Đánh giá mối liên quan giữa nồng độ ferritin huyết thanh với thực trạng kiểm soát glucose máu lúc đói, HbA1c ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2

T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 2-2017<br /> <br /> ĐÁNH GIÁ MỐI LIÊN QUAN GIỮA NỒNG ĐỘ FERRITIN HUYẾT THANH<br /> VỚI THỰC TRẠNG KIỂM SOÁT GLUCOSE MÁU LÚC ĐÓI,<br /> HbA1c Ở BỆNH NHÂN ĐÁI THÁO ĐƯỜNG TÝP 2<br /> Phan Thị Hoài Trang*; Đoàn Văn Đệ**<br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: nhận xét thực trạng kiểm soát đường máu lúc đói và HbA1c và đánh giá mối liên<br /> quan giữa nồng độ ferritin huyết thanh và tình trạng kiểm soát đường máu lúc đói và HbA1c ở<br /> bệnh nhân (BN) đái tháo đường (ĐTĐ) týp 2. Đối tượng và phương pháp: nghiên cứu mô tả cắt<br /> ngang, 74 BN được chẩn đoán ĐTĐ týp 2 tại Bệnh viện Quân Y 103, được khám, xét nghiệm<br /> lâm sàng và định lượng ferritin huyết thanh. Kết quả và kết luận: nồng độ glucose máu và<br /> HbA1c trung bình lần lượt là 9,79 ± 4,21 mmol/l và 8,8 ± 2,31 (%) với 71,62 % BN kiểm soát<br /> kém. Tỷ lệ BN có mức HbA1c kiểm soát kém 72,97%. Có tương quan thuận, có ý nghĩa thống<br /> kê giữa nồng độ ferritin huyết thanh với nồng độ glucose máu lúc đói (r = 0.293, p < 0,05).<br /> Có tương quan thuận, có ý nghĩa thống kê giữa nồng độ ferritin huyết thanh với nồng độ HbA1c<br /> (r = 0,407, p < 0,01).<br /> * Từ khóa: Đái tháo đường týp 2; Nồng độ ferritin huyết thanh; HbA1c; Nồng độ glucose máu<br /> lúc đói.<br /> <br /> Correlation between Serum Ferritin Level and Fassting Plasma<br /> Glucose, HbA1c in Type 2 Diabetic Patients<br /> Summary<br /> Objectives: To assess control of fasting blood glucose and HbA1c and investigate the<br /> correlation between serum ferritin and HbA1c level in patients with type 2 diabetes mellitus (T2DM).<br /> Subjects and methods: A cross - sectional descriptive study was conducted on 74 patients with<br /> T2DM at 103 Hospital. Clinical examinations and serum ferritin were performed in all patients.<br /> Results and conclusions: Mean fasting blood glucose and HbA1c level in type 2 diabetic patients<br /> were 9.79 ± 4.21 mmol/l and 8.8 ± 2.31 %, respectively with 71.62% poorly control of fasting<br /> blood glucose and 72.97% poorly control of HbA1c. There was a positive correlation between<br /> increased serum ferritin and poor glycemic control, reflected by higher HbA1c and fasting blood<br /> glucose level in T2DM.<br /> * Key words: Type 2 diabetes mellitus; Serum ferritin level; HbA1c; Fasting blood glucose.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> <br /> Ngoài việc tham gia vào cấu tạo hemoglobin,<br /> <br /> Sắt là nguyên tố vi lượng cần thiết cho<br /> hoạt động của tất cả tế bào trong cơ thể.<br /> <br /> myoglobin; sắt còn là một tiền chất oxy<br /> hóa, xúc tác cho các phản ứng của tế bào,<br /> <br /> * Học viện Quân y<br /> ** Bệnh viện Quân y 103<br /> Người phản hồi (Corresponding): Phan Thị Hoài Trang (nguyenduycuong2004@gmail.com)<br /> Ngày nhận bài: 29/11/2016; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 04/01/2017<br /> Ngày bài báo được đăng: 17/01/2017<br /> <br /> 63<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 2-2017<br /> làm sản sinh các gốc oxy hóa tự do có<br /> oxy (ROS: reactive oxygen species) có thể<br /> gây phá hủy màng sinh học của tế bào<br /> cũng như nhân tế bào [7]. Nhiều nghiên<br /> cứu đã chỉ ra, quá tải sắt trong cơ thể gây<br /> ra stress oxy hóa (phản ánh bằng tăng<br /> nồng độ ferritin huyết thanh), có thể dẫn<br /> đến tình trạng kháng insulin, cũng như<br /> suy giảm chức năng tế bào β trong quần<br /> thể. Ngoài ra, ferritin huyết thanh được đề<br /> xuất như một thành phần của hội chứng<br /> kháng insulin và là yếu tố nguy cơ của<br /> ĐTĐ týp 2 [3]. Tuy nhiên, ở BN ĐTĐ týp 2,<br /> mối liên quan giữa ferritin huyết thanh và<br /> tình trạng kiểm soát ĐTĐ chưa được đề<br /> cập nhiều. Chúng tôi tiến hành nghiên<br /> cứu này với mục đích: Nhận xét thực<br /> trạng kiểm soát đường máu lúc đói và<br /> HbA1c và đánh giá mối liên quan giữa<br /> nồng độ ferritin huyết thanh và tình trạng<br /> kiểm soát đường máu lúc đói và HbA1c ở<br /> BN ĐTĐ týp 2.<br /> ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tượng nghiên cứu:<br /> 74 BN được chẩn đoán ĐTĐ týp 2 tại<br /> Bệnh viện Quân Y 103.<br /> * Tiêu chuẩn lựa chọn BN: BN > 30 tuổi,<br /> được chẩn đoán ĐTĐ týp 2 có hoặc không<br /> có các biến chứng mạn tính (loại trừ BN<br /> có suy thận mạn tính và thiếu máu).<br /> * Tiêu chuẩn loại trừ: BN thiếu máu,<br /> mắc các bệnh mạn tính: suy thận mạn,<br /> bệnh gan mạn tính, bao gồm người<br /> nhiễm vi rút viêm gan B, C, bệnh phổi tắc<br /> nghẽn mạn tính, đang trong tình trạng<br /> viêm cấp hoặc mạn tính, các bệnh lý hệ<br /> thống như viêm khớp dạng thấp, bệnh lý<br /> ác tính, đang sử dụng các thuốc thải sắt:<br /> deferoxamine, deferiprone, deferaxirox…<br /> 64<br /> <br /> hoặc các biện pháp thải sắt khác, phụ nữ<br /> có thai, hoặc BN mắc các ĐTĐ khác: ĐTĐ<br /> týp 1, ĐTĐ thứ phát, hội chứng Turner,<br /> hội chứng Kleinfelter…<br /> 2. Phương pháp nghiên cứu: nghiên<br /> cứu tiến cứu, mô tả cắt ngang.<br /> * Thu thập số liệu: BN được chẩn đoán<br /> ĐTĐ týp 2 điều trị tại Khoa Khớp - Nội tiết<br /> và Khoa Tim mạch, Bệnh viện Quân y<br /> 103. Đối tượng nghiên cứu có mẫu bệnh<br /> án riêng. Các xét nghiệm cận lâm sàng<br /> được tiến hành tại Khoa Sinh hóa, Bệnh<br /> viện Quân y 103 (đường huyết, HbA1c…).<br /> Định lượng ferritin huyết thanh (µg/l) được<br /> bằng phương pháp điện hóa phát quang,<br /> sử dụng kít xét nghiệm trên máy phân tích<br /> miễn dịch tự động BECKMAN COULTER<br /> (Hãng Olympus). Giá trị bình thường của<br /> ferritin (theo tiêu chuẩn của kít Olympus<br /> tại Labo Sinh hóa, Bệnh viện Quân y 103):<br /> 10 - 300 µg/l.<br /> Phân tích và xử lý số liệu bằng phần<br /> mềm SPSS 21.0.<br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN<br /> 1. Thực trạng kiểm soát đường máu<br /> lúc đói và HbA1c ở BN ĐTĐ týp 2.<br /> Bảng 1: Đặc điểm về tuổi, giới.<br /> Chỉ tiêu<br /> <br /> Tuổi<br /> (năm)<br /> Giới<br /> <br /> Nhóm nghiên cứu<br /> <br /> ≤ 49, n (%)<br /> <br /> 4 (5,41)<br /> <br /> 50 - 59, n (%)<br /> <br /> 11 (14,86)<br /> <br /> 60 - 69, n (%)<br /> <br /> 39 (52,70)<br /> <br /> ≥ 70, n (%)<br /> <br /> 20 (27,03)<br /> <br /> X ± SD<br /> <br /> 65,11 ± 8,89<br /> <br /> Nam, n (%)<br /> <br /> 37 (50)<br /> <br /> Nữ, n (%)<br /> <br /> 37 (50)<br /> <br /> Tuổi trung bình của nhóm BN nghiên<br /> cứu 65,11 ± 8,89, chủ yếu tập trung ở lứa<br /> tuổi từ 60 - 69, tỷ lệ BN nam/nữ là 1/1.