Đánh giá tình hình biến động lòng dẫn hạ lưu sông Thu Bồn từ Giao Thủy tới Cửa Đại bằng công nghệ viễn thám GIS - PGS.TS. Vũ Minh Cát

§¸nh gi¸ T×nh h×nh biÕn ®éng lßng dÉn h¹ l­u<br /> s«ng Thu bån tõ giao thñy tíi cöa ®¹i<br /> b»ng c«ng nghÖ viÔn th¸m- gis<br /> <br /> PGS. TS. Vò Minh C¸t,<br /> Phßng Qu¶n lý khoa häc & HTQT<br /> <br /> Tãm t¾t: Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, m­a lò ngµy cµng cã xu thÕ ¸c liÖt, thªm vµo ®ã<br /> lµ c¸c t¸c ®éng ng­îc do con ng­êi g©y ra nh­ ph¸ rõng, c¸c ho¹t ®éng d©n sinh, kinh<br /> tÕ ch­a hîp lý g©y nªn nh÷ng biÕn ®éng m¹nh mÏ h¹ l­u s«ng. Th«ng qua viÖc nghiªn<br /> cøu diÔn biÕn s«ng b»ng c«ng nghÖ viÔn th¸m, bµi b¸o mong muèn ®ãng gãp nh÷ng<br /> gi¶i ph¸p nh»m h¹n chÕ vµ gi¶m nhÑ thiÖt h¹i do xãi lë g©y ra nh»m ph¸t triÓn bÒn<br /> v÷ng kinh tÕ x· héi cho khu vùc.<br /> <br /> <br /> 1. Më ®Çu<br /> <br /> S«ng Thu Bån b¾t nguån tõ s­ên nói phÝa ®«ng d·y Tr­êng S¬n, cã ®é cao trung<br /> b×nh kho¶ng 200-300m, víi ®Ønh Gle-lang ë th­îng nguån dßng chÝnh Thu Bån<br /> cã ®é cao lín nhÊt ®¹t tíi 1855m. Tr­íc khi ch¶y vµo vïng ®ång b»ng tròng thÊp<br /> ven biÓn, s«ng Thu Bån cã hai nh¸nh chÝnh Thu Bån vµ Vu Gia nèi víi nhau<br /> b»ng s«ng Qu¶ng HuÕ t¹i khu vùc huyÖn §¹i Léc - tØnh Qu¶ng Nam, sau ®ã<br /> ch¶y ra biÓn trªn miÒn ®ång b»ng víi nh¸nh s«ng ¸i NghÜa ch¶y ra cöa Hµn vµ<br /> nh¸nh Thu Bån ch¶y ra cöa §¹i. Bµi b¸o nµy tr×nh bµy nghiªn cøu biÕn ®éng<br /> lßng dÉn nh¸nh Thu Bån víi chiÒu dµi tíi cöa §¹i kho¶ng 40 km.<br /> <br /> C¸c thµnh t¹o trÇm tÝch trªn bÒ mÆt ®ång b»ng chñ yÕu lµ lo¹i vËt liÖu bë rêi (c¸t<br /> th«, c¸t nhá, c¸t pha). Däc theo c¸c lßng dÉn kh«ng cã c¸c hÖ thèng ®ª bao vµ ®ª<br /> ng¨n lò, dßng n­íc lò th­êng ch¶y trµn mÆt b·i vµ kh«ng bÞ bã hÑp trong mét<br /> kh«ng gian "cøng", nªn lßng dÉn cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn "tù do" trong qu¸ tr×nh<br /> tiÕn ho¸ tù nhiªn cña dßng s«ng.<br /> Mïa m­a lò ë vïng nghiªn cøu tõ th¸ng IX ®Õn th¸ng XII víi tæng l­îng dßng ch¶y<br /> chiÕm tõ 70% ®Õn 80% tæng l­îng dßng ch¶y n¨m. Lò chÝnh vô x¶y ra chñ yÕu trong<br /> hai th¸ng X vµ XI. L­u tèc dßng ch¶y lò, biªn ®é lò vµ c­êng suÊt lò ®Òu rÊt lín (B¶ng<br /> 1)<br /> B¶ng 1: L­u tèc, biªn ®é vµ c­êng suÊt lò t¹i N«ng S¬n vµ Giao Thñy<br />  Tr¹m Vmax Biªn ®é lò H (m) H/t (cm/h)<br /> N«ng S¬n 3.74 9.00 109.0<br /> Giao Thñy 2.95 5.82 84.6<br /> <br /> <br /> MËt ®é d©n sè trªn vïng ®ång b»ng kh¸ cao (trªn d­íi 1000 ng­êi/km2), c¸c ho¹t ®éng<br /> kinh tÕ cã xu thÕ can thiÖp kh¸ s©u vµo vïng ho¹t ®éng cña dßng s«ng vµ do vËy t¸c<br /> ®éng kh«ng nhá tíi chÕ ®é dßng ch¶y, lµm t¨ng thªm tÝnh phøc t¹p t×nh h×nh båi xãi<br /> lßng dÉn.