Đặc điểm hình thái của ếch xanh Odorrana Chloronota (Günther, 1876) ở vùng A Lưới, tỉnh Thừa Thiên Huế

TẠP CHÍ KHOA HỌC, ðại học Huế, Số 64, 2011<br /> ðẶC ðIỂM HÌNH THÁI CỦA ẾCH XANH ODORRANA CHLORONOTA<br /> (GüNTHER, 1876) Ở VÙNG A LƯỚI, TỈNH THỪA THIÊN HUẾ<br /> Ngô ðắc Chứng, Nguyễn Văn ða<br /> Trường ðại học Sư phạm, ðại học Huế<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Ếch xanh Odorrana chloronota (Günther, 1876) thuộc Lớp Lưỡng cư (Amphibia), Bộ<br /> Không ñuôi (Anura), Họ Ếch nhái (Ranidae) là loài có giá trị lớn về khoa học và thực tiển.<br /> Nghiên cứu về hình thái về loài này ñược tiến hành từ tháng IX năm 2009 ñến tháng VIII năm<br /> 2010 ở vùng A Lưới (TT-Huế). Kết quả cho thấy, các cá thể ñực có kích thước và khối lượng nhỏ<br /> hơn cá thể cái rất nhiều (ñực: W=7,7 ± 0,950; SVL=45,100 ± 2,059 và cái: W=70,4 ± 9,204;<br /> L=87,2 ± 6,848). Con non có chiều dài SVL= 34,53 ± 3,55; khối lượng ñạt W=3,69 ± 0,27.<br /> Hệ số tương quan R2= 0,182 giữa chiều dài và khối lượng cơ thể ếch ñực cho thấy mối<br /> tương quan này ít chặt chẽ. Ngược lại, tương quan giữa khối lượng thân và chiều dài thân của<br /> Ếch xanh cái lại tương ñối chặt chẽ (hệ số R2= 0,77).<br /> <br /> 1. ðặt vấn ñề<br /> Ếch xanh Odorrana chloronota (Günther, 1876) là loài có giá trị rất cao, là<br /> nguồn thực phẩm giàu dinh dưỡng, thịt rất ngon vì vậy ñang bị người dân săn bắt rất<br /> nhiều nên số lượng cá thể của loài ngày một giảm ñi.<br /> Các nghiên cứu gần ñây cho thấy ở Việt Nam, Ếch xanh phân bố ở Hà Giang,<br /> Cao Bằng, Lào Cai, Tuyên Quang, Bắc Kạn, Sơn La, Vĩnh Phúc, Phú Thọ, Hòa Bình,<br /> ðiện Biên, Nghệ An, Hà Tỉnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế, Quảng Nam, Kon<br /> Tum, Gia Lai, ðắk Nông, Lâm ðồng, ðồng Nai [1], [3], [5], [6], 7], [8].<br /> Tuy nhiên, những nghiên cứu về Ếch xanh mới chỉ tập trung vào phân loại chứ<br /> chưa có công trình nào nghiên cứu ñầy ñủ về hình thái của chúng, vì vậy, nghiên cứu ñể<br /> ñưa ra các dẫn liệu ñầy ñủ về hình thái có vai trò quan trọng trong phân loại.<br /> 2. Phương pháp nghiên cứu<br /> 2.1. Phương pháp thu mẫu<br /> Mẫu ñược thu tại vùng núi A Lưới, tỉnh Thừa Thiên Huế từ tháng IX năm 2009<br /> ñến tháng VIII năm 2010, giới hạn bởi tọa ñộ ñịa lí (hệ Gauss – HN72) như sau:<br /> + ðiểm cực bắc 16023’25’’ ñộ vĩ Bắc và 107017’65’’ ñộ kinh ðông.<br /> + ðiểm cực nam 16001’90’’ ñộ vĩ Bắc và 107031’20’’ ñộ kinh ðông.<br /> 5<br /> <br /> + ðiểm cực ñông 16012’50’’ ñộ vĩ Bắc và 107031’45’’ ñộ kinh ðông.<br /> + ðiểm cực tây 16022’45’’ ñộ vĩ Bắc và 107000’56’’ ñộ kinh ðông.<br /> - ði thực ñịa ñể thu mẫu, kết hợp phỏng vấn người bản ñịa, mỗi tháng thu<br /> khoảng 30 cá thể ở tất cả các kích thước có thể, mỗi tháng ñi thu mẫu từ 1 ñến 3 lần, ñi<br /> thu mẫu vào những ngày ñầu tháng hay cuối tháng (âm lịch, lúc không có trăng).