<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 2-2017<br /> <br /> Biểu đồ 1: Thời gian phát hiện bệnh ĐTĐ.<br /> Thời gian phát hiện ĐTĐ trung bình 6,64 ± 6,04 năm. BN có thời gian phát hiện<br /> bệnh < 5 năm (48,65 %), và 51,35% > 5 năm. Các BN đều được điều trị trước đó bằng<br /> thuốc uống hạ glucose máu như metformine, diamicron. Tỷ lệ phát hiện bệnh ≥ 16 năm<br /> thấp (9,64%). Trong đó, 16 BN lần đầu phát hiện ĐTĐ.<br /> Bảng 2: Thực trạng kiểm soát glucose máu, HbA1c ở nhóm nghiên cứu.<br /> Chỉ tiêu<br /> Glucose máu lúc đói (mmol/l)<br /> <br /> Số lượng<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> <br /> Tốt/chấp nhận được (≤ 7)<br /> <br /> 21<br /> <br /> 28,38<br /> <br /> Kém (> 7)<br /> <br /> 53<br /> <br /> 71,62<br /> <br /> Trung bình<br /> HbA1c (%)<br /> <br /> 9,78 ± 4,21<br /> <br /> Tốt (< 6,5)<br /> <br /> 14<br /> <br /> 18,92<br /> <br /> Chấp nhận được (6,5 ≤ - ≤ 7,5)<br /> <br /> 6<br /> <br /> 8,11<br /> <br /> Kém (> 7,5)<br /> <br /> 54<br /> <br /> 72,97<br /> <br /> Trung bình<br /> <br /> 8,80 ± 2,31<br /> <br /> Đường máu trung bình lúc đói của BN nghiên cứu là 9,78 ± 4,21 mmol/l. Nồng độ<br /> HbA1c trung bình là 8,80 ± 2,31%. Hầu hết BN đều ở mức kiểm soát đường máu lúc<br /> đói và HbA1c kém.<br /> Trong các tiêu chí đánh giá kiểm soát ĐTĐ theo Hội Nội tiết ĐTĐ Việt Nam (2011)<br /> [1], chúng tôi chọn 2 chỉ tiêu là glucose máu và HbA1c. Đa số nghiên cứu trong và<br /> ngoài nước đều kết luận: việc kiểm soát các chỉ tiêu này ở BN nhập viện còn kém. Tại<br /> Hoa Kỳ, 64% BN ĐTĐ có HbA1c > 7,5%; ở châu Á là 79%. Nghiên cứu của Nguyễn<br /> Tiến Sơn cho thấy nồng độ glucose máu lúc đói trung bình 9,92 ± 4,41 mmol/l, tỷ lệ BN<br /> kiểm soát tốt/chấp nhận được 23,46%, kiểm soát kém 76,54%. Phần trăm HbA1c trung<br /> bình 8,41 ± 1,92%, tỷ lệ kiểm soát tốt/chấp nhận được 38,27%, kiểm soát kém 61,73 % [2].<br /> Nghiên cứu của chúng tôi có kết quả tương tự. Như vậy, các nghiên cứu cho thấy<br /> việc kiểm soát bệnh ở phần lớn BN còn kém. Điều này có thể do đối tượng kiểm soát<br /> 65<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 2-2017<br /> glucose máu ngoại trú kém, cần phải nhập viện để có phác đồ điều chỉnh glucose máu<br /> chuẩn, chính xác. Đây cũng là nguyên nhân chủ yếu gây xuất hiện nhiều biến chứng<br /> dẫn đến gia tăng gánh nặng đối với y tế toàn cầu.<br /> 2. Liên quan giữa ferritin với nồng độ glucose máu lúc đói và HbA1c.<br /> Nồng độ ferritin huyết thanh trung bình của nhóm nghiên cứu 417,24 ± 179,45 µg/l.<br /> Nồng độ ferritin thấp nhất và cao nhất lần lượt 85,36 µg/l và 721,88 µg/l.<br /> 800<br /> <br /> Ferritin = 12.48*Glc + 295.12<br /> R = 0.293 p < 0.05<br /> <br /> Ferritin (µg/l)<br /> <br /> 700<br /> 600<br /> 500<br /> 400<br /> 300<br /> 200<br /> 100<br /> 0<br /> 0<br /> <br /> 5<br /> <br /> 10<br /> 15<br /> Glucose máu lúc đói (mmol/l)<br /> <br /> 20<br /> <br /> 25<br /> <br /> Biểu đồ 2: Tương quan giữa nồng độ ferritin huyết thanh với nồng độ glucose máu lúc<br /> đói.<br /> Có tương quan thuận, mức độ yếu, có ý nghĩa thống kê giữa nồng độ ferritin huyết<br /> thanh với nồng độ glucose máu lúc đói (r = 0.293, p < 0,05).