Đặc điểm sinh sản cá đục bạc Sillago Sihama (Forsskal, 1775) ở đầm Nha Phu - Khánh Hòa

Journal of Science – 2014, Vol. 4 (3), 47 – 56<br /> <br /> An Giang University<br /> <br /> ĐẶC ĐIỂM SINH SẢN CÁ ĐỤC BẠC SILLAGO SIHAMA (Forsskal, 1775) Ở ĐẦM<br /> NHA PHU - KHÁNH HÒA<br /> Hồ Sơn Lâm1, Huỳnh Minh Sang2<br /> 1<br /> <br /> ThS. Viện Hải Dương học Nha Trang, Khánh Hòa<br /> TS. Viện Hải Dương học Nha Trang, Khánh Hòa<br /> <br /> 2<br /> <br /> Thông tin chung:<br /> Ngày nhận bài: 11/02/14<br /> Ngày nhận kết quả bình duyệt:<br /> 13/05/14<br /> Ngày chấp nhận đăng:<br /> 22/10/14<br /> Title:<br /> The reproductive<br /> characteristics of sand whiting<br /> Sillago sihama (Forsskal,<br /> 1775) at Nha Phu, Khanh Hoa<br /> Từ khóa:<br /> Cá đục bạc, đặc điểm sinh sản,<br /> sillago sihama<br /> Keywords:<br /> Reproductive characteristics,<br /> sand whiting, silver sillago,<br /> Sillago sihama<br /> <br /> ABSTRACT<br /> Reproductive parameters such as size at first maturity, spawning season, ovarian<br /> development stage, fecundity, sex ratio, and gonadosomatic index (GSI) are<br /> necessary for fishery resource management and artificial breeding. Some<br /> reproductive characteristics of sand whiting Sillago sihama (Forsskal, 1775) at<br /> Nha Phu lagoon – Khanh Hoa province were investigated from June 2012 to<br /> May 2013. The results showed that sex ratio of sand whiting was 1:1,35, average<br /> absolute fecundity was 29.065 ± 5.440 eggs/fish (ranged from 4.433 to 120.969<br /> eggs/fish), relative fecundity was 413 ± 28 eggs/ female (ranged from 137 to 889<br /> eggs/ female). Ovaries developed through 6 stages. Sand whiting spawn all year<br /> round at Nha Phu lagoon and the spawning peaks from December to April. The<br /> highest percentage of mature fish was recorded in January (81%) and lowest in<br /> November (33%). The GSI of females reached the highest value in January (5.15<br /> ± 1.437) and the lowest in November (0.85 ± 1.138). The GSI of males reached<br /> the highest value in February (1.34 ± 0.742) and the lowest in November (0.56 ±<br /> 0.306). Length at first sexual maturity of the sand whiting at Nha Phu lagoon was<br /> 145.79 mm.<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Các đặc điểm sinh sản bao gồm mùa vụ sinh sản, giai đoạn phát triển buồng<br /> trứng và buồng tinh, tỷ lệ đực cái, kích thước thành thục lần đầu, hệ số thành<br /> thục, sức sinh sản rất cần thiết để xây dựng qui trình sinh sản nhân tạo và cơ sở<br /> để xây dựng các biện pháp quản lý nguồn lợi của các đối tượng thủy sản. Một số<br /> đặc điểm sinh học sinh sản cá đục bạc Sillago sihama (Forsskal, 1775) ở đầm<br /> Nha Phu - Khánh Hòa được nghiên cứu trong khoảng thời gian từ tháng 6/2012<br /> đến 5/2013. Kết quả nghiên cứu cho thấy, tỷ lệ đực cái của cá đục bạc là 1:1,35,<br /> sức sinh sản tuyệt đối trung bình là 29.065 ± 5.440 trứng/cá cái (dao động từ<br /> 4.433 đến 120.969 trứng/cá cái), sức sinh sản tương đối trung bình là 413 ± 28<br /> trứng/g cá cái (dao động từ 137 đến 889 trứng/g cá cái). Buồng trứng của cá đục<br /> bạc phát triển trải qua 6 giai đoạn. Cá đục bạc sinh sản quanh năm, tháng 12<br /> đến tháng 4 năm sau là