Đặc điểm không gian nghệ thuật trong văn xuôi viết về Tây Nguyên

Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 1(3) - 2012<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ÑAËC ÑIEÅM KHOÂNG GIAN NGHEÄ THUAÄT<br /> TRONG VAÊN XUOÂI VIEÁT VEÀ TAÂY NGUYEÂN<br /> Đặng Văn Vũ<br /> Trường Đại học Thủ Dầu Một<br /> <br /> <br /> TOÙM TAÉT<br /> Khoâng gian ngheä thuaät trong taùc phaåm vaên xuoâi vieát veà Taây Nguyeân khaù phong<br /> phuù, ña daïng. Ñoù laø khoâng gian roäng lôùn cuûa nuùi röøng, khoâng gian aám aùp cuûa beáp löûa,<br /> khoâng gian maùt laønh cuûa doøng soâng con suoái, khoâng gian thaém tình cuûa nhaø roâng,<br /> khoâng gian nöông raãy vôùi cuoäc soáng lao ñoäng, khoâng gian chieán tröôøng cuûa cuoäc soáng<br /> chieán ñaáu… Daãu ôû khía caïnh naøo thì khoâng gian ngheä thuaät luoân toaùt leân ñaëc tröng vaên<br /> hoùa Taây Nguyeân.<br /> Töø khoùa: Taây Nguyeân, khoâng gian, coàng chieâng, nuùi röøng<br /> *<br /> 1. Môû ñaàu nhaát. Yeáu toá khoâng gian luoân laø moät con<br /> Theá giôùi ngheä thuaät laø söï khaùi quaùt ñöôøng quan troïng trong haønh trình ñi<br /> cuûa theá giôùi hieän thöïc. Khoâng gian hieän ñeán chaân lí maø nhaø vaên muoán vaïch ra.<br /> thöïc laø cô sôû cuûa khoâng gian ngheä thuaät. Khoâng gian ngheä thuaät khoâng chæ laø taám<br /> Tuy nhieân, khoâng gian trong taùc phaåm phoâng laøm neàn cho nhaân vaät hoaït ñoäng<br /> ngheä thuaät laø khoâng gian thöù hai, qua söï maø coøn chöùa ñöïng ‚maøu saéc‛ cuûa tö töôûng<br /> khuùc xaï nhieàu taàng cuûa ngöôøi ngheä só, do nhaø vaên chieáu vaøo. Do ñoù, tìm hieåu vaán<br /> ñoù tính quan nieäm veà khoâng gian haàu nhö ñeà khoâng gian ngheä thuaät khoâng chæ giuùp<br /> chi phoái tuyeät ñoái caùch xaây döïng theá giôùi ta caûm nhaän moät caùch saâu saéc theá giôùi<br /> ngheä thuaät. Neáu khoâng gian hieän thöïc ngheä thuaät maø coøn hieåu ñöôïc chieàu saâu tö<br /> thieân veà tính vaät chaát thì khoâng gian töôûng cuûa nhaø vaên. “Do gaén lieàn vôùi ñieåm<br /> ngheä thuaät thieân veà tính tinh thaàn. nhìn, tröôøng nhìn, moâi tröôøng hoaït ñoäng,<br /> Trong theá giôùi mang tính thaåm myõ aáy, khoâng gian ngheä thuaät trôû thaønh phöông<br /> nhaø vaên trieån khai chuû ñeà vaø göûi gaém tieän chieám lónh ñôøi soáng, ñoàng thôøi do<br /> thoâng ñieäp ñaõ ñöôïc aáp uû töø laâu trong tö gaén vôùi yù nghóa, giaù trò, khoâng gian trôû<br /> töôûng. Khoâng gian ngheä thuaät laø phöông thaønh ngoân ngöõ, bieåu töôïng ngheä thuaät<br /> thöùc toàn taïi cuûa quan nieäm thaåm myõ veà [4: 43]. Trong caùc taùc phaåm vaên xuoâi<br /> theá giôùi cuûa nhaø vaên. Nhaø vaên phaûn aùnh ngheä thuaät vieát veà Taây Nguyeân, ngoân<br /> theá giôùi qua nhaân vaät. Nhaân vaät toàn taïi ngöõ, bieåu töôïng aáy laø gì? Noù coù giaù trò<br /> trong khoâng gian vaø boäc loä tính caùch nhö theá naøo trong vieäc bieåu hieän ñaëc<br /> trong moät thôøi khaéc cuï theå vaø thích hôïp ñieåm cuûa ñaát vaø ngöôøi Taây Nguyeân? Coù<br /> <br /> 85<br /> Journal of Thu Dau Mot university, No1(3) – 2012<br /> <br /> <br /> theå deã daøng nhaän ra moät ‚maøu saéc‛ rieâng röøng, caùc nhaø vaên vöøa xuaát phaùt töø thöïc<br /> veà khoâng gian cuûa caùc taùc phaåm vaên xuoâi teá ñôøi soáng, vöøa chuû yù taïo ra moâi tröôøng<br /> vieát veà Taây Nguyeân. Noù chöùa ñöïng caûm thuaän tieän ñeå nhaân vaät boäc loä tính caùch.