Đánh giá khả năng vỡ nợ của doanh nghiệp vừa và nhỏ trong quan hệ tín dụng ngân hàng

Đánh giá khả năng . . .<br /> <br /> ĐÁNH GIÁ KHẢ NĂNG VỠ NỢ CỦA DOANH NGHIỆP VỪA<br /> VÀ NHỎ TRONG QUAN HỆ TÍN DỤNG NGÂN HÀNG<br /> Bùi Kim Yến*, Nguyễn Thị Thanh Hoài **<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> <br /> Mục tiêu của nghiên cứu này nhằm đánh giá khả năng vỡ nợ của các DNVVN khi họ là<br /> những con nợ của NHTM. Nhằm giúp các NHTM ngăn ngừa được rủi ro tín dụng, tác giả sử dụng<br /> mô hình Logistic để xác định những nhân tố gây nên khả năng vỡ nợ của các DNVVN.<br /> Từ khoá: doanh nghiệp vừa và nhỏ (DNVVN); ngân hàng thương mại (NHTM); rủi ro<br /> tín dụng; khả năng vỡ nợ .<br /> <br /> EVALUATION OF DEFAULT ABILITY OF SME IN THE CREDIT<br /> RELATIONSHIP WITH COMMERCIAL BANKS<br /> ABSTRACT<br /> This research aims to evaluate the default ability of Small and Medium Enterprises when<br /> they are the borrowers of loans of commercial banks. In order helping commercial banks prevent<br /> credit risks, we use the Logistic model to determine the factors that cause the default ability of SME.<br /> Key words: Small and Medium Enterprises (SME), commercial banks, credit risk,<br /> default ability .<br /> <br /> 1. Đặt vấn đề<br /> Thông qua phân tích thực trạng tín dụng ngân hàng (TDNH) đối với doanh nghiệp vừa và<br /> nhỏ (DNVVN) ở Việt Nam thời gian qua để thấy được khả năng tiếp cận vốn vay và khả năng<br /> trả nợ của các doanh nghiệp (DN). Ứng dụng mô hình logistic để định lượng khả năng có thể<br /> trả được nợ hoặc khả năng vỡ nợ của các DN này. Để từ đó có những giải pháp thích hợp cho<br /> cả phía DN và NHTM trong quan hệ TD hạn chế đến mức thấp nhất rủi ro tín dụng (RRTD) đối<br /> với DNVVN.<br /> Với thực trạng là số lượng DNVVN ở Việt Nam chiếm khoảng hơn 90% tổng số lượng<br /> các DN nhưng qui mô vốn thì rất nhỏ. DNVVN chủ yếu ở khu vực kinh tế tư nhân có những<br /> đóng góp đáng kể cho nền kinh tế xã hội như đóng góp vào ngân sách Nhà nước, giải quyết<br /> nạn thất nghiệp ... Tuy nhiên trong những năm gần đây, do tác động của khủng hoảng kinh tế<br /> tài chính, suy thoái kinh tế thế giới cùng với những yếu kém vốn có của nền kinh tế nước ta đã<br /> ảnh hưởng lớn đến sự phát triển của nền kinh tế, đến hoạt động sản xuất kinh doanh của các<br /> doanh nghiệp nói chung và DNVVN nói riêng. Theo báo cáo của Phòng Thương mại và Công<br /> *<br /> <br /> PGS.TS. GV. Trường Đại học Kinh tế thành phố Hồ Chí Minh<br /> <br /> **<br /> <br /> ThS. Ngân hàng Công thương Việt Nam<br /> <br /> 15<br /> <br /> Tạp chí Kinh tế - Kỹ thuật<br /> <br /> nghiệp Việt Nam (VCCI), năm 2002 nước ta<br /> có 63.000 doanh nghiệp thì từ khi có Luật<br /> doanh nghiệp đến nay tăng lên 694.000 doanh<br /> nghiệp, nhưng tính đến ngày 31/12/2012 chỉ<br /> còn 312.600. Theo số liệu của tổng cục thống<br /> kê, ước tính năm 2013 tổng số doanh nghiệp<br /> đăng ký thành lập mới là 76.955 doanh<br /> nghiệp, tăng 10,1% so với năm 2012, trong<br /> khi số doanh nghiệp gặp khó khăn phải giải<br /> thể hoặc ngừng hoạt động năm nay là 60.737<br /> doanh nghiệp, tăng 11,9% so với năm trước.<br /> Đánh giá thực trạng đó đối với DNVVN<br /> có nhiều nguyên nhân từ nhiều khía cạnh, góc<br /> độ khác nhau, song số liệu về doanh nghiệp<br /> giải thể, phá sản đã phản ánh mức độ khó<br /> khăn, thách thức trong điều kiện hiện nay.<br /> Một trong những nguyên nhân quan trọng<br /> dẫn đến tình trạng khó khăn của doanh nghiệp<br /> đó là khả năng tiếp cận nguồn vốn. Mặc dù<br /> nhu cầu về vốn của các DNVVN là rất lớn,<br /> do DNVVN chiếm hơn 97% tổng số doanh<br /> nghiệp của nước ta; trong khi nguồn cung<br /> về vốn của các ngân hàng là rất lớn do mức<br /> tăng trưởng tín dụng liên tục giảm trong vài<br /> năm trở lại đây. Các ngân hàng hiện đang<br /> rất muốn tăng trưởng tín dụng cũng như các<br /> DNVVN hiện đang rất cần vốn; câu hỏi đặt<br /> ra là tại sao chỉ có khoảng 32% DNVVN tiếp<br /> cận được vốn vay ngân hàng thường xuyên,<br /> khoảng 35% phản ánh khó tiếp cận, còn lại<br /> 33% không thể tiếp cận được vốn ngân hàng.<br /> Do đó, rất cần phải có những nghiên<br /> cứu tìm ra nguyên nhân của vấn đề tại sao<br /> DNVVN ở Việt Nam khó tiếp cận nguồn vốn<br /> ngân hàng. Câu trả lời từ phía ngân hàng đó là<br /> vì khu vực này ngoài việc không đủ điều kiện<br /> vay vốn ngân hàng thì đối với những DN từng<br /> vay vốn ngân hàng thì khả năng vỡ nợ rất lớn.<br /> Bài viết Đánh giá khả năng vỡ nợ của<br /> doanh nghiệp vừa và nhỏ trong quan hệ tín<br /> <br /> dụng ngân hàng nhằm cải thiện mối quan hệ<br /> TDNH giữa NHTM và DNVVN để nâng cao<br /> hiệu quả của việc cho vay và đi vay.<br /> 2. Cơ sở lý luận về tín dụng ngân hàng<br /> đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ<br /> 2.1. Vai trò của TDNH đối với DNVVN<br /> + Tín dụng ngân hàng góp phần nâng cao<br /> hiệu quả sử dụng vốn của các DNVVN.<br /> Khi sử dụng vốn vay ngân hàng, các doanh<br /> nghiệp phải tuân thủ hợp đồng tín dụng, đảm<br /> bảo hoàn trả gốc, lãi đúng hạn. Để vay được<br /> vốn của ngân hàng, các doanh nghiệp phải có<br /> phương án kinh doanh khả thi. Ngoài ra, trong<br /> quá trình cho vay, ngân hàng thực hiện kiểm<br /> soát trước, trong và sau khi giải ngân, do vậy<br /> các doanh nghiệp phải sử dụng vốn vay đúng<br /> mục đích.<br /> + Tín dụng ngân hàng giúp nâng cao khả<br /> năng cạnh tranh của các DNVVN trong nền<br /> kinh tế thị trường.<br /> Nền kinh tế thị trường đòi hỏi các doanh<br /> nghiệp luôn phải cải tiến kỹ thuật, thay đổi<br /> mẫu mã mặt hàng, đổi mới công nghệ máy<br /> móc thiết bị hiện đại để có thể đứng vững và<br /> phát triển. Tuy nhiên, các DNVVN không thể<br /> đảm bảo đủ vốn cho nhu cầu sản xuất kinh<br /> doanh. Vốn vay từ ngân hàng sẽ tạo điều kiện<br /> cho các doanh nghiệp kịp thời đầu tư xây<br /> dựng cơ bản, mua sắm máy móc thiết bị, cải<br /> tiến phương thức kinh doanh.