<br /> <br /> 2. Ph­¬ng ph¸p thùc hiÖn<br /> <br /> Ph­¬ng ph¸p sö dông trong nghiªn cøu lµ gi¶i ®o¸n th«ng tin trªn c¸c ¶nh m¸y<br /> bay, ¶nh vÖ tinh, b¶n ®å ®Þa h×nh vµ c¸c tµi liÖu kh¸c cã liªn quan ®Ó ph©n tÝch<br /> t×nh h×nh diÔn biÕn lßng dÉn Thu Bån. Cã thÓ nªu tãm t¾t qui tr×nh xö lý th«ng<br /> tin tõ ¶nh vµ b¶n ®å ®Þa h×nh theo s¬ ®å tãm t¾t trªn h×nh vÏ sè 2, víi viÖc sö<br /> dông c¸c phÇn mÒm xö lý ¶nh vµ hÖ th«ng tin ®Þa lý (GIS).<br /> <br /> T ­ l iÖ u n h Ë p v µ o<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ¶ nh m ¸y bay, B ¶n ®å C ¸ c t­ liÖ u<br /> ¶ n h v Ö tin h ® Þa h ×n h liª n q u a n k h ¸ c<br /> <br /> <br /> <br /> L ù a c h ä n ¶ n h , c h ä n l­ í i to ¹ ® é ,<br /> tiÒ n x ö lý c ¸ c t­ liÖ u n h Ë p v µ o<br /> <br /> <br /> <br /> S è h o ¸ ¶ n h t­ ¬ n g tù , n ¾ n c h Øn h<br /> h ×n h h ä c th e o l­ í i c h iÕ u U T M<br /> <br /> <br /> <br /> T r iÕ t x u Ê t th « n g tin ,<br /> lË p b ¶ n ® å c h u y ª n ® Ò ,<br /> tÝn h to ¸ n , p h © n tÝc h k Õ t q u ¶<br /> <br /> <br /> <br /> K Õ t q u ¶<br /> x ö l ý<br /> <br /> <br /> L ­ u g i÷ In k Õt q u ¶<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> H×nh 2: C«ng cô vµ qui tr×nh ph©n tÝch diÔn biÕn lßng s«ng b»ng c«ng nghÖ GIS<br /> Nguån t­ liÖu sö dông lµ ¶nh vÖ tinh vµ b¶n ®å ®Þa h×nh UTM... ghi nhËn hiÖn tr¹ng<br /> ®o¹n h¹ l­u s«ng Thu Bån ë nh÷ng thêi gian kh¸c nhau 1965, 1981, 1988, 1996 vµ ®·<br /> ®­îc c¸c c¬ quan chuyªn m«n n¾n chØnh ®­a vÒ cïng hÖ to¹ ®é ®Ó cã thÓ so s¸nh sù<br /> biÕn ®æi cña hÖ thèng s«ng qua c¸c thêi kú kh¸c nhau<br /> <br /> 3. T×nh h×nh biÕn ®éng lßng dÉn h¹ l­u s«ng thu bån<br /> <br /> Qua ph©n tÝch hiÖn tr¹ng lßng dÉn h¹ l­u s«ng Thu Bån trong c¸c thêi kú kh¸c<br /> nhau trªn c¬ së ¶nh vÖ tinh c¸c n¨m 1965, 1981, 1988, 1996 vµ c¸c t­ liÖu cã<br /> liªn quan cho chóng ta h×nh ¶nh vÒ t×nh h×nh biÕn ®éng lßng dÉn h¹ l­u s«ng Thu<br /> Bån. Tæng quan diÔn biÕn ®o¹n h¹ l­u tõ 1965 ®Õn 1996 thÓ hiÖn trong h×nh 3.<br />  B¶n<br /> B¶n ®å<br /> ®å biÕn<br /> biÕn ®éng<br /> ®éng lßng<br /> lßng dÉn<br /> dÉn s«ng<br /> s«ng thu<br /> thu bån<br /> bån giai<br /> giai ®o¹n<br /> ®o¹n 1965<br /> 1965 -- 1996<br /> 1996 -- Tû<br /> Tû lÖ<br /> lÖ 1/100.000<br /> 1/100.000<br /> 12<br /> §iÖn<br /> §iÖn Hoµ<br /> Hoµ 0<br /> §iÖn<br /> §iÖn Th¾ng<br /> Th¾ng §iÖn<br /> §iÖn D­¬ng<br /> D­¬ng<br /> §iÖn<br /> §iÖn TiÕn<br /> TiÕn BiÓn<br /> BiÓn §«ng<br /> §«ng<br /> §¹i HiÖp<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> -22<br /> 603<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 10<br /> 10<br /> 1010<br /> 10<br /> 10<br /> 10<br /> 10<br /> 10<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 605<br /> §iÖn<br /> §iÖn Nam<br /> Nam 20<br /> 2020<br /> 20<br /> 2020<br /> 20<br /> 20<br /> 20<br /> <br /> <br /> 666666<br /> 666<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 22 2222<br /> 2 22<br /> QL.1 607<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 20<br /> 2020<br /> <br /> -2<br /> 20<br /> 20<br /> 2020<br /> <br /> <br /> §iÖn<br /> §iÖn<br /> §iÖnAn<br /> An CÈm<br /> CÈm<br /> CÈmAn<br /> An<br /> 20 20<br /> <br /> <br /> <br /> An CÈm<br /> CÈm Hµ<br /> Hµ An<br /> §iÖn<br /> §iÖn Thä<br /> Thä TT.<br /> TT. VÜnh<br /> VÜnh §iÖn<br /> §iÖn<br /> TT.<br /> TT. ¸i<br /> ¸i NghÜa<br /> NghÜa 609<br /> <br /> <br /> <br /> §iÖn<br /> §iÖn Ph­íc<br /> Ph­íc §iÖn<br /> §iÖn<br /> §iÖnMinh<br /> Minh<br /> Minh<br /> 608<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> CÈm<br /> CÈm Ch©u<br /> Ch©u<br /> §iÖn<br /> §iÖn Hång<br /> Hång<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> -6<br /> 0<br /> 609<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> -10<br /> §iÖn<br /> §iÖn Ph­¬ng<br /> Ph­¬ng P. Minh An<br /> P. Minh An CÈm Thanh<br /> CÈm Thanh Cöa<br /> Cöa §¹i<br /> 0 §¹i<br /> Cöa §¹i<br /> CÈm<br /> CÈm Nam<br /> Nam<br /> CÈm<br /> CÈm Kim<br /> Kim<br /> §¹i<br /> §¹i<br /> §¹iHoµ<br /> Hoµ<br /> Hoµ ånn åånn<br /> §¹i<br /> §¹i C­êng<br /> C­êng BBåå<br /> u§iÖn<br /> u§iÖn §iÖn<br /> §iÖn Phong<br /> Phong TTh<br /> huu BB 2 666666<br /> <br /> <br /> <br /> Quang<br /> Quang §iÖn<br /> §iÖn Trung<br /> Trung<br /> 666<br /> <br /> <br /> h<br /> h gg Duy<br /> nnngg<br /> TT SS««nn Duy Ph­íc<br /> Ph­íc Duy<br /> Duy<br /> DuyVinh<br /> Vinh<br /> Vinh<br /> 2222 22<br /> 22 2<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 0 SS«« 0 Duy<br /> Duy<br /> DuyNghÜa<br /> NghÜa<br /> NghÜa Duy<br /> Duy H¶i<br /> H¶i<br /> 610<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> TT.<br /> TT. Nam<br /> Nam Ph­íc<br /> Ph­íc<br /> Duy<br /> Duy<br /> DuyCh©u<br /> Ch©u<br /> 610<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Ch©u<br /> 40<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Duy<br /> Duy Thµnh<br /> Thµnh<br /> 610<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Duy<br /> Duy Trinh<br /> Trinh S«ng<br /> S«ng Bµ<br /> Bµ RÐn<br /> RÐn<br /> <br /> Duy<br /> Duy Hoµ<br /> Hoµ QL.1<br /> B×nh<br /> B×nh D­¬ng<br /> D­¬ng<br /> -9999 