Đa dạng thành phần loài, thành phần dạng sống và giá trị sử dụng của thực vật ở xã Điềm Mặc, huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên

Nguyễn Thị Yến và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 107(07): 115 - 120<br /> <br /> ĐA DẠNG THÀNH PHẦN LOÀI, THÀNH PHẦN DẠNG SỐNG<br /> VÀ GIÁ TRỊ SỬ DỤNG CỦA THỰC VẬT Ở XÃ ĐIỀM MẶC,<br /> HUYỆN ĐỊNH HÓA, TỈNH THÁI NGUYÊN<br /> Nguyễn Thị Yến*, Nguyễn Thị Diễm Hằng<br /> Trường Đại học Khoa học – ĐH Thái Nguyên<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Nguồn tài nguyên thực vật rất đa dạng và phong phú, chúng có giá trị về nhiều mặt như: kinh tế,<br /> xã hội và cuộc sống con người. Chính vì vậy việc bảo tồn và phát triển nguồn tài nguyên thực vật<br /> nói chung và cây có ích nói riêng hiện nay đang được nhiều quốc gia trên thế giới quan tâm, trong<br /> đó có Việt Nam.<br /> Tiến hành điều tra và đánh giá đa dạng thành phần loài, thành phần dạng sống và giá trị sử dụng<br /> của thực vật ở xã Điềm Mặc, huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên; bước đầu chúng tôi thu được<br /> 184 loài, 152 chi, 75 họ thuộc 5 ngành thực vật bậc cao có mạch là: Ngành Thông đất<br /> (Lycopodiophyta), ngành Cỏ tháp bút (Equisetophyta) ngành Dương xỉ (Polypodiophyta), ngành<br /> Thông (Pinophyta) và ngành Mộc lan (Magnoliophyta); được chia thành 6 nhóm tài nguyên khác<br /> nhau, đó là: Nhóm cây thuốc, nhóm cây ăn được, nhóm cây lấy gỗ, nhóm cây làm cảnh, nhóm cây<br /> cho tinh dầu, nhóm cây cho màu nhuộm. Các loài thực vật thu được có các dạng sống khác nhau:<br /> Dạng thân thảo với 63 loài, dạng thân bụi với 52 loài, dạng thân gỗ với 37 loài, dạng thân leo với<br /> 32 loài. Trong đó, đã phát hiện được 9 loài thực vật quý hiếm thuộc diện cần bảo tồn.<br /> Từ khóa: Bảo tồn, dạng sống, đa dạng, Điềm Mặc, giá trị sử dụng, thành phần loài, thực vật quý.<br /> <br /> MỞ ĐẦU*<br /> Điềm Mặc là một xã miền núi nằm phía Tây<br /> của huyện Định Hóa với tổng diện tích địa<br /> giới hành chính là 17,27 km2, trong đó có<br /> 1.748 ha đất tự nhiên. Xã Điềm Mặc nằm<br /> trong vùng núi đất thấp, có độ cao trung bình<br /> trên 50m, độ thoải lớn, hướng địa hình thấp<br /> dần từ Tây Bắc xuống Đông Nam. Xen giữa<br /> các dãy đồi, núi đất thấp là rừng già và những<br /> cánh đồng tương đối rộng, phì nhiêu. Chịu tác<br /> động của khí hậu nhiệt đới, với hai mùa khô<br /> và mưa rõ rệt, độ ẩm cao, trung bình từ 80%<br /> trở lên; nhiệt độ trung bình hàng năm khoảng<br /> 22,80C; vì vậy mà xã Điềm Mặc có hệ thực<br /> vật vô cùng phong phú và đa dạng.