TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ CHUYÊN ĐỀ HÌNH THÁI HỌC-2017<br />
<br />
ĐẶC ĐIỂM KHOẢNG GIAN KHỚP Ở KHỚP THÁI DƢƠNG HÀM<br />
NGƢỜI VIỆT TRƢỞNG THÀNH KHẢO SÁT TRÊN HÌNH ẢNH<br />
CHÙM TIA HÌNH CHÓP KHỐI<br />
Nguyễn Văn Lân*; Nguyễn Thị Kim Anh*<br />
Ngô Thị Quỳnh Lan*; Phạm Ngọc Hoa**<br />
TÓM TẮT<br />
Mục tiêu: khảo sát đặc điểm khoảng gian khớp theo mặt phẳng đứng dọc ở khớp thái dương<br />
hàm (TDH) bình thường trên người Việt trưởng thành, khảo sát trên hình ảnh cắt lớp điện toán<br />
chùm tia hình chóp khối (CBCT). Đối tượng và phương pháp: 142 người Việt trưởng thành,<br />
có khớp TDH bình thường. Mỗi cá thể được chụp khớp ở tư thế lồng múi tối đa, sử dụng phần<br />
mềm Galaxis XG để xác định kích thước. Kết quả: giá trị trung bình khoảng gian khớp trước<br />
(AS): 1,85 ± 0,49, khoảng gian khớp trên (SS): 3,09 ± 0,59 và khoảng gian khớp sau (PS):<br />
1,97 ± 0,41. Tỷ số của khoảng gian khớp sau và khoảng gian khớp trên so với khoảng gian<br />
khớp trước lần lượt là PS/AS: 1,1; SS/AS: 1,7. Khác biệt có ý nghĩa theo giới ở SS ở nam lớn<br />
hơn nữ (p < 0,05). Kết luận: bước đầu nghiên cứu đặc điểm khoảng gian khớp trên mặt phẳng<br />
đứng dọc ở người Việt trưởng thành có khớp TDH bình thường. Chỉ khoảng gian khớp trên có sự<br />
khác biệt theo giới, nam lớn hơn nữ.<br />
* Từ khóa: Khớp thái dương hàm; Khoảng gian khớp; Chùm tia hình chóp khối.<br />
<br />
Morphological Characteristics of Joint Space in Vietnamese with<br />
Healthy Temporal Amandibular with Cone Beam Computed Tomography<br />
Summary<br />
Objectives: To assess the position of mandibular condyle by Cone Beam computed tomography<br />
(CBCT) images in Vietnamese people with healthy temporomandibular joints. Subjects and<br />
methods: 142 asymptomatic volunteers (69 males, 65 females; aged 18 to 30). Digital images<br />
were taken using an Galilleos CBCT scanner. The distances between condyle and glenoid fossa<br />
were measured on the CBCT images on sagital plane (AS, SS and PS). Results: The values of<br />
anterior, superior and posterior joint were 1.85 ± 0.49; 3.09 ± 0.59 and 1.97 ± 0.41 mm,<br />
respectively. The ratio of SS and PS to AS, with AS set to 1.0, were 1.7 and 1.6, respectively.<br />
There was significant difference in the SS values between the sexes. Conclusion: The spaces<br />
between the condyle and the fossa in healthy joints were measured with CBCT images on<br />
sagital plan. The data from the healthy joints might be a useful reference for clinical assessment<br />
of condylar position with CBCT.<br />
* Keywords: Temporomandibular Joint; CBCT; Joint space.<br />
* Trường Đại học Y Dược TP. HCM<br />
** Trườg Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch<br />
Người phản hồi (Corresponding): Nguyễn Văn Lân (nguyenvanlan@ump.edu.vn)<br />
Ngày nhận bài: 29/07/2017; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 31/08/2017<br />
Ngày bài báo được đăng: 06/09/2017<br />
