Đánh giá tiềm năng nguồn nước mặt cho cây trẩu Điện Biên - Lai Châu

§¸nh gi¸ tiÒm n¨ng nguån n­íc mÆt<br /> cho c©y trÈu ë §iÖn Biªn - Lai Ch©u<br /> Phan ThÞ Thanh H»ng - NguyÔn LËp D©n<br /> ViÖn §Þa lý – ViÖn Khoa häc & C«ng nghÖ ViÖt Nam<br /> 18 Hoµng Quèc ViÖt – CÇu GiÊy – Hµ Néi<br /> Tel: 04 8361 203<br /> Tóm tắt<br /> §iÖn Biªn - Lai Ch©u cã tiÒm n¨ng nguån n­íc mÆt thuéc vµo lo¹i trung b×nh trªn l·nh thæ<br /> ViÖt Nam, l­îng m­a b×nh qu©n n¨m dao ®éng tõ (1400÷2700)mm vµ tæng l­îng dßng ch¶y mÆt<br /> ®­îc sinh ra lµ 18,5.109m3 øng víi líp dßng ch¶y 1100mm. Víi tæng diÖn tÝch trªn 4463,2ha c©y<br /> trÈu hiÖn ®ang ®­îc trång ë §iÖn Biªn – Lai Ch©u n»m ë c¸c ®ai cao tõ 800m trë xuèng ®Òu n»m<br /> trong c¸c vïng mµ l­îng tr÷ Èm tiÒm tµng l·nh thæ kh¸ tháa m·n. NÕu xÐt riªng vÒ chÕ ®é n­íc,<br /> còng nh­ l­îng tr÷ Èm tiÒm tµng cña tØnh kh¸ thÝch hîp ®Ó ph¸t triÓn m¹nh c©y trÈu víi møc ®é<br /> thuËn lîi gi¶m dÇn tõ B¾c xuèng Nam.<br /> <br /> I. §Æt vÊn ®Ò<br /> Vïng §iÖn Biªn - Lai Ch©u cã tæng diÖn tÝch 17.133km2 n»m khuÊt bªn s­ên T©y cña<br /> d·y Hoµng Liªn S¬n, cao trung b×nh tõ 1.000  1.500m gåm nh÷ng d·y nói ch¹y dµi theo<br /> h­íng T©y B¾c - §«ng Nam xen kÏ nh÷ng thung lòng hÑp. Theo thèng kª n¨m 2001, diÖn<br /> tÝch ®Êt l©m nghiÖp cã rõng cña toµn quèc lµ 11.823,8*103ha trong ®ã vïng T©y B¾c lµ<br /> 1.109,9*103ha, riªng cña vïng §iÖn Biªn - Lai Ch©u lµ 553,7*103ha. Toµn vïng cã<br /> 4.463,2ha ®Êt trång trÈu trªn tæng sè 1.1571ha rõng phßng hé cña 12 dù ¸n. DiÖn tÝch trång<br /> trÈu thuéc vµo hÖ thèng rõng phßng hé cña ba l­u vùc lín lµ l­u vùc s«ng §µ, s«ng<br /> MªK«ng, s«ng M· vµ ®Òu thuéc ®ai cao tõ 800m trë xuèng.<br /> Cïng víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ chung cña vïng T©y B¾c, §iÖn Biªn - Lai Ch©u ®ang ®i<br /> lªn víi nh÷ng thÕ m¹nh vèn cã cña m×nh. §iÒu kiÖn tù nhiªn kh¸ thuËn lîi l¹i n»m ë vïng<br /> th­îng nguån s«ng §µ n¬i x©y dùng nh÷ng c«ng tr×nh thñy ®iÖn lín cña ViÖt Nam, bªn c¹nh<br /> nhiÖm vô x©y dùng tuyÕn rõng phßng hé ®Çu nguån nh»m phßng chèng lò cho h¹ du, gi÷<br /> c©n b»ng sinh th¸i, §iÖn Biªn - Lai Ch©u cßn ®Èy m¹nh ph¸t triÓn kinh tÕ b»ng nh÷ng c©y<br /> c«ng nghiÖp ®éc canh. ë §iÖn Biªn - Lai Ch©u, c©y trÈu ®· ®­îc trång r¶i r¸c vµ hiÖn ®ang<br /> lµ mét s¶n phÈm c«ng nghiÖp cã gi¸ trÞ.