<br /> Sinh sống trên địa bàn xã hiện nay có 1.172<br /> hộ với 4 dân tộc anh em: Tày, Dao, Sán Chí,<br /> Kinh. Trong đó, người Tày là dân tộc đông<br /> nhất và có mặt sớm nhất, trở thành cư dân bản<br /> địa. Nguồn sống chính của cộng đồng dân cư<br /> ở đây là sản xuất nông lâm nghiệp như nghề<br /> trồng lúa nước, nuôi trồng và chế biến chè.<br /> Đặc biệt chú trọng phát triển cây công nghiệp<br /> và khai thác nguồn tài nguyên rừng.<br /> *<br /> <br /> Tel: 0913 868 546; Email: nguyenthiyentn2010@gmail.com<br /> <br /> Để góp phần đánh giá về giá trị sử dụng<br /> nguồn tài nguyên cây có ích ở xã Điềm Mặc<br /> làm cơ sở cho công tác quản lý và bảo tồn,<br /> chúng tôi đã tiến hành điều tra và phân loại<br /> các nhóm thực vật ở nơi đây.<br /> ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> - Đối tượng nghiên cứu là các loài thực vật có<br /> ích được bà con dân tộc sinh sống ở xã Điềm<br /> Mặc, huyện Định Hóa sử dụng.<br /> - Phương pháp nghiên cứu:<br /> + Phỏng vấn người dân nơi đây về những<br /> kinh nghiệm và cách sử dụng các loài thực vật<br /> có ích tại địa phương.<br /> + Thu mẫu và xử lý mẫu theo phương pháp<br /> của Nguyễn Nghĩa Thìn [5].<br /> + Phân loại và xác định tên khoa học theo tài<br /> liệu: Cây cỏ Việt Nam của Phạm Hoàng Hộ<br /> (1999-2000) [3], Từ điển cây thuốc Việt Nam<br /> của Võ Văn Chi (1996) [1], Danh lục các loài<br /> thực vật Việt Nam (2001-2005) [8].<br /> + Phân loại nguồn tài nguyên cây có ích theo<br /> tài liệu: 1900 loài cây có ích ở Việt Nam của<br /> Trần Đình Lý (1993) [4].<br /> 115<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Nguyễn Thị Yến và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> + Phân loại dạng sống theo phương pháp của<br /> Hoàng Chung [2].<br /> + Xác định các loài thực vật quý hiếm theo tài<br /> liệu: Nghị định 32/2006/CP – NĐ về nghiêm<br /> cấm, hạn chế khai thác và sử dụng các loài<br /> động thực vật hoang dã [7], Sách đỏ Việt<br /> Nam (phần II. Thực vật) [6].<br /> KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN<br /> Đa dạng các taxon thực vật ở xã Điềm Mặc<br /> Kết quả bước đầu đã thống kê được 184 loài,<br /> 152 chi, 75 họ thuộc 5 ngành thực vật bậc cao<br /> có<br /> mạch:<br /> Ngành<br /> Thông<br /> đất<br /> (Lycopodiophyta), ngành Cỏ tháp bút<br /> (Equisetophyta),<br /> ngành<br /> Dương<br /> xỉ<br /> (Polypodiophyta), ngành Thông (Pinophyta)<br /> và ngành Mộc lan (Magnoliophyta) được<br /> trình bày ở bảng 1.