng kinh tế có ảnh sách phù hợp đối với tình hình thực tiễn hưởng hết sức quan trọng tới mọi lĩnh vực nhằm phát huy các tiềm năng và thế mạnh hoạt động của đời sống con người. của Quận 2 nói riêng và các quận khác nói Theo Quyết định số 1570/2006/QĐ- chung vào sự phát triển của TP.HCM. TTg ngày 27/11/2006 của Thủ tướng Chính 2. Nội dung phủ về việc phê duyệt nhiệm vụ quy hoạch 2.1. Khái quát quá trình đô thị hóa chung xây dựng Thành phố Hồ Chí Minh Quận 2 (TP.HCM) đến năm 2025, Thành phố được Quận 2 nằm ở phía Đông Bắc của quy hoạch là đô thị đặc biệt, là trung tâm TP.HCM, trên tả ngạn sông Sài Gòn. Phía lớn về kinh tế, văn hoá, khoa học công Bắc giáp Quận Thủ Đức, Bình Thạnh (qua nghệ, có vị trí địa chính trị quan trọng của sông Sài Gòn và sông Rạch Chiếc). Phía cả nước và sẽ trở thành trung tâm công Nam giáp Quận 7, huyện Nhơn Trạch của nghiệp, dịch vụ đa lĩnh vực của khu vực tỉnh Đồng Nai (qua sông Sài Gòn và sông Đông Nam Á. Nằm trong không gian Đồng Nai). Phía Đông giáp Quận 4, Quận TP.HCM, Quận 2 sẽ là trung tâm tài chính - 1, Quận Bình Thạnh (qua sông Sài Gòn). dịch vụ - thương mại - văn hoá - thể dục thể Từ năm xã thuộc huyện Thủ Đức (An Phú, thao trong quá trình đô thị hoá các quận An Khánh, Thủ Thiêm, Bình Trưng và ngoại thành. Trong quá trình triển khai thực Thạnh Mỹ Lợi), Quận 2 được chia thành hiện các kế hoạch nêu trên, cùng với những 11 phường gồm: An Phú, Thảo Điền, An yếu tố khách quan và chủ quan khác tác Khánh, Bình An, Thủ Thiêm, An Lợi động, có thể nhận thấy, tốc độ ĐTH ở Quận Đông, Bình Trưng Đông, Bình Trưng Tây, 2 đã và đang diễn ra mạnh mẽ, góp phần Thạnh Mỹ Lợi và Cát Lái. quan trọng trong sự phát triển kinh tế của Tổng diện tích tự nhiên của Quận 2 là TP.HCM nói riêng và Việt Nam nói chung. 5.020 ha, trong đó, đất nông nghiệp chiếm Trải qua 18 năm thành lập (1997 - 51,8%, đất ở chiếm 9,8%, đất chuyên 2015), qua 4 kỳ Đại hội Đảng bộ Quận, dùng 9,4%, diện tích còn lại là hệ thống nền kinh tế Quận 2 tăng trưởng với tốc độ sông rạch. Với hiện trạng như trên, Quận cao, các nguồn lực kinh tế đều được phát 2 có một quỹ đất lớn, hầu hết là đất trống, huy, cơ cấu kinh tế chuyển dịch đúng thuận lợi cho việc đầu tư xây dựng các hướng. Từ một nền kinh tế sản xuất với công trình và phát triển hệ thống giao ngành nông nghiệp và tiểu thủ công nghiệp thông nối liền giữa khu vực trung tâm nội là chính, cơ cấu kinh tế Quận đã dần thành và các vùng kinh tế trọng điểm chuyển dịch theo hướng dịch vụ - thương Đông Nam Bộ. mại và có xu hướng phát triển nhanh trong Được bao bọc bởi 2 con sông lớn là quá trình đô thị hóa. Tìm hiểu về sự chuyển sông Sài Gòn, sông Đồng Nai và 2 con biến thương mại - dịch vụ trong quá trình rạch là rạch Bà Cua, rạch Chiếc, cùng với đô thị hoá ở quận 2 từ 1997 - 2015 góp hệ thống kênh rạch chằng chịt, Quận 2 có phần làm rõ những yếu tố đã tác động đến một tiềm năng về cảnh quan thiên nhiên, 84
NGUYỄN HỒNG TRANG TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN rất thích hợp với việc phát triển các loại liền Thành phố với các tỉnh Đồng Nai, hình dịch vụ văn hóa, thể dục thể thao gắn Bình Dương, Bà Rịa - Vũng Tàu), trong với du lịch sinh thái, đặc biệt thuận lợi phát những năm qua, Quận 2 được sự quan tâm triển hệ thống cảng phục vụ sản xuất, phát chỉ đạo và đầu tư của cả Thành phố và triển giao thông thủy. Trung ương, hàng loạt các chủ trương, Từ lâu, người dân bản địa đã sống chính sách đã tạo điều kiện để Quận 2 phát cuộc sống của cư dân thuộc vùng ĐTH bán triển; những dự án lớn về hạ tầng kỹ thuật nông bán công. Trước 1975, do chiến đã, đang và sắp thực hiện sẽ kích thích và tranh, ĐTH của Quận 2 mang tính cưỡng thu hút mạnh mẽ sự đầu tư của các thành bức: bến cảng, xí nghiệp nhà máy, cầu phần kinh tế trong và ngoài nước. đường… đều chủ yếu phục vụ cho guồng Chủ trương, chính sách phát triển đô máy chiến tranh, trong khi đó, đại bộ phận thị Quận 2 của Chính phủ và Ủy ban nhân nông dân trình độ văn hóa thấp; cơ sở hạ dân (UBND) TP.HCM từ năm 1997 đến tầng kém, thiếu trường học, nơi chữa bệnh, 2015 có những mục tiêu cụ thể, có thể thấy thiếu các công trình văn hóa; môi trường rõ sự khác biệt trong chủ trương, chính xã hội cũng hết sức phức tạp. sách phát triển Quận 2 qua 2 giai đoạn: Từ sau 1975, chính quyền Thành phố 1997- 2006, tập trung chuyển đổi cơ cấu đã có nhiều chính sách nhằm đẩy nhanh KT, đầu tư cơ sở hạ tầng (CSHT) để thu tiến độ ĐTH, cải thiện cuộc sống cho nhân hút đầu tư và cải thiện đời sống người dân dân về nhiều mặt, giảm cách biệt giàu ở Quận 2 và 2007-2015, phát triển CSHT nghèo. Tuy nhiên chỉ sau khi có chính sách đồng bộ khu vực phía Đông Tp.HCM, liên đổi mới (1986), sự thay đổi diện mạo của kết vùng KT giữa các tỉnh của miền Đông TP.HCM mới thật sự rõ nét, kinh tế phát nam bộ và hình thành khu đô thị kiểu mẫu triển, quy hoạch, cải tạo, xây dựng mới (KĐTM) Thủ Thiêm. Mặc dù, Quận 2 mới nhiều công trình tầm cỡ. Riêng vùng đất được thành lập ngày 1/4/1997, nhưng theo Quận 2, theo đà phát triển chung của Thành Quyết định số 123/1998/QĐ-TTg ngày phố, cũng có những bước chuyển mình, 10/7/1998 của Thủ tướng Chính phủ phê nhưng do không có sự tập trung chỉ đạo cụ duyệt Điều chỉnh quy hoạch chung của thể, cũng như chỉ là những phường của TP.HCM đến năm 2020, thì Quận 2 đã quận Thủ Đức, nên sự đầu tư còn mang tính được xếp vào “khu nội thành phát triển”. phân tán. Rõ ràng, cho đến trước khi được Việc quy định mang tính văn bản hành thành lập, Quận 2 vẫn còn mang đậm tính chính nói trên, đã thể hiện rõ định hướng chất một vùng nông nghiệp với đường sá hạ cho sự phát triển. tầng yếu kém, nhà ở, điện nước… thiếu Do nằm ở vị trí cầu nối giữa trung tâm thốn. Đó là một thực tại, là điểm xuất phát TP.HCM với khu Đông, trong quá trình của Quận 2 khi bước vào quá trình ĐTH. ĐTH, Quận 2 được xem là tâm điểm đầu tư Tuy vậy, với chủ trương phát triển đô của các dự án, hạ tầng kết nối, thu hút được thị tại Việt Nam và với những điều kiện nguồn lực đầu tư lớn vào lĩnh vực này. thuận lợi về không gian, cảnh quan và vị trí Nghiên cứu của Công ty Tư vấn kinh chiến lược (nằm đối diện khu trung tâm cũ doanh hội nhập Toàn Cầu (GIBC) công bố qua bờ sông Sài Gòn, Quận 2 là đầu mối hồi tháng 8/2015 cho thấy, tính đến nửa giao thông về đường bộ, đường thủy nối đầu năm 2015, khu Đông (từ cầu Sài Gòn, 85
SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY No. 69 (03/2020) đổ ra Thủ Đức đến ngã tư Vũng Tàu) đã thương mại - dịch vụ (TM - DV) có một hút 3 tỷ USD vào các đường vành đai, cao vai trò rất quan trọng trong việc lưu thông tốc. Bắt đầu từ tháng 1/2014 - thời điểm hàng hóa, tạo điều kiện cho sản xuất phát đưa vào vận hành 20 km đầu tiên trong triển. Bên cạnh đó, sự phát triển của TM - tổng số 55,7 km cao tốc TP.HCM - Long DV còn là chỉ số quan trọng để đánh giá Thành - Dầu Giây, đoạn từ nút giao với mức độ đô thị hóa. đường Vành đai 2 (Quận 9) đến Quốc lộ 51 Giai đoạn 1997 - 2005 (tỉnh Đồng Nai), thị trường bất động sản Ở giai đoạn mới thành lập, trên địa bàn khu Đông (Quận 2, Quận 9) có dấu hiệu Quận 2 có 35 doanh nghiệp và 2.130 hộ phát triển, mạnh mẽ nhất là thời điểm bước kinh doanh với doanh thu còn thấp. Toàn sang năm 2015, khi hai công trình giao Quận chưa có siêu thị, trung tâm thương thông đối ngoại quan trọng đi qua địa bàn mại, chỉ có một số chợ truyền thống thành Quận 2 đưa vào vận hành. Đó là đường lập từ trước năm 1975 (chợ Cát Lái, chợ Vành đai Đông (nối từ chân cầu Phú Mỹ - Tân Lập, chợ Bình Trưng) và một vài chợ ngay nút giao với đường Đồng Văn Cống, họp một buổi (chợ Chiều, chợ Giồng, chợ Quận 2 đến đường D2 – Bình Thạnh nối Cây Xoài, chợ Thủ Thiêm) nằm rải rác trên vào Khu công nghệ cao TP.HCM, Quận 9) địa bàn Quận. Từ sau năm 2000, với tốc độ và phần còn lại của cao tốc TP.HCM - ĐTH nhanh chóng, kinh tế Quận 2 đã Long Thành - Dầu Giây (giao với Đại lộ chuyển biến theo hướng tăng dần tỷ trọng Mai Chí Thọ, Quận 2). Xung quanh hai về TM - DV. trục giao thông quan trọng này, hàng loạt Đại hội Đảng bộ lần thứ nhất (1997 - dự án nhà ở được triển khai. 2001) đã xác định mục