TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 486 - THÁNG 1 - SỐ 1&2 - 2020
181
thương sâu răng giai đoạn sớm trên thực nghiệm
tại trường đại học Y Hà Nội năm 2014, Luận văn
Thạc sĩ Y học, Trường Đại học Y Hà Nội.
4. Trịnh Đình Hải, Vũ Mạnh Tuấn (2012). Đánh
giá mức độ tái khoáng hóa men răng của gel NaF
0,615% trên thực nghiệm. Tạp chí Y học Thực
hành, 802 (1),50-53.
5. Hà Ngọc Chiều (2019). Nghiên cứu dự phòng
sâu răng bằng gel fluor ở người cao tuổi thành phố
Hải Phòng, Luận án Tiến sĩ Y học, Trường Đại học
Y Hà Nội.
6. Sabel N., Robertson A., Nietzsche S. et all
(2012). Demineralization of Enamel in Primary
Second Molars Related to Properties of the Enamel.
The Scientific World Journal, Article ID 587254, 1-8.
7. Namrata Patil (2013). Comparative evaluation
of remineralizing potential of three agents on
artificially demineralized human enamel: An An in
vitro study. J Conserv Dent, 16(2):116-120.
8. Rirattanapong P, Vongsavan K,
Saengsirinavin C, et al (2014). Effect of
fluoride varnishes containing tri-calcium phosphate
sources on remineralization of initial primary
enamel lesions. Southeast Asian J Trop Med Public
Health, 45(2): 499-504.
ĐÁNH GIÁ TÁC DỤNG BẢO VỆ GAN CỦA CÂY KHÚNG KHÉNG
(Hovenia Dulcis Thunb.) TRÊN MÔ HÌNH GÂY TỔN THƯƠNG GAN
BẰNG PARACETAMOL Ở CHUỘT NHẮT
Bùi Thị Quỳnh Nhung1, Hoàng Thị Cúc1,
Nguyễn Thị Thu Huyền1, Lương Ngọc Cương2
TÓM TẮT46
Nghiên cứu tác dụng bảo vệ gan tác dụng bảo vệ
gan của cao cồn chiết xuất từ cây Khúng khéng thu
hái tại Cao Bằng trên chuột nhắt trắng gây tổn thương
gan bằng paracetamol (PAR). Mục tiêu nghiên cứu:
Đánh giá tác dụng bảo vệ gan của cao cồn chiết xuất
từ cây Khúng khéng trên mô hình gây tổn thương gan
thực nghiệm bằng PAR. Đối tượng và phương pháp
nghiên cứu: Cao cồn chiết xuất từ cây Khúng khéng
được chiết xuất tại Khoa Dược - Trường Đại học Y
Dược Thái Nguyên. Chuột nhắt trắng (chủng Swiss
albino, trọng lượng trung bình 25 2gam). Gây mô
hình tổn thương gan cấp thực nghiệm trên chuột nhắt
trắng bằng PAR liều 400mg/kg với chỉ tiêu theo dõi là
hàm lượng AST, ALT và mô bệnh học. Kết quả: Cao
cồn chiết xuất từ cây Khúng khéng liều 10g/kg uống
liên tục trong 8 ngày có tác dụng bảo vệ gan trên mô
hình gây độc gan bằng paracetamol ở chuột nhắt
trắng thông qua việc hạn chế tăng hoạt độ AST, ALT
trong huyết thanh và giảm tổn thương trên mô bệnh
học gan. Kết luận: Cao cồn chiết xuất từ cây Khúng
khéng liều 10g dược liệu khô/kg chuột/ngày có tác
dụng bảo vệ tổn thương gan gây ra bằng paracetamol.