<br /> Qua kết quả bước đầu nghiên cứu, trong 5<br /> ngành thực vật bậc cao thì ngành Mộc lan<br /> (Magnoliophyta) là ngành phong phú nhất với<br /> 178 loài (chiếm 96,74%), 146 chi (chiếm<br /> 95,05%), 69 họ (chiếm 92,00%). Ngành<br /> Dương xỉ (Polypodiophyta) có 3 loài (chiếm<br /> 1,63%), 3 chi (chiếm 1,97%), 3 họ (chiếm<br /> 4,00%). Ngành Cỏ tháp bút (Equisetophyta),<br /> ngành Thông đất (Lycopodiophyta) và ngành<br /> Thông (Pinophyta), mỗi ngành có 1 loài<br /> (chiếm 0,54%), 1 chi (chiếm 0,66%), 1 họ<br /> (chiếm 1,33%).<br /> <br /> 107(07): 115 - 120<br /> <br /> Trong ngành Mộc lan (Magnoliophyta) gồm 2<br /> lớp: Lớp Mộc lan (Magnoliopsida) có 142<br /> loài (chiếm 77,17%), 114 chi (chiếm<br /> 75,00%), 52 họ (chiếm 69,33%) và lớp Hành<br /> (Liliopsida) có 36 loài (chiếm 19,57%), 32<br /> chi (chiếm 21,05%), 17 họ (chiếm 22,67%).<br /> So sánh lớp Mộc lan và lớp Hành trong ngành<br /> Mộc lan, chúng ta nhận thấy số lượng taxon<br /> của lớp Mộc lan chiếm ưu thế so với lớp<br /> Hành. Tỉ lệ số loài trong 2 lớp xấp xỉ 4/1<br /> (142/36), tức là có 4 loài thuộc lớp Mộc lan<br /> thì mới có 1 loài thuộc lớp Hành.<br /> Sự đa dạng loài ở bậc họ<br /> Trong tổng số 75 họ thực vật thì số họ có 1<br /> loài là 44 họ, từ 2 loài là 11 họ, từ 3 – 4 loài là<br /> 9 họ. Có 11 họ có từ 6 – 13 loài được trình<br /> bày trong bảng 2.<br /> Số liệu bảng 2 cho thấy chỉ có 11 họ (chiếm<br /> 14,67%) tổng số họ, nhưng có đến 86 loài<br /> (chiếm 46,74%) tổng số loài của cả hệ thực<br /> vật. Họ có nhiều loài nhất là họ Cúc<br /> (Asteraceae) với 13 loài; tiếp đến là họ Thầu<br /> dầu (Euphorbiaceae) với 11 loài, họ Cà phê<br /> (Rubiaceae) với 10 loài; họ Hòa thảo<br /> (Poaceae) và họ Đậu (Fabaceae) cùng có 8<br /> loài; họ Bông (Malvaceae), họ Ô rô<br /> (Acanthaceae), họ Đơn nem (Myrsinaceae), họ<br /> Bầu bí (Cucurbitaceae), họ Cam (Rutaceae),<br /> họ Gừng (Zingiberaceae ) đều có 6 loài.<br /> <br /> Bảng 1. Sự phân bố của các taxon thực vật ở xã Điềm Mặc<br /> TT<br /> 1<br /> 2<br /> 3<br /> 4<br /> <br /> 5<br /> <br /> Ngành Thực vật<br /> Thông đất<br /> (Lycopodiophyta)<br /> Cỏ tháp bút<br /> (Equisetophyta)<br /> Dương xỉ<br /> (Polypodiophyta)<br /> Thông<br /> (Pinophyta)<br /> Mộc lan<br /> (Magnoliophyta)<br /> 1. Lớp Mộc lan<br /> (Magnoliopsida)<br /> 2. Lớp Hành<br /> (Liliopsida)<br /> Tổng<br /> <br /> Số họ<br /> <br /> Tỷ lệ %<br /> <br /> Số chi<br /> <br /> Tỷ lệ %<br /> <br /> Số loài<br /> <br /> Tỷ lệ %<br /> <br /> 1<br /> <br /> 0,33<br /> <br /> 1<br /> <br /> 0,66<br /> <br /> 1<br /> <br /> 0,54<br /> <br /> 1<br /> <br /> 0,33<br /> <br /> 1<br /> <br /> 0,66<br /> <br /> 1<br /> <br /> 0,54<br /> <br /> 3<br /> <br /> 4,00<br /> <br /> 3<br /> <br /> 1,97<br /> <br /> 3<br /> <br /> 1,63<br /> <br /> 1<br /> <br /> 1,33<br /> <br /> 1<br /> <br /> 0,66<br /> <br /> 1<br /> <br /> 0,54<br /> <br /> 69<br /> <br /> 92,00<br /> <br /> 146<br /> <br /> 96,05<br /> <br /> 178<br /> <br /> 96,74<br /> <br /> 52<br /> <br /> 69,33<br /> <br /> 114<br /> <br /> 75,00<br /> <br /> 142<br /> <br /> 77,17<br /> <br /> 17<br /> <br /> 22,67<br /> <br /> 32<br /> <br /> 21,05<br /> <br /> 36<br /> <br /> 19,57<br /> <br /> 75<br /> <br /> 152<br /> <br /> 184<br /> <br /> 116<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Nguyễn Thị Yến và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 107(07): 115 - 120<br /> <br /> Bảng 2. Những họ thực vật đa dạng nhất (từ 6 loài trở lên)<br /> TT<br /> 1<br /> 2<br /> 3<br /> 4<br /> 5<br /> <br /> Tên họ<br /> Họ Cúc (Asteraceae)<br /> Họ Thầu dầu (Euphoribiaceae)<br /> Họ Cà phê (Rubiaceae)<br /> Họ Hòa thảo (Poaceae)<br /> Họ Đậu (Fabaceae)<br /> <br /> Số loài<br /> 13<br /> 11<br /> 10<br /> 8<br /> 8<br /> <br /> TT<br /> 6<br /> 7<br /> 8<br /> 9<br /> 10<br /> 11<br /> <br /> Tên họ<br /> Họ Bông (Malvaceae)<br /> Họ Ô rô (Acanthaceae)<br /> Họ Đơn nem (Myrsinaceae)<br /> Họ Bầu bí (Cucurbitaceae)<br /> Họ Cam (Rutaceae)<br /> Họ Gừng (Zingiberaceae )<br /> <br /> Số loài<br /> 6<br /> 6<br /> 6<br /> 6<br /> 6<br /> 6<br /> <br /> Bảng 3. Những chi thực vật đa dạng nhất<br /> TT<br /> 1<br /> 2<br /> 3<br /> 4<br /> <br /> Tên chi<br /> Chi Justicia<br /> Chi Astemisia<br /> Chi Ardisia<br /> Chi Piper<br /> <br /> Số loài<br /> 3<br /> 3<br /> 3<br /> 3<br /> <br /> Sự đa dạng ở bậc chi<br /> Sự đa dạng của thực vật có ích được người<br /> dân xã Điềm Mặc sử dụng còn được thể hiện<br /> ở bậc chi.<br /> Theo thống kê số lượng loài theo các chi,<br /> nhận thấy có đến 130 chi có 1 loài (chiếm<br /> 85,53%) tổng số chi. Có 14 chi có 2 loài tập<br /> trung ở ngành Mộc lan (chiếm 9,21%) tổng số<br /> chi của hệ. Số chi có 3 loài có 6 chi thuộc lớp<br /> Mộc lan của ngành Mộc lan (chiếm 3,95%)<br /> tổng số chi. Chỉ có 2 chi có 4 loài thuộc lớp<br /> Mộc lan của ngành Mộc lan (chiếm 1,32%)<br /> tổng số chi, (chiếm 4,35%) tổng số loài của<br /> toàn hệ. Bao gồm: chi Hibiscus thuộc họ<br /> Malvaceae (họ Bông) và chi Hedyotis thuộc<br /> họ Rubiaceae (họ Cà phê).<br /> Bảng 3 trình bày 8 chi có số lượng loài đa<br /> dạng nhất.<br /> Qua quá trình điều tra, chúng tôi nhận thấy,<br /> hệ thực vật có ích được người dân xã Điềm<br /> Mặc, huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên sử<br /> dụng khá đa dạng và phong phú về số lượng<br /> các taxon bậc ngành, họ và chi. Tuy nhiên lại<br /> có phần hạn chế về số lượng loài trong các<br /> chi cũng như trong các họ.