<br /> Ferritin = 31.666*HbA1c + 138.75<br /> R = 0.407 p < 0.01<br /> <br /> 800<br /> <br /> Ferritin (µg/l)<br /> <br /> 700<br /> 600<br /> 500<br /> 400<br /> 300<br /> 200<br /> 100<br /> 0<br /> 0<br /> <br /> 5<br /> <br /> 10<br /> <br /> 15<br /> <br /> 20<br /> <br /> HbA1c (%)<br /> <br /> Biểu đồ 3: Tương quan giữa nồng độ ferritin huyết thanh với tình trạng kiểm soát HbA1c.<br /> <br /> 66<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 2-2017<br /> Có tương quan thuận, mức độ vừa, có ý nghĩa thống kê giữa nồng độ ferritin huyết<br /> thanh với tình trạng kiểm soát HbA1c, r = 0,407.<br /> Ferritin huyết thanh là một trong những chỉ số có giá trị để đánh giá dự trữ sắt của<br /> cơ thể, ngoài ra còn là một protein pha cấp của phản ứng viêm. Do đó, tăng ferritin<br /> huyết thanh có thể do dự trữ sắt tăng trong cơ thể, hoặc do tình trạng viêm cấp hoặc<br /> mạn tính, hoặc do tình trạng giải phóng chậm ferritin glycosilat. Có giả thuyết cho rằng<br /> tăng nồng độ ferritin huyết thanh là do tình trạng kiểm soát đường huyết kém ở người<br /> tiền ĐTĐ hoặc BN ĐTĐ týp 2 [6].<br /> Nghiên cứu của chúng tôi: nồng độ ferritin huyết thanh có xu hướng tăng ở BN kiểm<br /> soát glucose máu kém, nhưng sự khác biệt không có ý nghĩa thống kê. Nồng độ ferritin<br /> huyết thanh trung bình giảm dần theo khả năng kiểm soát HbA1c. Nồng độ ferritin<br /> trung bình ở nhóm kiểm soát HbA1c kém (451,54 ± 176,63 µg/l) cao hơn có ý nghĩa<br /> thống kê so với nồng độ ferritin trung bình của nhóm kiểm soát HbA1c tốt (p < 0,05).<br /> Kết quả này phù hợp với nghiên cứu của Chandrashekhar và CS (2014) [4]: nồng độ<br /> ferritin huyết thanh tăng ở BN ĐTĐ týp 2 không kiểm soát tốt ĐTĐ. Ngoài ra, Canturk<br /> và CS (2003) [3] đưa ra nhận định tương tự, ở BN kiểm soát kém ĐTĐ có hiện tượng<br /> tăng ferritin huyết thanh. Ở BN ĐTĐ týp 2, có mối tương quan thuận giữa tăng nồng độ<br /> ferritin huyết thanh và kiểm soát ĐTĐ kém, thể hiện nồng độ đường huyết lúc đói và<br /> tăng mức HbA1c (được đề cập đến trong các nghiên cứu trên).<br /> Ngoài ra, chúng tôi đã tìm ra mối tương quan thuận, có ý nghĩa thống kê giữa nồng<br /> độ ferritin huyết thanh với nồng độ glucose lúc đói (r = 0,293, p < 0,05) và nồng độ<br /> HbA1c (r = 0,407, p < 0,01). Kết quả này tương tự với nghiên cứu của Kim Nam Hee<br /> và CS [8] (2000). Tác dụng của việc giảm nồng độ ferritin máu đối với BN ĐTĐ týp 2<br /> cũng được Culter và CS nghiên cứu [5], khi nồng độ HbA1c cải thiện đáng kể ở BN<br /> kiểm soát đường huyết kém sử dụng desferoxamin. Tuy nhiên, Redmon và CS [9] cho<br /> kết quả ngược lại, ông không tìm thấy hiệu quả của việc giảm nồng độ ferritin huyết<br /> thanh ở BN ĐTĐ týp 2. Nghiên cứu của chúng tôi chưa có điều kiện để tìm hiểu sâu về<br /> vấn đề này.<br /> KẾT LUẬN<br /> Qua nghiên cứu trên 74 BN ĐTĐ týp 2 điều trị tại Bệnh viện Quân y 103, chúng tôi<br /> rút ra một số kết luận:<br /> - Nồng độ glucose máu và HbA1c trung bình lần lượt là 9,79 ± 4,21 mmol/l và 8,80 ±<br /> 2,31% với 71,62% BN kiểm soát kém chỉ tiêu glucose máu lúc đói. Tỷ lệ BN có mức<br /> HbA1c kiểm soát kém là 72,97%.<br /> - Nồng độ ferritin huyết thanh có tương quan thuận, mức độ yếu, có ý nghĩa thống<br /> kê với nồng độ glucose máu lúc đói (r = 0.29, p < 0,05) và có tương quan thuận, mức<br /> độ vừa, có ý nghĩa thống kê với tình trạng kiểm soát HbA1c (r = 0,41, p < 0,01).<br /> <br /> 67<br /> <br />