Cơ sở thực tiễn và lý thuyết của chủ nghĩa đa văn hóa

Cơ sở thực tiễn và lý thuyết của chủ nghĩa đa văn hóa<br /> Bïi ThÞ Minh Ph−îng(*),<br /> NguyÔn Thi Ph−¬ng(**)<br /> Tãm t¾t: Chñ nghÜa ®a v¨n hãa lµ mét kh¸i niÖm ra ®êi tõ thËp niªn 60 cña thÕ kû<br /> XX. Tuy nhiªn cho ®Õn nay, nh÷ng quan ®iÓm kh¸c nhau xoay quanh thuËt ng÷ nµy<br /> vÉn lµ chñ ®Ò g©y nhiÒu tranh luËn trong giíi häc thuËt. Chñ nghÜa ®a v¨n hãa<br /> ®−îc hiÓu nh− mét lý thuyÕt triÕt häc víi tham väng qu¶n lý ®−îc tÝnh ®a d¹ng v¨n<br /> hãa trong lßng nhµ n−íc d©n téc, nh−ng lý thuyÕt nµy l¹i kh«ng cã ng−êi s¸ng lËp.<br /> Do vËy, nh÷ng nghiªn cøu vÒ c¬ së lý thuyÕt vµ thùc tiÔn cho sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn<br /> cña chñ nghÜa ®a v¨n hãa vÉn cßn bá ngá. Bµi viÕt gãp phÇn lµm râ nh÷ng nh©n tè<br /> thùc tiÔn thóc ®Èy sù ra ®êi chñ nghÜa ®a v¨n hãa vµ c¬ së lý luËn cña lý thuyÕt nµy.<br /> Tõ khãa: Chñ nghÜa ®a v¨n hãa, §a v¨n hãa, §a d¹ng v¨n hãa<br /> 1. C¬ së thùc tiÔn(*)(**)<br /> <br /> GÇn nöa thÕ kû qua, chÝnh s¸ch v¨n<br /> hãa ë nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi ®·<br /> ®−a ra môc tiªu thóc ®Èy sù khoan<br /> dung vµ t«n träng b¶n s¾c v¨n hãa cña<br /> c¸c céng ®ång thiÓu sè. Nh÷ng chÝnh<br /> s¸ch nµy ®−îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c<br /> biÖn ph¸p nh− hç trî c¸c hiÖp héi céng<br /> ®ång vµ c¸c ho¹t ®éng v¨n hãa cña hä,<br /> khuyÕn khÝch c¸c h×nh ¶nh tÝch cùc trªn<br /> c¸c ph−¬ng tiÖn truyÒn th«ng, hoµn<br /> thiÖn c¸c dÞch vô c«ng céng nh»m ®¸p<br /> øng nh÷ng kh¸c biÖt v¨n hãa trong x·<br /> héi. Xu h−íng xuÊt hiÖn vµ ph¸t triÓn<br /> nh÷ng chÝnh s¸ch nh− vËy ®· ph¶n ¸nh<br /> tinh thÇn tù do, d©n chñ, vµ kh¸t väng<br /> (*)<br /> <br /> ThS., ViÖn Th«ng tin Khoa häc x· héi, email:<br /> phuongissi@yahoo.com<br /> (**)<br /> ThS., Khoa Lý luËn ChÝnh trÞ, §¹i häc Má §Þa ChÊt, email: cat_thuy78@yahoo.com<br /> <br /> kh¼ng ®Þnh b¶n s¾c cña mçi c¸ nh©n<br /> còng nh− céng ®ång trong thÕ giíi ngµy<br /> nay. Trong c¸c tµi liÖu h÷u quan, khi<br /> bµn vÒ xu h−íng nãi trªn, ng−êi ta<br /> th−êng ®Þnh danh b»ng thuËt ng÷ “chñ<br /> nghÜa ®a v¨n hãa” (Multiculturalism).