SUMMARY
HEPATOPROTECTIVE ACTIVITY OF HOVENIA
DULCIS THUNB. ON PARACETAMOL INDUCED
LIVER TOXICITY IN MICE
This study was conducted to evaluate the
hepatoprotective effects of Hovenia dulcis Thunb.in
1Trường Đại học Y Dược Thái Nguyên,
2Bệnh viện Trung Ương Thái Nguyên
Chịu trách nhiệm chính: Bùi Thị Quỳnh Nhung
Email: drnhungdls@gmail.com
Ngày nhận bài: 25.10.2019
Ngày phản biện khoa học: 27.12.2019
Ngày duyệt bài: 30.12.2019
the liver damage induced by paracetamol in mice
experiment. Aim: To evaluate acute hepatoprotective
activity of ethanol extract of Hovenia dulcis Thunb. on
paracetamol induced liver toxicity in mice. Swiss albino
mice weighing 25 ± 2 gram were divided into three
groups of ten animals: Group 1: oral distilled water of
0.2 ml/10g; Group 2: oral distilled water and take
paracetamol 400mg/kg, group 3: oral Silymarin at the
dose of 140mg/kg/day and take paracetamol
400mg/kg, group 4: oral of ethanol extract of Hovenia
dulcis Thunb. at the dose of 10g/kg/day and take
paracetamol 400mg/kg. Swiss albino mice were oral
with a single dose of 400mg/kg paracetamol to induce
toxicity, while Hovenia dulcis Thunb. administred in a
dose of 10g/kg/day. Animals were treated daily by oral
route of administration of administration one a day in
the morning for successive 8 days and observed once
daily. On the 8th day after taking 2 hours of reagent,
mice were given oral paracetamol dose of 400mg/kg.
Mice were sacrificed 48h after paracetamol oral to
determine serum ALT, AST and liver histopathology.
The 8 days pretreatment of Hovenia dulcis Thunb. at
the oral dose of 10g/kg increases the detoxifified
function of liver and reduces the increasing level of
AST, ALT, reduced the inflammation, hepatocellular
necrosis which was induced by paracetamol. The
ethanol extract of Hovenia dulcis Thunb. at the dose
of 10 g/kg body weight/24h showed hepatic protective
effect on paracetamol induced liver toxicity in mice.
Keywords:
Hepatoprotective, Hovenia Dulcis
Thunb., Mice
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Cây Khúng khéng có tên khoa học Hovenia
dulcis Thunb., họ Táo ta (Rhamnaceae) là một
dược liệu quý đã dược Tổ chức Y tế thế giới xếp
vào các dược liệu làm thuốc (Who monographs
on selected medicinal plants). Trên thế giới
Khúng khéng đã được nghiên cứu và sử dụng
vietnam medical journal n01&2 - january - 2020
182
với nhiều mục đích như: kích thích miễn dịch,
kháng khuẩn, chống độc gan… Ở Việt Nam, cây
Khúng khéng mọc hoang ở một số tỉnh miền núi
phía bắc nước ta. Tri thức sử dụng thuốc bản địa
cho biết cuống quả và hạt của Khúng khéng từ
lâu được ngâm rượu làm thuốc bổ. Tác dụng
chữa bệnh cũng như hoạt tính sinh học của dược
liệu cây Khúng khéng đã được PGS.TS Bùi Thị
Bằng, Viện Dược liệu thăm dò trong đề tài
nghiên cứu khoa học cấp Bô Y tế năm 2006-
2008. Tại Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản … đã
nghiên cứu phát triển các chế phẩm thuốc bổ,
thuốc giải rượu, chữa bí đái…. từ một số loài
Hovenia dulcis Thunb., Rhamnaceae. Vì vậy,
nhóm nghiên cứu đã tiến hành thu hái quả của
cây Khúng khéng tại Cao Bằng, xây dựng quy
trình và chiết xuất được cao cồn để đánh giá tác
dụng bảo vệ gan của cây Khúng khéng. Nghiên
cứu này được tiến hành nhằm bước đầu đánh
giá tác dụng bảo vệ gan trên thực nghiệm của
cao cồn chiết xuất từ cây Khúng khéng thu hái
tại Cao Bằng.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
2.1.1. Thuốc nghiên cứu
Thuốc nghiên cứu: cao cồn chiết xuất từ cây
Khúng khéng (Hovenia dulcis Thunb.,) thu hái tại
Cao Bằng theo quy trình do Khoa Dược, Trường
Đại học Y Dược Thái Nguyên xây dựng.