<br /> Tài nguyên cây có ích ở xã Điềm Mặc<br /> Chúng tôi đã tiến hành điều tra và phân loại<br /> được 184 loài thực vật thuộc 6 nhóm tài<br /> nguyên cây có ích được trình bày trong<br /> bảng 4.<br /> <br /> TT<br /> 5<br /> 6<br /> 7<br /> 8<br /> <br /> Tên chi<br /> Số loài<br /> Chi Citrus<br /> 3<br /> Chi Clerodendrum<br /> 3<br /> Chi Hibiscus<br /> 4<br /> Chi Hedyotis<br /> 4<br /> Bảng 4. Các nhóm tài nguyên cây có ích<br /> ở xã Điềm Mặc<br /> TT<br /> Nhóm tài nguyên<br /> Số loài<br /> 1<br /> Cây làm thuốc<br /> 177<br /> 2<br /> Cây ăn được<br /> 52<br /> 3<br /> Cây làm cảnh<br /> 18<br /> 4<br /> Cây lấy gỗ<br /> 18<br /> 5<br /> Cây cho tinh dầu<br /> 12<br /> 6<br /> Cây cho màu nhuộm<br /> 2<br /> <br /> Trong phạm vi bài viết, chúng tôi trình bày 4<br /> nhóm tài nguyên có số lượng loài lớn nhất.<br /> Nhóm cây làm thuốc<br /> Thực vật làm thuốc được bà con ở xã Điềm<br /> Mặc, huyện Định Hóa sử dụng và biết đến<br /> nhiều nhất. Chúng chủ yếu là các loài mọc<br /> phổ biến, dễ tìm kiếm và sử dụng, phục vụ<br /> cho việc chăm sóc sức khỏe hàng ngày của<br /> người dân nơi đây. Kết quả thống kê được<br /> 177 loài thực vật sử dụng làm thuốc, thuộc<br /> 146 chi, 74 họ trong 5 ngành thực vật bậc cao.<br /> Trong đó, ngành Mộc lan (Magnoliophyta) có<br /> số lượng lớn nhất với 171 loài, 140 chi, 68 họ.<br /> Tiếp đến là ngành Dương xỉ (Polypodiophyta)<br /> có 3 loài thuộc 3 chi, 3 họ. Cuối cùng là<br /> ngành Cỏ tháp bút (Equisetophyta), ngành<br /> Thông đất (Lycopodiophyta), và ngành Thông<br /> (Pinophyta), mỗi ngành có 1 loài, 1 chi và 1<br /> họ. Họ có số loài lớn nhất là họ Cúc<br /> (Asteraceae) với 13 loài (chiếm 7,07%), họ<br /> Cà phê (Rubiaceae) và họ Thầu dầu<br /> (Euphorbiaceae) mỗi họ có 10 loài (chiếm<br /> 117<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Nguyễn Thị Yến và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 5,43%). Chi có số lượng loài làm thuốc lớn<br /> nhất là chi Hibiscus thuộc họ Malvaceae (họ<br /> Bông) và chi Hedyotis thuộc họ Rubiaceae<br /> (họ Cà phê) với số lượng 4 loài.<br /> Nhóm cây ăn được<br /> Nhóm cây này bao gồm các loại rau ăn, các<br /> bộ phận ăn được như quả, thân, rễ… Con số<br /> điều tra được là 52 loài. Trong đó cây ăn quả<br /> là 23 loài, chủ yếu được người dân trồng xung<br /> quanh nhà. Nhiều loài có lợi ích kinh tế cao<br /> như Chanh (Citrus limonia), Bưởi (Citrus<br /> grandis)… Số lượng thực vật được bà con nơi<br /> đây sử dụng làm rau theo thống kê ban đầu là<br /> 8 loài và được trồng tập trung quanh nhà, trên<br /> nương rẫy. Một số loài có giá trị cao khi vừa<br /> làm rau ăn vừa làm thuốc chữa bệnh như: Rau<br /> sắng<br /> (Melientha<br /> suavis),<br /> Bò<br /> khai<br /> (Erythropalum scandens)….<br /> Nhóm cây làm cảnh<br /> Nhóm này có 18 loài thuộc 16 chi, 15 họ.<br /> Trong đó, ngành Thông đất (Lycopodiophyta)<br /> có 1 loài, ngành Cỏ tháp bút (Equisetophyta)<br /> có 1 loài, ngành Mộc lan (Magnoliophyta) có<br /> 16 loài. Đa số các loài cây làm cảnh còn có<br /> tác dụng khác như làm thuốc, lấy gỗ….nên<br /> cho lợi nhuận kinh tế cao. Có thể kể đến:<br /> Hoàng tinh cách (Disporopsis longifolia),<br /> Trạng nguyên (Euphorbia pulcherrima) vừa<br /> được sử dụng làm cây cảnh, vừa được sử<br /> dụng làm thuốc….<br /> Nhóm cây cho gỗ<br /> Theo điều tra ban đầu, chúng tôi thu được 18<br /> loài cây cho gỗ, thuộc 16 chi, 14 họ. Trong<br /> đó, có 14 họ có 1 loài, 4 họ có 2 loài: Họ Đậu<br /> (Fabaceae), họ Sim (Myrtaceae), họ Cau<br /> (Arecaceae), họ Hòa thảo (Poaceae). Nhóm<br /> cây cho gỗ không chỉ có ý nghĩa về mặt kinh<br /> tế mà còn có ý nghĩa quan trọng trong việc<br /> bảo vệ môi trường, chống xói mòn đất, điều<br /> hòa khí hậu, góp phần lớn vào việc nâng cao<br /> độ che phủ của rừng… Vì vậy, cần phải chú<br /> trọng bảo vệ và phát triển nhóm cây này.<br /> Đa dạng về dạng sống của tài nguyên cây<br /> có ích<br /> Vấn đề sử dụng các loài cây có ích của đồng<br /> bào dân tộc thuộc KVNC là rất đa dạng và<br /> <br /> 107(07): 115 - 120<br /> <br /> phong phú, với nhiều dạng sống khác nhau.<br /> Thực vật được sử dụng trong tất cả các dạng<br /> sống, tuy nhiên tỉ lệ giữa các dạng sống là<br /> khác nhau. Chiếm tỉ lệ cao nhất là dạng cây<br /> thảo: 34,24%; thứ 2 là dạng cây bụi: 28,26%;<br /> thứ ba là dạng thân gỗ: 20,11%; thứ tư là<br /> dạng thân leo: 17,39%.<br /> Bảng 5. Đa dạng dạng sống của thực vật ở xã<br /> Điềm Mặc.<br /> TT<br /> Dạng sống<br /> Số loài<br /> Tỷ lệ %<br /> 1<br /> Thân gỗ<br /> 37<br /> 20,11<br /> 2<br /> Thân thảo<br /> 63<br /> 34,24<br /> 3<br /> Thân bụi<br /> 52<br /> 28,26<br /> 4<br /> Thân leo<br /> 32<br /> 17,39<br /> <br /> Số liệu bảng 5 cho thấy dạng cây được đồng<br /> bào dân tộc nơi đây sử dụng nhiều nhất là<br /> dạng cây thảo với 63 loài (chiếm 34,24%)<br /> tổng số loài. Nhóm cây này chủ yếu tập trung<br /> trong các họ: Asteraceae, Lamiaceae,<br /> Solanaceae, Araceae…<br /> Thứ hai là dạng cây thân bụi với 52 loài<br /> (chiếm 28,26%) tổng số loài, trong đó ngành<br /> Mộc lan có 50 loài (chiếm 27,17%) tổng số<br /> loài, còn lại 2 loài thuộc ngành Dương xỉ<br /> (chiếm 1,09%) tổng số loài. Thực vật thuộc<br /> nhóm này tập trung chủ yếu trong một số họ<br /> như:<br /> Euphorbiaceae,<br /> Verbenaceae,<br /> Myrsinaceae, Moraceae… thuộc lớp Mộc lan<br /> của ngành Mộc lan.