<br /> Chñ nghÜa ®a v¨n hãa xuÊt hiÖn<br /> trong bèi c¶nh ®a d¹ng v¨n hãa ®−¬ng<br /> ®¹i vµ mang dÊu Ên ®Æc biÖt cña ®¹o<br /> ®øc thùc dông x· héi ph−¬ng T©y. §ã lµ<br /> kh¶ n¨ng ph¶n øng mét c¸ch nhanh<br /> chãng tr−íc nh÷ng biÕn ®æi cña m«i<br /> tr−êng xung quanh, kh¶ n¨ng x©y dùng<br /> nh÷ng quan niÖm lý luËn thÝch øng víi<br /> nh÷ng th¸ch thøc cña x· héi. Trong<br /> vßng vµi thËp kû trë l¹i ®©y, xÐt trong<br /> tæng thÓ vµ xÐt tõ gãc ®é thùc tiÔn, cã<br /> thÓ coi sù n¶y sinh vµ ph¸t triÓn chñ<br /> nghÜa ®a v¨n hãa ë c¸c quèc gia ph−¬ng<br /> T©y nh− mét ph¶n øng hîp lý tr−íc t×nh<br /> tr¹ng gia t¨ng tÝnh ®a d¹ng v¨n hãa<br /> <br /> 12<br /> trong x· héi. Nguyªn nh©n trùc tiÕp lµm<br /> ph¸t sinh chñ nghÜa ®a v¨n hãa lµ kh¸c<br /> nhau ë mçi quèc gia do cã nh÷ng ®Æc<br /> thï riªng; vµ néi dung cña chÝnh s¸ch<br /> ®a v¨n hãa cña mçi n−íc còng chøa<br /> ®ùng nhiÒu ®iÓm kh¸c biÖt.<br /> Nh÷ng nh©n tè ®−îc x¸c ®Þnh lµm<br /> ph¸t sinh chñ nghÜa ®a v¨n hãa lµ<br /> phong trµo d©n chñ x· héi vµo nh÷ng<br /> n¨m 1970 ë ph−¬ng T©y; sù gia t¨ng di<br /> c− vµ nhËp c− vµo c¸c n−íc ph¸t triÓn;<br /> sù gia t¨ng nhu cÇu kh¼ng ®Þnh “c¸i<br /> t«i”/“b¶n s¾c” ë cÊp ®é c¸ thÓ vµ céng<br /> ®ång trong mét thÕ giíi ®ang bÞ toµn cÇu<br /> hãa bëi c¸c chuÈn mùc chung. Néi dung<br /> d−íi ®©y sÏ xem xÐt tõng nh©n tè cô thÓ.<br /> Thø nhÊt, ®ã lµ phong trµo d©n chñ<br /> x· héi nh÷ng n¨m 1970 cña nh÷ng céng<br /> ®ång thiÓu sè (d©n téc, t«n gi¸o, giíi<br /> tÝnh, xu h−íng tÝnh dôc) ®øng lªn ®Êu<br /> tranh nh»m kh¼ng ®Þnh sù tån t¹i hîp<br /> ph¸p cña m×nh vµ cuéc ®Êu tranh ®ßi<br /> quyÒn lîi cña phô n÷. §Æc biÖt, c¸c cuéc<br /> ®Êu tranh nµy ®· kh¾c phôc ®−îc sù<br /> mÊt c©n b»ng chñng téc (®èi víi ng−êi<br /> da ®en ë Hoa Kú) vµ mÊt c©n b»ng giíi<br /> tÝnh (vÞ trÝ lÖ thuéc cña phô n÷), gi¶m<br /> thiÓu bÊt c«ng b»ng x· héi ®ang tån t¹i<br /> trong x· héi ph−¬ng T©y. Thµnh c«ng<br /> lín mµ c¸c phong trµo ®¹t ®−îc lµ kh¾c<br /> phôc phÇn lín sù mÊt c©n b»ng chñng<br /> téc vµ mÊt c©n b»ng giíi tÝnh vèn tån t¹i<br /> trong x· héi loµi ng−êi.<br /> ThÕ kû XIX ë ph−¬ng T©y lµ giai<br /> ®o¹n ®Çu tiªn cña nÒn d©n chñ tù do.