B×nh<br /> B×nh Giang<br /> Giang<br /> QuÕ<br /> QuÕ<br /> QuÕXu©n<br /> Xu©n<br /> Xu©n QuÕ<br /> QuÕ Phó<br /> Phó<br /> 150<br /> Ghi<br /> Ghi Chó<br /> Chó<br /> -19998 Duy<br /> Duy Trung<br /> Trung<br /> 0<br /> 34<br /> 0<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 20<br /> <br /> <br /> <br /> Lßng<br /> Lßng s«ng<br /> s«ng n¨m<br /> n¨m 1965<br /> 1965<br /> 42<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Duy Phó 300<br /> 320<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 80<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Duy S¬n<br /> 360<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 50<br /> 0<br /> 50<br /> 120<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 18 54<br /> 0 560 Lßng<br /> Lßng s«ng<br /> s«ng n¨m<br /> n¨m 1996<br /> 1996<br /> 0 58<br /> 600<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 0 611<br /> 280<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 60 B×nh<br /> B×nh Minh<br /> Minh<br /> 0 40 520<br /> 260<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 24 §­êng<br /> §­êng giao<br /> giao th«ng<br /> th«ng<br /> 220<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 140 6 0 B×nh<br /> B×nh §µo<br /> §µo<br /> 680 740 78 66<br /> 0<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 19 QuÕ<br /> QuÕ C­êng<br /> C­êng<br /> 200<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> B×nh<br /> B×nh Nguyªn<br /> Nguyªn<br /> 16<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 4 460<br /> 720<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 192<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 0<br /> §­êng<br /> §­êng<br /> B×nh<br /> B×nh s¾t<br /> s¾t<br /> An<br /> An B×nh Phôc<br /> Th«ng th­êng ë vïng h¹ l­u c¸c dßng s«ng, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lßng dÉn diÔn<br /> biÕn theo chu kú khÐp kÝn, qua c¸c giai ®o¹n trong mét chu kú nh­ sau (h×nh 4)<br /> - Ch¶y th¼ng æn ®Þnh,<br /> - Uèn cong h¹n chÕ vÒ mét phÝa,<br /> - Uèn cong ch­a hoµn thiÖn,<br /> - Uèn cong hoµn thiÖn,<br /> - Ch¶y c¾t th¼ng (kÕt thóc mét chu kú uèn khóc).<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> H×nh 4: Chu kú ph¸t triÓn cña ®o¹n s«ng cong<br /> (1) Ch¶y th¼ng æn ®Þnh (4) Uèn cong hoµn thiÖn<br /> (2) Uèn cong h¹n chÕ vÒ mét phÝa (5) Ch¶y c¾t th¼ng<br /> (3) Uèn cong ch­a hoµn thiÖn<br /> Trong thùc tÕ, nhiÒu tr­êng hîp cã qu¸ tr×nh uèn khóc chØ dõng ë møc uèn cong h¹n<br /> chÕ hoÆc uèn cong ch­a hoµn thiÖn (kh«ng ®¹t tíi giai ®o¹n uèn cong hoµn thiÖn) do<br /> sù chi phèi cña ®Þa h×nh nÒn mãng ®Þa chÊt vµ c¸c nh©n tè thñy v¨n-thuû lùc.