Đánh giá tác động môi trường của một số dự án thủy lợi bằng phương pháp phân tích lợi ích, chi phí mở rộng - TS. Phạm Hùng

§¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr­êng cña mét sè dù ¸n thuû<br /> lîi b»ng ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch<br /> lîi Ých - chi phÝ më réng<br /> <br /> TS. Ph¹m Hïng, Bé m«n Kinh tÕ Thuû lîi<br /> <br /> Mçi c«ng tr×nh thuû lîi ®­îc x©y dùng vµ khai th¸c ®· mang l¹i lîi Ých to lín<br /> cho kinh tÕ, x· héi vµ b¶o vÖ m«i tr­êng. Song nã còng g©y nªn nh÷ng thiÖt h¹i<br /> nhÊt ®Þnh cho viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn. Do vËy<br /> l­îng ho¸ nh÷ng lîi Ých vµ thiÖt h¹i tr­íc m¾t còng nh­ l©u dµi do c«ng tr×nh<br /> thuû lîi g©y nªn lµ viÖc lµm hÕt søc cÇn thiÕt trong giai ®o¹n nghiªn cøu dù ¸n.<br /> HiÖn nay ®Ó ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr­êng cña c¸c c«ng tr×nh thuû lîi ®Õn<br /> ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vµ m«i tr­êng cã hµng lo¹t c¸c ph­¬ng ph¸p kh¸c nhau<br /> ®· vµ ®ang ®­îc sö dông. Mçi ph­¬ng ph¸p ®Òu cã ­u nh­îc ®iÓm vµ ph¹m vi ¸p<br /> dông kh¸c nhau.<br /> D­íi gãc ®é kinh tÕ m«i tr­êng bµi b¸o nµy tr×nh bµy ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch<br /> lîi Ých chi phÝ më réng vµ øng dông cho mét sè dù ¸n thuû lîi.<br /> 1. Néi dung c¬ b¶n cña ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch lîi Ých -<br /> chi phÝ më réng<br /> Nh×n chung c¸c ph­¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr­êng c¸c dù ¸n thuû<br /> lîi chñ yÕu ph©n tÝch ®Þnh tÝnh, ®Þnh l­îng vµ ®¸nh gi¸ ¶nh h­ëng t¸c ®éng nµy.<br /> Tuy nhiªn ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch lîi Ých chi phÝ më réng dùa trªn kÕt qu¶ cña<br /> c¸c ph­¬ng ph¸p kh¸c, tõ ®ã ®i s©u vÒ mÆt kinh tÕ so s¸nh gi÷a lîi Ých vµ chi phÝ<br /> do dù ¸n thuû lîi mang l¹i. Râ rµng lóc nµy lîi Ých vµ chi phÝ ®­îc hiÓu theo<br /> nghÜa réng bao gåm c¶ lîi Ých vµ chi phÝ vÒ tµi nguyªn vµ m«i tr­êng. §èi víi<br /> c¸c dù ¸n thuû lîi : (i) chi phÝ bao gåm chi phÝ ®Çu t­ x©y dùng c«ng tr×nh thuû<br /> lîi, chi phÝ qu¶n lý vËn hµnh khai th¸c hµng n¨m, c¸c chi phÝ ®Òn bï vÒ thiÖt h¹i<br /> ®Õn tµi nguyªn vµ m«i tr­êng, (ii) lîi Ých bao gåm c¸c lîi Ých do c«ng tr×nh ®em<br /> l¹i cho viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vµ m«i tr­êng, tuy nhiªn lîi Ých vµ chi phÝ<br /> ë ®©y bao hµm tÊt c¶ nh÷ng g× cã thÓ ®Þnh l­îng vµ tÊt nhiªn lµ cã sù kh¸c biÖt<br /> víi c¸c chØ tiªu lîi Ých chi phÝ trong ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña c¸c c«ng tr×nh<br /> thuû lîi.