<br /> Lóc nµy, vÊn ®Ò s¾c téc, t«n gi¸o ch−a<br /> thùc sù ®−îc quan t©m, c¸c quèc gia<br /> lu«n ®Ò cao b¶n s¾c v¨n hãa cña m×nh,<br /> vµ cã hoÆc kh«ng s¸p nhËp nhiÒu d©n<br /> téc thiÓu sè kh¸c nhau trong c¬ cÊu thÓ<br /> chÕ x· héi. §iÒu nµy kÐo dµi cho ®Õn<br /> gi÷a thÕ kû XX, cho thÊy viÖc x©y dùng<br /> vµ cñng cè mét b¶n s¾c v¨n hãa d©n téc<br /> <br /> Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 10.2015<br /> <br /> chÝnh lµ c«ng cô t¹o nªn tÝnh hîp ph¸p<br /> cho nhµ n−íc d©n téc, vµ nhµ n−íc ®· ¸p<br /> ®Æt mét chÝnh s¸ch cã hiÖu lùc ®−îc gäi<br /> lµ chñ nghÜa v¨n hãa nhÊt nguyªn.<br /> Chñ nghÜa v¨n hãa nhÊt nguyªn<br /> ®−îc thùc hiÖn mét phÇn b»ng c¸c<br /> ph−¬ng tiÖn c−ìng chÕ hoÆc theo nhiÒu<br /> c¸ch kh¸c nhau th«ng qua viÖc sö dông<br /> nhiÒu biÓu t−îng nh− quèc ca, ®µi t−ëng<br /> niÖm, anh hïng, s¸ch truyÖn dµnh cho<br /> trÎ em,v.v... Chñ nghÜa v¨n hãa nhÊt<br /> nguyªn kh«ng xãa bá v¨n hãa cña<br /> nh÷ng “kÎ kh¸c”, mµ nã chñ tr−¬ng x¸c<br /> lËp mét nÒn v¨n hãa chñ ®¹o ®−îc thõa<br /> nhËn réng r·i trong khu vùc c«ng. C¸c<br /> quèc gia lu«n cã xu h−íng cµo b»ng mäi<br /> sù kh¸c biÖt v¨n hãa gi÷a c¸c ®Þa<br /> ph−¬ng vµ gi÷a c¸c téc ng−êi, cã “tham<br /> väng” tõ thùc thÓ chÝnh trÞ - x· héi trë<br /> thµnh thùc thÓ v¨n hãa.<br /> Nhµ n−íc lu«n muèn tÇm so¸t tÊt c¶<br /> c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi, ®Æc biÖt<br /> lµ khu vùc c«ng. Tuy nhiªn, trong<br /> kho¶ng n¨m m−¬i n¨m qua, c¸c quèc<br /> gia d©n téc ph−¬ng T©y ®· cã nh÷ng<br /> thay ®æi lín lao vÒ nh©n khÈu häc dÉn<br /> ®Õn thay ®æi m¹nh mÏ trªn ph−¬ng diÖn<br /> kinh tÕ vµ phóc lîi x· héi. §iÒu ®ã dÉn<br /> tíi quyÒn lùc tuyÖt ®èi cña nhµ n−íc ë<br /> khu vùc c«ng bÞ gi¶m sót. Thµnh phÇn<br /> d©n téc (nation) cña d©n c− ®· tr¶i qua<br /> mét sè thay ®æi lín. Tû lÖ “ng−êi da<br /> tr¾ng” ®ang gi¶m dÇn trong x· héi do tû<br /> lÖ sinh cña hä ngµy cµng gi¶m. Vµo gi÷a<br /> thÕ kû XXI, nhiÒu kh¶ n¨ng hä sÏ kh«ng<br /> cßn lµ nhãm ®a sè n÷a. §©y lµ ®éng lùc<br /> quan träng dÉn tíi viÖc c¸c s¾c téc tr−íc<br /> ®©y ®−îc coi lµ yÕu thÕ, thiÓu sè ®i t×m<br /> ph−¬ng thøc kh¼ng ®Þnh quyÒn tån t¹i<br /> cña m×nh. Tuy nhiªn, tû lÖ ng−êi da<br /> tr¾ng vµ da mµu cã sù thay ®æi còng<br /> ch−a ph¶i lµ ®iÒu quan träng nhÊt thóc<br /> ®Èy t− duy vÒ quyÒn b×nh ®¼ng trong x·<br /> héi ®a s¾c téc. Mét nh©n tè quan träng<br /> <br /> C¬ së thùc tiÔn…<br /> <br /> kh¸c chÝnh lµ tr×nh ®é d©n trÝ cña ng−êi<br /> d©n ngµy cµng t¨ng, nhËn thøc vÒ<br /> quyÒn lîi cña c¸c céng ®ång yÕu thÕ<br /> ngµy cµng râ rµng h¬n, khiÕn hä tù tin<br /> vµo b¶n th©n vµ b−íc ®Çu ®Êu tranh ®ßi<br /> quyÒn lîi cña m×nh. Lóc ®Çu c¸c céng<br /> ®ång thiÓu sè chñ yÕu ®ßi quyÒn lîi kinh<br /> tÕ, chÝnh trÞ, nh−ng cµng vÒ sau hä cµng<br /> nhËn thøc râ h¬n r»ng cèt lâi cña b×nh<br /> ®¼ng ph¶i lµ sù t«n träng b¶n s¾c v¨n<br /> hãa, bëi b¶n s¾c v¨n hãa thÓ hiÖn tËp<br /> trung nhÊt b¶n chÊt cña mét céng ®ång<br /> ng−êi. V× vËy, cuéc ®Êu tranh lóc nµy<br /> chuyÓn dÇn thµnh phong trµo ®ßi thõa<br /> nhËn b¶n s¾c v¨n hãa.<br /> §Êu tranh ®Ó ®−îc nãi tiÕng mÑ ®Î<br /> còng lµ mét trong nh÷ng ®éng lùc cho<br /> sù ra ®êi chñ nghÜa ®a v¨n hãa, bëi ng«n<br /> ng÷ lµ mét yÕu tè quan träng cÊu thµnh<br /> b¶n s¾c v¨n hãa cña mét céng ®ång<br /> ng−êi. Nhµ n−íc quy ®Þnh ng«n ng÷<br /> chung cho tÊt c¶ c¸c céng ®ång trªn<br /> l·nh thæ cña m×nh, nh−ng kh«ng thÓ<br /> cÊm c¸c céng ®ång thiÓu sè tõ bá tiÕng<br /> mÑ ®Î cña hä. Ph¸p, Anh vµ T©y Ban<br /> Nha ®· kªu gäi ¸p ®Æt mét ng«n ng÷<br /> ®ång nhÊt trªn kh¾p l·nh thæ. Nh÷ng<br /> ng«n ng÷ nµy “nhÊn ch×m” hoÆc “hÊt<br /> c¼ng” nh÷ng ng«n ng÷ vèn lµ thæ ng÷<br /> t¹i c¸c vïng miÒn quan träng (tiÕng<br /> Wales, Brittany, Catalonia,...). §iÒu ®ã<br /> ®· gÆp ph¶i sù ph¶n kh¸ng m¹nh mÏ tõ<br /> phÝa c¸c céng ®ång yÕu thÕ.<br /> Ngoµi ra, mét trong nh÷ng biÕn ®æi<br /> x· héi vµ v¨n hãa quan träng lµ vai trß<br /> cña phô n÷ ngµy cµng ®−îc kh¼ng ®Þnh.<br /> Tõ viÖc bÞ giíi h¹n trong khu vùc t−,<br /> phô n÷ ®· cã quyÒn tù do ngµy mét<br /> nhiÒu trong tiÕp cËn víi khu vùc c«ng.<br /> MÆc dï sù ngang hµng vÉn ch−a ®−îc<br /> x¸c lËp, song ®· cã nhiÒu phô n÷ ®−îc<br /> bÇu vµ bæ nhiÖm vµo v¨n phßng c«ng víi<br /> vÞ trÝ cao mµ tr−íc ®ã ®−îc xem nh−<br /> ngo¹i lÖ. VÝ dô nh− ë Mü, t−¬ng øng víi<br /> <br /> 13<br /> sù tan r· trong ph©n biÖt vÒ giíi th× sè<br /> l−îng phô n÷ ë tÊt c¶ c¸c cÊp häc sau<br /> ®¹i häc ®· ngang b»ng víi nam giíi.<br /> Bªn c¹nh ®ã, sù xuÊt hiÖn cña<br /> nh÷ng nhãm t«n gi¸o, xu h−íng tÝnh dôc<br /> ®ßi quyÒn ®−îc thõa nhËn còng ®· gãp<br /> tiÕng nãi ®Ó nh÷ng chÝnh s¸ch ®a v¨n<br /> hãa ra ®êi; vµ sau ®ã lµ nh÷ng lý thuyÕt<br /> nh»m luËn chøng cho quyÒn ®−îc thõa<br /> nhËn b¶n s¾c cña c¸c nhãm thiÓu sè.