<br /> Dùa vµo ®Æc ®iÓm h×nh th¸i vµ ®Þa m¹o kh¸c nhau, cã thÓ chia vïng h¹ l­u s«ng<br /> Thu Bån thµnh 2 ®o¹n nh­ sau:<br /> - §o¹n s«ng Thu Bån tõ hîp l­u tíi C©u L©u, dµi 23,8 km<br /> - §o¹n s«ng tõ C©u L©u tíi Héi An, dµi 7,6 km<br /> a. Lßng dÉn s«ng Thu Bån tõ hîp l­u tíi C©u L©u<br /> Thêi ®iÓm n¨m 1965 trªn ®o¹n s«ng nµy xuÊt hiÖn liªn tiÕp 8 ®Ønh cong, ®ã lµ §iÖn<br /> Ph­íc (1), §iÖn Quang, §iÖn Ph­íc (2), §iÖn Trung, §iÖn Minh (1), §iÖn Phong, §iÖn<br /> Minh (2) vµ C©u L©u nh­ h×nh 5 .<br /> §o¹n lßng dÉn s«ng Thu Bån tõ hîp l­u tíi C©u L©u cã qu¸ tr×nh ph¸t triÓn<br /> m¹nh mÏ, g¾n liÒn víi hiÖn t­îng biÕn ®æi lµ ch¶y uèn khóc - c¾t th¼ng - uèn<br /> khóc. Do ®Þa h×nh vïng ®ång b»ng s«ng Thu Bån kh«ng cã hÖ thèng ®ª khèng<br /> chÕ nªn qu¸ tr×nh nµy diÔn ra mét c¸ch tuÇn tù, lÇn l­ît vÒ phÝa h¹ l­u s«ng.<br />  1 2 3 4 5 6 7 8<br /> <br /> H×nh 5: C¸c ®Ønh cong n¨m 1965<br /> <br /> Hai date ¶nh n¨m 1965 vµ 1981 cho thÊy trong vßng 16 n¨m, ®Ønh cong sè 5<br /> (§iÖn Minh 1) ®· bÞ c¾t th¼ng, trong khi ®Ønh cong §iÖn Minh 2 ®· c¾t dßng,<br /> b¸n kÝnh cong cña ®Ønh nµy ngµy cµng nhá vµ dÞch vÒ phÝa h¹ l­u. B¸n kÝnh<br /> cong lín nhÊt x¸c ®Þnh trªn thùc ®Þa ®­îc kiÓm nghiÖm trªn b¶n ®å kho¶ng<br /> 730 m. Nh­ vËy, biªn ®é dÞch chuyÓn lín nhÊt sang hai phÝa cña trôc s«ng<br /> kho¶ng 1.5 km ®Õn 2.0 km. §©y lµ biªn ®é dÞch chuyÓn tèi ®a cña lßng dÉn vµ<br /> lµ vïng ho¹t ®éng cña con s«ng.<br /> <br /> §©y lµ mét ®o¹n s«ng cong, bê lâm cña s«ng cong lu«n bÞ xãi, bê låi lu«n lu«n<br /> ®­îc båi do sù vËn chuyÓn kh«ng ngõng cña bïn c¸t theo ph­¬ng ngang lµm cho<br /> mÆt ph¼ng cña s«ng lu«n thay ®æi. Trong tr­êng hîp ph¸t triÓn tù do, b¸n kÝnh<br /> cong ngµy cµng nhá, dÇn dÇn ph¸t triÓn thµnh ®o¹n cong gÊp mµ ®iÓm ®Çu vµ<br /> ®iÓm cuèi cña ®o¹n cong rÊt gÇn nhau (gäi lµ eo ®Êt).<br /> <br /> ë thêi kú n­íc c¹n, khi mùc n­íc thÊp, dßng n­íc ch¶y theo bê cong. Tuy nhiªn<br /> vµo mïa lò, khi mùc n­íc trong s«ng d©ng cao dÇn ®Õn khi trµn b·i th× dßng<br /> ch¶y trªn b·i cã xu h­íng ®i theo ®­êng cã ®é dèc lín nhÊt hay ®­êng ng¾n<br /> nhÊt, d­íi t¸c dông l©u dµi, th­êng th­êng trªn eo ®Êt h×nh thµnh nh÷ng r·nh<br /> n­íc, khi gÆp lò lín hoÆc c¸c ®iÒu kiÖn cã lîi kh¸c th× c¸c r·nh ®ã ph¸t triÓn<br /> thµnh dßng rÏ cña s«ng vµ h×nh thµnh hiÖn t­îng c¾t dßng tù nhiªn.