tiêu từng bước Cùng với tốc độ phát triển nhanh của chuyển dịch cơ cấu kinh tế Quận theo hướng CSHT là sự mở rộng không gian đô thị và dịch vụ, thương mại - công nghiệp - nông sự gia tăng dân số. Tính từ thời điểm thành nghiệp. Sau 3 năm thực hiện, cơ cấu kinh tế lập quận năm 1997, số dân chỉ khoảng Quận đã có sự chuyển biến. Theo đó, năm 86.000 người thì đến năm 2015 đã ở mức 1997, công nghiệp (CN) chiếm 93,23%, TM 147.168 nhân khẩu. Việc tăng gần gấp đôi - DV chiếm 4,58% và nông nghiệp (NN) dân số trong khoảng thời gian 18 năm cho chiếm 2,19%. Đến năm 2000, CN chiếm thấy quá trình ĐTH nhanh đã thực sự tác 90,09%, TM - DV 8,49% và nông nghiệp là động đến việc gia tăng dân số. Bên cạnh cư 1,42% (niên giám thống kê 2005 - Quận 2, dân các vùng miền khác quy tụ về đây, một Trang 39). Như vậy chỉ sau ba năm thực số lượng lớn các công nhân, viên chức, kỹ hiện Nghị quyết, nếu như tỉ trọng của sản sư, chuyên gia… trong và ngoài nước đã xuất CN giảm, thì TM - DV năm 2000 tăng đến làm việc và sinh sống tại Quận 2. gần gấp đôi so với năm 1997. Những yếu tố này chính là tác nhân thúc Trong giai đoạn 1997 - 2001, hoạt đẩy sự phát triển kinh tế của Quận trong động sản xuất TM - DV trên địa bàn Quận quá trình đô thị hóa. 2 chủ yếu là buôn bán nhỏ, lẻ phục vụ nhu 2.2. Sự phát triển của thương mại - cầu tiêu dùng, phát triển ở một số địa bàn dịch vụ trong quá trình đô thị hóa Quận 2 dân cư tập trung, mạng lưới thương nghiệp từ 1997 – 2015 còn mỏng và hình thành tự phát theo các Trong nền kinh tế, sự phát triển của trục lộ chính. Ngành hàng chủ yếu của hệ 86
NGUYỄN HỒNG TRANG TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN thống TM - DV trên địa bàn Quận là ăn sản xuất CN - TTCN tăng bình quân hàng uống, kinh doanh vàng bạc đá quý, dịch vụ năm 23,47% (chỉ tiêu 18 - 20%/năm), cầm đồ, mua bán máy móc thiết bị và hàng doanh thu TM - DV tăng bình quân hàng tiêu dùng. Hoạt động du lịch và xuất nhập năm 71,93% (chỉ tiêu 35 - 40%/năm) và khẩu do Quận quản lý có nhưng không sản xuất nông nghiệp (NN) giảm bình quân đáng kể. Hầu hết các cơ sở TM - DV tận hàng năm 6,1%. Cơ cấu kinh tế Quận dụng mặt bằng nhà ở để kinh doanh, do chuyển biến theo đúng định hướng và phù đó bị hạn chế trong việc mở rộng quy mô hợp với quá trình ĐTH khi tỷ trọng ngành hoạt động. TM - DV tăng mạnh từ 9,46% (năm 2000) Đại hội Đảng bộ Quận lần thứ hai tăng lên 34,51% (năm 2005) trong khi CN (2001 - 2005) tiếp tục xác định phát triển - TTCN và NN có xu hướng giảm dần. kinh tế theo cơ cấu CN - TM - DV. Sau 5 (UBND TP.HCM, 2005, Báo cáo hình hình năm thực hiện Nghị quyết của Đại hội, thực hiện nhiệm vụ kinh tế - xã hội 5 năm kinh tế Quận 2 tăng trưởng với tốc độ cao, 2001 - 2005 và phương hướng nhiệm vụ 5 các nguồn lực kinh tế được phát huy, giá trị năm 2005 - 2010, tr.80). Bảng 1. Doanh thu ngành thương mại - dịch vụ giai đoạn 2000 – 2005 DOANH THU CÁC NĂM (tỷ đồng) Hình thức kinh tế 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Cá thể 173,52 189,97 278,41 380,35 561,51 715,68 Công ty TNHH 94,88 195,83 269,89 597,99 1.040,50 1.496,60 DNTN 79,15 117,76 124,98 211,97 252,43 353,34 Nguồn: Niên giám thống kê 2005 - Quận 2, Trang 38 Doanh thu TM - DV Quận 2 năm 2000 hẹp dần đất nông nghiệp đã tạo ra một lớp là 347,55 tỷ đồng, đến năm 2005 tăng vọt người không nghề nghiệp nhưng có vốn lên 2.565,41 tỷ đồng. Tốc độ phát triển tương đối do được đền bù giải tỏa, chuyển bình quân/năm là 79,4%. Tuy doanh thu có sang làm thương mại, dịch vụ… tạo ra sự mức tăng nhanh nhưng giá trị còn thấp so bùng phát kinh doanh. Các doanh nghiệp với các quận nội thành khác, chỉ chiếm tỷ tư nhân, công ty TNHH lần lượt ra đời, lệ 0.2% trong tổng mức bán chung ở khu dọc theo các con đường chính, góp phần vực nội thành của thành phố. hình thành những khu phố thương mại Có thể thấy sau ngày thành lập Quận dịch vụ đa dạng hơn trước rất nhiều. Một 2, chính quyền Quận 2 đã khuyến khích số công ty nước ngoài, với bề dày kinh mọi thành phần kinh tế tham gia đầu tư nghiệm và tầm cỡ thế giới, cũng đã nhanh vào quận bằng những chính sách thông chóng nhận ra những thuận lợi về con thoáng, tạo nhiều thuận lợi cho ngành TM người, về địa thế đất đai và nhất là những - DV có điều kiện phát triển. Bên cạnh chính sách mang tính khuyến khích, hỗ đó, với đà phát triển của ĐTH, việc thu trợ của chính quyền. Họ đã mạnh dạn đầu 87
SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY No. 69 (03/2020) tư và có những thành công nhất định. chênh lệch rõ nét về sự phát triển của một Có thể kể đến Park Land, River side với quận đang trong quá trình ĐTH. dịch vụ cho thuê căn hộ cao cấp. Metro, Giai đoạn 2006 - 2015 APSC kinh doanh đủ các loại hàng tiêu Trong Nghị quyết Đại hội Đảng bộ dùng.v.v. Quận lần thứ ba (2006 - 2010), lần đầu tiên Ngoài những đơn vị có quy mô lớn, đã xác định chuyển dịch cơ cấu kinh tế hoạt động hiệu quả thì vẫn còn đó những theo hướng dịch vụ - thương mại, phấn đấu dãy phố mà hình thái kinh doanh còn rất đến năm 2010, tỷ trọng ngành TM - DV manh mún, đậm nét nông thôn, tạo ra sự đạt trên 50% cơ cấu kinh tế. Bảng 2. Tỷ trọng ngành CN-TTCN và TM-DV trên địa bàn Quận 2 (2010 - 2015) (Đơn vị: %/cơ cấu ngành kinh tế) Năm 2010 2011 2012 2013 2014 2015 CN-TTCN 46,65 45,20 40,78 37,57 33,78 33,31 TM-DV 53,31 54,79 59,21 62,47 66,21 66,69 Nguồn: Báo cáo của UBND Quận 2 về tình hình kinh tế - xã hội 5 năm, 2011 - 2015 trên địa bàn. Theo thống kê ở bảng 2, có thể thấy tỷ 1997, CN - TTCN chiếm 93,23%, chủ yếu trọng của ngành TM - DV từ 2010 - 2015 ở quy mô nhỏ, công nghệ sản xuất lạc hậu, đã tăng đáng kể, từ 53,31% (năm 2010) lên TM - DV khi đó chỉ chiếm 4,58%, NN ở 66,69% (vào cuối năm 2015). Ngược lại, mức 1,42%; thì đến cuối năm 2015, tỷ cũng trong giai đoạn này, CN - TTCN giảm trọng ngành TM - DV chiếm gần 70% từ 46,65% xuống còn 33,31%. Nếu so với trong cơ cấu kinh tế Quận, CN dưới 30% và thời điểm mới thành lập Quận, sự thay đổi NN chỉ chiếm khoảng 0,003%. Điều này về tỷ trọng giữa các ngành kinh tế trên địa cho thấy, lĩnh vực TM - DV có đóng góp bàn Quận 2 càng thể hiện rõ nét. Nếu năm ngày càng lớn vào kinh tế của Quận. Bảng 3. Giá trị thương mại dịch vụ trên địa bàn Quận 2 (2011 - 2015) (Nguồn: Báo cáo tình hình kinh tế - xã hội 5 năm 2011 - 2015 và kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội năm 2016 - 2020 của UBND Quận 2) 88
NGUYỄN HỒNG TRANG TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN Trong giai đoạn 2011 - 2015, TM - duyệt quy hoạch chi tiết nhóm cảng biển DV có sự tăng trưởng mạnh từ 26.689 tỷ khu vực TP.HCM - Đồng Nai - Bà Rịa - đồng lên 62.379 tỷ đồng, có được kết quả Vũng Tàu (nhóm cảng số 5) đến năm 2010 này là do chủ trương của lãnh đạo và định hướng đến năm 2020, có đề cập TP.HCM về mặt dài hạn là tiếp tục đẩy đến việc di dời các cảng trên sông Sài Gòn mạnh phát triển tỷ trọng TM - DV. (Tân Cảng Sài Gòn, cảng Nhà Rồng, Theo Quyết định số 1999/QĐ-UBND Khánh Hội) và Nhà máy đóng tàu Ba Son. ngày 24/4/2014 của UBND TP.HCM về Trong đó, cùng với cảng Hiệp Phước phương hướng, nhiệm vụ phát triển (huyện Nhà Bè), cảng Cát Lái (Quận 2, TP.HCM đến năm 2020 gắn với Quy hoạch trên sông Đồng Nai) là cảng container tổng tổng thể phát triển kinh tế - xã hội thành hợp phục vụ công tác di dời các cảng trên phố đến năm 2020, tầm nhìn đến năm sông Sài Gòn, cũng như hỗ trợ cho cụm 2025, UBND Quận 2 đã xây dựng kế cảng cửa ngõ quốc tế Tân Cảng - Cái Mép hoạch phát triển kinh tế - xã hội cho giai (Bà Rịa - Vũng Tàu) trong việc vận chuyển đoạn 2015 - 2020 với doanh thu ngành dịch hàng hóa. Hiện nay Tân Cảng Sài Gòn đã vụ - thương mại tăng bình quân mỗi năm từ được sát nhập vào cảng Cát Lái. Với quy 20 - 25%. Đến năm 2020, tỷ trọng ngành hoạch này, tốc độ đô thị hóa xung quanh dịch vụ - thương mại sẽ chiếm trên 80% cảng Cát Lái của Quận 2 phát triển mạnh, trong cơ cấu kinh tế quận. các dịch vụ cảng cũng trở nên nhộn nhịp. Trong cơ cấu ngành kinh tế TM - DV Báo cáo năm 2010 của Công ty Cổ trên địa bàn Quận 2 có 3 lĩnh vực đóng góp phần tư vấn thiết kế cảng - kỹ thuật biển đáng kể