<br /> Theo nhiÒu nghiªn cøu cho thÊy c©y trÈu thÝch hîp víi nh÷ng khu vùc cã ®é cao d­íi<br /> 800m, l­îng m­a hµng n¨m tõ 1.000  2.000mm. Dùa trªn c¸c sè liÖu khÝ t­îng thñy v¨n<br /> chóng t«i tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ ®Æc ®iÓm nguån n­íc c¸c khu vùc qui ho¹ch trång trÈu theo ®ai<br /> rõng phßng hé d­íi 800m trªn c¸c l­u vùc s«ng. §ång thêi, c¸c thµnh phÇn c¸n c©n n­íc<br /> còng ®­îc tÝnh to¸n ®Ó x¸c ®Þnh l­îng tr÷ Èm l·nh thæ, mét yÕu tè quan träng ®èi víi qu¸<br /> tr×nh sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn cña thùc vËt.<br /> <br /> <br /> II. TiÒm n¨ng nguån n­íc mÆt c¸c khu vùc trång trÈu<br /> 1. L­u vùc s«ng NËm Rèm (HÖ thèng s«ng Mª K«ng)<br /> L­u vùc s«ng NËm Rèm cã tæng diÖn tÝch 1650km2 bao trïm hÇu hÕt diÖn tÝch cña<br /> huyÖn §iÖn Biªn, thµnh phè §iÖn Biªn vµ mét phÇn rÊt nhá cña huyÖn §iÖn Biªn §«ng.<br /> 368,3 ha rõng trÈu thuéc huyÖn §iÖn Biªn vµ thµnh phè §iÖn Biªn ®Òu thuéc ®ai rõng phßng<br /> hé cña NËm Rèm.<br /> N»m trong vïng cã khÝ hËu kh« hanh, ®Þa h×nh khuÊt giã nªn hµng n¨m l­îng m­a<br /> mang tíi l­u vùc kh«ng lín, 1600mm vµ gia t¨ng theo ®é cao ®Þa h×nh. L­îng m­a ®ai d­íi<br /> <br /> <br /> 1<br /> 800m chØ ®¹t 1550mm. §©y lµ mét trong nh÷ng khu vùc cã l­îng m­a thÊp. NÕu nh­ sù biÕn<br /> ®éng cña l­îng m­a tõ n¨m nµy qua n¨m kh¸c ®­îc coi lµ kh¸ æn ®Þnh th× sù biÕn ®éng ph©n<br /> phèi l­îng m­a trong n¨m rÊt bÊt ®iÒu hßa.<br /> Mïa m­a trªn l­u vùc b¾t ®Çu tõ th¸ng V vµ kÕt thóc vµo th¸ng IX trïng víi thêi kú<br /> ho¹t ®éng cña giã mïa mïa hÌ víi l­îng m­a chiÕm kho¶ng 80% tæng l­îng m­a n¨m. Ba<br /> th¸ng cã l­îng m­a lín nhÊt th­êng r¬i vµo th¸ng VI, VII, VIII chiÕm (5465)% tæng l­îng<br /> m­a n¨m. Th¸ng cã l­îng m­a lín nhÊt lµ th¸ng VII chiÕm tõ (1821)% l­îng m­a n¨m.