<br /> + Tín dụng ngân hàng giúp các DNVVN<br /> tiếp cận với nguồn hàng hóa từ nước ngoài,<br /> máy móc thiết bị hiện đại trên thế giới. Thông<br /> qua tài trợ thương mại của ngân hàng như bảo<br /> lãnh cho các doanh nghiệp mua thiết bị, thanh<br /> toán LC trả chậm, nhờ thu… quan hệ quốc tế<br /> của các doanh nghiệp được mở rộng, đặc biệt<br /> tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp<br /> trong lĩnh vực xuất nhập khẩu.<br /> 2.2. Rủi ro tín dụng<br /> 16<br /> <br /> Đánh giá khả năng . . .<br /> <br /> Về phía DN đi vay, khi xảy ra khả năng vỡ<br /> nợ có nghĩa là không có khả năng thanh toán<br /> tiền lãi hoặc vốn gốc vào đúng kỳ hạn định.<br /> Về phía NH cho vay, tình trạng vỡ nợ của DN<br /> đi vay là nguyên nhân chính và chủ yếu gây<br /> RRTD cho NH.<br /> Theo Worldbank, RRTD là nguy cơ mà<br /> người đi vay không thể chi trả tiền lãi, hoặc<br /> hoàn trả vốn gốc so với thời hạn đã ấn định<br /> trong hợp đồng tín dụng.<br /> RRTD được Ngân hàng nhà nước quy<br /> định thông qua định nghĩa về RRTD tại Thông<br /> tư 02/2013/TT- NHNN ngày 21/01/2013:<br /> “RRTD trong hoạt động ngân hàng là tổn thất<br /> có khả năng xảy ra đối với nợ của tổ chức<br /> tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài do<br /> khách hàng không thực hiện hoặc không có<br /> khả năng thực hiện một phần hoặc toàn bộ<br /> nghĩa vụ của mình cam kết”.<br /> 3. Nguyên nhân dẫn đến khả năng vỡ<br /> nợ của các DNVVN tại Việt Nam<br /> + Nguyên nhân khách quan:<br /> Theo Tổng cục Thống kê, số doanh nghiệp<br /> phải giải thể hoặc ngừng hoạt động năm 2013<br /> là 60.737 doanh nghiệp, tăng 11,9% so với<br /> năm 2012. Nguyên nhân là do tình hình kinh<br /> tế thế giới năm 2013 vẫn còn nhiều bất ổn,<br /> gây ảnh hưởng không nhỏ đến hoạt động của<br /> các doanh nghiệp nước ta. Đặc biệt đối với<br /> các doanh nghiệp hoạt động trong các lĩnh<br /> vực xuất khẩu.<br /> Mặt khác, tình hình kinh tế trong nước gặp<br /> nhiều khó khăn, ảnh hưởng đến thu nhập của<br /> người lao động, do đó sức mua của các mặt<br /> hàng giảm sút, gây khó khăn cho các doanh<br /> nghiệp sản xuất trong nước.<br /> Sự bất ổn trên thị trường tài chính, ngân<br /> hàng: biến động về tỷ giá và lãi suất ngoại tệ.<br /> Cùng lúc đó lãi suất tăng cao đã khiến cho các<br /> doanh nghiệp Việt Nam rơi vào tình trạng thiếu<br /> <br /> vốn, kinh doanh thua lỗ, không có khả năng chi<br /> trả lãi, đây là một trong những nguyên nhân<br /> dẫn đến chất lượng nợ xấu tăng cao.<br /> + Nguyên nhân từ phía doanh nghiệp<br /> Khách hàng thiếu thiện chí trả nợ: khi xảy<br /> ra nợ quá hạn, một số khách hàng không hợp<br /> tác với ngân hàng trong việc thu hồi nợ; thiếu<br /> hợp tác với ngân hàng trong việc xử lý tài sản<br /> dẫn đến việc thu hồi nợ tốn nhiều thời gian và<br /> công sức, thậm chí không thu hồi được.