vào nguồn thu ngân sách và làm đánh giá Tân Cảng - Cát Lái là cảng thay đổi diện mạo của quận trong quá trình container tổng hợp khai thác hiệu quả nhất ĐTH; đó là hoạt động kinh doanh - dịch vụ trong nhóm cảng số 5. Điều này được bất dộng sản, bán lẻ (siêu thị, trung tâm chứng minh qua lượng hàng hóa và thị thương mại - TTTM) và dịch vụ cảng phần container qua cảng hàng năm. Chẳng chiếm ưu thế, nổi trội hơn hết. hạn, năm 2012, lượng hàng hóa thông qua Dịch vụ cảng - logistics cảng đạt 2,87 triệu TEUs, sang năm 2015 Theo Quyết định 791/QĐ-CP của Thủ sản lượng hàng qua Cảng đạt 3,8 triệu tướng Chính phủ năm 2005 về việc phê TEUs. Bảng 4. Lượng hàng hóa thông qua cảng tân cảng - Cát Lái (2012 – 2016) (Nguồn: Báo cáo thường niên của Công ty Cổ phần Cảng Cát Lái, Báo cáo phân tích của Công ty Cổ phần Chứng khoán Vietcombank) 89
SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY No. 69 (03/2020) Như vậy, cùng với mạng lưới liên kết nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài rộng khắp cả nước, cảng Cát Lái tại Quận 2 (FDI) và 45,17% tổng doanh thu doanh – TP.HCM hiện là cảng container quốc tế nghiệp không thuộc quản lý của quận trong lớn và hiện đại nhất Việt Nam, lọt Top 25 lĩnh vực TM - DV. cảng hàng đầu thế giới với thị phần Từ cuối năm 2013, dịch vụ bán lẻ hiện container xuất nhập khẩu chiếm trên 90% đại bắt đầu phát triển mạnh. Trước tiên, khu vực phía Nam và gần 50% thị phần cả phải kể đến hơn 17.000m2 diện tích sàn nước, đóng vai trò quan trọng trong sự phát thương mại thuộc Trung tâm mua sắm triển kinh tế của TP.HCM nói riêng và của Parkson Cantavil Premier, một hạng mục cả nước nói chung trong xu thế hội nhập của khu phức hợp Trung tâm thương mại - (Truy xuất từ văn phòng - căn hộ Cantavil Premier, do http://www.worldshipping.org/about-the- Công ty Cổ phần Phát triển Nhà Thủ Đức industry/global-trade/top-50-world- và đối tác Hàn Quốc, Tập đoàn Daewon container-ports) hợp tác đầu tư với tổng vốn hơn 60 triệu Dịch vụ bán lẻ USD (theo thông cáo báo chí ngày Giai đoạn 2011 - 2015, UBND Quận 2 20/12/2013 của liên doanh này công bố) đi chỉ đạo tiếp tục thực hiện kế hoạch phát vào hoạt động. Đây là trung tâm mua sắm triển ngành TM - DV, lấy ngành này làm hiện đại đầu tiên trên địa bàn Quận 2, với động lực thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh đầy đủ các tiện ích như: siêu thị Big C, các tế của Quận bằng việc phát triển hệ thống cửa hàng thời trang cao cấp, F&B, rạp chợ - siêu thị - trung tâm thương mại trên chiếu phim Lotte Cinema.v.v. địa bàn quận theo Quyết định số Sau giai đoạn trầm lắng từ giữa năm 17/2009/QĐ-UBND ngày 12 tháng 02 năm 2008 - 2013, từ đầu năm 2014, thị trường 2009 của Ủy ban nhân dân thành phố. bất động sản TP.HCM bắt đầu phục hồi. Nếu đối chiếu với Quyết định 17, có Thêm vào đó, tuyến Metro số 1 Bến Thành thể thấy, dịch vụ bán lẻ ở Quận 2 hội tụ đủ - Suối Tiên cùng nhiều công trình hạ tầng hai yếu tố: truyền thống và hiện đại. Sự giao thông khác triển khai mạnh mẽ, hàng phát triển của dịch vụ bán lẻ trên địa bàn loạt các dự án về nhà ở, TM - DV ở Quận 2 Quận 2 được nhìn nhận ở hai giai đoạn cũng bắt đầu hình thành. Cụ thể, khu phức trước và sau năm 2013. Theo báo cáo của hợp Thảo Điền Masteri (do Công ty CP UBND Quận 2, năm 2013, Quận có 9 chợ Đầu tư Thảo Điền đầu tư) đã hợp tác cùng hiện hữu, 9 siêu thị (bao gồm cả các siêu Tập đoàn Vingroup phát triển Trung tâm thị chuyên doanh như Thế giới Di thương mại có quy mô lớn nhất khu vực động.v.v.), 11 cửa hàng bình ổn và chưa có cửa ngõ phía Đông TP.HCM (tính đến thời trung tâm thương mại nào. Một trong điểm cuối năm 2016) là Vincom Mega những siêu thị có mặt đầu tiên ở Quận 2 là Mall với 90.000m2 diện tích sàn. trung tâm sỉ Metro Cash & Carry của Đức, Liền kề Vincom Mega Mall, dọc theo đưa vào hoạt động từ năm 2002 (nay đã Xa lộ Hà Nội, ngay khu phức hợp Thảo được Tập đoàn Berli Jucker mua lại). Theo Điền Pearl (do Tập đoàn SSG đầu tư) cũng báo cáo Kinh tế - xã hội của Quận 2, tính tích hợp Trung tâm thương mại hơn đến năm 2013, Metro Cash & Carry đóng 20.000m2. Ngoài ra, đối diện với Vincom góp đến 79,26% doanh thu của khối doanh Mega Mall, Khu đô thị City Horse (88 ha) 90