<br /> xuùc, taâm töôûng cuûa nhaø vaên; ñoàng thôøi noù Nhö treân ñaõ noùi, con ngöôøi Taây Nguyeân<br /> cuõng mang daáu aán cuûa nuùi röøng, soâng suoái laø con ngöôøi cuûa nuùi röøng. Toaøn boä ñaëc<br /> Taây Nguyeân. Duø coù yù thöùc hay khoâng coù yù ñieåm cuûa ngöôøi Taây Nguyeân chæ coù theå<br /> thöùc, khoâng gian luoân laø moät phaïm truø boäc loä trong moâi tröôøng aáy maø thoâi. Nhìn<br /> theå hieän quan nieäm ngheä thuaät cuûa nhaø chung khoâng gian nuùi röøng trong caùc taùc<br /> vaên, cho neân noù laø moät cô sôû quan troïng phaåm khoâng taïo ra moät giôùi haïn naøo ñoái<br /> ñeå tìm hieåu giaù trò cuûa taùc phaåm. vôùi nhaân vaät, do ñoù nhaân vaät tha hoà theå<br /> Theá giôùi ngheä thuaät laø do nhaø vaên hieän naêng löïc hoaït ñoäng cuûa mình. Nuùi<br /> saùng taïo neân. Ñeå coù theå xaây döïng ñöôïc Chö Laây (Ñaát nöôùc ñöùng leân - Nguyeân<br /> theá giôùi nhö vaäy, nhaø vaên caàn coù moät voán Ngoïc) nhö laø moät taùc nhaân quan troïng<br /> soáng saâu roäng vaø moät trí töôûng töôïng voâ trong vieäc theå hieän tính caùch anh huøng<br /> cuøng phong phuù. Voán lieáng aáy laø do taøi cuõng nhö phaåm chaát nhaân aùi, yeâu thöông<br /> naêng, baûn lónh vaø söï traûi nghieäm töø thöïc daân laøng cuûa Nuùp. Chuùng ta thaáy moät<br /> teá cuûa nhaø vaên maø coù. Xaây döïng theá giôùi anh Nuùp ñaày möu trí trong vieäc baøi binh<br /> ngheä thuaät veà Taây Nguyeân, haàu heát caùc boá traän treân ñòa hình röøng, moät anh Nuùp<br /> nhaø vaên ñeàu coù haøng chuïc naêm cuøng soáng nhanh nheïn nhö con sôn döông “chaïy<br /> vôùi ngöôøi Taây Nguyeân, cho neân khoâng luoàn qua luoàn laïi” giöõa caây röøng khi Phaùp<br /> gian Taây Nguyeân ñaõ aûnh höôûng ñeán baén ñuoåi, moät anh Nuùp kieân cöôøng chín<br /> <br /> chính baûn thaân hoï. Vaø hôn ai heát, caùc laàn daãn “chín möôi ngöôøi Koâng Hoa chaïy<br /> leân nuùi Chö Laây” khaùng Phaùp… Nuùp trôû<br /> nhaø vaên laø ngöôøi hieåu roõ nhaát moâi tröôøng<br /> thaønh bieåu töôïng cho tinh thaàn baát khuaát<br /> aûnh höôûng ñeán tính caùch con ngöôøi, vaên<br /> cuûa ngöôøi Taây Nguyeân, vaø bieåu töôïng aáy<br /> hoùa Taây Nguyeân nhö theá naøo.