<br />
525<br />
<br />
TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ CHUYÊN ĐỀ HÌNH THÁI HỌC-2017<br />
ĐẶT VẤN ĐỀ<br />
Nhiều nghiên cứu đã chứng minh CBCT<br />
là công cụ đo đạc và chẩn đoán chính xác<br />
khớp TDH. Hilgers (2005) [4] bằng nghiên<br />
cứu so sánh kích thước khớp TDH giữa<br />
đo trực tiếp trên sọ so với đo trên CBCT<br />
đã cho rằng CBCT là công cụ đo gián tiếp<br />
chính xác khớp TDH. Năm 2012, Zhang<br />
[7] khẳng định một lần nữa về tính chính<br />
xác của CBCT trong đánh giá tình trạng<br />
khớp TDH, kể cả đo đạc kích thước<br />
khoảng gian khớp trên hình ảnh CBCT.<br />
Khoảng gian khớp là thuật ngữ trên<br />
hình ảnh X quang, được dùng để mô tả<br />
vùng thấu quang giữa lồi cầu xương hàm<br />
dưới và hố hàm dưới của xương thái dương<br />
[1]. Xác định kích thước các khoảng gian<br />
khớp được dùng để đánh giá vị trí lồi cầu<br />
trong hõm khớp. Khảo sát đặc điểm khớp<br />
TDH - tương quan lồi cầu với hõm khớp,<br />
trên 3 mặt phẳng có thể giúp mô tả tốt<br />
nhất vị trí lồi cầu [8].<br />
Nghiên cứu này nhằm: Khảo sát khoảng<br />
gian khớp trên mặt phẳng đứng dọc ở<br />
người Việt trưởng thành có khớp TDH không<br />
có triệu chứng.<br />
ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP<br />
NGHIÊN CỨU<br />
1. Đối tƣợng nghiên cứu.<br />
Nghiên cứu khảo sát trên 142 người Việt<br />
trưởng thành, có khớp TDH bình thường,<br />
tình nguyện tham gia nghiên cứu, thực hiện<br />
tại Khoa Răng Hàm Mặt - Trường Đại học<br />
Y Dược TP. Hồ Chí Minh.<br />
* Tiêu chuẩn chọn mẫu:<br />
- Tuổi 18 - 30, không phân biệt nam, nữ.<br />
526<br />
<br />
- Không có bệnh sử hay triệu chứng<br />
lâm sàng khớp TDH: không có tiền sử<br />
đau khớp TDH, không có tiếng kêu khớp,<br />
không há miệng hạn chế.<br />
- Chưa từng điều trị chỉnh hình răng mặt.<br />
- Không bất cân xứng hàm dưới, không<br />
có chấn thương vùng mặt hay vùng cằm.<br />
* Tiêu chuẩn loại trừ:<br />
- Đau, có tiếng kêu ở vùng khớp TDH.<br />
- Hàm dưới lệch khi há.<br />
- Căng cơ nhai.<br />
2. Phƣơng pháp nghiên cứu.<br />
* Thiết kế nghiên cứu: nghiên cứu cắt<br />
ngang mô tả.<br />
* Kỹ thuật chọn mẫu: đối tượng tình<br />
nguyện tham gia, thỏa điều kiện nghiên<br />
cứu được một chuyên gia cắn khớp học,<br />
Bộ môn Nha khoa cơ sở, Khoa Răng Hàm<br />
Mặt - Trường Đại học Y Dược TP. HCM<br />
khám lâm sàng để xác định khớp TDH có<br />
tình trạng bình thường. Các đối tượng<br />
nghiên cứu được chụp CBCT khớp TDH<br />
ở tư thế lồng múi tối đa.<br />
* Kỹ thuật chụp khớp TDH: tất cả mẫu<br />
nghiên cứu được một kỹ thuật viên chẩn<br />
đoán hình ảnh của Khoa Răng Hàm Mặt Trường Đại học Y Dược TP. HCM chụp<br />
khớp TDH với máy CBCT hiệu Galileos<br />
(Sirona, Đức); quang trường 15 x 15 x 15 cm;<br />
kích thước ảnh điểm 0,3 mm; thời gian<br />
chụp 14 giây; hiệu điện thế 85 kV, cường<br />
độ dòng điện 5 - 7 mA, tần số 50/60 Hz.<br />
Tư thế người được chụp: đứng thẳng; tư<br />