<br /> - Mẫu ñược thu trực tiếp bằng tay vào ban ñêm (từ 19h ngày hôm trước ñến 4h<br /> sáng ngày hôm sau). Sau khi thu mẫu cố ñịnh bằng cách chọc tủy cho vào túi ñựng mẫu<br /> vật sáng hôm sau ñưa về phòng thí nghiệm ðộng vật học, Khoa sinh, trường ðại học Sư<br /> phạm Huế ñể phân tích hoặc ñưa vào tủ lạnh ñể bảo quản tạm thời chờ phân tích. Tổng<br /> số mẫu ñã phân tích là 379 cá thể có tất cả các kích thước.<br /> 2.2. Phương pháp nghiên cứu hình thái<br /> - Các chỉ tiêu hình thái: ðo và phân tích các chỉ tiêu hình thái theo Grismer<br /> (2006); Orlov et al (2008). Qua ñó thành lập phiếu sinh thái cho mỗi cá thể.<br /> - So sánh các chỉ tiêu: Tiến hành so sánh các chỉ tiêu về hình thái có giá trị phân<br /> loại cao theo Raoul et al (2003) bao gồm: Dài ñầu và rộng ñầu, Khoảng cách trước hai mắt<br /> với dài ñầu, ñường kính mắt với dài ñầu, Khoảng cách hai mũi với dài ñầu, dài ñầu với dài<br /> thân, dài ống chân với dài thân, dài bàn chân với dài thân, dài cẳng chân với dài thân, dài<br /> ñùi với dài thân, dài củ cạnh trước trong với dài củ cạnh trước ngoài, dài củ cạnh sau với dài<br /> thân, dài cánh tay với dài thân, dài ống tay với dài thân, dài của cặn trước ngoài với dài thân.<br /> - Xác ñịnh tương quan giữa chiều dài thân và khối lượng thân theo phương trình<br /> của Beverton và Holt (1966) [2]: W = a x Lb, Trong ñó: W: Khối lượng thân, L: Chiều dài<br /> thân, a và b: Các hệ số tương quan.<br /> 3. Kết quả nghiên cứu và thảo luận<br /> 3.1. ðặc ñiểm về hình thái<br /> 3.1.1. ðặc ñiểm các tính trạng số lượng theo giới tính<br /> Bảng 3.1. ðặc ñiểm các tính trạng số lượng trung bình theo giới tính.<br /> <br /> Các tính trạng<br /> nghiên cứu<br /> <br /> Kí ðơn vị<br /> hiệu tính<br /> <br /> Con ñực<br /> n=193<br /> <br /> Con cái<br /> n=186<br /> <br /> Con non n=19<br /> <br /> Nặng thân<br /> <br /> TW<br /> <br /> gam<br /> <br /> 7,7 ± 0,950<br /> <br /> 70,4 ± 9,204<br /> <br /> 3,69 ± 0,27<br /> <br /> Dài thân<br /> <br /> SVL<br /> <br /> mm<br /> <br /> 45,1 ± 2,059<br /> <br /> 87,2 ± 6,848<br /> <br /> 34,53 ± 3,55<br /> <br /> Rộng ñầu<br /> <br /> HW<br /> <br /> mm<br /> <br /> 14,4 ± 1,571<br /> <br /> 29,8 ± 2,307<br /> <br /> 12,81 ± 0,56<br /> <br /> Dài ñầu<br /> <br /> HL<br /> <br /> mm<br /> <br /> 16,6 ± 1,030<br /> <br /> 29,9 ± 2,067<br /> <br /> 13,26 ± 0,37<br /> <br /> HWE<br /> <br /> mm<br /> <br /> 10,7 ± 1,174<br /> <br /> 21,5 ± 2,656<br /> <br /> 9,42 ± 0,40<br /> <br /> Rộng mõm<br /> <br /> 6<br /> <br /> Dài mõm<br /> <br /> SNL<br /> <br /> mm<br /> <br /> 6,7 ± 0,597<br /> <br /> 13,0 ± 