<br /> Dạng cây tiếp theo là dạng cây gỗ với 37 loài<br /> (chiếm 20,11%) và tập trung toàn bộ trong<br /> lớp Mộc lan của ngành Mộc lan. Nhóm này<br /> tập trung chủ yếu trong các họ như:<br /> Euphorbiaceae, Myrtaceae, Rutaceae…<br /> Kết quả điều tra cho thấy nhóm cây có ích<br /> thuộc dạng thân gỗ chiếm tỷ lệ thấp. Tuy<br /> nhiên, không phải do các cây thuộc dạng thân<br /> gỗ ít được sử dụng trong cuộc sống hàng<br /> ngày, mà nguyên nhân chủ yếu là do khi khai<br /> thác các cây ở dạng sống này thời gian tái sử<br /> dụng là lâu hơn, đồng thời do chặt phá rừng<br /> nhiều mà giờ đây các loài cây có dạng sống<br /> này còn rất ít. Điều này chứng tỏ diện tích đất<br /> rừng đang ngày càng bị thu hẹp. Ít nhất là<br /> dạng thân leo với tổng số 32 loài (chiếm<br /> 17,39%) tổng số loài và phân bố trong ngành<br /> Mộc lan; tập trung ở các họ như: Vitaceae,<br /> Menispermaceae, Rubiaceae…<br /> <br /> 118<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Nguyễn Thị Yến và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 107(07): 115 - 120<br /> <br /> Bảng 6. Các loài thực vật có nguy cơ tuyệt chủng ở xã Điềm Mặc<br /> TT<br /> <br /> Tên Việt Nam - Tên khoa học<br /> <br /> SĐVN<br /> VU<br /> K<br /> K<br /> VU<br /> VU<br /> VU<br /> VU<br /> <br /> Cấp quy định<br /> NĐ 32/NĐ-CP<br /> <br /> 1<br /> Lá khôi - Ardisia gigantifolia Stapf.<br /> 2<br /> Cốt khí củ - Reynoutria aponica Houtt<br /> 3<br /> Dây kí ninh - Tinospora crispa (L.) Miers<br /> 4<br /> Hoàng tinh cách - Disporopsis longifolia Craib<br /> IIA<br /> 5<br /> Hà thủ ô đỏ - Fallopia multiflora (Thumb.) Haraldson<br /> 6<br /> Rau sắng - Melientha suavis Pierre<br /> 7<br /> Tắc kè đá - Drynaria bonii H. Christ<br /> 8<br /> Hoàng đằng – Fibraurea tinctoria Lour.<br /> IIA<br /> 9<br /> Thiên niên kiện lá lớn – Homalomena gingantea Engl.<br /> VU<br /> Ghi chú: - Sách đỏ Việt Nam (2007): Cấp EN: Nguy cấp; VU: Sẽ nguy cấp.<br /> - Danh lục đỏ IUCN (2001): Cấp EN: Nguy cấp; VU: Sẽ nguy cấp.<br /> - Nghị định số 32/2006/NĐ/CP: IA: Thực vật rừng nghiêm cấm khai thác; IIA: Thực vật rừng hạn chế khai<br /> thác, sử dụng.<br /> <br /> Bộ phận sử dụng chủ yếu trong dạng thân leo<br /> chủ yếu là rễ và củ, do đó việc tìm kiếm gặp<br /> nhiều khó khăn hơn, vì vậy mà số lượng sử<br /> dụng cũng giảm.<br /> Các loài thực vật có nguy cơ tuyệt chủng<br /> Dựa theo Sách đỏ Việt Nam – Phần II – Thực<br /> vật; theo Nghị định 32/2006/NĐ – CP của<br /> Chính phủ, trong danh sách các loài thực vật<br /> đã thống kê, 9 loài có nguy cơ tuyệt chủng đã<br /> được xác định (chiếm 4,89% tổng số loài).<br /> Kết quả được trình bày trong bảng 6.