<br /> luoân coù röøng laøm neàn. ‚Caây xaø nu lôùn‛<br /> 2. Khoâng gian hieän thöïc Tnuù (Röøng xaø nu - Nguyeãn Trung Thaønh)<br /> Haàu heát caùc nhaø vaên ñeàu chuù yù khai cuõng mang moät khí chaát maïnh meõ ñöôïc<br /> thaùc khoâng gian nuùi röøng nhö laø moät ñieàu haáp thuï töø nuùi röøng Taây Nguyeân. Tnuù lôùn<br /> kieän thieát yeáu ñeå theå hieän baûn saéc Taây leân baèng doøng söõa maùt ngoït cuûa tình<br /> Nguyeân. Khoâng gian bao truøm trong Ñaát laøng, Tnuù tröôûng thaønh töø hoøn ñaù traéng<br /> nöôùc ñöùng leân cuûa Nguyeân Ngoïc laø nuùi treân nuùi Ngoïc Linh, töø nhöõng chuyeán “xeù<br /> Chö Laây, trong Röøng xaø nu cuûa Nguyeãn röøng maø ñi” laøm giao lieân cuûa anh. Chính<br /> Trung Thaønh laø röøng xaø nu, trong Laïc khoâng gian nuùi röøng ñaõ hun ñuùc neân<br /> röøng cuûa Trung Trung Ñænh laø khu röøng nhöõng con ngöôøi anh huøng ôû laøng Xoâ<br /> caïnh laøng Ñeâ Chô Rang, trong Hô Giang Man. Duõng só Kpa Kô Lông (Ngöôøi duõng<br /> cuûa Y Ñieâng cuõng laø khu röøng caïnh laøng só döôùi chaân nuùi Chö Poâng - Nguyeân<br /> Ma Hô Giang… Ñieàu naøy deã hieåu, vì moâi Ngoïc), anh du kích Bin (Laïc röøng - Trung<br /> tröôøng soáng chính yeáu cuûa ngöôøi Taây Trung Ñænh), coâ giao lieân Y May (Ngöôøi<br /> Nguyeân laø röøng. Xaây döïng khoâng gian buoân Reâ Baêk- Khuaát Quang Thuïy), ñoäi<br /> <br /> 86<br />  Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 1(3) - 2012<br /> <br /> <br /> tröôûng du kích Hô Giang (Hô Giang - Y hoùa cuõng nhö phaåm chaát ñeïp ñeõ cuûa con<br /> Ñieâng)… ñeàu laø nhöõng nhaân vaät noåi baät ngöôøi Taây Nguyeân. Noù ñöôïc coäng höôûng,<br /> leân giöõa khoâng gian röøng. Neáu taùch ra thaêng hoa, ñöôïc tieáp theâm söùc soáng chæ töø<br /> moâi tröôøng nuùi röøng thì coù leõ hoï seõ khoâng moâi tröôøng laøng. Taùch ra khoûi khoâng gian<br /> coøn laø chính mình, nhö caûm giaùc cuûa laøng, tieáng coàng chieâng trôû neân laïc laõng,<br /> Nuùp: “Ñi caøng tôùi gaàn An Kheâ, röøng caøng nhöõng ñieäu xoang trôû neân voâ hoàn, ngoâi<br /> thöa daàn. Töø nhoû quen ñi trong röøng nhaø roâng trôû neân chô vô…, con ngöôøi seõ lôø<br /> raäm, baây giôø ngoù leân thaáy oâng trôøi roäng, ñôø, chaäm chaïp vaø caøng im laëng. Khoâng<br /> nuùi boán phía thaáp xuoáng, töï nhieân Nuùp gian laøng laø söï soáng vôùi taát caû söï toát ñeïp<br /> nghe laønh laïnh” [2: 227]. Khoâng gian maø con ngöôøi Taây Nguyeân taïo döïng: “ÔÛ<br /> röøng ñaõ toâ ñieåm cho veû ñeïp anh huøng cuûa ñoù coù laøng Koâng Hoa ngeøo khoå ñoát ñi laøm<br /> caùc nhaân vaät, ñoàng thôøi noù cuõng laøm neân laïi bieát maáy laàn roài, nhöng cuõng ôû ñoù môùi<br /> moät maøu saéc rieâng cuûa caùc taùc phaåm vaên coù vui, môùi coù tieáng ñôøn tô röng cuûa Ghíp,<br /> xuoâi vieát veà Taây Nguyeân. Neáu tröôùc naêm tieáng keøn ñing nam hoøa laãn vôùi tieáng phuï<br /> 1945 trong vaên hoïc Vieät Nam coù moät nöõ haùt ôû raãy. ÔÛ ñoù ngöôøi laøng bieát thöông<br /> maûng truyeän li kì haáp daãn, ñoù laø maûng yeâu nhau, ñuøm boïc nhau, ôû ñoù coù raãy luùa<br /> ‚chuyeän ñöôøng röøng‛, thì ñeán sau 1945 chín do anh Nuùp baøy laøm tröôùc muøa baây<br /> vôùi nhöõng taùc phaåm vieát veà Taây Baéc, Taây giôø töôi toát khoâng bieát bao nhieâu” [2:<br /> Nguyeân, maûng truyeän aáy ñaõ phaùt trieån 341]. Ngoaøi ra, chuùng ta cuõng thaáy khoâng<br /> thaønh moät doøng vaên hoïc mang saéc thaùi gian buoân laøng ñaäm ñaëc