NGUYỄN HỒNG TRANG TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN thuộc Phường An Phú cũng là nơi tập trung Horse còn hai trung tâm mua sắm lớn khác, nhiều trung tâm mua sắm hiện đại. Cùng dự kiến vận hành trước năm 2020: một của với Parkson Cantavil Premier, theo quy Saigon Co.op và một của liên doanh hoạch đã được phê duyệt, Khu đô thị City Keppel Land - Tiến Phước (Estella Height). Bảng 5. Trung tâm bán lẻ hiện đại nằm dọc theo xa lộ Hà Nội - địa bàn Quận 2 (Nguồn: Thống kê từ Trung tâm Quy hoạch TP.HCM, Thông cáo báo chí của Tập đoàn Vingroup; Báo cáo thường niên của Công ty Cổ phần Đầu tư Phát triển Saigon Co.op-SCID; Công ty CP Phát triển Nhà Thủ Đức) Bên cạnh các Trung tâm bán lẻ hiện hầu như chịu tác động từ các chính sách đại hình thành dọc theo tuyến đường chính của chính quyền thành phố, từ các thay đổi Xa lộ Hà Nội theo quy hoạch, trong tương về mặt vĩ mô của nền kinh tế đất nước đến lai, sẽ có những trung tâm khác nằm ở những chuyển biến về mặt hạ tầng cơ sở. KĐTM Thủ Thiêm, được phân bổ chủ yếu Nếu căn cứ trên yếu tố chính sách, thị ở khu chức năng số 1, 2, 3, 5 trong tổng số trường nhà ở tại khu vực Quận 2 phát triển 8 khu chức năng của Khu đô thị này. qua 3 giai đoạn rõ rệt: giai đoạn 1993 – Sự phát triển mạnh các dịch vụ bán lẻ 2003 (thời điểm Luật Đất đai 2003 ra đời), ở Quận 2 minh chứng cho thấy tốc độ ĐTH giai đoạn 2003 - 2006, và giai đoạn từ đang ở giai đoạn phát triển cao, không chỉ 2007 đến nay. đáp ứng nhu cầu của người dân hiện tại mà Trong mỗi giai đoạn, thị trường bất còn có khả năng thu hút thêm lượng lớn động sản nhiều lúc sôi động và không ít lần người dân từ các khu vực khác về đây sinh đóng băng. Đáng chú ý, theo phân tích sống và kinh doanh. Đây là xu thế phổ biến đánh giá của Sở Tài nguyên - Môi trường tại các đô thị phát triển trên Thế giới. về những tác động của thị trường bất động Dịch vụ nhà ở sản TP.HCM khi Việt Nam là thành viên Dù là quận mới (thành lập năm 1997) của Tổ chức thương mại thế giới (WTO), so với nhiều quận nội thành khác nhưng cũng như thời điểm thành lập Quận, thị với ưu thế là cửa ngõ giao thương đối trường nhà ở TP.HCM nói chung và Quận ngoại của TP.HCM với các tỉnh miền 2 nói riêng đã trải qua hai cơn sốt: 2001 - Đông Nam Bộ và liền kề trung tâm Quận 2002 và 2007 - nửa đầu năm 2008. Ngoài 1, nên thị trường bất động sản ở Quận 2 ra, trong đợt hồi phục sau cơn khủng hoảng 91
SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY No. 69 (03/2020) kéo dài từ nửa cuối năm 2008 – 2013, Nam thực hiện, từ 2014, lần đầu tiên, Quận Quận 2 đã vượt qua Quận 7 để dẫn đầu về 2 vượt qua Quận 7 về nguồn cung căn hộ. nguồn cung căn hộ. Nếu xét ở khía cạnh sự Cả hai quận này chiếm gần 40% thị phần kiện, thị trường bất động sản Quận 2 kể từ căn hộ cung ứng ra thị trường, với gần khi thành lập quận, lên - xuống theo chính 7.000 trong tổng số 15.000 căn được chào sách của chính quyền thành phố, sự kiện bán, từ 11 dự án. Thị trường bất động sản ở “bong bóng” bất động sản và sự trỗi dậy Quận 2 trong tiến trình ĐTH cũng luôn đa của hạ tầng giao thông. dạng nguồn cung, mức giá và tích hợp đầy Trong suốt thập niên 1993 – 2003, đủ các hạng mục bất động sản nhà ở, từ đất theo Sở Tài nguyên - Môi trường, thị nền, nhà phố, biệt thự cho đến căn hộ trường bất động sản TP.HCM phát triển thương mại, căn hộ dịch vụ, office-tel. không ổn định. Sau một thời gian dài trầm Với vai trò cửa ngõ giao thương của lắng do cuộc khủng hoảng kinh tế châu Á TP.HCM với các tỉnh miền Đông Nam Bộ, năm 1997, đến thời điểm năm 2000 thị Quận 2 là tâm điểm của các tuyến giao trường bất động sản bắt đầu hoạt động sôi thông quan trọng. Cùng với sự hình thành động trở lại nhờ vào một số chính sách của KĐTM Thủ Thiêm – một trong ba khu kích cầu của thành phố như đầu tư mới và vực dẫn đầu về thu hút nguồn vốn đầu tư nâng cấp mở rộng nhiều tuyến đường giao nước ngoài (FDI) của TP.HCM. (UBND thông ở khu vực quận ven và huyện ngoại TP.HCM, 2015, Báo cáo hình hình thực thành, áp dụng thí điểm chính sách giao hiện nhiệm vụ kinh tế - xã hội 5 năm 2010 - đất (thay vì thuê đất theo quy định của 2015 và phương hướng nhiệm vụ 5 năm Luật Đất đai) để sử dụng vào mục đích 2015 – 2020, trang 04). sản xuất kinh doanh. Trong khoảng thời Theo quy hoạch 1/2000 KĐTM Thủ gian này, thị trường không chính quy phát Thiêm đã được phê duyệt, tổng dân số cư triển mạnh hơn thị trường chính quy. trú thường xuyên tại đây vào khoảng Chính sách phân lô hộ lẻ đã góp phần làm 145.369 người, số người làm việc thường cho thị trường đất nông nghiệp hoạt động xuyên là 217.470 người, trong đó khách sôi nổi nhưng cũng đã bộc lộ nhiều hạn vãng lai là 1 triệu người (tối đa trong dịp lễ chế, dẫn đến hậu quả rất lớn là cơ sở hạ hội), văn phòng cho thuê dạng căn hộ là tầng kỹ thuật đầu tư kém chất lượng, 1.719 người. Mục tiêu của TP.HCM là biến không dành đất để đầu tư cơ sở hạ tầng xã KĐTM Thủ Thiêm trở thành trung tâm hội. Hầu hết các dự án trong giai đoạn này kinh tế - tài chính mới của TP.HCM lẫn đều chỉ dừng lại ở mức đầu tư hạ tầng rồi khu vực, nên từ cuối năm 2013, nhiều nhà chuyển nhượng nền nhà để người mua tự đầu tư đã đặt nền móng tại Khu đô thị này, xây dựng. nhất là sau khi 4 tuyến đường chính của Sau cơn sốt bất động sản trên, thị khu (Đại lộ Vòng Cung, Đường ven hồ trường bất động sản bước vào giai đoạn trung tâm, Đường trên cao qua Khu Lâm trầm lắng (từ giữa năm 2008 đến 2013). viên sinh thái phía Nam, Đường ven sông Năm 2014, thị trường nhà ở bắt đầu phục Sài Gòn) khởi công vào ngày 15/2/2014 hồi, đặc biệt ở phân khúc căn hộ trung - (Công ty CP Đại Quang Minh, chủ đầu tư cao cấp. Theo báo cáo thị trường căn hộ để dự án Khu đô thị Sala đầu tư theo hình bán tại TP.HCM năm 2015 do Savills Việt thức BT). Tính đến cuối năm 2016 (Thông 92
NGUYỄN HỒNG TRANG TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN báo số 852/TB-VP của Văn phòng UBND vùng). Trong vòng 10 năm trở lại đây, TP.HCM ngày 6/12/2016), KĐTM Thủ Quận 2 có hơn 10 dự án hạ tầng lớn nhỏ đã Thiêm đã có sự hiện diện của các nhà đầu và đang hình thành với tổng chi phí lên tới tư lớn như: Tập đoàn Vingroup (31,49 ha, 250.000 tỉ đồng, chiếm 70% số tiền đổ vào xây dựng Khu phức hợp thể thao - giải trí các tuyến giao thông toàn thành phố. Đây tại Khu 2C, thuộc một phần của Khu chức là động lực chính làm thay đổi diện mạo năng số 2), Công ty CP Đại Quang Minh của trục phía Đông Thành phố, khiến khu (Khu đô thị Sala), Tập đoàn Lotte, Hàn vực này trở thành điểm nóng hấp dẫn Quốc liên doanh với hai đối tác Nhật Bản nhiều nhà đầu tư. Nhờ có lợi thế về vị trí là Mitsubishi và Toshiba (10ha, triển khai với hàng loạt dự án hạ tầng đã và đang dự án Eco Smart City với điểm nhấn là tòa triển khai như trên đề cập, cho thấy tiềm cao ốc 50 tầng tại Khu 2A, thuộc Khu chức năng phát triển của Quận 2 là rất lớn, góp năng số 2), Công ty TNHH Liên doanh phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế của Thành phố Đế Vương (14,5ha, xây dựng Quận 2 nói riêng và Thành phố Hồ Chí khu Tháp quan sát 86 tầng Empire City, Minh nói chung. khu 2B, thuộc Khu chức năng số 2). Mặc dù chịu tác động do yếu tố thị Như vậy, sự ra đời của KĐTM Thủ trường, song quy hoạch đô thị ở Quận 2 Thiêm trong quá trình ĐTH được xem là vẫn nằm trong hệ thống quản lý tập trung động lực cho khu Đông nói chung và khu từ trên xuống. Quy hoạch vẫn chủ yếu dựa vực bất đông sản ở Quận 2 nói riêng. vào việc chuyển hóa những mục tiêu kinh 3. Kết luận tế xã hội trong các kế hoạch 5 năm. Quá Theo quy luật của quá trình ĐTH, trình đô thị hóa hiện nay ở Quận 2 phụ Quận 2 cũng trải qua giai đoạn chuyển đổi thuộc nhiều vào các quyết định mang tính từ một nền kinh tế chủ yếu là nông nghiệp hành chính về việc chỉ định những khu vực sang một nền kinh tế phi nông nghiệp mà dành cho đô thị hay cho phát triển CN và trọng tâm là tài chính, thương mại và dịch dịch vụ. Hệ thống CSHT