<br /> B·o th­êng Ýt ¶nh h­ëng trùc tiÕp lªn vïng nµy nh­ng do tµn d­ cña b·o vµ ¸p thÊp nhiÖt ®íi<br /> ®· g©y nh÷ng trËn m­a víi c­êng ®é lín kÐo dµi. C­êng ®é m­a lín cïng víi ®é dèc ®Þa<br /> h×nh lµ nguyªn nh©n g©y lò quÐt trong khu vùc nghiªn cøu. V× vËy viÖc h×nh thµnh c¸c ®ai<br /> rõng phßng hé lµ hoµn toµn cÇn thiÕt.<br /> Mïa kh« kÐo dµi 7 th¸ng tõ th¸ng (XIV), l­îng m­a mïa kh« chiÕm kho¶ng 20%<br /> tæng l­îng m­a n¨m. L­îng m­a thÊp nhÊt th­êng r¬i vµo th¸ng I víi l­îng m­a chiÕm<br /> kho¶ng 1% tæng l­îng m­a n¨m. Trong th¸ng I chØ cã tõ (35)ngµy m­a víi l­îng m­a ®¹t<br /> tõ (1020mm). D·y Hoµng Liªn S¬n nh­ mét bøc b×nh phong dµi ng¨n chÆn luång kh«ng<br /> khÝ l¹nh cùc ®íi x©m nhËp s©u vµo trong vïng nµy, t¹o nªn mét nÒn khÝ hËu kh« hanh trong<br /> mïa kh« g©y nh÷ng khã kh¨n cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp trong vïng. Ph¸t triÓn m¹nh c©y<br /> c«ng nghiÖp sÏ gãp phÇn gi¶m bít nh÷ng khã kh¨n trong ®êi sèng.<br /> øng víi líp n­íc m­a thuéc vµo lo¹i thÊp trong vïng, líp dßng ch¶y toµn phÇn trong<br /> l­u vùc dao ®éng tõ 550 ®Õn 850mm vµ cã xu thÕ t¨ng dÇn tõ Nam lªn B¾c. Dßng ch¶y mÆt<br /> tÝnh trung b×nh cho toµn l­u vùc lµ 670mm. Nh×n chung toµn l­u vùc thuéc vµo giíi h¹n gÇn<br /> ®ñ Èm. ë ®ai d­íi 800m líp dßng ch¶y toµn phÇn ®¹t 620mm.<br /> Mïa lò trªn l­u vùc ®Õn chËm h¬n mïa m­a mét th¸ng vµ kÐo dµi 5 th¸ng (VI  X)<br /> víi l­îng n­íc chiÕm tíi h¬n 80% tæng l­îng n­íc n¨m. Ba th¸ng cã dßng ch¶y lín nhÊt<br /> th­êng r¬i vµo th¸ng VII, VIII, IX còng lµ 3 th¸ng cã l­îng m­a lín nhÊt. L­u l­îng lò lín<br /> nhÊt ®· quan tr¾c ®­îc t¹i tr¹m Th¸c Bay trªn s«ng NËm Rèm lµ 192m3/s vµo ngµy<br /> 27/IX/1961; t¹i tr¹m HimLam lµ 372m3/s.<br /> Mïa kiÖt kÐo dµi 7 th¸ng (XI  V) chiÕm ch­a tíi 20% tæng l­îng n­íc n¨m. L­u<br /> l­îng n­íc b×nh qu©n trªn s«ng NËm Rèm vÒ mïa kiÖt ®¹t trÞ sè 20,5m3/s. Th¸ng cã l­îng<br /> dßng ch¶y nhá nhÊt r¬i vµo th¸ng III lµ th¸ng cã l­îng bèc h¬i kh¶ n¨ng lín nhÊt. L­u l­îng<br /> nhá nhÊt ®· quan tr¾c ®­îc t¹i tr¹m Him Lam lµ 0,65m3/s øng víi modun dßng ch¶y nhá<br /> nhÊt lµ 2,3l/s/km2.