Cơ sở khoa học của việc vận dụng phương pháp dự án vào dạy học Địa lí 12, trung học phổ thông - Nguyễn Thị Kim Liên

CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VIỆC VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP<br /> DỰ ÁN VÀO DẠY HỌC ĐỊA LÍ 12, THPT<br /> NGUYỄNTHỊ KIM LIÊN<br /> <br /> <br /> 1. Giới thiệu<br /> Cho đến nay, trên thế giới và tại Việt Nam, đã có khá nhiều công trình tìm hiểu, <br /> nghiên cứu về PP dự án. PP dự án đã được ứng dụng rộng rãi tại các trường đại học và <br /> phổ thông ở các nước phát triển. Giáo dục Việt Nam cũng được tiếp cận với PP dự án <br /> từ  nhiều cách thức, bằng nhiều con đường, như  thông qua dự  án giáo dục Việt Bỉ,  <br /> chương trình giáo dục của các tập đoàn Microsoft, Intel, …Nhưng có thể nói, việc vận  <br /> dụng PP dự án trong dạy học nói chung và trong dạy học Địa lí và Địa lí 12 nói riêng còn <br /> rất hạn chế, gần như chỉ  mới dừng lại  ở góc độ  thực nghiệm cho một vài công trình  <br /> nghiên cứu. <br /> Có thể  áp dụng PP dự  án  ở  tất cả  các môn học các bậc học hay chỉ   ở  một số <br /> môn, một số cấp, lớp? PP dự án chưa được áp dụng rộng rãi trong giáo dục Việt Nam  <br /> vì sự không tương thích hay vì chưa hội đủ các điều kiện? Và tại sao phải là PP dự án?  <br /> Bài viết sẽ cố gắng phần nào giải quyết các câu hỏi trên, đặc biệt xác định các cơ sở lí <br /> luận và thực tiễn cho việc  ứng dụng PP dự án trong dạy học địa lí, mà địa lí 12 được  <br /> xem như một trường hợp điển hình. <br /> 2. Một số nét cơ bản về Phương pháp dự án <br /> 2.1. Khái niệm về dự án và phương pháp dự án<br /> Thuật ngữ  dự  án ­ tiếng Anh Project, có nguồn gốc từ  tiếng la tinh Proicere –  <br /> được hiểu theo nghĩa phổ thông là một đề  án, một dự  thảo, một kế hoạch được thực  <br /> hiện nhằm đạt mục đích đề ra. Khái niệm dự án được sử dụng phổ biến trong hầu hết  <br /> các lĩnh vực kinh tế  ­ xã hội: sản xuất, kinh doanh, nghiên cứu khoa học, quản lí xã <br /> hội… . Khái niệm dự án đã đi từ  lĩnh vực kinh tế ­ xã hội vào lĩnh vực giáo dục – đào <br /> tạo ngoài ý nghĩa các dự án phát triển giáo dục, còn được sử dụng như một PP dạy học <br /> [3].<br /> PP dự  án ­ Project Method, còn được gọi là Dạy học dự  án /Dạy học theo dự <br /> án/Dạy học dựa trên dự  án – Project Based Learning được hiểu như  một PP dạy học  <br /> hướng học sinh đến việc tiếp thu tri thức và kĩ năng thông qua quá trình giải quyết một  <br /> bài tập tình huống, được gọi là một dự  án (project) mô phỏng môi trường các em đang <br /> sống và sinh hoạt [6]. <br /> Dạy học dự  án là một PP phức hợp [2] trong đó dưới sự  hướng dẫn của GV  <br /> người học sẽ thực hiện một nhiệm vụ phức hợp, có sự  kết hợp giữa lí thuyết và thực  <br /> tiễn, thực hành. Người học được yêu cầu thực hiện nhiệm vụ  này với sự  tự  lực cao  <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 1<br /> trong toàn bộ quá trình học tập, từ việc xác định mục đích, lập kế hoạch, đến việc thực  <br /> hiện dự án, kiểm tra, điều chỉnh, đánh giá quá trình và kết quả thực hiện.<br /> Trong cách học theo dự án, HS học tập theo nhóm để giải quyết những vấn đề <br /> có   thật   trong   cuộc   sống   (authentic),   những   vấn   đề   ấy   gắn   với   chương   trình   học <br /> (curriculum – based) và có phạm vi kiến thức liên môn (interdisciplinary). HS sẽ  hóa <br /> thân vào các vai thuộc các ngành nghề khác nhau trong cuộc sống, tham gia giải quyết  <br /> những vấn đề có thật thuộc lĩnh vực các ngành nghề ấy. GV định hướng, gợi ý các vai <br /> có nội dung gắn với nội dung bài học cho HS và hỗ trợ HS hoàn thành tốt các vai trò ấy.  <br /> GV tạo điều kiện và hướng dẫn HS sử  dụng các nguồn tư  liệu như: sách giáo khoa;  <br /> internet; CD hoặc DVD; sách, báo … và thậm chí, trao đổi với các chuyên gia. Dự án có  <br /> thể chỉ bó hẹp trong phạm vi lớp học, trường học trong 1 tiết, 1 tuần hoặc 2 tu ần; đồng  <br /> thời dự án cũng có thể vượt ra ngoài phạm vi lớp học, trường học và kéo dài trong một  <br /> tháng, một học kì hoặc cả khóa học [6].<br /> 2.2 Đặc điểm cơ bản của dạy học dự án<br /> ­ Tính phức hợp của nhiệm vụ  học tập:   Nhiệm vụ  học tập trong dạy học  <br /> theo dự án không giới hạn trong một đơn vị kiến thức của mỗi bài trong một môn học  <br /> mà có thể xuyên suốt giữa các bài, giữa các chương trong một giáo trình, giữa các giáo <br /> trình trong một bậc học và giữa các môn học với nhau. Ví dụ như khi thực hiện một dự <br /> án Địa lí về  Biến đổi khí hậu –, HS lớp 12 có thể  vận dụng những kinh nghiệm, kiến <br /> thức Địa lí đã được học  ở  các lớp dưới về  Thời tiết, Khí hậu (lớp 6), Những nguyên <br /> nhân làm thay đổi khí hậu (lớp 10), Môi trường và sự  phát triển bền vững (lớp 10), <br /> Biến đổi khí hậu (lớp 11) …đồng thời có thể liên kết kiến thức Vật lí, Hóa học, Sinh  <br /> học, …. để giải quyết vấn đề.