khoâng khí cuûa<br /> rieâng cuûa cuoäc soáng nuùi röøng. Chính vaên hoùa truyeàn thoáng; höøng höïc ngoïn löûa<br /> khoâng gian nuùi röøng bí hieåm vaø laï laãm ñaõ ñaáu tranh, gan goùc tröôùc keû thuø trong taùc<br /> taïo neân söùc haáp daãn cho ngöôøi ñoïc. Söùc phaåm cuûa Y Ñieâng, Trung Trung Ñænh,<br /> haáp daãn aáy caøng taêng leân khi beân trong Khuaát Quang Thuïy, Nguyeãn Khaéc Tröôøng,<br /> noù laø caû moät ñôøi soáng vaên hoùa ñoäc ñaùo H’Linh Nieâ, Thu Loan…<br /> cuøng vôùi tính caùch maïnh meõ cuûa con Trong khoâng gian buoân laøng noåi leân<br /> ngöôøi luoân ñöôïc röøng tieáp theâm naêng khoâng gian beáp löûa. Khoâng gian beáp löûa<br /> löôïng. Coù theå noùi, khoâng gian röøng laø ñöôïc caùc nhaø vaên chuù yù bôûi noù chính laø<br /> phöông dieän quan troïng nhaát ñeå nhaø vaên phöông tieän ñeå nhaø vaên khaéc hoïa khoâng<br /> taïo neân saéc thaùi Taây Nguyeân trong taùc gian taâm traïng cuûa nhaân vaät. Khi ngoài<br /> phaåm cuûa mình. beân beáp löûa, con ngöôøi baét ñaàu thoaùt khoûi<br /> Khoâng gian buoân laøng cuõng chieám khoâng gian thöïc teá ñeå ñi ñeán vôùi khoâng<br /> moät tæ leä lôùn trong taùc phaåm vaên xuoâi gian huyeàn thoaïi cuûa nhöõng thieân söû thi:<br /> Taây Nguyeân. Khoâng gian ñoâ thò chæ “Ñeâm ñeâm, beân beáp löûa baäp buøng giaø Koâi<br /> thoaûng qua trong moät vaøi taùc phaåm, vaø keå laïi cho ñaùm thanh nieân môùi lôùn leân<br /> noù thöôøng mang yù nghóa laøm bieán ñoåi nhöõng baøi khan khoâng hieåu coù töï bao giôø<br /> vaên hoùa vaø phaåm chaát con ngöôøi Taây veà nhöõng vò thaàn nuùi, thaàn soâng…” [5: 71];<br /> Nguyeân. Xaây döïng khoâng gian buoân laøng, hoaëc mieân man vôùi nhöõng nghó suy veà<br /> caùc nhaø vaên muoán khaúng ñònh giaù trò vaên nöông raãy, veà ngöôøi thaân, veà keû thuø:<br /> 87<br /> Journal of Thu Dau Mot university, No1(3) – 2012<br /> <br /> <br /> “OÂng Ñim ñoát leân moät ñoáng löûa nhoû, hai coäng ñoàng, khoâng gian nhaø roâng laø nôi<br /> cha con cöù ngoài im lìm nhö hai taûng ñaù baét ñaàu cuûa doøng chaûy vaên hoùa. Noù ñöôïc<br /> beân beáp löûa ñoû cho tôùi nöûa ñeâm” [6: 231]… xem nhö laø moät yeáu toá ngheä thuaät khoâng<br /> Vôùi khoâng gian beáp löûa, caùc nhaø vaên ñaõ theå thieáu, thaäm chí coù tính bao truøm cuûa<br /> taïo ra cho nhaân vaät cuûa mình nhöõng khoâng gian vaên hoùa. Töø nhaø saøn ñeán nhaø<br /> chieàu saâu taâm lí ñeå cuøng vôùi haønh ñoäng roâng, con ngöôøi Taây Nguyeân ñi töø khoâng<br /> laøm noåi baät caù tính cuûa caù nhaân cuõng nhö gian beù nhoû cuûa con ngöôøi caù nhaân ñeán<br /> coäng ñoàng. vôùi khoâng gian roäng lôùn cuûa con ngöôøi<br /> Khoâng gian beán nöôùc, con suoái cuõng coäng ñoàng. Neáu khoâng gian nhaø saøn laø<br /> ñöôïc caùc nhaø vaên khai thaùc nhö laø moät nôi ñeå theå hieän taâm tö, tình caûm cuûa<br /> phöông caùch bieåu hieän phöông dieän tình nhöõng thaønh vieân trong gia ñình thì<br /> caûm cuûa nhaân vaät. Chæ tính rieâng trong khoâng gian nhaø roâng laø nôi