<br /> L­îng tr÷ Èm l·nh thæ ®­îc x¸c ®Þnh bëi l­îng m­a tÝch l¹i mét phÇn dµnh cho sù<br /> ph¸t triÓn cña thùc vËt, mét phÇn cung cÊp cho s«ng ngßi d­íi d¹ng n­íc ngÇm. L­îng tr÷<br /> Èm l·nh thæ cã ý nghÜa rÊt quan träng ®èi víi c¶nh quan. L­îng bèc h¬i thùc tÕ trªn khu vùc<br /> ®¹t 930mm. §©y chÝnh lµ ®é thiÕu hôt cña dßng ch¶y. Kh¶ n¨ng bèc to¸t h¬i biÓu thÞ mèi<br /> quan hÖ gi÷a th¶m thùc vËt vµ tr÷ l­îng n­íc trong ®Êt hay l­îng n­íc cho th¶m c©y trong<br /> c©n b»ng Èm. Nh­ vËy l­îng bèc to¸t h¬i kh¶ n¨ng cßn cao h¬n 930mm. L­îng dßng ch¶y<br /> ngÇm chiÕm kho¶ng trªn 30% dßng ch¶y toµn phÇn. L­îng dßng ch¶y ngÇm khu vùc nghiªn<br /> cøu lµ 230mm. Theo tÝnh to¸n l­îng tr÷ Èm l·nh thæ ®¹t 1160mm. §èi víi nh÷ng c©y c«ng<br /> nghiÖp nh­ trÈu th× l­îng tr÷ Èm l·nh thæ nµy thuËn lîi cho qu¸ tr×nh sinh tr­ëng vµ ph¸t<br /> triÓn.<br /> 2. L­u vùc NËm M¹<br /> Lµ mét l­u vùc nhá n»m ë th­îng l­u s«ng M· chiÕm phÇn lín diÖn tÝch §iÖn Biªn<br /> §«ng. §©y còng lµ huyÖn cã diÖn tÝch trång trÈu thuéc vµo lo¹i thÊp nhÊt vïng. Toµn huyÖn<br /> chØ cã 2 trªn 10 x· cã diÖn tÝch trÈu. X· Lu©n Giíi trång 3ha, x· Keo L«m trång 71,5ha<br /> thuéc ®ai rõng phßng hé cña hÖ thèng s«ng M·.<br /> <br /> <br /> 2<br />  L­îng m­a b×nh qu©n hµng n¨m r¬i xuèng l­u vùc chØ ®¹t kho¶ng 1400mm. Mïa<br /> m­a trªn l­u vùc b¾t ®Çu tõ th¸ng V vµ kÕt thóc vµo th¸ng IX. L­îng m­a mïa hÌ chiÕm<br /> kho¶ng 80% tæng l­îng m­a n¨m. Ba th¸ng cã l­îng m­a lín nhÊt th­êng r¬i vµo th¸ng<br /> VI÷VIII chiÕm (54÷65)% tæng l­îng m­a n¨m. Th¸ng cã l­îng m­a lín nhÊt th­êng r¬i vµo<br /> th¸ng VII chiÕm tõ (18÷21)% l­îng m­a n¨m.<br /> Mïa kh« kÐo dµi 7 th¸ng tõ th¸ng (XIIV) nh­ng l­îng m­a trong mïa kh« chiÕm<br /> ch­a tíi 20% tæng l­îng m­a n¨m. Th¸ng cã l­îng m­a thÊp nhÊt lµ th¸ng I víi l­îng m­a<br /> chiÕm kho¶ng 1% tæng l­îng m­a n¨m, l­îng m­a ®¹t kho¶ng 1020mm, thuéc vµo lo¹i<br /> thÊp nhÊt miÒn B¾c ViÖt Nam. L­îng m­a nµy kh«ng ®ñ bï ®¾p c¸c tæn thÊt do bèc h¬i.<br /> Líp dßng ch¶y toµn phÇn hµng n¨m sinh ra trªn l­u vùc NËm M¹ lµ 550mm thuéc<br /> vµo lo¹i thÊp víi hÖ sè dßng ch¶y  ®¹t 0,39. NÕu so s¸nh víi chØ tiªu Èm, l­u vùc NËm M¹<br /> thuéc vµo lo¹i thiÕu Èm R