thế đầu tự nhiên; răng ở tư thế lồng múi tối<br />
đa; giá tựa đầu được sử dụng để giữ<br />
vững đầu trong quá trình ghi hình.<br />
<br />
TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ CHUYÊN ĐỀ HÌNH THÁI HỌC-2017<br />
* Phương pháp thu thập dữ liệu:<br />
Thu thập thông tin cá nhân của từng<br />
người tình nguyện tham gia nghiên cứu.<br />
Thu thập hình ảnh khớp TDH trên CBCT:<br />
hình ảnh được khảo sát trên màn hình Dell<br />
U2713 HMt, độ phân giải 2.560 x 1.440<br />
WQHD. Độ tương phản và độ sáng hình<br />
ảnh điều chỉnh bằng công cụ xử lý hình<br />
ảnh trong phần mềm để đảm bảo hình<br />
ảnh tối ưu. Thực hiện phép đo bằng phần<br />
mềm Galaxis XG. Trên mỗi khớp TDH,<br />
khảo sát những đặc điểm sau:<br />
* Đo khoảng gian khớp trên mặt phẳng<br />
đứng dọc:<br />
- Kích thước khoảng gian khớp xác<br />
định trên hình lát cắt có vị trí lồi cầu nằm<br />
cao nhất trong hõm khớp trên mặt phẳng<br />
đứng dọc theo phương pháp của Ikeda<br />
(2009) [5].<br />
- Vẽ đường thẳng ngang (THL) đi qua<br />
điểm cao nhất của hõm khớp song song<br />
với mặt phẳng sàn nhà. Từ điểm cao nhất<br />
của lồi cầu (SC) kẻ đường vuông góc cắt<br />
đường thẳng ngang tại SS, khoảng cách<br />
SS - SC là kích thước khoảng gian khớp<br />
trên. Từ SS kẻ hai tiếp tuyến lồi cầu tại<br />
tiếp điểm AC ở phía trước và tiếp điểm<br />
PC ở phía sau. Đường vuông góc với tiếp<br />
tuyến SS - AC vẽ từ AC cắt đường cong<br />
hõm khớp ở phía trước tại AS. Tương tự,<br />
tại PC vẽ đường vuông góc với tiếp tuyến<br />
SS - PC cắt đường cong hõm khớp ở phía<br />
sau tại PS. Khoảng cách AS - AC là kích<br />
thước khoảng gian khớp trước, khoảng<br />
cách PS - PC là kích thước khoảng gian<br />
khớp sau (hình 1).<br />
<br />
Hình 1: Điểm mốc và đo khoảng gian khớp<br />
trên mặt phẳng đứng dọc; khoảng gian khớp<br />
trước (AS - AC), khoảng gian khớp trên<br />
(SS - SC) và khoảng gian khớp sau (PS - PC).<br />
(Nguồn: Ikeda (2009), Am J Orthod<br />
Dentofacial Orthop;135:495-501)<br />
* Tính tỷ số khoảng gian khớp:<br />
- Tỷ số khoảng gian khớp sau (PS/AS),<br />
khoảng gian khớp trên (SS/AS) so với<br />
khoảng gian khớp trước (AS) qua giá trị<br />
trung bình của các khoảng gian khớp.<br />
* Xử lý số liệu:<br />
- Số liệu được xử lý bằng phần mềm<br />
SPSS.20.<br />
- Phân tích thống kê mô tả: tính giá trị<br />
trung bình, độ lệch chuẩn và khoảng tin<br />
cậy 95% cho mỗi biến số nghiên cứu:<br />
khoảng gian khớp trước, khoảng gian khớp<br />
trên, khoảng gian khớp sau và tỷ số giữa<br />
các khoảng gian khớp.<br />
- Kiểm định t: xác định khác biệt trung<br />
bình về kích thước giữa nam và nữ.<br />
- Kiểm định t-test bắt cặp, đánh giá sự<br />
khác biệt trung bình về kích thước giữa bên<br />
phải và bên trái.<br />
527<br />
<br />
TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ CHUYÊN ĐỀ HÌNH THÁI HỌC-2017<br />
KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN<br />
1. Đặc điểm chung của mẫu nghiên cứu.<br />