thời điểm sinh sản tập trung, đỉnh cao là tháng 1. Tỷ lệ<br /> thành thục sinh dục theo tháng đạt giá trị cao nhất vào tháng 1 (chiếm 81%) và<br /> thấp nhất vào tháng 11 (chiếm 33%). Hệ số thành thục (GSI) của cá đục bạc cái<br /> đạt giá trị cao nhất vào tháng 1 (5,15 ± 1,437), thấp nhất vào tháng 11 (0,85 ±<br /> 1,138), . Ở cá đục bạc đực giá trị GSI đạt cao nhất vào tháng 2 (1,34 ± 0,742),<br /> thấp nhất vào tháng 11 (0,56 ± 0,306). Kích thước thành thục lần đầu của cá đục<br /> bạc là 145,79 mm (chiều dài toàn thân).<br /> <br /> đã bị khai thác quá mức, đặc biệt là nguồn lợi<br /> thủy sản gần bờ (Ronald & cs., 2005). Một trong<br /> <br /> 1. GIỚI THIỆU<br /> Ở Việt Nam hiện nay, nguồn lợi thuỷ sản tự nhiên<br /> 47<br /> <br /> Journal of Science – 2014, Vol. 4 (3), 47 – 56<br /> <br /> An Giang University<br /> <br /> những đối tượng thủy sản có giá trị kinh tế cao mà<br /> sản lượng khai thác suy giảm đó là cá đục bạc<br /> Sillago sihama. Việc khai thác không có quy<br /> hoạch loài cá đục bạc ở Khánh Hòa đã làm cho<br /> nguồn lợi loài cá này ngày càng suy giảm. Thực tế<br /> cho thấy, cá đục bạc đánh bắt có kích thước tương<br /> đối nhỏ và ngày càng khan hiếm tại các chợ cá,<br /> bến cá. Vì thế, việc quản lý khai thác nguồn lợi<br /> loài cá đục bạc là rất cấp thiết.<br /> <br /> cũng như quản lý khai thác hợp lý nguồn lợi cá<br /> đục bạc. Hơn nữa, các thông tin nghiên cứu về<br /> đặc điểm sinh học của cá đục bạc còn rất ít, và<br /> chưa có công trình nào ở Việt Nam nói chung và<br /> đầm Nha Phu – Khánh Hòa nói riêng được công<br /> bố. Vì thế, nghiên cứu này được thực hiện nhằm<br /> xác định một số đặc điểm sinh sản của cá đục bạc<br /> ở đầm Nha Phu – Khánh Hòa bao gồm: Các giai<br /> đoạn phát triển buồng trứng và buồng tinh, mùa<br /> vụ sinh sản, tỷ lệ đực cái, kích thước thành thục<br /> sinh dục và sức sinh sản.<br /> <br /> Bên cạnh đó, nghề nuôi cá biển ở Việt Nam đang<br /> gặp phải một số hạn chế nhất định. Đối tượng<br /> nuôi chưa phong phú, dịch bệnh thường xảy ra<br /> làm ảnh hưởng đến tính bền vững của nghề nuôi<br /> cá biển. Việc đa dạng hóa đối tượng nuôi biển là<br /> một trong những định hướng cơ bản của Bộ Nông<br /> nghiệp và Phát triển Nông thôn đến năm 2020. Cá<br /> đục bạc là loài có giá trị kinh tế cao và là một<br /> trong những đối tượng tiềm năng được phát triển<br /> nuôi ở một số nước trên thế giới đặc biệt là Ấn Độ<br /> (James, Verghese & Devaraj, 1976; James,<br /> Mohanraj, Rengaswamy & Raju, 1984a; James,<br /> Rengaswamy, Raju & Mohanraj, 1984b; James,<br /> Soundararajan & Rodrigo, 1984c; Shamsan,<br /> 2008). Cá đục bạc là loài cá ăn tạp, thức ăn chủ<br /> yếu của chúng là các loài giáp xác bao gồm cua,<br /> ấu trùng cua, tôm, nhóm chân chèo, trứng, ấu<br /> trùng các loại; giun nhiều tơ (Chacko, 1949;<br /> Jayasankar, 1991); tảo khuê, tảo lam và trùng hai<br /> roi (Taghavi Motlagh, Hakimelahi, Ghodrati<br /> Shojaei, Vahabnezhad & Taheri Mirghaed, 2012).