<br /> Thø hai, ®ã lµ nh÷ng dßng di c−<br /> “ch−a tõng cã” vµo nh÷ng n¨m 1960 vµ<br /> 1970. §©y lµ sù nhËp c− cña mét l−îng<br /> lín d©n di c− tõ c¸c n−íc nghÌo ch©u ¸,<br /> B¾c Phi vµ vïng ViÔn §«ng vµo c¸c<br /> n−íc ph−¬ng T©y. Trong nh÷ng n¨m<br /> 1970, lµn sãng nhËp c− tr¸i phÐp vµo<br /> Mü, Canada, Australia vµ c¸c dßng di c−<br /> ®æ ®Õn vïng Trung §«ng (n¬i cã nhiÒu<br /> nguån tµi nguyªn dÇu löa vµ khan hiÕm<br /> lao ®éng) ®· t¨ng m¹nh. Thêi gian nµy<br /> còng xuÊt hiÖn nh÷ng h×nh thøc di c−<br /> míi ë cÊp ®é khu vùc t¹i ch©u Phi, Mü<br /> Latinh, ch©u §¹i D−¬ng vµ §«ng ¸. Vµo<br /> cuèi nh÷ng n¨m 1990, Mü còng ®· tiÕp<br /> nhËn mét l−îng ng−êi nhËp c− ngang<br /> b»ng quy m« cña mét ®ît di c− lín trªn<br /> toµn cÇu vµo cuèi thÕ kû XIX.<br /> Së dÜ ph−¬ng T©y lùa chän chÝnh<br /> s¸ch ®a v¨n hãa v× hä cÇn nguån nh©n<br /> lùc gi¸ rÎ ®Õn tõ bªn ngoµi nh»m bï ®¾p<br /> cho sù thiÕu hôt cña thÞ tr−êng lao ®éng<br /> khi d©n sè b¶n ®Þa ngµy cµng gi¶m vµ<br /> l·o hãa. VÒ phÝa nh÷ng ng−êi nhËp c−,<br /> hä mong muèn c¶i thiÖn ®êi sèng vËt<br /> chÊt vµ vÞ thÕ cña m×nh trong x· héi<br /> nªn hä chÊp nhËn nh÷ng c«ng viÖc nÆng<br /> nhäc, nguy hiÓm vµ tiÒn c«ng thÊp.<br /> C¸ch lùa chän nh− vËy cho thÊy chñ<br /> nghÜa ®a v¨n hãa lµ “mét chÝnh s¸ch<br /> thùc dông” kiÓu ph−¬ng T©y, thÓ hiÖn ë<br /> chç chÊp nhËn viÖc gia t¨ng tÝnh ®a<br /> d¹ng v¨n hãa v× lîi Ých kinh tÕ. Víi chñ<br /> <br /> 14<br /> nghÜa ®a v¨n hãa, ph−¬ng T©y d−êng nh−<br /> rÊt tù tin r»ng hä ®· cã ph−¬ng s¸ch øng<br /> phã tr−íc nh÷ng x¸o trén trong cÊu tróc<br /> nh©n khÈu vµ v¨n hãa. Tuy nhiªn, nh÷ng<br /> diÔn biÕn sau nµy cña c¸c dßng nhËp c−<br /> ®· v−ît qu¸ tÇm kiÓm so¸t cña c¸c n−íc<br /> T©y ¢u vµ ®iÒu ®ã ®· khiÕn cho chñ<br /> nghÜa ®a v¨n hãa bÞ ®æ vì ë khu vùc nµy.<br /> Di c− hiÖn nay tiÕp tôc gia t¨ng khi<br /> cã nh÷ng nhãm ng−êi ®i t×m kiÕm n¬i<br /> tró Èn an toµn, ®ã lµ nh÷ng ng−êi s¬ t¸n<br /> hoÆc tÞ n¹n ®Õn tõ khu vùc chËm ph¸t<br /> triÓn cña thÕ giíi. Hä lµ nh÷ng ng−êi tÞ<br /> n¹n vµ nh÷ng ng−êi cã hoµn c¶nh gièng<br /> nh− ng−êi tÞ n¹n buéc ph¶i rêi khái ®Êt<br /> n−íc cña hä do lo sî khñng bè, bÞ ng−îc<br /> ®·i v× nh÷ng lý do nh− chñng téc, t«n<br /> gi¸o, d©n téc, quan ®iÓm chÝnh trÞ. Bªn<br /> c¹nh ®ã, chi phÝ du lÞch thÊp h¬n vµ<br /> c«ng nghÖ th«ng tin liªn l¹c hiÖn ®¹i ®·<br /> lµm cho di c− trë nªn dÔ dµng h¬n, vµ sù<br /> t¸i di c− hay di c− quay vßng trë nªn<br /> phæ biÕn h¬n. KÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh<br /> nµy lµ “mét bé phËn d©n di c− (hîp ph¸p<br /> vµ bÊt hîp ph¸p) trong thµnh phÇn d©n<br /> c− c¸c n−íc ph¸t triÓn ph−¬ng T©y ®·<br /> t¨ng gÊp vµi lÇn, vµ hiÖn nay (tïy tõng<br /> quèc gia) chiÕm tõ 5 ®Õn 20% d©n sè (ë<br /> nh÷ng ®« thÞ ®Æc biÖt lín, con sè nµy cßn<br /> cao h¬n, vµ ®«i khi lªn tíi 50% bao gåm<br /> c¶ nh÷ng ng−êi d©n di c− vµ con ch¸u<br /> cña hä)” (G. Ju. Kanarsh, 2012, tr.6).<br /> C¸c quèc gia “chñ nhµ” ®· ph¶n øng<br /> theo nh÷ng c¸ch kh¸c nhau víi vÊn ®Ò<br /> nhËp c−. Mét sè chÝnh phñ vèn tõng<br /> khuyÕn khÝch nhËp c− ®Ó bï ®¾p l¹i sù<br /> thiÕu hôt lao ®éng trong thËp niªn 1960<br /> vµ 1970 ®· buéc ph¶i h¹n chÕ nhËp c−.<br /> ý thøc hÖ tù do cña ng−êi ph−¬ng T©y<br /> vèn lµ n¬i tin cËy trong thêi hiÖn ®¹i, hä<br /> tù hµo r»ng viÖc chµo ®ãn nh÷ng “ng−êi<br /> kh¸c” lµ kÕt qu¶ cña viÖc hiÖn thùc hãa<br /> t− t−ëng thêi Khai s¸ng. Hä tù tin cã<br /> thÓ ®ång hãa ®−îc nh÷ng céng ®ång<br /> <br /> Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 10.2015<br /> <br /> nhËp c− kÐm cái b»ng truyÒn thèng v¨n<br /> hãa mang ®Ëm tÝnh duy lý vµ phæ qu¸t<br /> cña T©y ¢u.<br /> Tuy nhiªn, sù gia t¨ng tuyÖt ®èi vÒ<br /> l−îng vµ gia t¨ng t−¬ng ®èi vÒ tû lÖ d©n<br /> sè ®ång nghÜa víi viÖc nh÷ng ng−êi<br /> nhËp c− së h÷u mét møc ®é quyÒn lùc<br /> kinh tÕ vµ chÝnh trÞ nhÊt ®Þnh trong x·<br /> héi. Khi ®ã, nhu cÇu ®ßi ®−îc thõa nhËn<br /> cña ng−êi nhËp c− kh«ng chØ ë ph−¬ng<br /> diÖn kinh tÕ vµ chÝnh trÞ, mµ h¬n thÕ<br /> n÷a, nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa, ng«n ng÷ vµ<br /> t«n gi¸o còng cÇn ®−îc thõa nhËn.<br /> Thø ba, qu¸ tr×nh toµn cÇu hãa v¨n<br /> hãa ®ang h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ®·<br /> kÝch thÝch nhu cÇu kh¼ng ®Þnh b¶n s¾c<br /> v¨n hãa cña c¸ nh©n còng nh− céng<br /> ®ång v¨n hãa. Toµn cÇu hãa g¾n liÒn víi<br /> nh÷ng thµnh tùu vÒ mÆt kinh tÕ, khoa<br /> häc vµ c«ng nghÖ nh− th«ng tin c¸p,<br /> kinh tÕ sè, Internet... Cïng víi ®ã lµ c¸c<br /> luång hµng hãa vµ tiÒn tÖ ®−îc lu©n<br /> chuyÓn m¹nh mÏ trªn ph¹m vi toµn thÕ<br /> giíi lµm cho c¸c kh«ng gian kinh tÕ, v¨n<br /> hãa ®an lång vµo nhau. NÕu di c− lµ mét<br /> kªnh trong giao l−u vµ tiÕp xóc v¨n hãa,<br /> th× ngµy nay cïng víi sù trî gióp cña<br /> c¸c Ên phÈm v¨n hãa, Internet, dÞch vô<br /> viÔn th«ng toµn cÇu..., giao l−u v¨n hãa<br /> ®ang diÔn ra ë nhiÒu kªnh kh¸c nhau.<br /> §Æc biÖt, nhê m¹ng truyÒn th«ng toµn<br /> cÇu, Internet vµ c¸c m¹ng x· héi, c¸c c¸<br /> nh©n cña nhiÒu nÒn v¨n hãa, v−ît qua<br /> c¸c trë ng¹i ®Þa lý, vÉn cã thÓ t−¬ng t¸c<br /> víi nhau. Bªn c¹nh ®ã, khi tham dù vµo<br /> nÒn kinh tÕ toµn cÇu, c¸c quèc gia trªn<br /> thÕ giíi trë thµnh ®Þa bµn th«ng th−¬ng<br /> cña c¸c dßng ch¶y hµng hãa. ViÖc sö<br /> dông c¸c Ên phÈm v¨n hãa, hµng tiªu<br /> dïng cña mét nÒn v¨n hãa nµo ®ã còng<br /> hµm nghÜa r»ng chóng ta ®ang giao tiÕp<br /> víi nÒn v¨n hãa ®ã. T−¬ng t¸c v¨n hãa ë<br /> cÊp ®é toµn cÇu nh− vËy dÉn ®Õn viÖc<br /> h×nh thµnh nªn nh÷ng chuÈn mùc v¨n<br /> <br /> C¬ së thùc tiÔn…<br /> <br /> hãa chung cho toµn nh©n lo¹i. §©y lµ<br /> mét khuynh h−íng ®¸ng chó ý hiÖn nay.<br /> Nh÷ng chuÈn mùc chung ®ang lan tõ<br /> lÜnh vùc c«ng nghÖ, kü thuËt sang kinh<br /> tÕ vµ v¨n hãa, vµ sau nµy ®−îc hiÓu nh−<br /> “toµn cÇu hãa v¨n hãa”.<br /> §øng tr−íc “toµn cÇu hãa v¨n hãa”,<br /> c¸c quèc gia còng nh− céng ®ång v¨n<br /> hãa e ng¹i vÒ nguy c¬ “bÞ hßa tan”, tõ ®ã<br /> thóc ®Èy nhu cÇu kh¼ng ®Þnh b¶n s¾c,<br /> kh¼ng ®Þnh “c¸i t«i” ®éc ®¸o. MÆc dï<br /> nh− ®· ph©n tÝch tr−íc ®ã, nh÷ng lo<br /> ng¹i vÒ sù “tan biÕn b¶n s¾c” kh«ng<br /> ph¶i kh«ng cã c¬ së, nh−ng “toµn cÇu<br /> hãa v¨n hãa sÏ kh«ng ®Î ra mét thø v¨n<br /> hãa duy nhÊt vµ ®éc t«n cho toµn thÕ<br /> giíi vµ còng kh«ng hÒ lµm tiªu biÕn c¸c<br /> nÒn v¨n hãa d©n téc kh¸c; tr¸i l¹i, nã<br /> lÊy tÝnh ®a d¹ng cña c¸c nÒn v¨n hãa<br /> d©n téc lµm c¬ së ph¸t triÓn. ThÕ nªn,<br /> viÖc h×nh dung r»ng, toµn cÇu hãa sÏ<br /> ‘xãa sæ’ c¸c nÒn v¨n hãa b¶n ®Þa ®Ó thay<br /> vµo ®ã mét sù nhÊt d¹ng vÒ v¨n hãa, lµ<br /> hÕt søc phi lý - ®iÒu nµy còng gièng nh−<br /> viÖc ng−êi ta h×nh dung vÒ mét céng<br /> ®ång mµ kh«ng cã c¸ thÓ trong ®ã”<br /> (Ph¹m Th¸i ViÖt, 2006, tr.335).<br /> HiÖn nay, nh÷ng ng−êi di c− vÉn<br /> th−êng xuyªn cã mèi liªn hÖ víi quª<br /> h−¬ng vµ hä vÉn duy tr× b¶n s¾c v¨n<br /> hãa céi nguån cña m×nh. §iÖn tho¹i,<br /> Internet... cïng c¸c h×nh thøc liªn l¹c<br /> kh¸c ®ang gióp ng−êi di c− dÔ dµng gi÷<br /> liªn l¹c víi nÒn v¨n hãa gèc cña hä. VÝ<br /> dô nh− céng ®ång ng−êi Hoa ë n−íc<br /> ngoµi vÉn nhËn ®−îc sù hËu thuÉn tõ<br /> quª h−¬ng qua c¸c kªnh c¸ nh©n, thËm<br /> chÝ c¶ kªnh chÝnh phñ.