Mẫu nghiên cứu gồm 284 khớp của 142 người Việt trưởng thành có khớp TDH bình<br />
thường, tình nguyện tham gia nghiên cứu, gồm 69 nam và 73 nữ, độ tuổi từ 18 - 30.<br />
Các cá thể tham gia mẫu nghiên cứu được chuyên gia cắn khớp học khám và xác định<br />
lâm sàng có khớp TDH bình thường.<br />
Bảng 1: Kích thước khoảng gian khớp trung bình ở mỗi bên khớp.<br />
Nữ (n = 146)<br />
Khoảng<br />
gian khớp<br />
<br />
Nam (n = 138)<br />
<br />
TB ± ĐLC (mm)<br />
<br />
TB ± ĐLC (mm)<br />
<br />
Trái (n = 73)<br />
<br />
Phải (n = 73)<br />
<br />
Trước (AS)<br />
<br />
1,77 ± 0,54<br />
<br />
1,81 ± 0,6<br />
<br />
Trên (SS)<br />
<br />
2,97 ± 0,51<br />
<br />
Sau (PS)<br />
<br />
1,95 ± 0,4<br />
<br />
p<br />
<br />
p<br />
<br />
Trái (n = 69)<br />
<br />
Phải (n = 69)<br />
<br />
> 0,05<br />
<br />
1,95 ± 0,57<br />
<br />
1,87 ± 0,60<br />
<br />
> 0,05<br />
<br />
2,90 ± 0,67<br />
<br />
> 0,05<br />
<br />
3,33 ± 0,71<br />
<br />
3,18 ± 0,71<br />
<br />
> 0,05<br />
<br />
1,93 ± 0,49<br />
<br />
> 0,05<br />
<br />
2,02 ± 0,49<br />
<br />
1,99 ± 0,55<br />
<br />
> 0,05<br />
<br />
(* t-test bắt cặp)<br />
Ở nữ: kích thước trung bình khoảng gian khớp ở bên phải và bên trái gần như<br />
tương tự nhau (p > 0,05). Kết quả này tương tự nghiên cứu của Manjula (2015) đánh<br />
giá khoảng gian khớp trên 13 cá thể nữ có khớp TDH không triệu chứng và khớp cắn<br />
hạng I theo Angle, tuổi từ 17 - 20 (AS: 1,8 ± 0,52 mm, SS: 2,4 ± 0,58 mm, PS: 2,1 ±<br />
0,65 mm) [5]. Tương tự, ở cá thể nam, các khoảng gian khớp bên trái có kích thước<br />
lớn hơn bên phải, khác biệt không có ý nghĩa thống kê (p > 0,05).<br />
Bảng 2: Kích thước trung bình khoảng gian khớp theo giới.<br />
Khoảng gian khớp<br />
<br />
Trước (AS)<br />
<br />
Trên (SS)<br />
<br />
Sau (PS)<br />
<br />
Nữ<br />
<br />
Nam<br />
<br />
p<br />
<br />
Trái<br />
<br />
1,95 ± 0,57<br />
<br />
1,77 ± ,054<br />
<br />
0,060<br />
<br />
Phải<br />
<br />
1,87 ± 0,60<br />
<br />
1,81 ± 0,60<br />
<br />
0,576<br />
<br />
Chung<br />
<br />
1,91 ± 0,49<br />
<br />
1,79 ± 0,50<br />
<br />
> 0,05<br />
<br />
Trái<br />
<br />
3,33 ± 0,71<br />
<br />
2,97 ± 0,51<br />
<br />
0,001<br />
<br />
Phải<br />
<br />
3,18 ± 0,71<br />
<br />
2,90 ± 0,67<br />
<br />
0,015<br />
<br />
Chung<br />
<br />
3,26 ± 0,61<br />
<br />
2,93 ± 0,51<br />
<br />
0,001<br />
<br />
Trái<br />
<br />
2,02 ± 0,49<br />
<br />
1,95 ± 0,40<br />
<br />
0,358<br />
<br />
Phải<br />
<br />
1,99 ± 0,55<br />
<br />
1,93 ± 0,49<br />
<br />
0,450<br />
<br />
Chung<br />
<br />
2,00 ± 0,43<br />
<br />
1,94 ± 0,38<br />
<br />
> 0,05<br />
<br />
(Phép kiểm t-test độc lập; * Nữ: n trái = n phải = 73; **Nam: n trái = n phải = 69)<br />
So sánh kích thước khoảng gian khớp theo giới: theo mặt phẳng đứng dọc, chỉ khoảng<br />
gian khớp trên ở nam có kích thước lớn hơn nữ, khác biệt có ý nghĩa thống kê (p < 0,05).<br />
528<br />
<br />
TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ CHUYÊN ĐỀ HÌNH THÁI HỌC-2017<br />
Bảng 3: Kích thước khoảng gian khớp<br />
trung bình của cá thể người Việt.<br />
Khoảng<br />
gian khớp<br />
<br />
n<br />
<br />
TB ± ĐLC<br />
(mm)<br />
<br />
Trước (AS)<br />
<br />
142<br />
<br />
1,85 ± 0,49<br />
<br />
AS/AS<br />
<br />
1<br />
<br />
Trên (SS)<br />
<br />
142<br />
<br />
3,09 ± 0,59<br />
<br />
SS/AS<br />
<br />
1,7<br />
<br />
Sau (PS)<br />
<br />
142<br />
<br />
1,97 ± 0,41<br />
<br />
PS/AS<br />
<br />
1,1<br />
<br />
Tỷ<br />
số<br />
<br />
Kích thước trung bình các khoảng gian<br />
khớp trong nghiên cứu tăng dần từ khoảng<br />
gian khớp trước (1,85 ± 0,49 mm), khoảng<br />
gian khớp sau (1,97 ± 0,41 mm) và khoảng<br />
gian khớp trên (3,09 ± 0,59 mm). Khuynh<br />
hướng khoảng gian khớp tăng dần trong<br />
nghiên cứu này tương tự kết quả của<br />
Ikeda (2009) trên các cá thể không có di<br />
lệch đĩa khớp xác định qua MRI, có khớp<br />
TDH ở vị trí tối ưu, mặc dù kích thước<br />
khoảng gian khớp trước và khoảng gian<br />
khớp trên của nghiên cứu này lớn hơn<br />
(AS: 1,3 ± 0,3 mm, PS: 2,1 ± 0,3 mm,<br />
SS: 2,5 ± 0,5 mm) [5] (hình 2).<br />
<br />
khớp trước là PS/AS: 1,1 và SS/AS: 1,7.<br />
Tỷ số này nhỏ hơn so với nghiên cứu của<br />
Ikeda (2009) trên người Nhật (PS/AS: 1,6<br />
và SS/AS:1,9) [5]; tương tự kết quả của<br />
Dalili (2012) trên người Iran (PS/AS: 1,2<br />
và SS/AS: 1,7) [3] và của Manjula (2015)<br />
khảo sát trên cá thể nữ miền Nam Ấn độ<br />
(PS/AS: 1,2 và SS/AS: 1,3) [6].<br />
KẾT LUẬN<br />
Bước đầu nghiên cứu đặc điểm khoảng<br />
gian khớp trên người Việt trưởng thành<br />
có khớp TDH bình thường, nghiên cứu này<br />
ghi nhận kích thước trung bình khoảng<br />
gian khớp trước: 1,85 ± 0,49, khoảng gian<br />
khớp trên: 3,09 ± 0,59 và khoảng gian<br />
khớp sau: 1,97 ± 0,41. Khoảng gian khớp<br />
trên có sự khác biệt theo giới, nam lớn<br />
hơn nữ (p < 0,05). Tỷ số của khoảng gian<br />
khớp sau và khoảng gian khớp trên so<br />
với khoảng gian khớp trước lần lượt là<br />
PS/AS: 1,1; SS/AS: 1,7. Cùng với các số<br />
đo khác như đặc điểm lồi khớp và trần<br />
hõm khớp, nghiên cứu này nhằm cung<br />
cấp thêm số liệu về đặc điểm hình thái<br />
khớp TDH trên người trưởng thành có khớp<br />
TDH bình thường.<br />
TÀI LIỆU THAM KHẢO<br />
1. Hoàng Tử Hùng. Cắn khớp học. Nhà xuất<br />
bản Y học. 2005, tr.119-140.<br />
<br />
Hình 2: Số đo các khoảng gian khớp.<br />
Tỷ số của khoảng gian khớp sau và<br />
khoảng gian khớp trên so với khoảng gian<br />
<br />
2. Christiansen E.L, Thompson J.R,<br />
Zimmerman G, Roberts D, Hasso A.N,<br />
Hinshaw D.B Jr et al. Computed tomography<br />
of condylar and articular disk position within<br />
the temporomandibular joint. Oral Surg Oral<br />
Med Oral Pathol. 1987, 64, pp,757-767.<br />
<br />
529<br />
<br />
Thêm vào BST
Báo xấu
Download
Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ
