Đặc điểm tâm lý của học sinh THCS và THPT các giải pháp xây dựng môi trường giáo dục an toàn, lành mạnh, thân thiện, phòng chống bạo lực học đường

Chia sẻ: AndromedaShun _AndromedaShun | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:7

Thêm vào BST

Báo xấu

78
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết "Đặc điểm tâm lý của học sinh THCS và THPT các giải pháp xây dựng môi trường giáo dục an toàn, lành mạnh, thân thiện, phòng chống bạo lực học đường" nhằm tìm hiểu về đặc điểm tâm lý của học sinh THCS và THPT và các giải pháp xây dựng môi trường giáo dục an toàn, lành mạnh, thân thiện, phòng chống bạo lực học đường hiện nay. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đặc điểm tâm lý của học sinh THCS và THPT các giải pháp xây dựng môi trường giáo dục an toàn, lành mạnh, thân thiện, phòng chống bạo lực học đường

ĐẶC ĐIỂM TÂM LÝ CỦA HỌC SINH THCS VÀ THPT CÁC GIẢI PHÁP XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG GIÁO DỤC AN TOÀN, LÀNH MẠNH, THÂN THIỆN, PHÒNG CHỐNG BẠO LỰC HỌC ĐƯỜNG TS. Trần Hằng Ly Khoa Giáo dục, Trường Đại học Vinh Tóm tắt: Nghiên cứu này nhằm tìm hiểu về đặc điểm tâm lý của học sinh THCS và THPT và các giải pháp xây dựng môi trường giáo dục an toàn, lành mạnh, thân thiện, phòng chống bạo lực học đường hiện nay. Trên cơ sở chỉ ra các đặc điểm tâm lý của lứa tuổi vị thành niên khiến các em gặp phải những khó khăn tâm lý trong học tập, giao tiếp và hình thành, phát triển nhân cách, nghiên cứu giúp đưa ra thực trạng vấn đề có cơ sở khoa học, góp phần đề xuất những khuyến nghị giúp xây dựng môi trường học đường an toàn, lành mạnh; đồng thời hỗ trợ cho công tác của giáo viên, các nhà tư vấn tâm lý học đường trong việc đưa ra biện pháp khắc phục, giảm thiểu hành vi nguy cơ và nâng cao sức khỏe tinh thần cho học sinh ở trường học. Từ khóa:Tâm lý, học sinh, chất lượng giáo dục 1. Mở đầu Những năm gần đây, vấn đề nâng cao chất lượng công tác tâm lý học đường trong trường học, đặc biệt là xây dựng môi trường giáo dục an toàn, lành mạnh, thân thiện, phòng chống bạo lực học đường đã và đang thu hút nhiều sự quan tâm của toàn xã hội. Môi trường học đường có chất lượng tốt sẽ nâng cao tính gắn kết trong trường học và từ đó góp phần làm giảm các vấn đề về cảm xúc và hành vi ở học sinh (Loukas và cộng sự, 2006). Xây dựng môi trường giáo dụcchất lượng là việc làm quan trọng ở tất cả các cấp học, nhưng nó đặc biệt quan trọng với học sinh ở lứa tuổi học sinh trung học (Blum, 2004). Học sinh trung học là lứa tuổi từ 11 tuổi đến 18 tuổi, kéo dài từ độ tuổi thiếu niên đến đầu thanh niên. Ở độ tuổi thiếu niên, tình cảm bạn bè phát triển mạnh, hoạt động học tập mang tính phân hóa, điển hình hơn. Bước sang tuổi thanh niên, các em chưa được coi là người lớn, tuy nhiên đã phần nào độc lập và có ý thức trách nhiệm.Chính vì vậy, tìm hiểu đặc điểm tâm lý học sinh trên cả đối tượng học sinh THCS và THPT sẽ góp phần tạo nên tính toàn diện của nghiên cứu, làm cơ sở khoa học để đề xuất những khuyến nghị giúp 29