<br /> <br /> Sau khi c¾t dßng sÏ h×nh thµnh ®o¹n lßng dÉn míi. Trªn ®o¹n nµy, do ®é dèc lín<br /> dÉn tíi l­u tèc lín, kÐo theo søc t¶i c¸t còng t¨ng lªn. MÆt kh¸c, cöa vµo th­êng<br /> ch¹y s¸t víi bê lâm cña ®o¹n cong nªn dßng n­íc ch¶y vµo ë phÇn trªn mÆt<br /> mang Ýt bïn c¸t, do ®ã ë ®o¹n s«ng míi nµy x¶y ra xãi lë rÊt m¹nh, mÆt c¾t më<br /> réng rÊt nhanh. Ng­îc l¹i, ®o¹n s«ng cò (cong) v× ®é dèc nhá, l­u tèc nhá, søc<br /> t¶i c¸t cña dßng n­íc còng nhá, l¹i thªm dßng n­íc ch¶y vµo th­êng lµ n­íc<br /> mang nhiÒu bïn c¸t nªn bÞ båi rÊt m¹nh mÆt c¾t gi¶m ®i rÊt nhanh. §o¹n s«ng cò<br /> tho¸i ho¸ dÇn h×nh thµnh ®o¹n s«ng chÕt. Sau khi s«ng cò hoµn toµn ngõng ch¶y<br /> th× s«ng míi sÏ ph¸t triÓn thµnh ®o¹n s«ng ®¬n nhÊt cã thÓ cho toµn bé l­u l­îng<br /> cña s«ng ch¶y qua.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> H×nh 6: HiÖn t­îng c¾t dßng t¹i ®Ønh cong §iÖn Minh 1&2.<br /> <br /> §Õn n¨m 1988, ®o¹n s«ng biÕn ®æi nh­ h×nh 7 vµ ®Ønh cong §iÖn Minh 2 ®· hoµn<br /> thµnh qu¸ tr×nh c¾t dßng tù nhiªn trong vßng 7 n¨m. HiÖn t­îng nµy tiÕp tôc dÞch<br /> chuyÓn vÒ h¹ l­u t¹i ®Ønh cong C©u L©u (®Ønh cong 8).<br /> <br /> §Õn n¨m 1996 (trong vßng 9 n¨m) ®Ønh cong C©u L©u ®· gÇn bÞ tho¸i ho¸ hÕt. H×nh<br /> th¸i cña ®o¹n s«ng nghiªn cøu ®· gÇn nh­ ch¶y th¼ng, chØ cßn ®Ønh cong §iÖn Ph­íc 1<br /> vµ §iÖn Quang ë ngay sau phÇn hîp l­u cña s«ng Thu Bån.<br /> Theo sè liÖu kh¶o s¸t n¨m 2000, ®Ønh cong 2 (§iÖn Quang ) còng ®· cã hiÖn t­îng c¾t<br /> dßng. Nh­ vËy, lÇn l­ît c¸c ®Ønh cong ®Òu x¶y ra hiÖn t­îng c¾t dßng g©y nªn sù biÕn<br /> h×nh cña dßng s«ng.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> H×nh 7: HiÖn t­îng ch¶y th¼ng ë ®Ønh cong §iÖn Minh 2 H×nh 8: §Ønh cong C©u L©u<br /> <br /> §iÒu nµy cho thÊy r»ng, lßng dÉn ®o¹n h¹ l­u tõ ®o¹n nhËp l­u Thu Bån ®Õn cÇu C©u<br /> L©u rÊt dÔ biÕn ®éng vµ viÖc h×nh thµnh ®o¹n s«ng míi, hay xo¸ mét ®o¹n s«ng ®ang<br /> tån t¹i cã thÓ x¶y ra ngay sau mét trËn lò. TÝnh “linh ®éng” cña lßng dÉn lµ hÖ qu¶ cña<br /> chÕ ®é lò kh¸ kh¾c nghiÖt, nÒn ®Þa chÊt dÔ röa tr«i vµ qu¸ tr×nh nµy cµng trë nªn khèc<br /> liÖt, cµng ®­îc ®Èy nhanh khi cã t¸c ®éng ng­îc cña con ng­êi.<br /> <br /> b. Lßng dÉn s«ng Thu Bån tõ C©u L©u tíi Héi An<br /> <br /> §o¹n s«ng nµy tiÕp tôc ph©n chia ra c¸c nh¸nh vµ t¹o ra c¸c b·i båi lín nh­ x· §iÖn<br /> Ph­¬ng (huyÖn §iÖn Bµn), c¸c x· CÈm Kim, CÈm Nam (thÞ x· Héi An) vµ x· Duy<br /> Vinh (huyÖn Duy Xuyªn).<br />  H×nh 9: DiÔn biÕn lßng dÉn ®o¹n cöa s«ng Héi An (1965 - 1996)<br /> <br /> KÕt qu¶ chång date ¶nh n¨m 1965, n¨m 1996 ®o¹n s«ng nµy xãi lë rÊt m¹nh. HiÖn<br /> t­îng xãi lë vµ båi tô trªn diÖn réng x¶y ra c¶ hai phÝa bê s«ng. T¹i khu vùc khu phè<br /> cæ Héi An, biÕn ®éng lßng dÉn s«ng Thu Bån liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh ®æi h­íng dßng<br /> ch¶y trªn lßng dÉn