2.1.2. Động vật thực nghiệm.
Chuột nhắt
trắng chủng Swiss, cả hai giống khỏe mạnh,
trọng lượng 18 -22g do viện vệ sinh dịch tễ
Trung ương cung cấp.
Động vật được nuôi trong điều kiện đầy đủ
thức ăn và nước uống tại phòng thí nghiệm từ 3
- 5 ngày trước khi nghiên cứu và trong suốt thời
gian nghiên cứu.
2.1.3. Hóa chất và dụng cụ, máy móc
- Hóa chất: Paracetamol: Efferalgan viên 500
mg của hãng Bristol-Myers, silymarin: viên nén
silimax 70mg của Công ty Dược liệu trung ương
1. Natri clorid, formalin 10%… và các hóa chất
khác đủ tiêu chuẩn phòng thí nghiệm.
- Dụng cụ nghiên cứu: Máy xét nghiệm sinh
hóa Screen - Master của hãng Hospitex
Diagnostic, Italy. Kit định lượng AST, ALT của
hãng Hospitex Diagnostics (Italy), máy định
lượng ELISA Lx 800 (Mỹ), kính hiển vi.
2.2. Phương pháp nghiên cứu: Nghiên
cứu thực nghiệm có đối chứng
Chuột nhắt trắng được chia ngẫu nhiên thành
4 lô, mỗi lô 10 con
- Lô 1: uống nước cất, thể tích 0,2ml/10g chuột
- Lô 2: uống nước cất + uống PAR 400mg/kg
- Lô 3: uống silymarin liều 70mg/kg.ngày +
uống PAR 400mg/kg.
- Lô 4: uống Cao cồn chiết xuất từ cây Khúng
khéng (Hovenia dulcis Thunb.,) liều 10g dược
liệu khô/kg chuột/ngày+ uống PAR 400mg/kg.
Chuột được cho uống thuốc thử hoặc nước
cất liên tục vào các buổi sáng trong 8 ngày. Đến
ngày thứ 8, sau khi uống thuốc thử 2h (chuột
được nhịn đói 16-18h trước đó), tiến hành gây
tổn thương tế bào gan bằng cách cho chuột từ lô
2 đến lô 4 uống paracetamol liều 400mg/kg. Sau
48h gây độc bằng paracetamol, lấy máu động
mạch cảnh chuột để đo hoạt độ enzym AST,
ALT; đồng thời lấy gan để cân trọng lượng gan,
quan sát hình ảnh đại thể của gan ở các lô chuột
và làm giải phẫu mô bệnh học gan của 30% số
chuột mỗi lô.
2.3. Xử lý số liệu. Các số liệu nghiên cứu
được xử lý thống kê theo phương pháp t - test
Student. Sự khác biệt có ý nghĩa khi p < 0,05.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Ảnh hưởng của Cao cồn chiết xuất từ
cây Khúng khéng lên trọng lượng gan chuột
Bảng 1. Ảnh hưởng lên trọng lượng gan
chuột
Lô
nghiên
cứu
Trọng lượng
gan (g/10g
thể trọng)
P so lô
chứng
P so lô
mô hình
Lô 1
0,58 ± 0,08
Lô 2
0,69 ± 0,08
p < 0,05
Lô 3
0,70 ± 0,12
p < 0,05
p > 0,05
Lô 4
0,66 ± 0,12
p < 0,05
p > 0,05
Nhận xét:
Kết quả bảng 1 cho thấy trọng
lượng gan chuột ở lô mô hình (lô 2) cao hơn rõ
rệt so với lô chứng sinh học (lô 1) với p < 0,05.