xây dựng môi trường học đường an toàn, lành mạnh,thân thiện,đặc biệt trong bối cảnh giáo dục ở Việt Nam hiện nay. 2. Kết quả nghiên cứu Lứa tuổi học sinh THCS và THPT với những đặc điểm riêng trong sự phát triển tâm sinh lý nên được đánh giá là giai đoạn gặp nhiều khó khăn tâm lý hơn cả (Ngo et al, 2007; Nguyen, 2009; Dang & Hoang, 2009;). Điều đó ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng sức khỏe tâm thần của học sinh nói chung và chất lượng giáo dục đào tạo nói riêng. Trong lứa tuổi này, những khó khăn tâm lý gây ra những cản trở ở mức độ nhất định trong hoạt động, sinh hoạt và trong quan hệ ứng xử xã hội (Vu, 2011). Đặc điểm tâm lý lứa tuổi học sinh THCS Học sinh THCS là lứa tuổi thiếu niên tình từ 11 đến 15 tuổi. Ở giai đoạn này khác sự phát triển của các em được phản ánh bằng các tên gọi khác nhau: thời kì quá độ, tuổi khó khăn, tuổi khủng hoảng, khủng hoảng tuổi dậy thì, tuổi bất trị,… Đây là lứa tuổi, trong thực tế đã được chứng minh là rất thú vị, song cũng liên quan đến nhiều khó khăn cho thầy cô trong nhà trường bởi đặc điểm tâm sinh lý lứa tuổi của nó. Lứa tuổi học sinh THCS là một lứa tuổi đặc biệt, là giai đoạn chuyển tiếp, “các em không còn là trẻ con nữa nhưng vẫn chưa thực sự là người lớn”.Chính sự phát dục và những biến đổi trong sự phát triển thể chất của thiếu niên có ý nghĩa quan trọng với sự xuất hiện những cấu tạo tâm lý mới ở các em. Những biến đổi rõ rệt về mặt giải phẫu - sinh lý đối với thiếu niên làm cho các em trở thành người lớn một cách khách quan và làm nảy sinh trong ý thức các em cảm giác về tính người lớn. Tuổi dậy thì khiến các em cảm thấy mình đã trở thành người lớn một cách khách quan. Cấu tạo tâm lý nhân cách trung tâm của tuổi thiếu niên là sự hình thành tự ý thức, “quan điểm” cái tôi ở mức độ mới, mà đặc trưng của nó là cảm giác làm người lớn: thái độ của thiếu niên đối với bản thân mình như đối với người lớn, ý muốn thể hiện tính “người lớn” với người khác và muốn được mọi người xung quanh thừa nhận như là người lớn.Vì vậy, sự kiểm soát, sự yêu cầu phải phục tùng và phải biết nghe lời, sự phụ thuộc và giám hộ từ phía người lớn đều được thiếu niên bằng mọi cách “thoát ra”, các em cho rằng đã là người lớn, có thể tự đưa ra các quyết định và hành động theo quan điểm của mình; đó chính là những yếu tố dẫn đến nảy sinh khủng hoảng ở tuổi thiếu niên và xuất hiện dưới các hình thức chống đối khác nhau, mà đặc trưng là HVGH. 30
Đối với sự phát triển thể chất của học sinh THCS mà đặc biệt sự mất cân bằng trong hoạt động thần kinh, quá trình hưng phấn mạnh chiếm ưu thế và quá trình ức chế có điều kiện bị suy giảm nên thiếu niên không làm chủ được xúc cảm, không kiềm chế được xúc động mạnh. Sự thay đổi mối tương quan giữa các quá trình hưng phấn và ức chế của hệ thần kinh thường gây nên tính chất mất cân bằng chung, dễ bị kích thích, hiếu động, uể oải theo chu kỳ của thiếu niên. Bởi vậy, thiếu niên dễ nổi nóng, hay có phản ứng vô cớ, dễ bị kích động, mất bình tĩnh. Do ảnh hưởng của các tác động này mà ở các em thường xảy ra tình trạng bị ức chế ngược lại, xảy ra tình trạng bị kích động mạnh. Thiếu niên bị ức chế, uể oải và thờ ơ, lơ đễnh, tản mạn, một số khác trở nên cáu kính, mất bình tĩnh, vi phạm kỷ luật, đôi khi mắc phải hành vi không thuộc về bản chất. Ngay trong sự phát triển của hệ thống tim mạch, ta cũng thấy có sự không cân đối, sự bắt đầu hoạt động mạnh mẽ của các tuyến nội tiết (đặc biệt là tuyến giáp trạng) thường dẫn đến một số rối loạn nhưng chóng qua trong hoạt động của hệ thần kinh. Có thể thấy các em dễ xúc động, dễ bực tức, dễ nổi khùng, điều đó có thể bộc lộ bằng những phản ứng gay gắt và mạnh như những cơn xúc động. Thiếu niên chịu tác động từ môi trường và không thể kiềm chế cảm xúc sẽ dẫn đến thực hiện các hành vi bạo lực. Ở lứa tuổi này, nhận thức của các em chưa thực sự sâu sắc. Mặc dù tình cảm của