<br /> KẾT LUẬN<br /> Kết quả điều tra tại KVNC, chúng tôi đã thu<br /> được 184 loài thực vật thuộc 152 chi, 75 họ<br /> của 5 ngành thực vật có mạch bậc cao có<br /> mạch là: Ngành Thông đất (Lycopodiophyta),<br /> ngành Cỏ tháp bút (Equisetophyta) ngành<br /> Dương xỉ (Polypodiophyta), ngành Thông<br /> (Pinophyta)<br /> và<br /> ngành<br /> Mộc<br /> lan<br /> (Magnoliophyta). Xác định được 9 loài có<br /> nguy cơ tuyệt chủng ở các cấp độ khác nhau<br /> theo Sách đỏ Việt Nam và Nghị định 32/NĐCP. Từ kết quả thu được, chúng tôi phân loại<br /> các loài thuộc 6 nhóm tài nguyên thực vật có<br /> ích: Nhóm cây làm thuốc, nhóm cây ăn được,<br /> nhóm cây làm cảnh, nhóm cây lấy gỗ, nhóm<br /> cây cho tinh dầu và nhóm cây cho màu<br /> nhuộm. Thành phần dạng sống của các loài<br /> thực vật có tỷ lệ không đồng đều, cụ thể:<br /> Thân thảo (20,11%), thân gỗ (34,24%), thân<br /> bụi (28,26%), thân leo (17,39%).<br /> <br /> Qua những số liệu đã thống kê trên, thấy rằng<br /> đa số các loài thực vật thu được đều có giá trị<br /> nhất định. Chính vì điều đó địa phương cần<br /> có các biện pháp bảo vệ, kế hoạch khai thác<br /> hợp lý nguồn tài nguyên này, tránh nguy cơ<br /> mai một.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> [1]. Võ Văn Chi, Từ điển cây thuốc Việt Nam, Nxb<br /> Y học, Hà Nội (1996).<br /> [2]. Hoàng Chung, Các phương pháp nghiên cứu<br /> quần xã Thực vật, Nxb Giáo dục, Hà Nội (2006).<br /> [3]. Phạm Hoàng Hộ, Cây cỏ Việt Nam, tập 1 – 3,<br /> Nxb Trẻ Tp. Hồ Chí Minh (1999 – 2000).<br /> [4]. Trần Đình Lý (chủ biên) và cộng sự, 1900 loài<br /> cây có ích ở Việt Nam. Trung tâm khoa học tự<br /> nhiên và công nghệ Quốc gia, Viện Sinh thái và<br /> Tài nguyên sinh vật, Nxb thế giới, Hà Nội (1993).<br /> [5]. Nguyễn Nghĩa Thìn, Các phương pháp nghiên<br /> cứu thực vật, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội<br /> (2007).<br /> [6]. Bộ Khoa học và Công nghệ, Sách đỏ Việt<br /> Nam (phần II. Thực vật), Nxb Khoa học tự nhiên<br /> và công nghệ, Hà Nội (2007).<br /> [7]. Chính phủ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa<br /> Việt Nam (2006), Nghị định 32/2006/CP – NĐ về<br /> nghiêm cấm, hạn chế khai thác và sử dụng các<br /> loài động thực vật hoang dã, 13 trang.<br /> [8]. Trung tâm nghiên cứu Tài nguyên và Môi<br /> trường – Đại học Quốc gia Hà Nội, Viện Sinh thái<br /> và Tài nguyên sinh vật – Trung tâm Khoa học Tự<br /> nhiên và Công nghệ Quốc gia, Danh lục các loài<br /> thực vật Việt Nam, tập 1 – 3, Nxb Nông nghiệp,<br /> Hà Nội (2001 – 2005).<br /> <br /> 119<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br />