Trọng lượng gan chuột ở các lô uống silymarin
140mg/kg/ngày (lô 3), lô uống cao cồn liều 10g
dược liệu khô/kg chuột/ngày (lô 4) không khác
biệt so với lô mô hình (p > 0,05).
3.2. Ảnh hưởng của Cao cồn chiết xuất từ cây Khng khéng lên hoạt độ AST huyết
thanh của các lô chuột
Bảng 2. Ảnh hưởng lên hoạt độ AST huyết thanh của các lô chuột
Lô nghiên cứu
AST (UI/L)
P so lô chứng
P so lô mô hình
Lô 1
185,70 ± 44,67
Lô 2
1569,50 ± 648,21
p < 0,001
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 486 - THÁNG 1 - SỐ 1&2 - 2020
183
Lô 3
1062,70 ± 185,84
p < 0,001
p < 0,05
Lô 4
983,5 ± 280,22
p < 0,001
p < 0,05
Nhận xét:
Hoạt độ AST ở lô mô hình tăng rõ rệt so với lô chứng sinh học (p < 0,001). Silymarin
liều 140mg/kg/ngày có tác dụng giảm rõ hoạt độ AST so với lô mô hình (p < 0,05). Cao cồn chiết
xuất từ cây Khúng khéng liều 10g dược liệu khô/kg chuột/ngày (lô 4) có tác dụng làm giảm rõ rệt
hoạt độ AST so với lô mô hình, lô uống Silymarin.
3.3. Ảnh hưởng của Cao cồn chiết xuất từ cây Khng khéng lên hoạt độ ALT huyết
thanh của các lô chuột
Bảng 3. Ảnh hưởng lên hoạt độ ALT huyết thanh của các lô chuột
Lô nghiên cứu
ALT (UI/L)
P so lô chứng
P so lô mô hình
P so lô uống
silymarin
Lô 1
84,40 ± 15,46
Lô 2
1151,00 ± 394,97
p < 0,001
Lô 3
745,20 ± 295,77
p < 0,001
p < 0,05
Lô 4
583,50 ± 272,63
p < 0,001
p < 0,05
p > 0,05
Nhận xét:
Hoạt độ ALT ở lô mô hình tăng rõ rệt so với lô chứng sinh học (p < 0,001). Silymarin
liều 140mg/kg/ngày có tác dụng giảm rõ hoạt độ ALT so với lô mô hình (p < 0,05). Cao cồn chiết
xuất từ cây Khúng khéng liều 10g dược liệu khô/kg chuột/ngày (lô 4) có tác dụng làm giảm rõ rệt
hoạt độ ALT so với lô mô hình, lô uống Silymarin.
3.4. Ảnh hưởng của Cao cồn chiết xuất từ cây Khng khéng lên lên sự thay đổi mô
bệnh học gan chuột nhắt trắng
Bảng 4. Ảnh hưởng lên sự thay đổi mô bệnh học gan chuột nhắt trắng
Lô nghiên cứu
Đại thể
Vi thể
Lô 1
Gan màu đỏ, sung huyết mức độ nhẹ.
3/3 mẫu bệnh phẩm có thoái hóa tế
bào gan mức độ nhẹ.
Lô 2
Gan nhạt màu, phù nề, sung huyết, bề
mặt không nhẵn, có chỗ bị hoại tử và
bạc màu, có nhiều chấm xuất huyết
Các mẫu bệnh phẩm có nhiều ổ thoái
hóa hoại tử. 3/3 mẫu bệnh phẩm có
thoái hóa mức độ vừa ở nhu mô gan.
Lô 3
Gan màu đỏ, sung huyết nhẹ, rải rác
có vài điểm tổn thương, một vài điểm
bạc màu.