thiếu niên giai đoạn này cũng sâu sắc và phức tạp hơn lứa tuổi nhi đồng nhưng các em rất dễ xúc động, biểu lộ tình cảm một cách dễ dàng, tình cảm dễ chuyển hoá và mang tính chất bồng bột hăng say. Đặc điểm này cho thấy, khả năng kiểm soát bản thân ở lứa tuổi này là khá kém, các em dễ dàng bị kích động, khó kiềm chế bản thân và tạo điều kiện để hành vi bạo lực dễ dàng bộc lộ. Tình bạn có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với đời sống và sự phát triển nhân cách của các em. Chính vị trí bình đẳng trong giao tiếp bạn bè vô cùng phù hợp với cảm giác trưởng thành của lứa tuổi này. Cũng vì đây là mối quan hệ quan trọng nên nếu bị phá vỡ, các em dễ có cảm giác nặng nề, bi kịch. Chính vì thế, nhiều em đã cảm thấy tuyệt vọng và tìm đến những sự giải thoát tiêu cực, gây ra nhiều hậu quả đau lòng. Đặc điểm tâm lý lứa tuổi học sinh THPT Lứa tuổi học sinh THPT hay còn gọi là tuổi thanh niên mới lớn được giới hạn trong độ tuổi sinh học từ 15 - 18 tuổi, tương ứng với giai đoạn cấp THPT ở nước ta. Thanh niên trong giai đoạn này có những đặc điểm tâm lý sau: 31
Về thể chất, sau giai đoạn dậy thì kết thúc, sự phát triển thể chất của thanh niên mới lớn gần đạt tới sự trưởng thành và hoàn thiện, cả về cơ thể, giải phẫu và sinh lí. Đây là giai đoạn cá nhân đạt tới sự sung mãn nhất trong cuộc đời về phương diện thể chất. Nhiều thanh niên 16 - 18 tuổi đã đạt được đỉnh cao trong các môn thể thao, nghệ thuật. Về phương diện xã hội, 18 tuổi, thanh niên đã có quyền công dân, quyền bầu cử và 20 tuổi đã có quyền ứng cử vào các chức vụ của cơ quan nhà nước. Những thanh niên không tiếp tục học THPT, chuyển sang học nghề hoặc lao động sản xuất đã thực sự tự lập về kinh tế. So với tuổi học sinh THCS họ đã có vị thế xã hội ổn định và bước vào guồng máy sản xuất xã hội. Tuy nhiên, đa số thanh niên tiếp tục học THPT, vì vậy, họ vẫn là người phụ thuộc về kinh tế và lao động. Đối với lực lượng thanh niên này, học tập có tính hướng nghiệp, hoạt động xã hội, giao tiếp xã hội và sự tương tác với các phương tiện thông tin đa dạng, đa chiều là tấc nhân quan trọng trong quá trình phát triển. Đặc trưng cơ bản về tâm lí nhân cách của thanh niên THPT là sự trưởng thành và dần đi vào thế ổn định về tâm lí và nhân cách, được biểu hiện qua sự trưởng thành của ý thức, tự ý thức, ý thức và trách nhiệm công dân; qua sự phát triển các năng lực đa dạng, phát triển tình cảm cao cấp, tình bạn, tình yêu và trong quan hệ xã hội. Nhìn chung, thanh niên học THPT, cả thể chất, giải phẫu, sinh lí và tâm lí, nhân cách đều phát triển theo hướng ổn định dần và đạt đến độ trưởng thành sau 18 tuổi. Tuy vậy, trong quá trình phát triển, thanh niên THPT cũng gặp không ít khó khăn, cần có sự trợ giúp của nhà tư vấn. Những yếu tố ảnh hưởng đến tâm lý lứa tuổi học sinh THCS và THPT Sự phát triển tâm lý phụ thuộc vào yếu tố môi trường. Mỗi cá nhân muốn tồn tại và phát triển bao giờ cũng cần có một yếu tố hiện thực với nhiều lực tác động trực tiếp và gián tiếp. Tác động xã hội của xã hội tới đời sống tâm lý của học sinh THCS và THPT có thể xem xét dưới các khía cạnh sau đây: Yếu tố gia đình: Đây là môi trường đầu tiên tác động và hình thành nên nhân cách con người. Phương cách giáo dục của gia đình, mối quan hệ gắn kết giữa cha mẹ là rất quan trọng trong việc hình thành tính cách cá nhân đứa trẻ. Hành vi của học sinh cần phải được nhìn như là kết quả của một tiến trình giáo dục trước đó và cách con người hành động trong hiện tại là sự phản ánh kết quả của những gì đã được truyền dạy từ rất lâu trước đó chứ không phải là một sự thay đổi tính cách trong nhất thời. 32