<br /> ­ Sự kết hợp giữa lí thuyết và thực hành: Trọng tâm của dạy học theo dự án <br /> là tạo điều kiện cho HS vận dụng các tri thức lí thuyết vào hoạt động thực tiễn thông <br /> qua đó kiểm chứng và mở rộng kiến thức lí thuyết đồng thời bổ sung kinh nghiệm thực  <br /> tiễn. Vì vậy, HS có điều kiện để thực hành những lí thuyết đã học và thông qua kết quả <br /> đạt được trong hoạt động thực tiễn, HS có thể rút ra được những nhận định, những kết  <br /> luận của vấn đề nghiên cứu. Trong dự án Biến đổi khí hậu như đã đề  cập ở trên, trên <br /> cơ  sở  tư  liệu thu thập được, HS thường xuyên vận dụng các kiến thức về  cách đọc  <br /> bảng Số  liệu thống kê, Sơ  đồ, Biểu đồ, Bản đồ  …. để  phân tích, rút ra được những <br /> nhận định về  tình hình biến đổi khí hậu trên thế  giới, trong nước hoặc của một địa <br /> phương cụ  thể. Ngoài ra HS còn có thể  chuyển kết quả  nghiên cứu của mình thành <br /> biểu đồ, bản đồ trong các sản phẩm cuối cùng. Như vậy kĩ năng Địa lí của HS thường <br /> xuyên được rèn luyện và phát triển.<br /> ­ Tạo ra sản phẩm:  Sản phẩm là yêu cầu bắt buộc khi kết thúc các dự án. Sản  <br /> phẩm được tạo ra trong quá trình HS thực hiện dự án. Đó là kết quả của hoạt động và  <br /> những kết quả   ấy có thể  công bố  được. Sản phẩm có thể  là những đồ  vật cụ  thể, <br /> chẳng hạn: một cây thông Noel, một bộ  sưu tập thời trang, … được làm từ  rác thải  <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 2<br /> trong dự án Địa lí về vấn đề Môi trường và Phát triển bền vững; cũng có thể là những  <br /> sản phẩm phi vật thể như thực hiện một buổi biểu diễn thời trang kêu gọi bảo vệ môi  <br /> trường.<br /> ­ Tính tự tổ  chức và tự  chịu trách nhiệm của người học:  Đây là một điểm <br /> đặc trưng của phương pháp dự án, thể hiện xuyên suốt quan điểm dạy học hướng vào <br /> người học. Trong quá trình thực hiện dự  án, HS cần được tạo điều kiện để  “tự  định <br /> hướng” trong tất cả các giai đoạn, đặc biệt trong việc xây dựng kế hoạch và thực hiện <br /> dự án. Trong chừng mực nhất định, HS còn được tham gia xác định mục đích dự án và  <br /> đánh giá kết quả  của dự  án. HS cần được rèn luyện kĩ năng “tự  đánh giá” ­ Kĩ năng  <br /> “Siêu nhận thức”­ trong suốt quá trình làm dự án để hoàn thiện sản phẩm. Từ đó, cùng <br /> với giáo viên, các nhóm HS có thể tham gia đánh giá sản phẩm của nhau, đặc biệt trong <br /> giai đoạn kết thúc dự án – cụ thể ở thời điểm các nhóm trình bày sản phẩm.<br /> ­ Dạy học dự án gắn liền với hoàn cảnh:  Các đề tài của dự án cần phải xuất  <br /> phát từ thực tế, từ hoàn cảnh gần gũi với cuộc sống, đó là những vấn đề cần phải giải  <br /> quyết và phù hợp với điều kiện và khả năng của HS. Trở lại ví dụ  về  dự án Biến đổi <br /> khí hậu, đề tài này cần gắn liền với tình hình thực  tiễn của địa phương. Chẳng hạn HS <br /> ở Đà Lạt tìm hiểu hiện trạng và nguyên nhân của biến đổi khí hậu ở Đà Lạt, tác động  <br /> của nó đến đời sống của người dân địa phương và hoạt động du lịch; trên cơ  sở  đó và <br /> trong chừng mực nhất định, đề xuất giải pháp.<br /> ­ Định hướng vào hứng thú của học sinh:  Xuất phát từ  những vấn đề  thực <br /> tiễn, đề  tài của dự  án tạo được hứng thú và giúp phát triển động cơ  học tập của HS. <br /> Hứng thú của HS cũng cần phải được duy trì và phát triển trong suốt quá trình thực <br /> hiện dự án. Vì vậy, vai trò theo dõi, giám sát, hỗ trợ đúng lúc và đúng thời điểm của GV  <br /> cực kì quan trọng.<br /> ­ Dự án có ý nghĩa thực tiễn xã hội : Việc thực hiện các dự án có thể mang lại  <br /> sự thay đổi có ý nghĩa trong đời sống xã hội và trong bản thân của mỗi HS, chẳng hạn  <br /> với dự án : Lao động và việc làm (Đia lí 12), sau khi tìm hiểu nhu cầu về lao động của  <br /> địa phương trong mối tương quan với nhu cầu lao động của cả  nước và trên thế  giới; <br /> trên cơ  sở  xác định sở  trường, sự  hứng thú, niềm đam mê và điều kiện của bản thân,  <br /> HS có thể  có những hướng đi, những quyết định đúng đắn trong việc lựa chọn nghề <br /> nghiệp sau khi tốt nghiệp phổ thông, góp phần nâng cao năng suất lao động xã hội, … .<br /> ­ Việc học tập mang tính xã hội: Tổ chức cho HS làm việc nhóm là hình thức <br /> phổ biến trong dạy học dự án. Trong quá trình làm việc nhóm, các cá nhân trong nhóm <br /> tương tác với nhau để  cùng thực hiện và hoàn thiện sản phẩm của nhóm. Đồng thời <br /> giữa các nhóm cũng thường xuyên chia sẻ, đánh giá, đóng góp ý kiến cho nhau để nâng  <br /> cao chất lượng sản phẩm. GV, với vai trò người tổ  chức, chỉ  đạo, tư  vấn, hỗ  trợ, tạo  <br /> điều kiện, … sẽ thường xuyên phối hợp nhịp nhàng với nhóm. Ngoài ra, các nhóm còn <br /> có thể  liên kết với các GV khác trong nhà trường, với các chuyên gia trong xã hội về <br /> lĩnh vực nhóm đang tìm hiểu để  nhận được sự  tư  vấn chuyên nghiệp và kịp thời, ….  <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 3<br /> Dễ dàng nhận thấy rằng tính chất “xã hội” của học tập dự án được hình thành và phát  <br /> triển, qua đó HS được rèn ý thức và PP cùng cộng tác trong lao động.<br /> Tính chất xã hội còn được thể  hiện rõ qua việc HS “đóng vai” trong quá trình  <br /> thực hiện dự  án. HS phải “hóa thân” vào các vai có thật trong cuộc sống. Trong dự án <br /> Lao động và việc làm, HS có thể  vào vai các chuyên viên tư  vấn về  nhu cầu lao động, <br /> hoặc các nhà tâm lí giúp cho những HS sắp bước vào đời nhận biết được chính xác nhu  <br /> cầu, hứng thú, sở  trường, niềm đam mê của bản thân từ  đó xác định được nhóm công <br /> việc phù hợp, …Việc đóng vai ngoài ý nghĩa giúp cho HS nghiên cứu sâu và sát với thực <br /> tiễn hơn một vấn đề học tập, còn giúp HS bước đầu tiếp cận với những công việc thật <br /> ngoài xã hội, qua đó góp phần giúp HS định hướng nghề nghiệp.<br /> Ngoài ra, tính chất xã hội trong dạy theo dự  án còn thể  hiện  ở  khả  năng tận <br /> dụng những thành tựu mới nhất về khoa học và công nghệ trong xã hội, đặc biệt những <br /> thành tựu về CNTT. CNTT là nguồn lực hỗ trợ tối quan trọng, tối cần thiết trong suốt  <br /> quá trình thực hiện dự án. Có thể nói, khó lòng hình dung, việc thiết kế và thực hiện các  <br /> dự án dạy học trong thế kỉ 21 lại tách biệt hoàn toàn với CNTT, đặc biệt là Internet.<br /> 2.3. Qui trình của dạy học theo dự án: <br /> Nhìn chung, dạy học theo dự án có thể được triển khai theo các bước sau:<br /> ­ Xác định vấn đề trong thực tiễn: Trên cơ sở nội dung chương trình học, GV <br /> gợi ý và tạo điều kiện cho HS phát hiện những vấn đề có liên quan đến nội dung môn  <br /> học trong cuộc sống. Ví dụ: Với bài Lao động và việc làm – Địa lí 12, ban cơ bản, GV  <br /> có thể yêu cầu HS tìm hiểu các vấn đề về nguồn lao động và nhu cầu lao động, vấn đề <br /> việc làm và hướng giải quyết việc làm ở một địa phương cụ thể, …<br /> ­ Phát hiện dự án: Trên cơ sở những vấn đề  đã phát hiện trong thực tiễn, GV  <br /> gợi ý, hướng dẫn HS xác định dự án có thể thực hiện, cụ thể là xác định tên đề  tài, và <br /> dự  kiến các vai cần đóng trong dự án. GV cũng có thể  giới thiệu một số đề  tài để  HS <br /> lựa chọn.<br /> ­ Xác định mục tiêu dự án: Dựa vào tên đề tài và các vai có liên quan trong xã <br /> hội, GV hỗ trợ HS xác định mục tiêu của dự án. Mục tiêu dự án phải thể hiện mục tiêu  <br /> chương trình nội dung môn học, liên quan đến hoàn cảnh thực tiễn của xã hội đồng  <br /> thời phát triển các kĩ năng của thế kỉ 21. <br /> Các khâu xác định vấn đề thực tế, phát hiện đề tài và xác định mục tiêu dự án có  <br /> thể do GV thực hiện. Tuy nhiên với quan điểm dạy học hướng vào người học, tạo điều  <br /> kiện cho HS cùng tham gia sẽ  tốt hơn. Dù thực hiện theo cách nào thì GV vẫn luôn là <br /> người “cầm chịch” trong các giai đoạn đầu tiên; luôn chỉ  đạo, điều chỉnh kịp thời và <br /> đúng lúc.<br /> ­ Lập kế hoạch thực hiện dự án: GV định hướng cho HS lập kế hoạch thực  <br /> hiện dự án. Phân nhóm và xác định nhóm trưởng. Các nhóm xác định những công việc  <br /> cần làm, tiến trình thực hiện, nguồn tài nguyên cần khai thác, .... trên cơ  sở  đó phân  <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 4<br /> công công việc cụ thể cho từng thành viên trong nhóm. Đặc biệt cần khuyến khích tính  <br /> tự lực của HS trong giai đoạn lập kế hoạch.<br /> ­ Hiện thực hóa/triển khai dự  án: Dưới sự  đôn đốc, chỉ  đạo, hỗ  trợ  của GV <br /> các thành viên trong nhóm thực hiện công việc theo kế  hoạch đã đề  ra. HS thực hiện <br /> song song các hoạt động trí tuệ và thực hành. Hai hoạt động này được tiến hành đồng  <br /> thời hoặc xen kẻ qua lại lẫn nhau. Trong quá trình đó, thông tin mới được tạo ra và sản <br /> phẩm dự án dần hoàn thiện. <br /> ­ Trình bày và đánh giá kết quả dự án:  GV tổ chức cho HS trình bày kết quả <br /> dự  án. Dự  án thường được trình bày giữa các nhóm HS trong một lớp. Dự  án có thể <br /> được giới thiệu trong trường học, với cha mẹ HS. Dự án cũng có thể  được giới thiệu <br /> rộng rãi trong xã hội qua các phương tiện thông tin. Song song với việc trình bày sản  <br /> phẩm, thường trong phạm vi một lớp học, GV và HS cùng đánh giá quá trình thực hiện  <br /> cũng như kết quả và kinh nghiệm đạt được. Từ  đó rút ra kết luận và định hướng cho <br /> các dự án tiếp theo.<br /> Việc phân chia trên đây chỉ có ý nghĩa tương đối. Trong thực tế các giai đoạn có  <br /> thể xen kẽ và thâm nhập lẫn nhau. Cũng tương tự  như vậy với các đặc điểm của dạy  <br /> học dự án, chúng có mối quan hệ chặt chẽ, mỗi đặc điểm có thể  thể hiện trong tất cả <br /> các giai đoạn; hoặc trong một giai đoạn, có thể  chứa đựng nhiều đặc điểm. Cũng như <br /> các PPDH khác, PP dự án không phải là một PPDH vạn năng, chỉ thích hợp với một số <br /> đề  tài nhất định. Vì vậy việc vận dụng cần phải hết sức linh hoạt. Không nhất thiết  <br /> mọi đặc điểm của dự án đều phải và đều có thể thực hiện mà áp dụng tùy từng đề  tài,  <br /> tùy hoàn cảnh cụ thể [2].