<br /> <br /> <br /> <br /> 1<br />  Nh­ vËy b¶n chÊt cña ph­¬ng ph¸p nµy, lµ ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr­êng c¸c<br /> dù ¸n thuû lîi xÐt d­íi quan ®iÓm kinh tÕ m«i tr­êng. Khi sö dông ph­¬ng ph¸p<br /> ph©n tÝch lîi Ých chi phÝ më réng trong ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr­êng c¸c dù ¸n<br /> thuû lîi cÇn ph¶i n¾m ®­îc nh÷ng lîi Ých, thiÖt h¹i trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp trong<br /> qu¸ tr×nh thùc hiÖn vµ qu¶n lý khai th¸c.<br /> NhiÒu chuyªn gia cho r»ng ph­¬ng ph¸p nµy thÝch hîp víi c¸c n­íc ®ang<br /> ph¸t triÓn víi lý do t¹i c¸c quèc gia nµy biÖn ph¸p ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi chñ<br /> yÕu lµ khai th¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn, trong ®ã x©y dùng c«ng tr×nh thuû lîi<br /> ®ãng vai trß then chèt cho viÖc ph¸t triÓn n«ng nghiÖp.<br /> 2. C¸c b­íc ¸p dông ph­¬ng ph¸p<br /> Theo mét sè t¸c gi¶ nh­ GS Lª Th¹c C¸n [3], Joachim Weimann [1], Siebert. H<br /> [2], ®Ó ¸p dông ph­¬ng ph¸p trªn cã thÓ tiÕn hµnh theo ba b­íc c¬ b¶n nh­ sau :<br /> B­íc 1 : X¸c ®Þnh vµ l­îng ho¸ nh÷ng lîi Ých vµ nh÷ng mÆt cã h¹i khi x©y dùng<br /> c«ng tr×nh thuû lîi. Ch¼ng h¹n khi x©y dùng c¸c c«ng tr×nh thuû lîi hå chøa n­íc<br /> th× cã thÓ l­îng ho¸ ®­îc c¸c mÆt cã lîi vµ cã h¹i nh­ sau:<br /> 1. Khu vùc th­îng l­u vµ lßng hå cã nh­ng biÕn ®æi hÖ sinh th¸i sau:<br /> a. Nh÷ng t¸c ®éng cã h¹i :<br /> (i). MÊt ®Êt do ngËp n­íc t¹o hå chøa, trong ®ã cã mét sè diÖn tÝch ®Êt canh t¸c,<br /> mét sè c«ng tr×nh h¹ tÇng c¬ së vµ nhiÒu c©y cèi tù nhiªn vµ trång. (ii). X¸o trén<br /> ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña d©n vïng th­îng l­u vµ lßng hå. (iii). Thay ®æi<br /> chÕ ®é thuû v¨n s«ng suèi thµnh chÕ ®é thuû v¨n hå, lµm thay ®æi c©n b»ng n­íc,<br /> bèc h¬i mÆt n­íc tõ hå t¨ng lªn. (iv). Hå chøa cã thÓ lµ nguån ph¸t sinh mét sè<br /> bÖnh dÞch liªn quan ®Õn n­íc nh­ ®­êng ruét, sèt do muçi.<br /> b. Nh÷ng t¸c ®éng cã lîi :<br /> (i). Cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn thuû s¶n ë lßng hå v× diÖn tÝch mÆt n­íc lín, ®©y lµ<br /> t¸c ®éng cã lîi cho nguån dinh d­ìng cña céng ®ång. (ii). T¹o thµnh ®­êng giao<br /> th«ng thuû thuËn tiÖn cho khai th¸c tµi nguyªn miÒn th­îng l­u. (iii). T¹o c¶nh<br /> quan du lÞch nghØ ng¬i gi¶i trÝ cho céng ®ång ®Þa ph­¬ng.<br /> 2. Khu vùc h¹ l­u hå cã nh­ng biÕn ®æi hÖ sinh th¸i sau:<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 2<br /> a. Nh÷ng t¸c ®éng cã h¹i<br /> (i). Di chuyÓn d©n lµm kªnh t­íi. (ii).Lµm thay ®æi ®Þa h×nh däc tuyÕn kªnh dÉn<br /> ¶nh h­ëng ®Õn kh¶ n¨ng tho¸t lò vµ t¹o c¬ héi g©y s¹t lë. (iii). Lµm c¹n kiÖt n­íc<br /> s«ng vÒ mïa kh«, ¶nh h­ëng ®Õn hÖ sinh th¸i thuû vùc, lµm « nhiÔm ®Êt vµ n­íc<br /> do l­îng ph©n bãn vµ thuèc trõ s©u ®­îc sö dông t¨ng lªn trong s¶n xuÊt n«ng<br /> nghiÖp.<br /> b. Nh÷ng t¸c ®éng cã lîi :<br /> (i). Cung cÊp n­íc t­íi.(ii). Cung cÊp n­íc sinh ho¹t cho d©n khu vùc dù ¸n,<br /> ®ång thêi c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn n­íc s¹ch, vÖ sinh m«i tr­êng n«ng th«n. (iii). Thay<br /> ®æi chÕ ®é canh t¸c, vµ c¬ cÊu c©y trång, t¹o thªm nhiÒu c«ng ¨n viÖc lµm cho<br /> n«ng d©n. (iv). T¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó nu«i trång thuû s¶n. (v).T¨ng diÖn tÝch<br /> canh t¸c, t¨ng n¨ng suÊt c©y trång ®ång thêi t¨ng s¶n l­îng l­¬ng thùc, hµng<br /> ho¸. (vi). N©ng cao hiÖu Ých phßng lò, do gi¶m dßng ch¶y lò ®¸ng kÓ ®èi víi trËn<br /> lò lín. (vii). T¹o thµnh hÖ thèng giao th«ng bé thuËn lîi trªn bê hÖ thèng kªnh<br /> m­¬ng.<br /> Ngoµi ra tuú thuéc vµo tõng lo¹i c«ng tr×nh, ®iÒu kiÖn tù nhiªn n¬i x©y dùng<br /> c«ng tr×nh cã thÓ liÖt kª chi tiÕt vµ ®Çy ®ñ h¬n nh÷ng mÆt cã lîi vµ kh«ng cã lîi<br /> cña hÖ thèng c«ng tr×nh thuû lîi.<br /> B­íc 2<br /> Sau khi l­îng ho¸ tÊt c¶ c¸c t¸c ®éng cã lîi vµ kh«ng cã lîi do x©y dùng c«ng<br /> tr×nh thuû lîi nh­ b­íc 1, ph¶i quy ®æi nh÷ng t¸c ®éng nµy vÒ chi phÝ vµ lîi Ých<br /> theo mét mÆt b»ng gi¸ trÞ lµ tiÒn. §©y lµ b­íc quan träng vµ khã kh¨n cña<br /> ph­¬ng ph¸p, bëi lÏ quy ®æi kh«ng ®Çy ®ñ vµ thiÕu tin cËy th× kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ sÏ<br /> sai lÖch. H¬n n÷a viÖc quy ®æi c¸c t¸c ®éng ra mÆt b»ng gi¸ trÞ tiÒn tÖ phô thuéc<br /> vµo nhiÒu yÕu tè kh¸ch quan còng nh­ chñ quan cña ng­êi lµm ®¸nh gi¸. ë ®©y<br /> c¸c ph­¬ng ph¸p nh­ : gi¸ Hedonic (Hedonic Price Method), gi¸ mê (Shadow<br /> Prices), ph­¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ ngÉu nhiªn (Contingent Valuation Method) ®­îc<br /> ¸p dông ®Ó tÝnh to¸n viÖc quy ®æi. ViÖc quy ®æi ®­îc tiÕn hµnh theo hai tiªu chÝ :<br /> Chi phÝ cho dù ¸n ho¹t ®éng, ®Òn bï thiÖt h¹i vµ lîi Ých cña dù ¸n ®em l¹i, tøc lµ :<br /> (i) X¸c ®Þnh chi phÝ cho ho¹t ®éng cña viÖc x©y dùng vµ qu¶n lý khai th¸c hÖ<br /> thèng c«ng tr×nh thuû lîi: (ii) ¦íc tÝnh lîi Ých cña dù ¸n x©y dùng c«ng tr×nh thuû<br /> lîi :<br /> <br /> <br /> 3<br /> B­íc 3<br /> TiÕn hµnh ®¸nh ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña dù ¸n, ®ã lµ viÖc so s¸nh gi÷a lîi Ých<br /> vµ chi phÝ cña dù ¸n x©y dùng c«ng tr×nh thuû lîi cã xÐt ®Õn c¸c yÕu tè vÒ m«i<br /> tr­êng b»ng c¸c chØ tiªu sau :<br /> a) ChØ tiªu gi¸ trÞ thu nhËp rßng hiÖn t¹i - Net Present Value (NPV)<br /> ChØ tiªu nµy thùc chÊt lµ tæng l­îng thu nhËp rßng (l·i thùc) trong suèt c¶ ®êi<br /> dù ¸n ®­îc tÝnh ®æi vÒ thêi ®iÓm ®Çu tiªn víi mét l·i suÊt i nµo ®ã:<br /> T<br /> Bt  Ct<br /> NPV    C0<br /> t 1 (1  i) t<br /> <br /> Trong ®ã:<br /> - Bt (Benefit) lµ thu nhËp do dù ¸n mang l¹i ë thêi ®o¹n tÝnh to¸n thø t,<br /> - Ct (Cost) lµ tæng chi phÝ thùc cña dù ¸n ë thêi ®o¹n thø t.<br /> - C0 lµ chi phÝ bá ra t¹i thêi ®iÓm ®Çu n¨m ë n¨m ®Çu tiªn.<br /> b) HÖ sè néi hoµn kinh tÕ – Economic Internal Rate of Return (EIRR)<br /> HÖ sè EIRR cña mét dù ¸n lµ trÞ sè l·i suÊt mµ øng víi l·i suÊt ®ã khi tÝnh ra<br /> sÏ cã ®­îc trÞ sè NPV = 0, hay nãi c¸ch kh¸c:<br /> T<br /> Bt  C t<br /> NPV   0<br /> t 0 (1  IRR) t<br /> <br /> c) Tû sè thu nhËp víi chi phÝ B/C - Benefit Cost Ratio (BCR)<br /> T<br /> t<br /> <br /> B<br />  B (1  i)<br /> t 1<br /> t<br />  T<br /> C t<br />  C (1  i)<br /> t 1<br /> t<br /> <br /> <br /> <br /> 3. ¸p dông ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch lîi Ých chi phÝ më<br /> réng ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr­êng cho mét sè dù ¸n<br /> thuû lîi<br /> a. Dù ¸n hå chøa thuû lîi Kr«ng Buk H¹<br /> Hå chøa thuû lîi Kr«ng Buk H¹ ®­îc x¸c ®Þnh x©y dùng trªn s«ng Kr«ng<br /> Buk thuéc ®Þa phËn x· Kr«ng Buk huyÖn Kr«ng P¨k, tØnh §¨k L¨k. C«ng tr×nh<br /> <br /> <br /> 4<br /> Thuû Lîi Kr«ng Buk H¹ sÏ t¹o nguån n­íc tíi tù ch¶y cho 11.400 ha diÖn tÝch<br /> canh t¸c n«ng nghiÖp thuéc ®Þa phËn c¸c x· Ea Ku¨ng, EA Phª, Hoµ An, Hoµ<br /> TiÕn, Hoµ §«ng, T©n TiÕn, Kr«ng Buk thuéc huyÖn Kr«ng P¨k vµ c¸c x· Eauy vµ<br /> Eakly thuéc huyÖn Eakar, ®ång thêi kÕt hîp cÊp n­íc cho 5 v¹n d©n sinh vµ ph¸t<br /> triÓn ch©n nu«i, phßng chèng lò cho khu vùc h¹ du, c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn m«i<br /> tr­êng t¹o c¶nh quan du lÞch, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó nu«i trång thuû s¶n, kÕt<br /> hîp ph¸t ®iÖn.