theå hieän tình<br /> taùc phaåm Ñaát nöôùc ñöùng leân cuûa Nguyeân caûm, yù chí cuûa coäng ñoàng. Maø con ngöôøi<br /> Ngoïc, nhaân vaät Nuùp ñeán vôùi suoái Thi Om, Taây Nguyeân toàn taïi vôùi tö caùch coäng<br /> suoái Ñaêk Hoa hai möôi laêm laàn. Anh ñeán ñoàng, neân khoâng gian nhaø roâng laø khoâng<br /> ñoù ñeå cho doøng nöôùc maùt laïnh môn man gian hieän thöïc chính yeáu cuûa cuoäc soáng<br /> tình caûm buoân laøng. Caûm xuùc yeâu thöông Taây Nguyeân.<br /> cuûa Nuùp luoân ñöôïc chia seû nôi doøng suoái Vôùi tính ña chöùc naêng vaø coù giaù trò<br /> queâ höông: “Qua khoûi suoái Thi Om, caû bieåu töôïng cao, trong nhieàu taùc phaåm vaên<br /> ñoaøn döøng laïi nghæ. Nuùp ñi sau cuøng. Anh hoïc, phaàn lôùn caùc sinh hoaït vaên hoùa vaø<br /> ñöùng treân moät hoøn ñaù giöõa suoái, ñeå cho nhöõng söï kieän chieán ñaáu coù tính böôùc<br /> nöôùc suoái lanh tanh leo leân chaân…” [2:250]. ngoaët cuûa ngöôøi Taây Nguyeân ñeàu dieãn ra<br /> Nôi beán nöôùc, Tnuù cuõng taém goäi noãi nhôù ôû khoâng gian nhaø roâng. Khoâng gian nhaø<br /> laøng Xoâ Man sau ba naêm xa caùch: “Anh roâng luoân mang theo caûm giaùc linh thieâng<br /> côûi aùo ñeå cho voøi nöôùc laïnh ngaét cuûa vaø aám aùp nghóa tình, cho neân caùc nhaân<br /> laøng gioäi leân ñaàu, leân löng, leân ngöïc nhö vaät luoân ñöôïc hít thôû caùi khoâng khí aáy, vaø<br /> nhöõng ngaøy xöa” [2:141]. Cuõng taïi beán haønh ñoäng cuûa hoï thöôøng khoâng vöôït<br /> nöôùc, nhöõng ñeâm traêng saùng, chaøng Y khoûi caùi ‚khoaûng trôøi taâm linh‛ aáy. ÔÛ<br /> Tam vaø naøng H’Ri (Serepok saùng nay phöông dieän sinh hoaït vaên hoùa coäng<br /> yeân tónh - H’Linh Nieâ) ñaõ haùt ñoái ñaùp ñoàng, ñieàu naøy caøng theå hieän roõ. Töø ñoù,<br /> nhau, roài trao chieác voøng ñoàng ñính hoân coù theå thaáy raèng, khoâng gian nhaø roâng laø<br /> cho nhau… Beán nöôùc laø khoâng gian cuûa khoâng gian hieän thöïc cô baûn, ñoàng thôøi noù<br /> tình yeâu queâ höông, tình yeâu ñoâi löùa. cuõng laø khoâng gian mang tính taâm linh<br /> Taâm hoàn daït daøo yeâu thöông cuûa ngöôøi chính yeáu. Khoâng gian nhaø roâng khoâng chæ<br /> Taây Nguyeân luoân ñöôïc theå hieän nôi beán laø moâi tröôøng hoaït ñoäng cuûa nhöõng caù<br /> nöôùc. nhaân maø coøn coù chöùc naêng ñieåm toâ dieän<br /> Ngoaøi röøng vaø laøng, khoâng gian noåi maïo vaên hoùa cuûa caû coäng ñoàng.<br /> baät thöù ba laø khoâng gian nhaø roâng. Ñöôïc Ñeå laøm noåi leân ñaëc tröng cuûa vaên hoùa<br /> xaây döïng nhö laø trung taâm cuûa ñôøi soáng vaø con ngöôøi Taây Nguyeân, caùc nhaø vaên<br /> <br /> 88<br />  Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 1(3) - 2012<br /> <br /> <br /> xaây döïng khoâng gian röøng, laøng, nhaø xuoáng nuùi Chö Laây: “Vieät Baéc coù röøng, coù<br /> roâng vôùi nhöõng ñaëc tröng thaåm myõ ñoäc nuùi cao, cao hôn nuùi Chö Laây nhieàu.<br /> ñaùo cuûa noù. Trong khoâng gian vöøa mang Ñöùng treân nuùi Vieät Baéc, thaáy toaøn heát ñaát<br /> tính hieän thöïc, vöøa mang tính quan nieäm nöôùc mình, Kinh, Thöôïng ñeàu thaáy roõ.