<br /> 2.4. Khái quát  về quá trình  phát triển của phương pháp dự án<br /> Mặc dù vẫn chưa có câu trả lời thật chính xác về tác giả và thời điểm ra đời của <br /> thuật ngữ  PP dự  án, nhưng các nghiên cứu trước đây chỉ  ra rằng khái niệm dự  án đã  <br /> được sử  dụng từ  lâu trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo trên thế  giới, đặc biệt  ở  các  <br /> nước phát triển, bắt đầu từ  nước Pháp và Ý (thế  kỉ  17, 18), từ  đó lan rộng  ở  Đức và  <br /> một số nước châu Âu và ở  Mỹ  (khoảng giữa thế kỉ 19). PP dự án được ứng dụng khá  <br /> rộng và khá hiệu quả   ở  các nước phương Tây từ  cuối thế  kỉ  19 và về  sau ngày càng  <br /> phát triển. Cụ  thể,  ở  Đức giai đoạn 1895 – 1933 các nhà sư  phạm đã phát triển quan  <br /> điểm dạy học mới liên quan đến  ứng dụng PP dự  án  ở  trường đại học và phổ  thông.  <br /> Họ  cho rằng cần phải thực hiện trên thực tế  cách học tập mới với điểm trọng tâm là  <br /> thực hiện các dự án. Các nhà sư phạm nổi tiếng lúc bấy giờ: Georg Kochenteiner, Hugo  <br /> Gaudig, Berthold Otto, Petersen là những nhà tiên phong về PP dự án. Tại Mỹ, dạy học <br /> dự án đã được vận dụng ở Học viện kĩ thuật Massachuset, sinh viên tại học viện phải <br /> thực hiện các công việc gắn với thực tiễn như: lập kế hoạch, nghiên cứu nhu cầu thị <br /> trường, tìm hiểu điều kiện thực tế, …. để  quyết định các mẫu thiết kế  máy móc chất  <br /> lượng tốt nhằm đáp  ứng được yêu cầu của người tiêu dùng. Vào những năm đầu của <br /> thế kỉ 20, các nhà sư phạm Mỹ đã có nhiều đóng góp to lớn cho việc xây dựng cơ sở lí <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 5<br /> luận của PP dự  án, trong đó nổi bật lên vai trò của John Dewey (1859 – 1952), được <br /> xem là cha đẻ  của những bài học theo PP dự  án. Châm ngôn hành động của ông là  <br /> “Learning by doing” ­ học thông qua làm thực tế. Năm 1918, Kelpatrick (1871 – 1965),  <br /> “hậu duệ” xuất sắc của John Dewey đã viết bài báo với tiêu đề  “Phương pháp dự  án”  <br /> gây tiếng vang trong các cơ  sở  đào tạo giáo viên và các trường học. Ông và các nhà <br /> nghiên  cứu  của  trường   đại  học  Colombia   đã  có  những  đóng  góp  lớn  để   truyền  bá <br /> phương pháp này trong các giờ học, qua các hội nghị. Kelpatrich cho rằng dự án là một  <br /> hoạt động có mục đích cụ thể, có cam kết với tất cả những người thực hiện và diễn ra <br /> trong môi trường xã hội. Makarenko, nhà sư phạm xuất sắc của Nga (Liên xô cũ) cũng <br /> đã ứng dụng thành công tư tưởng của PP dự án trong việc giáo dục các thanh thiếu niên <br /> hư hỏng trong các trường đặc biệt của Nga vào đầu thế kỉ 20. Cuối thế kỉ 20 xuất hiện  <br /> nhiều công trình nghiên cứu về dự án và PP dự án tại Áo. Năm 1984, Viện sư phạm ở <br /> Viên đã thành lập một trung tâm về dự án với mục đích khuyến khích các giáo viên áp <br /> dụng PP dự án và động viên học sinh tích cực tham gia thực hiện các dự án. Hiện nay, ở <br /> CHLB Đức, có đến hàng trăm các công bố nghiên cứu lí luận và thực tiễn về dạy học <br /> dự  án hàng năm. Và trường ĐH Roskilde (RUC) của Đan Mạch hiện đang dành trên <br /> 50% thời gian đào tạo cho dạy học theo dự án. [2] [3] [5] [11]<br /> Như vậy, khái niệm dự án và PP dự án đã xuất hiện từ rất lâu và ngày một phổ <br /> biến trong lĩnh vực dạy học và đào tạo từ phổ thông đến đại học ở các nước phát triển <br /> trên TG. Các nhà sư phạm ở châu Âu và Mỹ đã có công rất lớn trong việc sáng tạo, xây <br /> dựng và ứng dụng lí thuyết PP dự án chủ yếu trong các trường đại học và tại các nước  <br /> phát triển. Tuy nhiên, việc phổ biến khái niệm PP dự án và tạo điều kiện ứng dụng nó <br /> rộng rãi trên phạm vi toàn cầu lại thuộc về công lao của dự án giáo dục Việt Bỉ, các tập  <br /> đoàn Intel và Microsoft, …. Đặc biệt là tập đoàn Intel với chương trình Intel Teach….<br /> (Chương trình dạy học của Intel…) trong đó PP dạy học theo dự   án (Project Based <br /> Learning ­ PBL) hoặc PP dạy học tiếp cận dự  án (Project Based Approaching ­ PBA)  <br /> được dành một vị trí thích đáng bên cạnh việc tạo điều kiện tối đa cho giáo viên(GV),  <br /> học sinh (HS), sinh viên (SV) hình thành, rèn luyện, phát triển kĩ năng công nghệ thông  <br /> tin (CNTT) và  ứng dụng CNTT trong dạy học. Có thể nói, chương trình Intel Teach …<br /> đã góp phần “hiện đại hóa” PP dự án, giúp cho GV, HS, SV trên cơ sở tận dụng được  <br /> những thành tựu mới của CNTT thiết kế  và thực hiện các “dự  án” học tập đa dạng,  <br /> phong phú, hấp dẫn, linh hoạt thông qua đó các kĩ năng “mềm”, kĩ năng thế kỉ 21 được  <br /> hình thành và phát triển một cách tự nhiên.      <br /> 3. Khả năng ứng dụng phương pháp dự án trong dạy học địa lí 12, THPT<br /> Dễ  dàng nhận thấy PP dự  án và chương trình, SGK địa lí 12 có mối quan hệ <br /> tương hỗ  qua lại lẫn nhau, cái này có thể  hỗ  trợ  cho cái kia phát triển và ngược lại.  <br /> Trong bối cảnh việc đổi mới PP theo quan điểm hướng vào người học đã có được <br /> những thành tựu nhất định, song song với việc giảm tải chương trình, SGK THPT, <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 6<br /> giảm áp lực thi cử, khả năng ứng dụng PP dự án vào dạy học nói chung và dạy học Địa  <br /> lí 12 nói riêng ngày càng rộng mở.<br /> 3.1. Chương trình, SGK địa lí 12 phù hợp nhất để ứng dụng PP dự án <br /> Địa lí là khoa học tổng hợp bao gồm 2 ngành chủ yếu là Địa lí tự nhiên và địa lí  <br /> kinh tế ­ xã hội. Là một bộ  môn tổng hợp, do đó ngay trong nội hàm môn học, đã thể <br /> hiện mối quan hệ liên môn. Mà đặc trưng phạm vi kiến thức liên môn vừa là yêu cầu <br /> vừa là đặc trưng riêng của PP dự án­ làm cho PP dự án không lẫn với bất kì PPDH nào <br /> khác. Do đó, có thể khẳng định Địa lí là môn học phù hợp để ứng dụng PP dự án.<br /> Yêu cầu liên hệ  nội dung học tập, nội dung nghiên cứu với vấn đề  thực tiễn,  <br /> đặc biệt là những vấn đề của địa phương thuộc địa bàn học sinh đang sinh sống và học  <br /> tập lại là điểm ‘giao thoa’ không hẹn mà gặp của chương trình địa lí 12 và PP dự  án.  <br /> Địa lí 12 trang bị cho HS những vấn đề rất cơ bản và sâu sắc về tự nhiên và kinh tế ­ xã <br /> hội của tổ  quốc, cũng chính là những vấn đề  của thực tiễn đang diễn ra trong xã hội  <br /> VN. Phần nghiên cứu địa lí địa phương với yêu cầu về  kĩ năng: “… trang bị cho HS kĩ <br /> năng tìm hiểu, viết và trình báo cáo một vấn đề  của địa lí địa phương” [10], và định <br /> hướng về phương pháp: “GV đặt vấn đề  và giao tư  liệu cho các nhóm HS sưu tầm tư <br /> liệu trước thời gian tiến hành các tiết học địa lí tỉnh/thành phố  ít nhất là 1 tháng” [10], <br /> thực chất là dạy học tiếp cận dự  án ­ Project Based Approaching, PBA. Ngoài ra, cấu  <br /> trúc chương trình, nội dung địa lí 12 là cơ sở rất thuận lợi để phát hiện và xây dựng các <br /> đề  tài ­ phần cốt lõi trong các dạy học dự án. “Địa lí 12 được cấu tạo theo các đơn vị <br /> kiến thức lớn, sắp xếp theo logic của khoa học và phù hợp với logic của quá trình dạy <br /> học” [10]. Về  mặt đại thể, có thể  xây dựng ít nhất 1 đề  tài dựa trên các đơn vị  kiến <br /> thức lớn, đơn giản vì tất cả đều gắn bó chặt chẽ với những vấn đề  thực tiễn ở tất cả <br /> các địa phương. Về mặt chi tiết, có thể xây dựng nhiều đề tài khác nhau cho từng chủ <br /> đề cụ thể. <br /> Quả thật không cường điệu khi khẳng định rằng chương trình, SGK Địa lí 12 là  <br /> địa chỉ phù hợp nhất để thực hiện dạy học dự án trong tương quan so sánh với môn địa  <br /> lí ở các cấp, lớp khác cũng như với các môn học khác.<br /> 3.2. Phương pháp dự án giúp thực hiện tốt nhất mục tiêu tổng quát và cụ thể  chương  <br /> trình, SGK Địa lí 12, THPT<br /> ­ PBL tạo điều kiện tốt nhất góp phần đảm bảo các mục tiêu chung của  <br /> môn địa lí THPT, đặc biệt việc đảm bảo 4 năng lực cơ  bản trong dạy học địa lí , <br /> đó là:<br /> +  Năng lực hành động hiệu quả  trên cơ  sở  những kiến thức, kĩ năng, phẩm chất đã  <br /> được hình thành trong quá trình học tập, rèn luyện và giao tiếp;<br /> + Năng lực hợp tác, phối hợp hoạt động trong đời sống và học tập;<br /> + Năng lực sáng tạo, có thể thích ứng với những thay đổi trong cuộc sống;<br /> + Năng lực tự khẳng định bản thân.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 7<br />  Với những đặc trưng cơ bản của mình, PP dự án là ứng viên sáng giá  giúp củng  <br /> cố, phát triển và hoàn thiện bốn năng lực đã được dần hình thành từ cấp Trung học cơ <br /> sở (THCS). HS sẽ  phát triển 4 năng lực trên thông qua việc thực hiện các dự  án địa lí  <br /> 12, THPT. Vì PP dự án hướng đến sự thực hành hiệu quả, tạo điều kiện tối đa để liên  <br /> kết và phát triển hệ thống kiến thức, kĩ năng HS đã có. Đặc trưng hoạt động nhóm và  <br /> đặc trưng xã hội trong PP dự án sẽ giúp HS 12 hình thành và phát triển năng lực hợp tác, <br /> phối hợp hoạt động trong học tập và đời sống. Đặc trưng tạo ra sản phẩm và đặc trưng  <br /> tự tổ chức và tự chịu trách nhiệm trong PP dự án là điều kiện tốt nhất để HS hình thành  <br /> và phát triển năng lực sáng tạo, năng lực tự khẳng định bản thân, các năng lực vô cùng <br /> cần thiết chuẩn bị cho HS 12 bước vào đời.      <br /> ­ PP dự án giúp thực hiện tốt mục tiêu môn học<br /> + Về  kiến thức: PP dự án góp phần đảm bảo, cập nhật hóa mục tiêu kiến thức, đặc  <br /> biệt phần những vấn đề đang được đặt ra nhằm sử dụng hợp lí tài nguyên thiên nhiên, <br /> giảm thiểu hậu quả  của thiên tai, nâng cao chất lượng cuộc sống của nhân dân, phát <br /> triển kinh tế xã hội của cả nước. Thông qua việc thực hiện các dự  án Địa lí về  những  <br /> vấn đề đang diễn ra tại địa phương, nơi HS đang sinh sống, hệ thống kiến thức cơ bản  <br /> về  địa lí tự  nhiên và địa kinh tế  xã hội VN được vận dụng một cách linh hoạt và sáng <br /> tạo. <br /> + Về  kĩ năng:  PP dự  án góp phần hình thành rèn luyện kĩ năng Địa lí một cách hiệu  <br /> quả. Bởi việc kết hợp giữa lí thuyết và thực hành là một trong những đặc trưng cơ bản  <br /> của PP dự án. Trong PP dự án, HS sẽ luôn được tổ chức, hướng dẫn để hoạt động. Do  <br /> đó khi thực hiện dự án Địa lí, các kĩ năng thực hành sẽ  thường xuyên được vận dụng. <br /> Với việc tham gia giải quyết những vấn đề  đặt ra trong cuộc sống có liên quan trực  <br /> tiếp đến nội dung Địa lí 12, HS sẽ  được rèn luyện và phát triển các kĩ năng quan sát, <br /> nhận xét, phân tích, tổng hợp đánh giá các sự  vật và hiện tượng địa lí. Biết cách sưu <br /> tầm, chọn lọc, sử  dụng được các bản đồ, lược đồ, lát cắt, số  liệu thống kê. Công cụ <br /> CNTT sẽ là trợ thủ đắc lực để HS thu thập, xử lí các thông tin địa lí. Yêu cầu bắt buộc <br /> về  việc  xây dựng và hoàn thiện sản phẩm trong suốt quá trình làm dự  án sẽ  tạo điều  <br /> kiện cho HS vận dụng kiến thức để  giải thích các hiện tượng, sự  vật địa lí để   ứng <br /> dụng vào thực tiễn cuộc sống và sản xuất. Từ đó, tư duy đặc trưng của địa lí là “tư duy <br /> tổng hợp gắn với lãnh thổ, có liên hệ thường xuyên với thực tiễn và đời sống sản xuất”  <br /> [10] được rèn luyện và phát triển. <br /> + Về thái độ, tình cảm: Một trong những biện pháp rất hiệu quả trong giáo dục HS là <br /> phải tổ chức cho HS khảo sát, tìm hiểu địa phương về mọi mặt: tự nhiên, dân cư, kinh <br /> tế, xã hội. Thực tế  địa phương được phân tích sâu sắc chính là cơ  sở  có tính thuyết <br /> phục cao, có thể  chuyển biến tư  tưởng, tình cảm của các em [4]. Thực hiện khảo sát  <br /> địa phương về mọi mặt chỉ mới là yêu cầu bước đầu của PP dự án. Việc tham gia giải <br /> quyết những vấn đề đang tồn tại của địa phương mới là phần chính trong dạy học dự <br /> án. Những nhận thức về  quê hương, những tình cảm đối với địa phương, tinh thần  <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 8<br /> trách nhiệm, ý thức cộng đồng, ý thức dân tộc sẽ  sâu sắc hơn nhiều khi HS tự  mình <br /> tham gia giải quyết những vấn đề địa phương đang đối mặt, dù những giải pháp đưa ra,  <br /> nhìn chung chưa hoàn chỉnh. Vậy, có thể khẳng định, PP dự án góp phần hoàn thành và <br /> thăng hoa mục tiêu tình cảm, thái độ: “làm giàu thêm  ở  HS tình yêu quê hương, đất <br /> nước, tinh thần tự cường dân tộc và niềm tin vào tương lai của đất nước, của dân tộc;  <br /> củng cố cho HS thế giới quan khoa học, nhân sinh quan đúng đắn, tinh thần trách nhiệm  <br /> trong bảo vệ môi trường, xây dựng kinh tế ­ xã hội ở quê hương” [10]. <br /> 3.3. Học sinh lớp 12 – lứa tuổi chín muồi cho việc xây dựng và thực hiện các dự án học  <br /> tập<br /> Sẽ  thật phiến diện nếu cho rằng chỉ có HS lớp 12, HS cuối cấp THPT mới đủ <br /> điều kiện và năng lực thực hiện các dự án học tập. Ở các nước phương Tây, dự án học  <br /> tập được phổ biến từ bậc tiểu học, thậm chí từ  cuối lớp mẫu giáo. Mức độ  phức tạp  <br /> của các dự án học tập sẽ tăng dần theo cấp học và lớp học và độ  mềm dẻo, linh hoạt <br /> của PP dự án cũng có một phạm vi rất rộng từ PBA đến PBL. Tuy nhiên, là một PPDH  <br /> phức hợp, trong đó, khi thực hiện dự án, HS phải đóng vai là những người lao động có <br /> thật trong xã hội để tham gia tìm hiểu, phần nào giải quyết những vấn đề có thật trong  <br /> cuộc sống, thì rõ ràng rằng lứa tuổi thanh niên của học sinh THPT là phù hợp nhất vì <br /> các em đã phát triển khá toàn toàn diện về thể chất, về nhận thức và tình cảm, đặc biệt  <br /> về  thế  giới quan và lí tưởng, về  đường đời và xu hướng nghề  nghiệp. Đó là “thời kì <br /> phát triển cân đối, hài hòa, đẹp đẽ  của con người, là thời kì năng lực trí tuệ, thế  giới  <br /> quan và toàn bộ  nhân cách của con người biến đổi lớn về  chất lượng làm cho các em <br /> sẵn sàng để  bước vào đời”[8]. Và đỉnh cao của phát triển trí tuệ, tình cảm lứa tuổi  <br /> thanh niên THPT là  ở lớp cuối cấp. HS cuối cấp THPT sau khi tốt nghiệp s ẽ tr ở thành  <br /> một công dân thực thụ, đứng trước nhiều vấn đề cấp bách của VN và thế  giới cần có  <br /> những nhận thức và hành vi đúng đắn; nhiều ngả  đường nghề  nghiệp cần có sự  lựa <br /> chọn sao cho phù hợp với năng lực của bản thân và nhu cầu của xã hội; nhiều khó khăn <br /> tồn tại của đất nước cần phải góp phần tham gia giải quyết; … . Các dự  án học tập  <br /> THPT nói chung và dự án địa lí nói riêng sẽ được HS cuối cấp thực hiện tốt nhất; đồng  <br /> thời, các giá trị dự án học tập mang lại cũng được nhận thức sâu sắc nhất. <br /> 3.4. Bối cảnh xã hội thuận lợi cho việc xây dựng các dự án Địa lí 12, THPT <br /> ­ Dạy học dự  án phù hợp với định hướng đổi mới PPDH trong hai mươi  <br /> năm qua. PP dự  án đáp  ứng cao yêu cầu áp dụng và phát triển các PPDH mới theo <br /> hướng tổ chức các hoạt động học tập cho HS [12]. Vì, với đặc thù của mình, PP dự án <br /> chính là mô hình dạy học hướng vào người học, dạy học thông qua các hoạt động điển  <br /> hình nhất.<br /> ­ Dạy học dự án là một trong những lựa chọn tối  ưu về phương pháp dạy  <br /> học, góp phần đảm bảo mục tiêu giáo dục và đào tạo trong giai đoạn mới, giai  <br /> đoạn xây dựng đất nước trong thời kì quá độ  lên chủ  nghĩa xã hội 2011 ­ 2020. <br /> Thật vậy, Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI [1] đã chỉ rõ: “Phát triển giáo <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 9<br /> dục và đào tạo (GD – ĐT) cùng với phát triển khoa học công nghệ  là quốc sách hàng <br /> đầu” [1, tr. 27]. Xác định GD – ĐT là một trong 3 khâu đột phá chiến lược, cần phải:  <br /> “…tập trung vào đổi mới căn bản và toàn diện nền giáo dục quốc dân; gắn kết chặt  <br /> chẽ  phát triển nguồn nhân lực với phát triển và  ứng dụng khoa học công nghệ” [1, tr. <br /> 53]. Đồng thời định hướng phương thức tiến hành: “Đổi mới chương trình, nội dung, <br /> phương pháp dạy và học, phương pháp thi, kiểm tra theo hướng hiện đại, đặc biệt coi  <br /> trọng giáo dục lí tưởng …, năng lực sáng tạo, kĩ năng thực hành, tác phong công nghiệp,  <br /> ý thức trách nhiệm xã hội, …” [1, tr.120]. Vấn đề  môi trường, thiên tai, biến đổi khí <br /> hậu, phát triển bền vững được chú ý đặc biệt: “Đến năm 2020, tỷ lệ che phủ rừng đạt <br /> 45%” [1, tr. 52], ”Hạn chế tác hại của thiên tai; chủ động ứng phó có hiệu quả với biến  <br /> đổi khí hậu, nhất là nước biển dâng” [1, tr. 53], “Đổi mới mô hình tăng trưởng, cơ cấu  <br /> lại nền kinh tế; đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, phát triển nhanh, bền vững”  <br /> [1, tr 109]. Các đặc trưng của PP dự án minh chứng hùng hồn vai trò của nó trong việc  <br /> góp phần thực hiện các mục tiêu của GD ­ ĐT trong giai đoạn mới. Đặc biệt vấn đề <br /> môi trường, thiên tai, biến đổi khí hậu, phát triển kinh tế bền vững phần  ưu tiên hoàn <br /> toàn thuộc về các dự án địa lí 12 vì đó vừa thuộc nội dung của chương trình vừa là các  <br /> mục tiêu cần đạt. Có thể khẳng định, một số cương lĩnh, nội dung, phương hướng, …  <br /> về GD – ĐT và xây dựng kinh tế trong văn kiện đại hội XI của Đảng là hành lang pháp  <br /> lí  giúp giáo viên mạnh dạn ứng dụng PP dự án vào dạy học nói chung, dạy học Địa lí  <br /> và Địa lí 12 nói riêng. Đồng thời, đến lượt mình, các dự  án Địa lí 12, nếu được thực  <br /> hiện hiệu quả sẽ góp phần đạt được nhiệm vụ GD ­ ĐT trong giai đoạn mới.   <br /> ­ Việc giảm tải chương trình và mục tiêu cụ thể về đổi mới PPDH và kiểm  <br /> tra đánh giá trong năm học mới của Bộ  Giáo dục và Đào tạo tạo điều kiện cho  <br /> việc  ứng dụng các PP mới trong đó có PP dự án. Năm học mới (2011 – 2012), cùng <br /> với các bậc khác, chương trình bậc  THPT được điều chỉnh theo hướng lược bớt, giảm  <br /> nhẹ  yêu cầu  ở hầu hết các môn học. Bộ  GD­ĐT xác định nhiệm vụ  quan trọng là đổi <br /> mới PPDH và kiểm tra, đánh giá theo hướng phát huy tính chủ động, tích cực, rèn luyện  <br /> năng lực tự  học của học sinh dựa trên chuẩn kiến thức, kỹ  năng; cụ  thể  đối với các  <br /> môn ngữ văn, lịch sử, địa lý cần tiếp tục đổi mới kiểm tra đánh giá theo hướng nêu vấn  <br /> đề  mở, đòi hỏi HS phải vận dụng tổng hợp kiến thức, kỹ năng; hạn chế  học sinh chỉ <br /> ghi nhớ  máy móc, không nắm vững bản chất vấn đề[13]. Việc giảm tải chương trình <br /> đã giải quyết được phần nào phần hạn chế ­ mất nhiều thời gian – của dạy học dự án.  <br /> Bên cạnh đó các chỉ  đạo về  đổi mới PPDH, đặc biệt rất cụ  thể  về  kiểm tra đánh giá,  <br /> khiến cho sản phẩm cuối cùng của dự án không còn là mục tiêu xa vời. Có thể hi vọng,  <br /> trong tương lai, bên cạnh những PPDH tiên tiến khác, dạy học dự  án sẽ  là một trong <br /> những lựa chọn  ưu tiên nhằm đáp ứng yêu cầu “đổi mới kiểm tra đánh giá theo hướng <br /> đề mở, đòi hỏi sự vận dụng tổng hợp, kiến thức tổng hợp và đòi hỏi sự nhanh nhạy, sự <br /> nắm bắt những vấn đề bức thiết trong xã hội” [13].<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 10<br />  ­ Các điều kiện khác: Ngoài những yếu tố cơ bản trên, còn một số yếu tố khác <br /> như: Cơ  sở hạ tầng của các trường THPT đã được sửa chữa, nâng cấp, xây dựng, lắp <br /> đặt mới; mạng Internet gần như  tỏa khắp các trường THPT; Tin học IT (Informatic  <br /> Technology) đã trở thành môn học chính thức ở giúp cho trình độ và điều kiện khai thác <br /> các phần mềm, mạng Internet của HS được nâng cao; Thông qua dự án Việt Bỉ, chương  <br /> trình GD của Intel và Microsoft, một số lượng khá lớn GV đã nắm được những lí thuyết <br /> căn bản về việc thiết kế và thực hiện các dự án dạy học, … .