Yếu tố nhóm bạn: Hoạt động chủ đạo của học sinh lứa tuổi trung học là học tập và quan hệ bạn bè. Chính vì thế, bạn bè là yếu tố chính ảnh hưởng tới sự hình thành và phát triển nhân cách của mỗi người. Bạn bè ngang hàng giúp phát triển những kĩ năng xã hội và cách cư xử với những người xung quanh. Trong quá trình tương tác với bạn bè, hành vi của học sinh được tiếp nhận và phản ứng lại thông qua cảm nhận của bạn, nhờ quan sát các phản ứng đáp lại của bạn, học sinh nhận ra hiệu quả tác động của mình từ đó mà tăng cường hoặc giảm thiểu hành vi ấy. Nhà trường: Đặc biệt nhà trường giữ một vai trò quan trọng đối với sự hình thành và phát triển nhân cách của mỗi người. Vai trò và chức năng của nhà trường: thiết chế xã hội có chức năng đặc thù hóa cá nhân vì vậy có nhiệm vụ xác định mục tiêu phát triển cả đời của cá nhân. Bản chất của sự tự kiểm soát là điều chỉnh hành vi cá nhân sao cho phù hợp với yêu cầu xã hội. Môi trường nhà trường là tiền đề tốt cho sự phát triển nhân cách của học sinh, ngăn chặn được những yếu tố ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển của học sinh. Ngoài ra, truyền hình, máy tính và các phương tiện truyền thông cũng ảnh hưởng vô cùng lớn đến sự phát triển cá nhân của cá nhân. Đặc biệt, sự phát triển của mạng xã hội (Facebook, Twitter, My Space,...) ngoài việc cung cấp một kênh thông tin đa dạng, phong phú tuy nhiên không có tính chọn lọc. Nó đóng vai trò là môi trường trung gian để học sinh có thể bộc lộ những tâm tư, tình cảm của mình. Các giải pháp xây dựng môi trường giáo dục an toàn, lành mạnh, thân thiện, phòng chống bạo lực học đường trên địa bàn tỉnh Nghệ An Trên cơ sở tìm hiểu các đặc điểm tâm lý lứa tuổi học sinh THCS và THPT cũng như các yếu tố ảnh hưởng đến tâm lý lứa tuổi này, chúng tôi có một số đề xuất đối để xây dựng xây dựng môi trường giáo dục an toàn, lành mạnh, thân thiện, phòng chống bạo lực học đường. Đối với Sở Giáo dục và Đào tạo Tỉnh Nghệ An: Sở Giáo dục và Đào tạo Tỉnh Nghệ An cần nghiên cứu để đưa chương trình tư vấn học đường chính thức vào trong những hoạt động của nhà trường phổ thông, quy định về sự phối hợp và những vấn đề liên quan giữa nhà trường, giáo viên, phụ huynh, học sinh với cán bộ tư vấn (hoặc giáo viên kiêm nhiệm). Đồng thời cũng triển khai các hoạt động nhằm giới thiệu tính cần thiết và giá trị của tư vấn học đường đến học sinh, phụ huynh và giáo viên, để khi học sinh gặp những vấn đề khó khăn, cán bộ tư vấn học đường có thể tiếp cận được nhanh 33
nhất và qua đó có thể hỗ trợ kịp thời. Phối hợp với đài truyền hình Nghệ An, các cơ quan báo chí, sử dụng kênh truyền hình địa phương như một phát ngôn chính thống, tiến hành giảng dạy tiết học kĩ năng sống thông qua sóng truyền hình. Triển khai những chuyên mục lắng nghe tâm sự và đưa ra tư vấn cho học sinh trên cơ sở của tư vấn tâm lý. Tổ chức những chương trình tập huấn cho giáo viên và nhân viên trong nhà trường, phụ huynh nâng cao nhận thức về vấn đề sức khỏe tinh thần của học sinh. Tạo điều kiện cho các giáo viên làm kiêm nhiệm công tác tâm lý học đường được học tập, bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn. Đối với các trường THCS và THPT trên địa bàn tỉnh Nghệ An Nhà trường cần đưa nội dung kĩ năng sống và kĩ năng xã hội vào trong chương trình ngoại khóa