<br /> aáy; con ngöôøi Taây Nguyeân hieän leân vöøa Bok Hoà ñöùng treân hoøn nuùi ñoù, chæ huy caû<br /> haøo huøng vöøa tröõ tình, vaên hoùa Taây nöôùc ñaùnh giaëc…” [2: 359]. Khoâng gian aáy<br /> Nguyeân hieän leân vöøa phong phuù vöøa ñoäc ñem ñeán nhöõng öôùc mô chaùy boûng, nhöõng<br /> ñaùo, khoâng laãn trong baát kì doøng vaên hoïc ñoäng löïc maïnh meõ cho con ngöôøi chieán<br /> naøo ôû Vieät Nam. ñaáu. Cuøng vôùi khoâng gian mieàn Baéc,<br /> 3. Khoâng gian taâm töôûng khoâng gian Caùch maïng cuõng mang ñeán<br /> söùc soáng vaø nieàm tin: “Caùch maïng nhö<br /> Hieän thöïc duø coù roäng lôùn ñeán möùc<br /> moät côn gioù lôùn, thoåi tôùi taáp, traøn lan<br /> naøo ñi chaêng nöõa cuõng khoâng theå roäng<br /> khaép caû mieàn Taây Nguyeân bao la. Qua<br /> hôn taâm hoàn con ngöôøi. Baèng trí töôûng<br /> bao nhieâu ngoïn nuùi, qua bao nhieâu con<br /> töôïng, con ngöôøi coù theå ñeán vôùi raát nhieàu<br /> soâng, haøng chuïc daân toäc ñang khoâng coù<br /> chieàu khoâng gian khaùc nhau. Ñaëc ñieåm<br /> con ñöôøng ñi, ñöùng daäy moät loaït, töng<br /> cuûa vaên hoïc laø khoâng bò giôùi haïn bôûi<br /> böøng chaøo ñoùn caùch maïng nhö chaøo ñoùn<br /> khoâng gian vaø thôøi gian. Trong baát kì taùc<br /> maët trôøi” [2: 252]. Môû ra khoâng gian mieàn<br /> phaåm vaên hoïc hieän ñaïi naøo, khoâng gian<br /> Baéc vaø khoâng gian caùch maïng, caùc taùc giaû<br /> ngheä thuaät luoân toàn taïi döôùi hai hình<br /> ñaõ ñem ñeán moät maët trôøi môùi, soi saùng<br /> thöùc cô baûn: thöïc vaø hö. Ñieàu naøy seõ laøm<br /> cho caû vuøng trôøi taêm toái cuûa chieán tranh.<br /> cho theá giôùi ngheä thuaät vöøa phong phuù<br /> sinh ñoäng, vöøa môû ra nhieàu chieàu caûm Ngoaøi khoâng gian mieàn Baéc, khoâng<br /> nhaän, caûm xuùc; ñieåm nhìn ngheä thuaät gian taâm töôûng noåi baät thöù hai laø khoâng<br /> thöôøng xuyeân di ñoäng, hình töôïng hieän gian cuûa hoài öùc veà truyeàn thoáng ñöôïc theå<br /> leân ña dieän vaø söï höùng thuù vôùi taùc phaåm hieän qua nhöõng caâu chuyeän coå. Loaïi<br /> seõ taêng leân ñoái vôùi ngöôøi ñoïc. khoâng gian naøy ñöôïc môû ra khi khoâng<br /> <br /> Khoâng gian taâm töôûng trong taùc gian hieän thöïc coù phaàn u aùm vaø chaät heïp<br /> <br /> phaåm vaên xuoâi vieát veà chieán tranh ôû Taây do cuoäc chieán ñaáu laâm vaøo caûnh khoù<br /> Nguyeân noåi leân khoâng gian mieàn Baéc. khaên. Khi ñoù tinh thaàn caùch maïng caàn<br /> Mieàn Baéc luùc baây giôø laø khoâng gian hoøa thoaùt leân taàm cao môùi ñeå kích thích yù chí<br /> bình, moät khoâng gian lí töôûng ñoái vôùi chieán ñaáu. Vaø caùc giaø laøng, caùc thuû lónh,<br /> nhöõng con ngöôøi Taây Nguyeân ñang soáng baèng caâu chuyeän truyeàn thoáng ñaõ ñöa moïi<br /> trong khoâng khí ngoät ngaït cuûa nhöõng ngöôøi ñeán vôùi moät khoâng gian maø ôû ñoù<br /> hang ñaù: “Tui noùi thieät, tui öng mieàn Baéc tính chaát lí töôûng ñaõ nhuoäm hoàng caû baàu<br /> to ñeïp hung. Mai moát thoáng nhaát tui öng trôøi ñen toái, môû ra trong taâm töôûng moïi<br /> baét vôï mieàn Baéc to ñeïp” [1: 32], trong côn ngöôøi moät khoaûng trôøi môùi, ñaày höùa heïn.<br /> ñoùi côm ñoùi muoái ñeán vaøng da vaø phaûi Khoâng gian trong caâu chuyeän coå thöôøng<br /> lieân tuïc chaïy leân nuùi Chö Laây, chaïy mang giaù trò nhö moät hoài troáng thuùc giuïc<br /> <br /> 89<br /> Journal of Thu Dau Mot university, No1(3) – 2012<br /> <br /> <br /> tinh thaàn tieán leân phía tröôùc. H’Noanh, H’Rieâu; thaäm chí bò röôïu ñaùnh<br /> Vôùi maûng truyeän veà cuoäc soáng ñôøi guïc (nhöng ñaõ kòp thôøi thöùc tænh) nhö Rô<br /> thöôøng, khoâng gian taâm töôûng thöôøng laø Mah Tenl… Nhöõng thay ñoåi aáy khoâng<br /> söï hoài öùc cuûa con ngöôøi. Vaên xuoâi vieát veà phaûi laø söï phuû nhaän veû ñeïp cuûa hoï, maø<br /> Taây Nguyeân phaàn lôùn laø truyeän ngaén, taùc giaû caøng khaúng ñònh nhaân caùch ñaùng<br /> tính chaát ‚ngaén‛ cuûa loaïi truyeän naøy ñaõ quí cuûa nhöõng con ngöôøi khoâng vì lôïi<br /> khieán caùc nhaø vaên khai thaùc toái ña khoâng danh maø ñaùnh maát giaù trò baûn thaân. Noù<br /> gian hoài öùc nhö laø moät tröôøng nhìn khaùc, nhö laø moät ñaëc tính cuûa ngöôøi Taây<br /> ñieàm tónh hôn veà caùc giaù trò vaên hoùa vaø Nguyeân. Ngoaøi yù nghóa aáy, khoâng gian<br /> tính caùch con ngöôøi. Ñieàu deã nhaän thaáy hoài öùc ñöôïc môû ra phong phuù trong nhieàu<br /> laø caùc nhaø vaên ít xaây döïng khoâng gian taùc phaåm nhö Ngöôøi haùt rong giöõa röøng<br /> töông lai maø chuû yeáu laø khoâng gian quaù cuûa Nguyeân Ngoïc, Phuùt choái Chuùa cuûa Voõ<br /> khöù ñan xen vôùi hieän taïi. Thöôøng moãi khi Thò Haûo, Ñeâm nguyeät thöïc cuûa Trung<br /> gioâng baõo ñi qua, con ngöôøi seõ bình tónh Trung Ñænh, Gieáng nöôùc buoân Nui cuûa<br /> hôn ñeå nhìn nhaän quaù khöù, roài caûm thaáy H’Linh Nieâ, Nöôùc maét goã cuûa Khuaát<br /> nuoái tieác vì loãi laàm hay thôø ô maø ñaùnh Quang Thuïy, Laøng Moâ cuûa Thu Loan,<br /> maát nhöõng giaù trò moät ñi khoâng trôû laïi. Taâm söï cuûa giaø Ñao cuûa Nguyeãn Ngoïc<br /> Khoâng gian hoài öùc, do ñoù, nhö laø moät söï Hoøa… ñeàu mang theo caùi nhìn ñaày thieän<br /> ñaùnh thöùc nhöõng giaù trò töôûng chöøng ñaõ caûm cuõng nhö yù thöùc ngôïi ca caùc giaù trò<br /> nguû yeân döôùi lôùp buïi thôøi gian. Trong vaên hoùa truyeàn thoáng cuûa ngöôøi Taây<br /> truyeän ngaén Thaùng Ninh Noâng, Nguyeân Nguyeân. ÔÛ ñaây, truyeàn thoáng nhö laø moät<br /> Ngoïc ñaõ duøng khoâng gian hieän thöïc cuûa khoâng gian lí töôûng ñeå caùc giaù trò aáy lan<br /> laøng Tô Traù nhö laø moät phöông tieän ñeå toûa toaøn boä veû ñeïp cuõng nhö söùc soáng<br /> môû ra khoâng gian quaù khöù. Vaø trong maïnh meõ cuûa noù. Ñoàng thôøi, qua ñoù, caùc<br /> khoâng gian ñoù, taùc giaû soi saùng veû ñeïp taùc giaû cuõng bieåu hieän söï ñau xoùt veà caùc<br /> cuûa moät coâ gaùi Tô Traù thôøi chieán tranh, giaù trò aáy tröôùc söï bieán ñoåi trong khoâng<br /> vaø cuõng ñem ñeán cho ngöôøi ñoïc caûm nhaän gian môùi, hieän ñaïi nhöng ñaày thaùch thöùc<br /> ñöôïc moät leã hoäi voâ cuøng ñoäc ñaùo - leã Ninh ñoái vôùi söï toàn vong cuûa noù.