đã được chính vụ. Theo các số liệu thống kê ở trên, ngành quyền phát triển như một dạng nam châm TM - DV của Quận 2 trong 18 năm (1997 - thu hút đầu tư không chỉ nhiều thành phần 2015) không ngừng phát triển, kinh tế kinh tế trong nước mà còn thu hút vốn đầu Quận 2 tăng trưởng với tốc độ cao, các tư từ nước ngoài. Với chính sách đầu tư nguồn lực kinh tế được phát huy, giá trị sản mạnh mẽ này, Quận 2 đã tạo ra cơ sở hạ xuất TM - DV tăng bình quân hàng năm tầng cần thiết để có thể phát triển không hơn 20% và có giá trị lên đến trăm nghìn tỷ chỉ là những khu đô thị mới mà còn có thể đồng. Điều này chứng tỏ Quận 2 đã có phát triển những khu thương mại và dịch bước phát triển kinh tế mạnh mẽ, góp phần vụ quy mô lớn. Có thể quan sát thấy ở thay đổi cơ cấu kinh tế của Quận 2 theo nhiều nơi tại Quận 2 đang vào một guồng hướng hiện đại hóa. đầu tư rất lớn, nhanh và đầy ấn tượng. Hải Không chỉ phát triển nhanh trong cảng, đường cao tốc và những hạ tầng khác ngành TM - DV, Quận 2 đã thể hiện vị trí như trường học, bệnh viện, trung tâm và sự ảnh hưởng của mình trong tiến trình thương mại, khu vui chơi, giải trí… đã và ĐTH khu Đông của TP.HCM với CSHT đang được quy hoạch, xây dựng với một được đầu tư mạnh mẽ (yếu tố liên kết tốc độ đáng kinh ngạc. 93
SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY No. 69 (03/2020) Tuy vậy, để có thể trở thành “Trung đổi công năng khu công nghiệp Cát Lái, tâm dịch vụ - thương mại - văn hóa - thể Cụm Công nghiệp thành khu dịch vụ Cảng, dục thể thao” của TP.HCM trong tương lai, dịch vụ truyền thông film trường, dịch vụ ngoài việc phát triển CSHT để thu hút đầu vui chơi giải trí... là những việc cần phải tư, Quận cần tạo điều kiện thuận lợi hơn tiến hành. Cần triển khai nhanh những khu nữa để các doanh nghiệp thuộc mọi thành vực đã được quy hoạch để xác lập tuyến phần kinh tế hoạt động và phát triển theo điểm du lịch mới của TP.HCM. Bên cạnh cơ chế thị trường. Các cuộc gặp gỡ, đối đó, cần công khai, minh bạch các chủ thoại giữa lãnh đạo Ủy ban nhân dân quận trương - chính sách, tiếp tục cải tiến thủ tục với các doanh nghiệp cần được thường hành chính, tăng cường ứng dụng công xuyên diễn ra nhằm tìm hiểu, hỗ trợ tháo nghệ thông tin trong quản lý… nhằm tạo gỡ những khó khăn vướng mắc trong quá thuận lợi cho cá nhân, doanh nghiệp hoạt trình đầu tư kinh doanh trên địa bàn. Quận động sản xuất kinh doanh. Đây sẽ là những cũng cần những chính sách hỗ trợ các chủ điều kiện thuận lợi to lớn để Quận 2 phát đầu tư đẩy nhanh tiến độ triển khai các dự triển mọi mặt, có thể đạt được mục tiêu trở án thương mại dịch vụ kết hợp căn hộ vốn thành trung tâm hành chính của TP.HCM đang là thế mạnh kinh tế của quận. Việc và là đô thị kiểu mới xứng tầm trong khu đẩy nhanh tiến độ nghiên cứu đề án chuyển vực Asean. TÀI LIỆU THAM KHẢO Cục thống kê TP.HCM. Niên giám thống kê Quận 2 từ 2005 - 2015. Đảng bộ Quận 2. Văn kiện đại hội đại biểu Đảng bộ quận qua các thời kỳ từ 1997 đến 2015. Tài liệu lưu trữ tại Phòng Lưu trữ Quận ủy Quận 2. UBND Quận 2, TP.HCM. Báo cáo hình hình thực hiện nhiệm vụ kinh tế - xã hội từ năm 1997- 2015. Tài liệu lưu trữ tại Phòng lưu trữ UBND Quận 2. UBND Quận 2 (Tháng 4/2015). Kỷ yếu 18 năm ngày thành lập Quận 2, 1/4/1997 - 1/4/2015, Phòng lưu trữ UBND Quận 2. UBND TP.HCM (2005). Báo cáo hình hình thực hiện nhiệm vụ kinh tế - xã hội 5 năm 2001 - 2005 và phương hướng nhiệm vụ 5 năm 2005 - 2010, Phòng lưu trữ UBND TP.HCM. UBND TP.HCM (2010). Báo cáo hình hình thực hiện nhiệm vụ kinh tế - xã hội 5 năm 2005 - 2010 và phương hướng nhiệm vụ 5 năm 2010 - 2015, Phòng lưu trữ UBND TP.HCM. UBND TP.HCM (2015). Báo cáo hình hình thực hiện nhiệm vụ kinh tế - xã hội 5 năm 2010 - 2015 và phương hướng nhiệm vụ 5 năm 2015 - 2020, Phòng lưu trữ UBND TP.HCM. Ngày nhận bài: 19/02/2020 Biên tập xong: 15/3/2020 Duyệt đăng: 20/3/2020 94

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN

TRỢ GIÚP

HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG

Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.