2/3 mẫu bệnh phẩm có tế bào gan
thoái hóa nhẹ. 1/3 mẫu bệnh phẩm có
thoái hóa mức độ vừa của tế bào gan.
Lô 4
Gan màu đỏ, sung huyết rất nhẹ, rải
rác có vài điểm tổn thương.
3/3 số mẫu gan có thoái hóa mức độ
nhẹ.
3.4.1. Hình ảnh đại thể gan chuột sau 8
ngày uống thuốc
Ảnh 1. Hình ảnh đại
thể gan chuột lô chứng
Ảnh 2. Hình ảnh đại thể
gan chuột lô mô hình
Ảnh 3. Hình ảnh đại
Ảnh 4. Hình ảnh đại
thể gan chuột lô uống
silymarin
thể gan chuột lô uống
Cao Khúng khéng
3.4.2. Hình ảnh vi thể gan chuột sau 8
ngày uống thuốc
Ảnh 5. Hình thái vi thể
gan chuột lô chứng
(chuột số 2) (HE x 400).
Gan thoái hóa mức độ
nhẹ (HE x 400: Nhuộm
Hematoxylin - Eosin, độ
phóng đại 400 lần)
Ảnh 6. Hình thái vi thể
gan chuột lô mô hình
(chuột số 13) (HE x
400), (Có xâm nhập
viêm và thoái hóa vừa
tế bào gan
vietnam medical journal n01&2 - january - 2020
184
Ảnh 7. Hình thái vi thể
gan chuột lô uống
silymarin (chuột số 29)
(HE x 400). Có xâm nhập
viêm khoảng cửa và thoái
hóa nhẹ tế bào gan
Ảnh 8. Hình thái vi thể
gan chuột lô uống Cao
Khúng khéng. (chuột
số 64) (HE x 400)
Gan thoái hóa nhẹ
IV. BÀN LUẬN
Để gây tổn thương gan trên thực nghiệm, ng-
ười ta dùng nhiều chất hóa học khác nhau như
paracetamol, carbontetrachlorid, D-galactosamin,
ethanol, thioacetamid... Mỗi mô hình gây tổn
thương gan có cơ chế riêng đặc hiệu. Mục đích
của nghiên cứu nhằm đánh giá tác dụng bảo vệ
gan của Cao cồn chiết xuất từ cây Khúng khéng
nên mô hình gây tổn thương gan bằng
paracetamol được lựa chọn bởi paracetamol gây
tổn thương gan bằng cơ chế sinh ra gốc tự do
(tương tự CCl4) bên cạnh đó paracetamol liều
cao làm cạn kiệt hệ thống chống oxy hoá của cơ
thể (hệ thống các chất thiol).
Kết quả nghiên cứu cho thấy Cao cồn chiết xuất
từ cây Khúng khéng liều 10g/kg uống liên tục trong
8 ngày đều làm giảm hàm lượng MDA trong dịch
đồng thể gan (p < 0,05) so với lô mô hình, qua đó
cho thấy Vismisco có tác dụng bảo vệ gan thông
qua cơ chế làm giảm sự hình thành gốc tự do trong
quá trình chuyển hóa của PAR, ngăn chặn quá
trình peroxy hóa lipid của màng tế bào, bảo vệ tế
bào gan khỏi bị tổn thương oxy hóa.
Để đánh giá mức độ tổn thương tế bào gan,
các nghiên cứu thường định lượng nồng độ các
enzym có nguồn gốc tại gan có trong huyết
thanh. Sự tăng nồng độ các enzym này thường
gắn liền với độc tính của thuốc do sự hủy hoại tế
bào gan. Hoạt độ AST và ALT là một trong
những chỉ số quan trọng nhất đánh giá mức độ
tổn thương gan. ALT là enzym có nhiều nhất ở
gan, chúng khư trú trong bào tương của tế bào
nhu mô gan. Khi tổn thương huỷ hoại tế bào
gan, thậm chí chỉ cần thay đổi tính thấm của
màng tế bào gan, nồng độ ALT đã tăng cao. AST
đa số khư trú trong ty thể, chỉ 1/3 AST khư trú ở
bào tương của tế bào, khi tổn thương tế bào gan
ở mức độ dưới tế bào, AST trong ty thể được
giải phóng ra ngoài. Vì vậy, trong viêm gan do
PAR nồng độ ALT luôn tăng cao hơn AST. Để
khẳng định tác dụng bảo vệ gan của thuốc thử
có thể thông qua đánh giá hoạt độ AST, ALT ở
huyết thanh chuột nhắt sau khi gây tổn thương
bằng PAR. Kết quả nghiên cứu cho thấy Kết quả
nghiên cứu cho thấy Cao cồn chiết xuất từ cây
Khúng khéng liều 10g/kg uống liên tục trong 8
ngày làm giảm rõ rệt nồng độ AST, ALT so với lô
mô hình và lô uống Silymarin.
Về đại thể gan ở những chuột gây độc bằng
paracetamol kết hợp dùng Cao cồn chiết xuất từ
cây Khúng khéng liều 10g/kg hầu như không
thay đổi so với chứng sinh học, trong khi đó gan
ở lô không dùng thuốc thử nhạt màu, phù nề,
sung huyết, bề mặt không nhẵn, có chỗ bị hoại
tử và bạc màu, có nhiều chấm xuất huyết.
Tương tự như vậy trên hình ảnh vi thể gan của
chuột uống Cao cồn chiết xuất từ cây Khúng
khéng liều 10g/kg hầu như đều bình thường,
nhưng ở lô gây độc bằng paracetamol không
dùng thuốc thử hầu hết các mẫu bệnh phẩm
gan có xâm nhập viêm, tế bào gan bị thoái hóa.
Như vậy, Kết quả nghiên cứu cho thấy Cao
cồn chiết xuất từ cây Khúng khéng liều 10g/kg
uống liên tục trong 8 ngày có tác dụng bảo vệ
gan trên mô hình gây độc gan bằng paracetamol
ở chuột nhắt trắng thông qua việc hạn chế tăng
hoạt độ AST, ALT trong huyết thanh và giảm tổn
thương trên mô bệnh học gan.
V. KẾT LUẬN
Cao cồn chiết xuất từ cây Khúng khéng
(Hovenia dulcis Thunb.) liều 10g dược liệu
khô/kg chuột/ngày có tác dụng bảo vệ tổn
thương gan gây ra bằng paracetamol.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Viện Dược liệu (2006), Phương pháp nghiên cứu
tác dụng dược lý của thuốc từ dược thảo, NXB
Khoa học và Kỹ thuật, tr. 171-183, tr. 279-292.
2. Guwrksel senner, Hale Z. Tklu and al (2006),
Protective effects of resveratral against
acetaminophen induced toxicity in mice.
Hepatology Research vol 35. 62-68.
3. Liu G.T., Li Y., Wei H.L., Zhang H., Yu L.H.,
(2005), Mechanism of protective action of bicylol
against carbon tetrachloride - induced liver injury
in mice. Liver internationnal vol 25. 872-879
4. Stefan U. Ruepp, Robert P. Tonge and al
(2002), Genomics and proteomics analysisof
acetaminophen toxicity in mouse liver. Toxicolgical
sciences vol 65. 135-150.
5. Sumioka I., Matsura T. and Yamada K. (2004),
Acetaminophen - induced hepatotoxicity: Still an
important insue. Yonago Acta medica; 47. 17-28.
6. Rodrigo Liberal, Charlotte R. Grant, Giorgina
Mieli- Vergani , et al. (2013). Autoimmune
hepatitis: A comprehensive review. Journal of
Autoimmunity, 41, 126 – 139.
7. Ansgar W. Lohs, Giorgina Mieli-Vergani.