<br /> Noâng.<br /> 4. Keát luaän<br /> Khoâng gian hoài öùc chöùa ñaày taâm Trong taùc phaåm vaên hoïc, caùc thuû<br /> traïng nuoái tieác cuõng ñöôïc Trung Trung phaùp ngheä thuaät khoâng toàn taïi moät caùch<br /> Ñænh theå hieän trong nhieàu taùc phaåm nhö rieâng reõ, raïch roøi maø luoân xuyeân thaám<br /> H’Noanh - chò toâi, Röøng giaø, Rô Mah laãn nhau nhaèm theå hieän noäi dung moät<br /> Tenl- con ngöôøi cuûa röøng nuùi… ÔÛ ñoù, caùch thaåm myõ nhaát. Phaåm chaát thaåm myõ<br /> nhöõng con ngöôøi cuûa röøng giaø moät thôøi voâ cuûa vaên hoùa vaø con ngöôøi Taây Nguyeân<br /> tö, ñeïp ñeõ, trong saùng cuûa thôøi chieán ñöôïc nhìn nhaän nhö laø moät phöông dieän<br /> tranh maø giôø ñaây, söï phuõ phaøng cuûa thôøi noåi baät cuûa vaên xuoâi vieát veà Taây Nguyeân.<br /> gian cuøng vôùi söï trôù treâu cuûa cuoäc ñôøi ñaõ Söï noåi baät aáy khoâng chæ phuï thuoäc vaøo<br /> khieán hoï giaø nua trong coâ ñôn nhö phaåm chaát beân trong cuûa noù maø coøn nhôø<br /> <br /> 90<br />  Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 1(3) - 2012<br /> <br /> <br /> vaøo vai troø cuûa caùc thuû phaùp ngheä thuaät roâng, beáp löûa, beán nöôùc…; cuøng vôùi khoâng<br /> maø caùc nhaø vaên chuù yù xaây döïng, trong ñoù taâm linh cuûa caùc truyeän coå ñaõ laøm noåi leân<br /> coù söï ñoùng goùp khoâng nhoû cuûa vaán ñeà khoâng gian ñaëc tröng cuûa cuoäc soáng Taây<br /> khoâng gian. Khoâng gian ngheä thuaät trong Nguyeân. Vaø nhôø ñoù maø ngöôøi ñoïc coù theå<br /> caùc taùc phaåm vaên xuoâi Taây Nguyeân baét caûm nhaän ñöôïc theá giôùi Taây Nguyeân ôû<br /> nguoàn töø khoâng gian hieän thöïc ñoù laø chieàu saâu roäng nhaát.<br /> khoâng gian nuùi röøng, buoân laøng, nhaø<br /> *<br /> SPATIAL CHARACTERISTICS OF ART IN THE HIGHLANDS PROSE<br /> Dang Van Vu<br /> Thu Dau Mot University<br /> ABSTRACT<br /> <br /> Art space in the prose works written about the Central Highlands are plentiful and<br /> diverse. That space: large space of the mountains, the warmth of flame, cool space of<br /> the river, space of the house, space work, space battle… Space art always highlight<br /> cultural characteristics Highlands.<br /> Keywords: Highlands, space, gongs, jungle<br /> <br /> TAØI LIEÄU THAM KHAÛO<br /> <br /> [1] Trung Trung Ñænh, Laïc röøng, NXB Vaên hoïc, 2006.<br /> [2] Nguyeân Ngoïc, Thaùng Ninh Noâng. NXB Ñaø Naüng, 1999.<br /> [3] Nguyeân Ngoïc, Taùc phaåm choïn loïc, NXB Vaên hoïc, 2006.<br /> [4] Traàn Ñình Söû, Thi phaùp hoïc hieän ñaïi, Boä Giaùo duïc vaø Ñaøo taïo, 1993.<br /> [5] Khuaát Quang Thuïy, Theàm naéng, NXB Phuï nöõ, 1986.<br /> [6] Khuaát Quang Thuïy, Pui Kô Lôù, NXB Kim Ñoàng, 1981.<br /> [7] Nhieàu taùc giaû, Vaên hoïc caùc daân toäc thieåu soá Vieät Nam, NXB Vaên hoùa daân toäc, 1997.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 91<br />