<br /> <br /> 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> 2.1 Thu mẫu và phân tích mẫu<br /> Mẫu cá đục bạc được thu trực tiếp từ các ghe đánh<br /> bắt trên đầm Nha Phu – Khánh Hòa, trong khoảng<br /> thời gian từ tháng 6 năm 2012 đến tháng 5 năm<br /> 2013. Vì cá được đánh bắt bằng lưới nên khoảng<br /> ¾ số cá bị chết sau quá trình đánh bắt, chúng<br /> được ướp lạnh ngay sau khi chết, số cá còn sống<br /> được lưu giữ trong xô có sục khí. Mỗi tháng thu ít<br /> nhất là 30 mẫu cá với các kích cỡ ngẫu nhiên.<br /> Tổng số mẫu cá thu được trong 12 tháng là 400.<br /> Cá thu được chuyển ngay về phòng thí nghiệm –<br /> Viện Hải dương học để phân tích các đặc điểm<br /> sinh sản.<br /> Chiều dài toàn thân cá (Lt) được xác định bằng<br /> thước mica 50 (cm) Deli - 6250 có độ chính xác<br /> đến 1 mm. Khối lượng cá, khối lượng cá đã bỏ nội<br /> quan, khối lượng buồng tinh và buồng trứng được<br /> xác định bằng cân điện tử TE412 của Canada có<br /> độ chính xác đến 0,01 (g).<br /> <br /> Cá đục bạc đã được nuôi trong cả ba hệ thống<br /> nước mặn (James & cs., 1976; Dhulkhed &<br /> Ramamurthy, 1977; James & cs., 1984a,c;<br /> Shamsan, 2008), nước lợ (James & cs., 1976) và<br /> nước ngọt (Alagarswami, 1990). Cá đục bạc cũng<br /> đã được nuôi ghép với cá măng (Chanos Chanos),<br /> cá đối (Mugil macrolepis), và tôm he Ấn Độ<br /> (Shamsan, 2008). Kết quả thu được tăng trưởng<br /> chiều dài trung bình hàng tháng là 10,6; 57,4; 28,2<br /> (mm) tương ứng được ghi nhận. Cá đục bạc, cá<br /> dìa và cá mú cũng được nuôi ghép trong cùng một<br /> lồng nuôi (James & cs., 1984b). Kết quả nghiên<br /> cứu này cho thấy tăng trưởng chiều dài trung bình<br /> hàng tháng của cá đục là 10 (mm).<br /> <br /> Các giai đoạn phát triển của buồng tinh và buồng<br /> trứng cá đục được xác định dựa vào hình thái bên<br /> ngoài, theo thang 6 bậc bằng phương pháp của<br /> Nikolsky (1963). Tổ chức học của buồng tinh và<br /> buồng trứng được mô tả theo phương pháp của<br /> Xakun và Buskaia (1968). Buồng trứng và buồng<br /> tinh được làm tiêu bản mô học theo phương pháp<br /> của Patki, Bhalchandra & Jeevaji (1989) gồm các<br /> bước chính sau:<br /> - Cố định mẫu buồng tinh và buồng trứng<br /> - Chuẩn bị mẫu<br /> - Đúc paraffin<br /> - Cắt lát mẫu<br /> - Nhuộm Hematoxylin và Eosin<br /> - Làm trong mẫu.<br /> <br /> Các thông tin về đặc điểm sinh sản là cơ sở khoa<br /> học cho việc xây dựng qui trình sinh sản nhân tạo,<br /> dự báo thủy sản và xây dựng các biện pháp quản<br /> lý (Bal & Rao, 1984). Tuy nhiên đến nay, ở Việt<br /> Nam chưa có nghiên cứu nào để làm cơ sở khoa<br /> học cho việc sinh sản nhân tạo, nuôi thương phẩm<br /> <br /> Các tiêu bản được quan sát dưới kính hiển vi<br /> Olympus CX 31 và được chụp bằng máy ảnh<br /> 48<br /> <br /> Journal of Science – 2014, Vol. 4 (3), 47 – 56<br /> <br /> An Giang University<br /> <br /> Canon Powershot A2200 để mô tả các giai đoạn<br /> phát triển của trứng và sào.<br /> <br /> giữa các cá thể thành thục trong tháng với tổng số<br /> mẫu thu được trong tháng.<br /> <br /> Kích thước trứng qua các giai đoạn được đo bằng<br /> kính hiển vi Olympus BX41. Mỗi giai đoạn đo 30<br /> trứng. Giai đoạn I, II được quan sát dưới vật kính<br /> x10 và thị kính x10. Giai đoạn III, IV và V được<br /> đo quan sát dưới vật kính x4 và thị kính x10.