<br /> ¸p dông c¸c b­íc tÝnh to¸n cña ph­ong ph¸p trªn, kÕt qu¶ cho thÊy :<br />  HÖ sè néi hoµn kinh tÕ EIRR = 15,26 %<br />  Gi¸ trÞ thu nhËp rßng NPV = 510,287. 109 VN§<br />  Tû sè lîi Ých vµ chi phÝ B/C = 1,58<br /> b. Dù ¸n Hå chøa Thuû Lîi T©n Giang<br /> Hå chøa thuû lîi T©n Giang ®­îc x©y dùng trªn s«ng Lu thuéc ®Þa phËn<br /> x· Ph­íc Hµ huyÖn Ninh Ph­íc, tØnh Ninh ThuËn. C«ng tr×nh sÏ t¹o nguån n­íc<br /> tíi tù ch¶y cho 3.000 ha diÖn tÝch canh t¸c n«ng nghiÖp thuéc ®Þa phËn c¸c x·<br /> Ph­íc Hµ, Ph­íc H÷u, NhÞ Hµ, Ph­íc Nam vµ Ph­íc D©n thuéc huyÖn Ninh<br /> Ph­íc, ®ång thêi kÕt hîp cÊp n­íc cho d©n sinh vµ ph¸t triÓn ch¨n nu«i, gi¶m vµ<br /> chËm lò s«ng Lu, c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn m«i tr­êng.<br /> ¸p dông c¸c b­íc tÝnh to¸n cña ph­ong ph¸p trªn, kÕt qu¶ cho thÊy :<br />  HÖ sè néi hoµn kinh tÕ EIRR = 15,6 %<br />  Gi¸ trÞ thu nhËp rßng NPV = 82,1. 109 VN§<br />  Tû sè lîi Ých vµ chi phÝ B/C = 1,57<br /> c. Dù ¸n Hå chøa n­íc Lßng S«ng<br /> Hå chøa n­íc Lßng S«ng ®­îc x¸c ®Þnh x©y dùng trªn s«ng Lßng S«ng thuéc<br /> ®Þa phËn x· Phong Phó, huyÖn Tuy Phong, tØnh B×nh ThuËn. Hå chøa n­íc Lßng<br /> S«ng sÏ t¹o nguån n­íc t­íi cho 4.260 ha trong ®ã tù ch¶y 4.000 ha vµ t¹o nguån<br /> t­íi b¬m 260 ha diÖn tÝch canh t¸c n«ng nghiÖp thuéc ®Þa phËn c¸c x· Phong<br /> Phó, Phó L¹ch, Ph­íc ThÓ vµ thÞ trÊn Liªn H­¬ng, ®ång thêi kÕt hîp cÊp n­íc<br /> sinh ho¹t cho 53.300 ng­êi, c¶i t¹o m«i tr­êng, chèng c¸t bay, sa m¹c ho¸ khu<br /> vùc vµ gi¶m nhÑ lò cho h¹ du.<br /> ¸p dông c¸c b­íc tÝnh to¸n cña ph­ong ph¸p trªn, kÕt qu¶ cho thÊy :<br /> <br /> <br /> 5<br />   HÖ sè néi hoµn kinh tÕ EIRR = 16,52 %<br />  Gi¸ trÞ thu nhËp rßng NPV = 122,6.109 VN§<br />  Tû sè lîi Ých vµ chi phÝ B/C = 1,645<br /> 4. KÕt luËn<br /> KÕt qu¶ ph©n tÝch ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr­êng b»ng ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch<br /> lîi Ých chi phÝ më réng cho thÊy c¸c dù ¸n x©y dùng c«ng tr×nh thuû lîi cã tÝnh<br /> kh¶ thi, ®¸p øng ®­îc môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Þa ph­¬ng. Ph­¬ng ph¸p<br /> nµy cã kh¶ n¨ng ®Þnh l­îng ®­îc nhiÒu t¸c ®éng (lîi Ých vµ chi phÝ) cña c¸c dù<br /> ¸n thuû lîi. §ång thêi cã thÓ xem xÐt ®­îc nhiÒu c¸c chi phÝ vµ lîi Ých vÒ mÆt tµi<br /> nguyªn vµ m«i tr­êng khi thùc hiÖn dù ¸n. Tuy nhiªn còng cßn nh÷ng t¸c ®éng<br /> khã quy ®æi thµnh tiÒn kh«ng thÓ ®­a vµo ph­¬ng ph¸p ®Ó ®¸nh gi¸. Dï vËy ®©y<br /> vÉn lµ mét ph­¬ng ph¸p kh¸ tæng hîp, cã thÓ sö dông cho c¸c dù ¸n thuû lîi ë<br /> n­íc ta ®Ó tõng b­íc rót ra nh÷ng kinh nghiÖm thùc tÕ.<br /> <br /> <br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> 1. Joachim Weimann - Umwelt Okonomik - Bochum und Magdeburg -<br /> 1997<br /> 2. Siebert, H, Economic of the Environment, Berlin 1987<br /> 3. Lª Th¹c C¸n, Kinh tÕ m«i tr­êng - Hµ néi 1995<br /> 4. E. Paul DeGarmo, Engineering Economy, New york, 1988<br /> 5. Ng« §×nh TuÊn, Lª §×nh Thµnh, Ph¹m Hïng vµ nnk, B¸o c¸o ®¸nh gi¸<br /> t¸c ®éng m«i tr­êng cña c¸c dù ¸n thuû lîi hå chøa Kr«ngBuk h¹, Hå<br /> T©n Giang, hå Lßng S«ng. §¹i häc Thuû lîi Hµ Néi. 2002, 2004.<br /> 6. Pham Hung, Paul Paal, Economics of Coastal Zone Manegement, Delft<br /> 2002.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 6<br />  Tãm t¾t<br /> §¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr­êng cña mét sè dù ¸n thuû<br /> lîi b»ng ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch<br /> lîi Ých - chi phÝ më réng<br /> TS. Ph¹m Hïng, Bé m«n Kinh tÕ Thuû lîi<br /> HiÖn nay ®Ó ®¸nh gi¸ nh÷ng møc ®é t¸c ®éng cña c¸c dù ¸n thuû lîi ®Õn<br /> ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vµ m«i tr­êng cã hµng lo¹t c¸c ph­¬ng ph¸p kh¸c nhau<br /> ®· vµ ®ang ®­îc sö dông t¹i nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi. Mçi ph­¬ng ph¸p ®¸nh gi¸<br /> ®Òu cã ­u nh­îc ®iÓm vµ ph¹m vi ¸p dông kh¸c nhau. D­íi gãc ®é kinh tÕ m«i<br /> tr­êng bµi b¸o nµy tr×nh bµy ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch lîi Ých chi phÝ më réng vµ<br /> øng dông ph­¬ng ph¸p nµy cho mét sè dù ¸n thuû lîi ë ViÖt Nam.<br /> Summary<br /> Applying benefit – cost analysis method on<br /> environmental impact assessment of water resources<br /> development projects<br /> Dr. Pham Hung, Department of Water Resources Economics<br /> At present there are some mothods for assessing the impacts of water<br /> resources projects on socio-economics development and environment in the<br /> world. Each method has advantages and disadvantages and different scope of<br /> apply. Under Environmental economic points of view the paper will be presented<br /> the extend benefit – cost analysis method on environmental impact assessment<br /> and apply of this methods for some water resourses development projects in<br /> Vietnam.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 7<br />