chÝnh. HËu qu¶ lµ nhiÒu ®¶o c¸t båi tô bÞ xãi lë nghiªm träng. Cã<br /> nh÷ng ®¶o lín tõ l©u ®· trë thµnh c¸c khu d©n c­ quan träng nh­ CÈm Nam, CÈm Kim<br /> (thÞ x· Héi An) ®· bÞ xãi rÊt m¹nh. ë ®©y cßn thÊy cã mét hiÖn t­îng ®¶o c¸t "tr«i" di<br /> chuyÓn t­¬ng ®èi m¹nh do t¸c ®éng kÕt hîp cña dßng n­íc lò vµ thuû triÒu, g©y xãi lë<br /> ®Çu cån c¸t phÝa th­îng du vµ båi tô ch©n cån phÝa h¹ du. C¸c ®¶o c¸t "tr«i" d¹ng nµy<br /> cã xu h­íng dÞch chuyÓn dÇn vÒ phi¸ cöa s«ng.<br /> <br /> 4. kÕt luËn<br /> Qua ph©n tÝch ¶nh vÖ tinh vµ kh¶o s¸t thùc ®Þa cã thÓ ®­a ra mét sè nhËn xÐt vÒ ®Æc<br /> ®iÓm diÔn biÕn hiÖn t­îng xãi lë, båi tô vµ ph¸t triÓn lßng dÉn ®o¹n h¹ l­u nh­ sau:<br /> (a) PhÇn ®ång b»ng s«ng Thu Bån lµ vïng tËp trung d©n c­ còng nh­ c¸c c«ng tr×nh<br /> d©n sinh kinh tÕ, nh­ng l¹i lµ phÇn cã diÔn biÕn phøc t¹p nhÊt. Do ®Æc ®iÓm vËt liÖu<br /> thµnh t¹o nªn ®Þa h×nh ®ång b»ng s«ng Thu Bån chñ yÕu lµ c¸c lo¹i c¸t vµ c¸t pha bë<br /> rêi, rÊt dÔ bÞ di chuyÓn do t¸c ®éng cña dßng n­íc. Thªm vµo ®ã l­îng dßng ch¶y t¨ng<br /> lªn do hîp l­u hai dßng s«ng, trong khi kh«ng cã hÖ thèng ®ª ng¨n n­íc lò nªn lßng<br /> s«ng Thu Bån lu«n bÞ thay ®æi bëi qu¸ tr×nh uèn khóc- c¾t th¼ng- uèn khóc. Ph¹m vi<br /> ho¹t ®éng cña s«ng tíi 3 km theo chiÒu vu«ng gãc víi trôc dßng ch¶y.<br /> (b) Do vËt liÖu thµnh t¹o nªn ®Þa h×nh ®ång b»ng h¹ du s«ng Thu Bån chñ yÕu lµ c¸c<br /> lo¹i c¸t vµ c¸t pha bë rêi, rÊt dÔ bÞ di chuyÓn do t¸c ®éng cña dßng n­íc. BiÕn ®éng<br /> ®iÓn h×nh trong lßng s«ng lµ hiÖn t­îng xãi lë ë c¸c ®Ønh uèn cong vµ trªn c¸c b·i c¸t<br /> båi theo d¹ng c¸c ®¶o "c¸t tr«i". HiÖn t­îng xãi lë, ®æi dßng g©y ra c¸c vïng xãi lë côc<br /> bé, cã ¶nh h­ëng tíi c¸c khu d©n c­ ven s«ng tõ sau ng· ba ra ®Õn cöa s«ng.<br /> (c) Nh÷ng biÕn ®éng vïng cöa s«ng Thu Bån cßn chÞu ¶nh h­ëng cña hÖ thèng<br /> c¬ së h¹ tÇng bao gåm ®­êng x¸, c«ng tr×nh thuû lîi, nhµ m¸y, c«ng x­ëng v.v.,<br /> ®Æc biÖt lµ vai trß cña quèc lé 1A vµ ®­êng s¾t B¾c Nam.<br /> C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu ®· chØ ra r»ng sù biÕn ®éng lßng dÉn h¹ l­u Thu Bån lµ kÕt qu¶<br /> tæng hîp cña qu¸ tr×nh tù nhiªn (cÊu t¹o ®Þa chÊt vµ chÕ ®é dßng ch¶y) vµ t¸c ®éng cña<br /> con ng­êi ngµy cµng m¹nh mÏ. Víi ®Æc ®iÓm nh­ vËy th× bÊt cø mét sù can thiÖp nµo,<br /> nÕu kh«ng xem xÐt mét c¸ch tæng thÓ ®Òu cã thÓ dÉn tíi nh÷ng hËu qu¶ kh«ng thÓ dù<br /> tÝnh ®­îc. Th«ng qua kÕt qu¶ nghiªn cøu viÔn th¸m, GIS, cã thÓ ®­a ra mét sè ®Þnh<br /> h­íng nh»m h¹n chÕ xãi lë vµ ®iÔn biÕn ®o¹n h¹ lu­ dßng s«ng Thu Bån lµ:<br /> - Ph¶i “giµnh kh«ng gian” cho s«ng víi chiÒu