<br /> <br /> Hệ số thành thục (Gonado Somatic Index): là tỷ lệ<br /> phần trăm của khối lượng buồng tinh hoặc buồng<br /> trứng trên khối lượng thân cá bỏ nội quan, xác<br /> định dựa theo phương pháp của Qasim (1973). Hệ<br /> số thành thục được tính theo công thức:<br /> <br /> Số lượng trứng ở giai đoạn IV và V của 30 buồng<br /> trứng được xác định bằng cách đếm dưới kính<br /> hiển vi Olympus CX31, ở độ phóng đại 40 lần.<br /> Tách 1 phần khối lượng buồng trứng (< 0.4 g) ở 3<br /> vị trí khác nhau trong buồng trứng (đầu, giữa,<br /> cuối). Trứng ở 3 vị trí được tách rời (trứng tách<br /> rời hoàn toàn và trứng không dính vào mô liên<br /> kết) sau đó hòa chung vào 10ml nước, khuấy đều<br /> mẫu, khi trứng đang đảo đều thì dùng ống hút, hút<br /> lấy 1ml bỏ vào buồng đếm. Đếm 3 lần mỗi mẫu<br /> rồi ta lấy giá trị trung bình (n).<br /> <br /> Trong đó: GSI: Hệ số thành thục; GW: Khối<br /> lượng buồng tinh hoặc buồng trứng (g); BW:<br /> Khối lượng thân cá bỏ nội quan (g).<br /> Kích thước thành thục lần đầu: được xác định<br /> theo phương pháp của King (2001), là kích thước<br /> tại đó, có ít nhất 50% cá thể thành thục sinh dục<br /> trong mùa sinh sản.<br /> Sức sinh sản tuyệt đối (Absolute fecundity): là<br /> tổng số trứng ở giai đoạn thành thục trong buồng<br /> trứng, xác định theo phương pháp Laurence và<br /> Briand (1990), được tính theo công thức:<br /> <br /> 2.2 Thu thập số liệu<br /> Tỷ lệ đực : cái: Thống kê số lượng cá thể đực và<br /> cá thể cái thu thập được trong mỗi tháng. Không<br /> phân biệt được giới tính của cá đục bạc khi dựa<br /> vào hình thái bên ngoài vì vậy tất cả các mẫu đều<br /> giải phẫu để thu buồng tinh và buồng trứng nhằm<br /> xác định giới tính. Tỷ lệ đực cái được xác đinh<br /> theo công thức: Tỷ lệ đực cái = 1:(b/a), trong đó:<br /> a: Số cá thể đực thu được. b: Số cá thể cái thu<br /> được. Kiểm định tính độc lập của sự phân phối<br /> giới tính giữa kết quả nghiên cứu với phân phối lý<br /> thuyết (1:1) bằng phương pháp Chi-square (Jim,<br /> Lou & Phil, 1998).<br /> <br /> Trong đó: F: Sức sinh sản tuyệt đối; G: Khối<br /> lượng buồng trứng; g: Phần khối lượng của mẫu<br /> buồng trứng được lấy ra để đếm; n: Số trứng đếm<br /> được từ phần khối lượng mẫu lấy từ buồng trứng<br /> để đếm.<br /> Sức sinh sản tương đối: là số lượng trứng trên một<br /> đơn vị khối lượng cá cái (Pravdin, 1963), được<br /> tính theo công thức:<br /> S=F/W<br /> Trong đó: S: Sức sinh sản tương đối (số lượng<br /> trứng /g khối lượng thân cá); F: Sức sinh sản tuyệt<br /> đối; W: Khối lượng thân cá không nội quan (g).<br /> <br /> Mùa sinh sản: được xác định theo phương pháp<br /> của King (2001), là thời điểm mà đa số cá thể có<br /> buồng tinh và buồng trứng ở giai đoạn thành thục.<br /> Tỷ lệ thành thục theo tháng: là tỷ lệ phần trăm<br /> <br /> A<br /> <br /> B<br /> <br /> Hình 1: Cân cá và buồng trứng cá (A: cân cá; B: cân buồng trứng cá)<br /> <br /> 49<br /> <br /> Journal of Science – 2014, Vol. 4 (3), 47 – 56<br /> <br /> An Giang University<br /> <br /> A<br /> <br /> B<br /> <br /> C<br /> <br /> D<br /> <br /> E<br /> <br /> F<br /> <br /> G<br /> <br /> H<br /> A<br /> <br /> Hình 2: Một số hình ảnh phân tích sức sinh sản của cá đục<br /> (A, B - Mẫu Ngâm formol; C - Cân mẫu ngâm; D - Cắt mẫu ngâm; E - Cân mẫu ngâm sau khi cắt 1 phần để đếm trứng;<br /> F,G - Tách trứng và H – Trứng trong buồng đếm.)