1,251<br /> <br /> 5,59 ± 0,18<br /> <br /> Gian mi mắt<br /> <br /> SND<br /> <br /> mm<br /> <br /> 4,3 ± 0,849<br /> <br /> 8,9 ± 5,876<br /> <br /> 3,36 ± 0,22<br /> <br /> ðường kính mắt<br /> <br /> ED<br /> <br /> mm<br /> <br /> 5,5 ± 0,652<br /> <br /> 10,3 ± 1,458<br /> <br /> 4,12 ± 0,21<br /> <br /> Rộng mí mắt trên<br /> <br /> UEW<br /> <br /> mm<br /> <br /> 4,2 ± 0,593<br /> <br /> 76,6 ± 1,014<br /> <br /> 2,88 ± 0,17<br /> <br /> IO<br /> <br /> mm<br /> <br /> 8,5 ± 0,626<br /> <br /> 16,2 ± 1,670<br /> <br /> 7,37 ± 0,25<br /> <br /> IN<br /> <br /> mm<br /> <br /> 4,4 ± 0,398<br /> <br /> 9,0 ± 0,955<br /> <br /> 3,68 ± 0,26<br /> <br /> ðường kính màng nhĩ TYD<br /> <br /> mm<br /> <br /> 3,5 ± 0,382<br /> <br /> 4,6 ± 0,500<br /> <br /> Dài ñùi<br /> <br /> FL<br /> <br /> mm<br /> <br /> 25,0 ± 1,169<br /> <br /> 53,0 ± 6,578<br /> <br /> 13,13 ± 0,29<br /> <br /> Dài ống chân<br /> <br /> TL<br /> <br /> mm<br /> <br /> 30,1 ± 3,87<br /> <br /> 60,3 ± 5,073<br /> <br /> 13,56 ± 0,35<br /> <br /> Dài bàn chân sau<br /> <br /> FOL<br /> <br /> mm<br /> <br /> 25,1 ± 2,676<br /> <br /> 51,4 ± 4,167<br /> <br /> 15,78 ± 0,82<br /> <br /> Dài cẳng chân sau<br /> <br /> MT<br /> <br /> mm<br /> <br /> 3,1 ± 0,503<br /> <br /> 5,0 ± 0,592<br /> <br /> 2,15 ± 0,33<br /> <br /> Dài ống tay<br /> <br /> FLL<br /> <br /> mm<br /> <br /> 12,2 ± 0,639<br /> <br /> 22,2±2,150<br /> <br /> 9,51 ± 0,29<br /> <br /> Dài bàn chân trong<br /> <br /> HAL<br /> <br /> mm<br /> <br /> 13,1 ± 0,810<br /> <br /> 26,0 ± 2,358<br /> <br /> 10,11 ± 0,12<br /> <br /> Khoảng.cách<br /> hai mắt<br /> <br /> trước<br /> <br /> Khoảng cách giữa hai<br /> mũi<br /> <br /> Ở bảng 3.1 cho thấy, các cá thể ñực có kích thước và khối lượng nhỏ hơn cá thể<br /> cái rất nhiều (ñực: W=7,7 ± 0,950; SVL=45,100 ± 2,059 và cái: W=70,4 ± 9,204;<br /> L=87,2 ± 6,848). ðiều này là phù hợp với quy luật sinh trưởng chung của Lớp Lưỡng<br /> cư, thông thường ở con trưởng thành cá thể ñực có kích thước nhỏ hơn cá thể cái. Con<br /> non có chiều dài SVL= 34,53 ± 3,55; khối lượng ñạt W=3,69 ± 0,27.<br /> 3.1.2. ðặc ñiểm các tính trạng số lượng theo tháng<br /> Các tính trạng hình thái của Ếch xanh trung bình qua các tháng nghiên cứu ít có<br /> sự biến ñộng. Tháng X các cá thể cái có khối lượng và chiều dài ñạt thấp nhất<br /> (W=56,62; SVL=83,37), cao nhất ở tháng V (W=78,92; SVL=86,5), ở con ñực có khối<br /> lượng và chiều dài thấp nhất ở tháng XII (W=7,20; SVL=45,0). Như vậy các cá thể cái<br /> có kích thước và khối lượng tương ñối lớn so với các loài ếch trong tự nhiên, còn các cá<br /> thể ñực có kích thước và khối lượng thân thuộc loại trung bình trong tự nhiên.