<br /> Khách hàng sử dụng vốn sai mục đích:<br /> DNVVN có xu hướng sử dụng vốn sai mục<br /> đích để đầu tư vào các dự án có mức độ rủi ro<br /> cao để tìm kiếm tỷ suất lợi nhuận cao hơn so<br /> với phương án kinh doanh ban đầu như khách<br /> hàng dùng vốn vay kinh doanh thông thường<br /> để đầu tư vào chứng khoán, bất động sản, vay<br /> bổ sung vốn lưu động nhưng lại đầu tư trung<br /> dài hạn; hoặc đầu tư thêm vào các lĩnh vực<br /> mới ngoài khả năng quản lý của khách hàng,<br /> việc thiếu kinh nghiệm trong lĩnh vực kinh<br /> doanh mới ảnh hưởng xấu đến khả năng trả<br /> nợ đúng hạn, thậm chí có nguy cơ không trả<br /> được nợ.<br /> Năng lực tài chính yếu kém, thiếu minh<br /> bạch: DNVVN thường có vốn tự có nhỏ, tỷ<br /> nợ/vốn chủ sở hữu cao. Hoạt động kinh doanh<br /> của các DNVVN chủ yếu dựa vào nguồn vốn<br /> vay của ngân hàng. Do đó, khi chịu bất kỳ tác<br /> động xấu nào ảnh hưởng đến hoạt động kinh<br /> doanh của DNVVN sẽ dẫn đến thua lỗ, không<br /> trả được nợ ngân hàng.<br /> Báo cáo tài chính không minh bạch, hệ<br /> thống thông tin kế toán không đầy đủ, thiếu độ<br /> tin cậy ảnh hưởng. Do đó, khi nhân viên ngân<br /> hàng phân tích tình hình tài chính của doanh<br /> nghiệp dựa trên số liệu do doanh nghiệp cung<br /> cấp thường thiếu tính thực tế làm ảnh hưởng<br /> xấu đến quyết định tín dụng, tiềm ẩn nguy cơ<br /> RRTD cao.<br /> 17<br /> <br /> Tạp chí Kinh tế - Kỹ thuật<br /> <br /> 4. Phương pháp nghiên cứu<br /> 4.1. Mô hình nghiên cứu<br /> + Mô hình đánh giá khả năng vỡ nợ của<br /> các DNVVN<br /> Mô hình hồi quy Logistic nghiên cứu sự<br /> phụ thuộc của một biến nhị phân vào các biến<br /> độc lập khác. Nghiên cứu này sẽ vận dụng mô<br /> hình Logistic để dự đoán xác xuất trả được nợ<br /> của doanh nghiệp dựa vào thông tin các biến<br /> độc lập được đưa vào mô hình.<br /> <br /> 4.1.1. Các biến nghiên cứu<br /> + Biến phụ thuộc<br /> Mô hình nghiên cứu đo lường xác suất vỡ<br /> nợ của DNVVN, do đó biến phụ thuộc trong<br /> nghiên cứu này là xác xuất trả được nợ của<br /> doanh nghiệp.<br /> Trong đó, Y là biến nhị phân:<br /> Y=0: nếu không trả được nợ (có rủi ro tín<br /> dụng)<br /> Y=1: nếu trả được nợ (không có rủi ro tín<br /> dụng)<br /> Theo Basel II, doanh nghiệp có RRTD khi<br /> xuất hiện ít nhất một trong các dấu hiệu sau:<br /> - Không có khả năng thực hiện nghĩa vụ<br /> tín dụng với đối tác<br /> - Vốn lưu động ròng < 0<br /> - Giá thị trường của doanh nghiệp < Tổng<br /> nợ phải trả<br /> <br /> Bảng 4.1: Cấu trúc dữ liệu của mô hình<br /> <br /> Biến<br /> <br /> Loại<br /> <br /> Phụ thuộc<br /> <br /> Nhị phân<br /> <br /> Độc lập<br /> <br /> Lệ thuộc hoặc rời rạc<br /> <br /> Phương trình:<br /> log