<br /> <br /> bạc cái có kích thước và khối lượng trung bình lần<br /> lượt là 165 (± 36) (mm) và 38 (± 31) (g).<br /> <br /> 3. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN<br /> 3.1 Tỷ lệ đực cái<br /> <br /> Tỷ lệ đực cái trong tự nhiên của cá đục bạc ở đầm<br /> Nha Phu - Khánh Hòa là 1:1,35. Về mặt lý thuyết<br /> thì tỷ lệ đực cái trong tự nhiên là 1:1. Kết quả<br /> kiểm định tính độc lập tỷ lệ đực cái giữa thực tế<br /> <br /> Cá đục bạc đực trong nghiên cứu có kích thước và<br /> khối lượng trung bình (± độ lệch chuẩn) lần lượt<br /> là 161 (± 28) (mm) và 32 (± 16) (g), còn cá đục<br /> <br /> 50<br /> <br /> Journal of Science – 2014, Vol. 4 (3), 47 – 56<br /> <br /> An Giang University<br /> <br /> so với lý thuyết thu được chỉ số χ2 = 7,91 > 6,63<br /> (df = 1, P < 0,01), vậy có sự sai khác có ý nghĩa<br /> thống kê giữa thực tế so với lý thuyết. Kết quả<br /> nghiên cứu này có sự khác biệt so với một số<br /> nghiên cứu trước đây về đặc điểm sinh học của cá<br /> đục bạc. Tỷ lệ đực cái của cá đục bạc ở vịnh Palk<br /> Bay và vịnh Mannar (Ấn Độ) là 1:1,1<br /> (Jayasankar, 1991). Còn tỷ lệ đực cái vùng cửa<br /> sông Zuari (Ấn Độ) là 1:1,17 (Shamsan, 2008).<br /> Việc thu mẫu trong nghiên cứu này là ngẫu nhiên<br /> và số mẫu đủ lớn, do đó, sự khác biệt về tỷ lệ đực:<br /> cái của cá đục bạc ở đầm Nha Phu so với các<br /> vùng khác trên thế giới có thể do sự khác nhau về<br /> sự phân bố theo các vùng địa lý, cũng có thể là do<br /> phương thức khai thác và tập tính của cá đực, cá<br /> cái khác nhau nên khả năng dính lưới khác nhau.<br /> <br /> trong suốt và không phân biệt được buồng tinh<br /> hay buồng trứng bằng mắt thường. Giai đoạn này<br /> chỉ xuất hiện đối với những con cá đục bạc chưa<br /> tham gia sinh sản lần đầu.<br /> Giai đoạn II: (Giai đoạn phát triển) Buồng tinh và<br /> buồng trứng bắt đầu phát triển, giai đoạn này kích<br /> thước buồng trứng tăng lên và có thể phân biệt<br /> buồng tinh và buồng trứng bằng mắt thường.<br /> Buồng trứng có màu trắng hơi đục, có lớp màng<br /> mỏng, rất khó để nhìn thấy hạt trứng bằng mắt<br /> thường. Trong buồng trứng chứa các noãn bào<br /> hình đa giác kích thước nhỏ. Giai đoạn này có<br /> nhân lớn, nhân thường có hình tròn và chiếm phần<br /> lớn thể tích tế bào (Hình 1A).<br /> Buồng tinh giai đoạn này có kích thước tăng lên<br /> so với giai đoạn I. Lúc này buồng tinh là hai dải<br /> dẹt mỏng, màu trắng. Giai đoạn này có sự xuất<br /> hiện của tinh bào. Buồng sinh tinh chưa hình<br /> thành (Hình 2A).<br /> <br /> 3.2 Các giai đoạn phát triển buồng trứng,<br /> buồng tinh và hình thái noãn bào<br /> Giai đoạn I: (Giai đoạn chưa phát triển) Buồng<br /> tinh và buồng trứng giai đoạn này là hai sợi mảnh,<br /> <br /> A<br /> <br /> B<br /> <br /> C<br /> <br /> D<br /> <br /> Hình 3: Các giai đoạn của buồng trứng<br /> Ghi chú: A, B, C, D & E lần lượt là buồng trứng các<br /> giai đoạn II, III, IV, V & VI; mũi tên → lần lượt chỉ<br /> trứng ứng với các giai đoạn từ II – V & nang trứng<br /> rỗng. Các giai đoạn buồng trứng được quan sát dưới độ<br /> phóng đại 100 lần.<br /> <br /> E<br /> <br /> 51<br /> <br />