réng kho¶ng 3 km. Trong ph¹m vi nµy<br /> kh«ng x©y dùng c¸c c«ng tr×nh kiªn cè, kh«ng trång c©y l©u n¨m vµ cã kÕ ho¹ch<br /> chuyÓn dÇn sè d©n ®ang sèng trong “kh«ng gian cña s«ng” ®Ó ®¶m b¶o an toµn tÝnh<br /> m¹ng vµ tµi s¶n vµ t¨ng kh¶ n¨ng tho¸t lò. ChØ xem xÐt x©y dùng nh÷ng c«ng tr×nh<br /> b¶o vÖ bê cho nh÷ng ®o¹n s«ng, c¸c khu vùc d©n sinh, kinh tÕ, c¸c c«ng tr×nh v¨n<br /> ho¸, x· héi quan träng kh«ng thÓ di dêi ®­îc.<br /> - Nghiªn cøu vµ cho phÐp khai th¸c c¸t ë mét sè ®o¹n ®Ó kh¬i th«ng dßng ch¶y, ®¶m<br /> b¶o mÆt c¾t ­ít ngay c¶ trong thêi kú n­íc thÊp.<br /> - Quan t©m ®Õn qui ho¹ch n«ng th«n, ®Æc biÖt lµ khu vùc thÊp vµo mïa lò h­íng<br /> dßng ch¶y cã thÓ ®i qua g©y thiÖt h¹i vÒ ng­êi vµ tµi s¶n.<br /> - Nghiªn cøu c¸c c«ng tr×nh c¾t ngang dßng ch¶y hiÖn cã vµ khuyÕn nghÞ c¸c gi¶i<br /> ph¸p nh»m t¨ng c­êng kh¶ n¨ng tho¸t lò vµ gi¶m thiÓu t×nh h×nh båi xãi.<br /> Gi¶i ph¸p æn ®Þnh lßng s«ng, bê s«ng nãi chung, phßng chèng s¹t lë bê nãi riªng lµ sù<br /> phèi hîp mét c¸ch hîp lý gi÷a hai biÖn ph¸p phi c«ng tr×nh vµ c«ng tr×nh, nh»m môc<br /> ®Ých lµ phßng, tr¸nh nh÷ng t¸c h¹i xÊu vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng vïng h¹ l­u s«ng.<br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> 1. B¸o c¸o “Qui ho¹ch ph¸t triÓn vµ b¶o vÖ tµi nguyªn n­íc l­u vùc s«ng Vò Gia- Thu Bån phÇn Qui<br /> ho¹ch chi tiÕt phßng chèng xãi lë “ , 1999 - 2001<br /> 2. B¸o c¸o "Nghiªn cøu c¸c gi¶i ph¸p tho¸t lò, phßng tr¸nh xãi lë vµ båi lÊp cöa s«ng Vò Gia -Thu<br /> Bån" , 2001- 2003<br /> 3. §Æng V¨n Bµo, NguyÔn Vi D©n, 1996<br />  LÞch sö ph¸t triÓn ®Þa h×nh d¶i ®ång b»ng HuÕ-Qu¶ng Ng·i. T¹p chÝ Khoa häc-Chuyªn san §Þa lý<br /> 1996-§¹i häc Quèc gia Hµ Néi. Tr. 7-14<br /> 4. Vò V¨n Ph¸i, 1996<br /> §Þa m¹o khu bê biÓn hiÖn ®¹i Trung Bé ViÖt Nam. LuËn ¸n PTS khoa häc ®Þa lý-®Þa chÊt. §¹i häc<br /> quèc gia Hµ néi.<br /> 5. Ph¹m Quang S¬n vµ nnk,1996<br /> §Æc ®iÓm ®éng th¸i vïng cöa s«ng Thu Bån vµ khu vùc phè cæ Héi An. §Þa chÊt tµi nguyªn -TËp I.<br /> Trung t©m Khoa häc tù nhiªn vµ c«ng nghÖ quèc gia. Nhµ xuÊt b¶n KHKT, Hµ Néi.<br /> <br /> <br /> <br /> Summary: Recently hydrological regime in the studied catchment trends to become<br /> more serious. In addition, negative activities such as deforestation, uncontrol planing<br /> of socio-economic activities cause a vast change of river morphology. Using GIS<br /> technology, author find out the evolution of downstrean section of Thu Bon river and<br /> suggest the solutions in order to mitigate risks caused by erosion and sustainably to<br /> develop the area.<br />