<br /> <br /> 4. Kết luận<br /> Hiệu quả  do PP dự  án mang lại cho HS là vô cùng to lớn, đặc biệt việc hình <br /> thành cho  HS  cuối cấp các  “kĩ  năng mềm” – những kĩ  năng thật  sự  cần  thiết  cho  <br /> ngưỡng cửa vào đời; môn Địa lí, về bản chất khoa học, về chương trình, về nội dung là  <br /> một môn học hội đủ  các điều kiện để   ứng dụng PP dự  án, trong đó điển hình nhất là  <br /> nội dung, chương trình Địa lí 12; việc giảm tải chương trình, yêu cầu đổi mới PPDH và <br /> hình thức kiểm tra đánh giá về chất, cơ sở vật chất đã được cải thiện … tạo điều kiện  <br /> và động cơ  tốt cho việc dạy và học PP dự  án. Tuy nhiên, để   ứng dụng PP dự  án vào  <br /> việc dạy học Địa lí 12 đạt hiệu quả cao nhằm góp phần đạt được mục tiêu Giáo dục và <br /> Đào tạo trong giai đoạn mới, cần phải tiếp tục thực hiện các nghiên cứu thực tiễn,  ở <br /> các mức độ, phạm vi hẹp hơn, cụ  thể  hơn. Chẳng hạn: trên cơ  sở  nội dung, chương <br /> trình Địa lí 12, tình hình thực tiễn, đề  xuất hệ  thống các đề  tài dự  án sao cho có mối <br /> quan hệ chặt chẽ  và phát triển từ  thấp đến cao; xác định qui trình thiết kế  đồng thời <br /> xây dựng một số  kế  hoạch bài dạy (Unit plan) tương  ứng với các đề  tài đã được xác <br /> định theo hướng đa dạng hóa về  mặt thời gian thực hiện và phù hợp với điều kiện  ở <br /> từng địa phương cụ thể; xác định qui trình thực hiện và tiến hành thực hiện một số dự <br /> án đã thiết kế; … . Kết quả nghiên cứu các vấn đề trên sẽ lần lượt được công bố trong  <br /> các chuyên đề kế tiếp.  <br /> TÓM TẮT<br /> Phương pháp (PP) dự án là một trong những lựa chọn tối ưu nhằm đáp ứng mục tiêu Giáo  <br /> dục – Đào tạo của Việt Nam (VN) trong giai đoạn mới. Sau hai mươi năm đổi mới Phương  <br /> pháp dạy học (PPDH), nhìn chung, nhà trường phổ thông VN đã hội đủ  điều kiện để  ứng  <br /> dụng PP dự án (Project method) ở các cấp học và mọi môn học. Riêng môn Địa lí, về bản  <br /> chất khoa học, về chương trình, về  nội dung,.. là một trong số các môn học có ưu thế  để  <br /> ứng dụng PPDự án; đặc biệt là chương trình Địa lí 12, THPT.<br /> <br /> ABSTRACT<br /> Project method and its superiority in applying into teaching geography 12,<br />  high school education<br /> The Project method has been thought to be one of the optimal options meeting the goals of  <br /> Education – Training in Vietnam in the new period. After twenty years of reforming teaching  <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 11<br /> methods, the high school education system in Vietnam is generally eligible for the application  <br /> of the Project methods at all levels and all subjects. Of the subjects, Geography, regarding its  <br /> scientific nature, curriculum and contents,… is considered specifically appropriate for the  <br /> Project method, in which Geography 12 would best fit this application. <br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Ban Tuyên giáo Trung ương (2011), Tài liệu học tập Các văn kiện đại hội đại biểu <br /> toàn quốc lần thứ XI của Đảng, Nxb Chính trị Quốc gia.<br /> 2. Nguyễn Văn Cường (1997), “Dạy học Project hay dạy học theo dự án”, Trường <br /> ĐHSP Hà Nội, Trường ĐHSP – ĐHQG Hà Nội, Thông báo khoa học (số 3). <br /> 3. Nguyễn Văn Cường, Nguyễn Thị Diệu Thảo (2004), “Dạy học theo dự án, một <br /> phương pháp có chức năng kép trong đào tạo giáo viên”, Tạp chí Giáo dục (số 3).<br /> 4. Nguyễn Dược, Nguyễn Trọng Phúc (2007), Lí luận dạy học Địa lí, Nxb ĐHSP.<br /> 5. Trần Thúy Hằng (2006), Tổ chức dạy học theo dự án một số nội dung kiến thức <br /> chương “Sự bảo toàn và chuyển hóa năng lượng” theo SGK vật lí lớp 9 nhằm phát <br /> triển hoạt động nhận thức tích cực, tự chủ của học sinh trong học tập, Luận văn <br /> thạc sĩ khoa học GD, ĐHSP Hà Nội, người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Đỗ Thị <br /> Hương Trà.<br /> 6. Trần Thị Hương (chủ biên), Nguyễn Thị Bích Hạnh, Hồ Văn Liên, Ngô Đình Qua <br /> (2009), Giáo dục học đại cương, ĐHSP TP HCM, (Lưu hành nội bộ).<br /> 7. Nguyễn Thị Kim Liên (2009),  “Khả năng giáo dục biến đổi khí hậu toàn cầu của <br /> phương pháp dạy học theo dự án thông qua môn Địa lí THPT”, Kỉ yếu Hội thảo <br /> khoa học Những vấn đề về giáo dục biến đổi khí hậu, ĐHSP Hà Nội.<br /> 8. Bùi Ngọc Oánh, Thiệu Xuân Quýnh, Nguyễn Hữu Nghĩa (1993), Tâm lí học lứa tuổi  <br /> và tâm lí học sư phạm, ĐHSP TP HCM (Lưu hành nội bộ).<br /> 9. Tập đoàn Intel (2009), Chương trình dạy học của Intel – Khóa học cơ bản (Intel <br /> Teach Essentials), Nxb Tổng hợp TP HCM.<br /> 10.  Lê Thông, Nguyễn Viết Thịnh …. (2010), SGV Địa lí 12 ban cơ bản, Nxb GD.<br /> 11. Trần Đức Tuấn (2002), “Phương pháp Project và vấn đề đổi mới quá trình đào tạo <br /> giáo viên ở khoa Địa lí trường Đại học sư phạm”, Kỉ yếu Hội thảo đổi mới phương <br /> pháp dạy học, Công đoàn ĐHSP Hà Nội.<br /> 12.  http://tainguyenso.vnu.edu.vn/jspui/bitstream/123456789/4770/1/Ngo%20Thu <br /> %20Dung.doc<br /> 13.  http://www.baomoi.com/Nam­hoc­moi­20112012­Tap­trung­giam­tai/59/6811992.epi <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 12<br />