<br /> Nhìn chung, các tính trạng khác ít có sự biến ñộng qua các tháng nghiên cứu.<br /> 3.1.3. Một số tỷ lệ các tính trạng số lượng<br /> Bảng 3.2 cho thấy chiều dài ñầu lớn hơn chiều rộng ñầu và tỉ lệ này ñạt 117% ở<br /> con ñực, ở con cái 101%. Dài mõm bé hơn rộng mõm tỉ lệ này là 63% ở con ñực và con<br /> cái là 61%. Khoảng cách trước hai mắt với chiều dài ñầu ở con ñực là 53%, con cái là<br /> 54%. ðường kính mắt so với chiều dài ñầu ở con ñực là 33%, con cái là 34%. Khoảng<br /> 7<br /> <br /> cách trước hai mũi so với chiều dài ñầu ở con ñực là 26%, con cái là 30%. Dài ñầu so với<br /> dài thân ở con ñực là 37%, con cái là 34%. Dài ống chân so với dài thân ở con ñực là 66%,<br /> con cái là 69%. Dài ñùi so với dài thân ở con ñực là 56%, con cái là 48%. Dài bàn chân<br /> sau so với dài thân ở con ñực là 55%, con cái là 59%. Dài ống tay so với dài thân ở con<br /> ñực là 27%, con cái là 29%. Dài củ cạnh sau so với dài bàn chân sau ở con ñực là 12%,<br /> con cái là 10%. Dài củ cạnh sau trước ngoài so với dài bàn chân trước ở con ñực là 19%,<br /> con cái là 16%. Dài củ cạnh trước trong so với dài củ cạnh trước ngoài ở con ñực là 159%,<br /> con cái là 150,9%. ðây là những ñặc ñiểm tỷ lệ của các tính trạng có ý nghĩa phân loại<br /> cao trong việc xác ñịnh loài và phân loài.<br /> Bảng 3.2. ðặc ñiểm tỷ lệ các tính trạng số lượng trung bình theo giới tính<br /> <br /> ðực n=194<br /> <br /> Cái n=185<br /> <br /> con non n=19<br /> <br /> SVL<br /> <br /> 45,1 ± 2,059<br /> <br /> 87,2 ± 6,848<br /> <br /> 34,53±0,27<br /> <br /> HL:HW<br /> <br /> 1,17 ± 0,11 (0,64-1,41)<br /> <br /> 1,01 ± 0,026 (0,93-1,10)<br /> <br /> 1,04 ± 0,022<br /> <br /> SNL:HWE<br /> <br /> 0,63 ± 0,07 (0,50-0,87)<br /> <br /> 0,61 ± 0,064 (0,49-0,93)<br /> <br /> 0,59 ± 0,019<br /> <br /> IO:HL<br /> <br /> 0,53 ± 0,050 (0,23-0,75)<br /> <br /> 0,54 ± 0,045 (0,40-0,78)<br /> <br /> 0,56 ± 0,027<br /> <br /> IN:HL<br /> <br /> 0,26 ± 0,023 (0,22-0,33)<br /> <br /> 0,30 ± 0,02 (0,23-0,40)<br /> <br /> 0,28 ± 0,017<br /> <br /> HL:SVL<br /> <br /> 0,37 ± 0,02 (0,26-0,43)<br /> <br /> 0,34 ± 0,017 (0,25-0,38)<br /> <br /> 0,38 ± 0,011<br /> <br /> ED:HL<br /> <br /> 0,33 ± 0,04 (0,19-0,50)<br /> <br /> 0,34 ± 0,032 (0,27-0,41)<br /> <br /> 0,31 ± 0,015<br /> <br /> TL:SLV<br /> <br /> 0,66 ± 0,04 (0,37-0,78)<br /> <br /> 0,69 ± 0,043 (0,59-0,85)<br /> <br /> 0,39 ± 0,025<br /> <br /> MT:FOL<br /> <br /> 0,12 ± 0,02 (0,05-0,20)<br /> <br /> 0,10 ± 0,023 (0,06-0,16)<br /> <br /> 0,14 ± 0,011<br /> <br /> IMT:EMT<br /> <br /> 1,59 ± 0,38 (1,13-2,75)<br /> <br /> 1,509 ± 0,23 (1,10-2,33)<br /> <br /> FOL:SVL<br /> <br /> 0,55 ± 0,04 (0,36-0,64)<br /> <br /> 0,59 ± 0,032 (0,47-0,69<br /> <br /> 0,46 ± 0,031<br /> <br /> FL:SVL<br /> <br /> 