để giảng dạy. Chú ý triển khai những hoạt động giúp tăng sự thân thiện, đoàn kết giữa học sinh với học sinh. Giáo viên có thể tổ chức những buổi sinh hoạt với mục đích lắng nghe những chia sẻ, tâm sự của học sinh, hướng dẫn học sinh tự chủ động rèn luyện, nâng cao khả năng tự kiểm soát từ những việc đơn giản nhất như kiềm chế sự tức giận, giảm thiểu suy nghĩ tiêu cực trong cuộc sống hằng ngày. Đối với phụ huynh, gia đình học sinh: Phụ huynh cần nhận biết và hạn chế tác động tiêu cực của các yếu tố nuôi dạy trong gia đình, cách ứng xử giữa con cái, việc chơi game bạo lực đối với sự hình thành và phát triển nhân cách của trẻ. Trong gia đình, cha mẹ, anh chị lớn cần lắng nghe, tâm sự, làm bạn với con em mình để trẻ có thể giãi bày, sẻ chia, giảm thiểu suy nghĩ tiêu cực. Gia đình nên giữ mối tương tác mật thiết với nhà trường, tạo dựng môi trường hợp tác. Đối với bản thân học sinh: Mỗi cá nhân cần phải ý thức tự tu dưỡng, nâng cao nhận thức về bản thân để học tập, rèn luyện và phát triển tốt. Khi có vấn đề về tâm lý, học sinh nên chủ động sẻ chia, nhờ sự giúp đỡ, tư vấn từ cha mẹ và từ thầy cô. Kết luận Trong những năm gần đây, học sinh lứa tuổi THCS và THPT đang gặp phải các vấn đề về sức khỏe tâm lý chiếm tỉ lệ khá cao. Các nghiên cứu trong nước và quốc tế đã chỉ ra rằng, một trong những yếu tố tác động đến sức khỏe tinh thần của học sinh làmôi trường học đườngnơi các em đang theo học. Xây dựng môi trường giáo dục an toàn, lành mạnh, thân thiện, phòng chống bạo lực 34
học đường là một trong những nhiệm vụ quan trọng hiện nay, góp phầnnâng cao chất lượng giáo dục, làm giảm khả năng thanh thiếu niên tham gia vào các hành vi gây tổn thương sức khỏe. Nghiên cứu về đặc điểm tâm lý của học sinh trung học cơ sở và trung học phổ thông góp phần cập nhật tình hình các vấn đề sức khỏe tâm lý của học sinh, từ đó định hướng công tác hỗ trợ tâm lý học đường cho các nhà trường phổ thông trên địa bàn trong bối cảnh hiện nay. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Vũ Ngọc Hà (20011), Khó khăn tâm lí của học sinh đầu lớp 1. NXB từ điển bách khoa. 2. Ngô Thanh Hồi và cộng sự(2007). Nghiên cứu khảo sát dịch tễ phát hiện các vấn đề sức khoẻ tâm thần của học sinh tiểu học & THCS thành phố Hà Nội. Kỷ yếu hội thảo “Can thiệp và phòng ngừa trên cơ sở khoa học các vấn đề sức khỏe tâm thần trẻ em ở Việt Nam”. Trường Đại học Giáo dục - Đại học Quốc gia Hà Nội. 3. Nguyễn Hồi Loan (2009). Rối nhiễu tâm lý của trẻ em vị thành niên các trường trung học phổ thông trên địa bàn Hà Nội. Kỷ yếu Hội thảo khoa học quốc tế về Tâm lý học đường lần I - Nhu cầu, định hướng và đào tạo Tâm lý học đường tại Việt Nam. Viện Tâm lý học. Tr. 95 - 99. 4. Đặng Hoàng Minh, Bahr Weirss, Nguyễn Cao Minh (2013). Sức khỏe tâm thần trẻ em Việt Nam: Thực trạng và các yếu tố nguy cơ. Đề tài nghiên cứu thuộc dự án R21 TW008435 của Viện Sức khoẻ Hoa Kỳ, do đại học Vanderbilt, Hoa kỳ và trung tâm CRISP, trường Đại học giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội thực hiện. 5. Đặng Hoàng Minh, Hoàng Cẩm Tú (2009). Thực trạng sức khỏe tâm thần ở học sinh THCS ở Hà Nội và nhu cầu tham vấn sức khỏe tâm thần học đường. Tạp chí Khoa học Xã hội và Nhân văn. Tập 25. Số 1. Tr. 106 - 112. 6. Trần Thị Lệ Thu, Nguyễn Thị Nhân Ái, (2019). Sức khoẻ tâm lý của học sinh trung học cơ sở và trung học phổ thông tại Hà Nội. Tạp chí khoa học, trường Đại học Sư phạm Hà Nội. Volume 64, Issue1, 2019. 91- 98. 35