<br /> Nh− vËy, vÊn ®Ò tÝnh ®a d¹ng v¨n<br /> hãa kh«ng chØ dõng l¹i ë trong kh«ng<br /> gian cña mét quèc gia, mµ ®ang cã chiÒu<br /> h−íng më réng ë cÊp ®é toµn cÇu th«ng<br /> qua tiÕn tr×nh héi nhËp vµ toµn cÇu hãa.<br /> <br /> 15<br /> ViÖc thõa nhËn tÝnh ®a d¹ng v¨n hãa vµ<br /> nghiªn cøu x©y dùng nh÷ng chÝnh s¸ch<br /> ®a v¨n hãa nh»m ph¸t huy søc m¹nh<br /> cña sù kh¸c biÖt, gi¶m thiÓu xung ®ét<br /> ®ang lµ nhu cÇu thiÕt yÕu kh«ng chØ ®èi<br /> víi mçi quèc gia nãi riªng mµ cßn ®èi víi<br /> céng ®ång thÕ giíi nãi chung.<br /> 2. C¬ së lý thuyÕt<br /> <br /> XÐt trªn ph−¬ng diÖn lý thuyÕt, chñ<br /> nghÜa ®a v¨n hãa kÕ thõa nÒn t¶ng lý<br /> luËn cña chñ nghÜa tù do cæ ®iÓn vµ chñ<br /> nghÜa céng ®ång.<br /> Céi nguån thø nhÊt - Chñ nghÜa tù<br /> do cæ ®iÓn:<br /> Chñ nghÜa tù do cæ ®iÓn ®Ò ra hai<br /> nguyªn t¾c c¬ b¶n: QuyÒn con ng−êi vµ<br /> chÕ ®é d©n chñ. Nh©n vËt ®iÓn h×nh cña<br /> chñ nghÜa tù do cæ ®iÓn lµ J. J.<br /> Rousseau víi t¸c phÈm næi tiÕng Bµn vÒ<br /> khÕ −íc x· héi. Trong t¸c phÈm nµy, J.<br /> J. Rousseau viÕt: “Ng−êi ta sinh ra tù<br /> do, nh−ng råi ®©u ®©u con ng−êi còng<br /> ph¶i sèng trong xiÒng xÝch”. §Ó tho¸t<br /> khái xiÒng xÝch vµ ®¹t ®−îc b×nh ®¼ng<br /> thùc sù, Rousseau ®Æt vÊn ®Ò cÇn ph¶i<br /> cã mét khÕ −íc (contrat) hay mét c«ng<br /> −íc (pacte) x· héi khi con ng−êi tho¸t ra<br /> khái tr¹ng th¸i tù nhiªn nh− c¸c ®éng<br /> vËt kh¸c ®Ó trë thµnh con ng−êi trong<br /> x· héi d©n sù. “Ph−¬ng ph¸p duy nhÊt<br /> ®Ó con ng−êi tù b¶o vÖ hä lµ ph¶i kÕt<br /> hîp l¹i víi nhau thµnh mét lùc l−îng<br /> chung, ®−îc ®iÒu khiÓn b»ng mét ®éng<br /> c¬ chung, khiÕn cho mäi ng−êi ®Òu b×nh<br /> ®¼ng mét c¸ch hµi hßa” (J. J. Rousseau,<br /> 2004, tr.30-31). T×m ra mét h×nh thøc<br /> liªn kÕt víi nhau ®Ó dïng søc m¹nh<br /> chung b¶o vÖ mäi thµnh viªn: mçi thµnh<br /> viªn, trong khi khÐp m×nh vµo tËp thÓ,<br /> dïng søc m¹nh tËp thÓ, vÉn ®−îc tù do<br /> ®Çy ®ñ nh− tr−íc, vÉn chØ tu©n theo b¶n<br /> th©n m×nh. §ã lµ vÊn ®Ò c¬ b¶n mµ khÕ<br /> −íc x· héi ®Ò ra c¸ch gi¶i quyÕt.<br /> <br />