0,56 ± 0,05 (0,49-0,84)<br /> <br /> 0,48 ± 0,04 (0,48-0,74)<br /> <br /> 0,38 ± 0,035<br /> <br /> FLL:SVL<br /> <br /> 0,27 ± 0,02 (0,22-0,33)<br /> <br /> 0,26 ± 0,028 (0,15-0,41<br /> <br /> 0,28 ± 0,029<br /> <br /> EMT:HAL<br /> <br /> 0,19 ± 0,04 (0,13-0,42)<br /> <br /> 0,16 ± 0,024 (0,09-0,25)<br /> <br /> Hình 3.1. Hình thái ngoài của Odorrana chloronota (Günther, 1876)<br /> 8<br /> <br /> 3.1.4. Mô tả ñặc trưng<br /> Kích thước cơ thể 40 - 100 mm, con ñực có kích thước nhỏ hơn con cái rất nhiều.<br /> Trong quá trình nghiên cứu nhận thấy cá thể ñực lớn nhất, có khối lượng là 10,7 gam và<br /> chiều dài ñạt 46 mm và cá thể cái có khối lượng lớn nhất là 112,3 gam; cá thể cái có kích<br /> thước dài nhất là 100 mm. Lưng màu xanh rêu, ñôi khi có những ñốm màu nâu sẩm trên<br /> lưng, sườn màu nâu sẩm hơi sáng ở phần giáp ñùi. Mặt bụng trắng ñục, có một vệt sáng<br /> chạy dọc theo mép dưới ñến sát gốc tay. Nếp da bên lưng rất mờ hoặc không có. Trên cánh<br /> tay và ñùi có vệt nâu sẩm chạy ngang. ðầu dẹp, thon dần về phía mõm. ðĩa ngón tay và<br /> ngón chân nhỏ. Chân 4/5 có màng bơi. Da tiết ra chất nhầy có mùi hôi, hắc. Có hai củ cạnh<br /> là củ cạnh trước trong và củ cạnh trước ngoài ở chân trước, chân sau chỉ có một củ cạnh. Ở<br /> giữa hai mắt phía mặt trên thường có một chấm trắng nỗi lên có kích thước khoãng 0.1mm.<br /> 3.2. Tương quan giữa khối lượng và chiều dài cơ thể<br /> 3.2.1. Tương quan Ếch xanh ñực<br /> Phân tích trên 194 cá thể ñực về các chỉ tiêu qua các tháng cho thấy ñây là một<br /> hàm tương quan lũy thừa dạng W = a x Lb [2]. Kết quả tương quan giữa chiều dài và<br /> khối lượng cơ thể của con ñực ñược thể hiện ở biểu ñồ 3.1. Hệ số R2= 0,182 cho thấy<br /> tương quan giữa chiều dài và khối lượng cơ thể là ít chặt chẻ.<br /> <br /> Hình 3.2. Tương quan giữa chiều dài và khối<br /> lượng thân ếch ñực<br /> <br /> Hình 3.3. Tương quan giữa chiều dài và khối<br /> lượng thân ếch cái<br /> <br /> 3.2.2. Tương quan Ếch xanh cái<br /> Phân tích trên 185 mẫu Ếch xanh cái cho thấy các chỉ tiêu về kích thước và khối<br /> lượng sai khác rất nhiều so với Ếch xanh ñực, ñiều này ñược thể hiện qua các hệ số R2,<br /> a và b. Hệ số R2= 0,773 cho thấy tương quan giữa khối lượng thân và chiều dài thân là<br /> tương ñối chặt chẽ. Nghĩa là khi khối lượng thân tăng thì chiều dài thân tăng theo. Kết<br /> quả nghiên cứu cho thấy cho thấy các cá thể Ếch xanh cái không ñồng sinh trưởng.<br /> Nghĩa là khi kích thước tăng ñến mức nhất ñịnh >100 mm thì kích thước không tăng mà<br /> khối lượng tiếp tục tăng.<br /> Như vậy, phương trình tương quan của Ếch xanh ở vùng A Lưới, tỉnh Thừa Thiên<br /> Huế là:<br /> + Con ñực: W=0,07xL1,229, (R2=0,182)<br /> 9<br /> <br />