intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

Đào tạo và trọng dụng nhân tài ở Thăng Long thời Trần

Chia sẻ: Cothumenhmong Cothumenhmong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:8

29
lượt xem
3
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Thăng long kinh đô của nhiều triều đại, là trung tâm chính trị, hành chính, trung tâm giáo dục thi cử lớn nhất nước, cũng là nơi quy tụ nhân tài một không hai của quốc gia. Bài viết nghiên cứu đào tạo và trọng dụng nhân tài ở Thăng Long thời Trần.

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: Đào tạo và trọng dụng nhân tài ở Thăng Long thời Trần

D A O T A O V A T R O N G D U N G N H A N T A I<br /> • • •<br /> 6 T H A N G L O N G THCfl T R A N<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> NGUYfiN THI PHUONG CHI*<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> T h a n g Long - Kinh do cua nhieu trieu chon nhdng ngUdi do dat, co dao ddc cho<br /> dai, la trung tam chinh tri, hanh vao hau vua doc sach. Sd chep: "Thang 8<br /> chinh, trung tam giao due thi cd ldn nhat nam 1236, chon nho sinh thi do cho vao<br /> nU6c, cung la ndi quy tu nhan tai co mot chau hau (hau vua - TG), sau thanh dinh<br /> khong hai cua quoc gia. le" va "Thing 12 nam Giap Tua't (1274),<br /> chon ngUdi Nho hoc trong midc ngUdi nao<br /> Trong dung va dai ngo la budc sau cua co ddc hanh sung vao hau Dong cung" (1).<br /> dao tao nhan tai. Hay cu the hdn, thdng<br /> qua dao tao de tuyen chon nhan tai. Va, Mat khac, mot trong nhdng each thdc<br /> nhu chung ta da biet, nha Tran co nhieu ma nha Tran thUc hien la cd cac vUdng hau<br /> each dao tao nhan tai. Dao tao trong gia ton tha't di tra'n t r i d cac dia phUdng bang<br /> dinh, ddng toe; dac tad thong qua he thong che do phan phong thai a'p. Dieu can lUu y<br /> giao due Nho hoc va dao tao bang thUc te la, chi cac thanh vien trong hoang toe (cac<br /> ccng viec, nham tao nen doi ngu quan lai vUdng hau) va nhdng ngUdi dUdc ban quoc<br /> noi chung, nhan tai noi rieng du nang lUc tinh (ho vua) co tudc vUdng, hau mdi dUdc<br /> va tai ddc phuc vu dat nUdc. phdng cap thai a'p. Thai ap la mot vung dat<br /> d mot dia phUdng cu the. Cac vUdng hau<br /> 1. Dao tao nhan t a i<br /> ten that dieu hanh cong viec mot each toan<br /> Dao tao trong gia dinh, ddng toe. dien d do tren cac linh vUc kinh te, van hoa,<br /> Chdng ta thay, doi ngu quy toe nha xa hoi. Qua trinh cai quan d dia phUdng,<br /> Tran la nhiing ngUdi ndi tieng tai gioi. Tiec cung la bien phdp thUc te de trieu Tran ren<br /> thay, kheng co tu lieu nao cho biet ho dUdc luyen cac vUdng hau tdn tha't. Qua do ho co<br /> dao tao nhu the nao nhUng co dieu chic cd hoi va dieu kien the hien tai nang va diic<br /> chin rang, ho dUdc thda hUdng mot nen do cua minh. Mac du cho de'n nay khong co<br /> giao due trong gia dinh, dong toe. Tu lieu tU lieu nao cho biet each thdc hoc hanh cua<br /> trong sd cu ghi chep ra't ft ve viec nky ho the nao nhUng tren thuc te ho deu ndi<br /> nhUng le loi trong do van co nhiing sU kien tieng tai gidi nhu Tran Thu Do (1194-<br /> tieu bieu minh chiing cho viec trieu dinh 1264), T r l n Thai Tong (1218-1277), Tran<br /> <br /> <br /> ' PGS.TS. Vien Su hoc<br /> 20 Rghien ciiu Lich sir, so 12.2010<br /> <br /> Thanh Tong (1240-1290), Tran Nhan Tong nhUng biet dau got tdc mac ao vai la ve hda<br /> (1258 - 1308), Tran Tung (1230-1291), Tran thUdng phUdng Bic. Khi da ngci yen, pha<br /> Qudc Tuan (? - 1300), Tran Quang Khai tra mdi ud'ng, ngUdi h i u cua Xuan cam cai<br /> (1240 - 1294), Tran Nhat Duat (1254-1330), ten ddng dang sau Qudc Tuan, choc vao<br /> Tran Khanh Du (? - 1339), Tran Quang diu Qudc Tuan chay mau ra, sac mat Qudc<br /> Trieu (1286-1325), Tran Khat Chan (?- Tuan v i n khdng thay ddi. Khi ve Sai Xuan<br /> 1399), Tran Nguyen Dan (1320-1390)... Tat tien ra de'n cda (3).<br /> nhien, nhiing ngudi noi nghiep ngai vang Dao tao thong qua he thong giao due<br /> thi hien nhien la d Kinh do, khong thay cac Nho hoc<br /> ong co thai a'p nao, con cac thanh vien<br /> trong hoang toe thi mot mat d thai ap "Con dudng tim ngUdi tai gidi, trUdc het<br /> nhUng mat khac v i n co thdi gian lam quan la khoa muc. Pham mudn thu dUdc ngUdi<br /> d Thang Long. Ai cung biet Tran Quang tai nang, tuan kiet vao trong pham vi cua<br /> Khai co thai a'p d Doc Lap (nay thuoc minh, thi ngUdi lam vua mdt nUdc khdng<br /> huyen Binh Luc, tinh Ha Nam) va Hung the nao khdng cd khoa cd" (4).<br /> Dao Dai vUdng Tran Quoc Tuan co thai a'p Budi d i u nha Tran, he thd'ng giao due<br /> d Van Kie'p (Chi Linh, Hai Dudng) nhung bao gdm nhieu ndi dung nhUng Nho hoc la<br /> chung ta van thay cac ong lam viec d chu yeu, hoc Nho giao va hoc chd Nho. Hoc<br /> Thang Ldng. Su kien sii than nUdc Nguyen cho Nho de doc Kinh sach cua Phat giao va<br /> la Sai Xuan cung 5.000 quan (2) sang phuc vu cho cac nghi le cua Dao giao. Su<br /> Thang Lcng nam 1281 vdi thai dd ngac phat trien cUc thinh trd thanh qudc giao<br /> man, td ra cci thudng nghi le Dai Viet. cua Phat giao t d thdi Ly va sU ton tai cua<br /> NhUng nhd sU tai gidi cua Hung Dao vUdng Dao giao khdng chi dUdc phan anh trdng<br /> Tran Qudc Tuan ma Sai Xuan phai thay sinh hoat cdng ddng ma cdn dUdc phan anh<br /> ddi han thai dd. Van hda ngoai giao cua trong giao due khoa cd. Khoa thi dau tien<br /> Hung Dao vUdng Tran Qudc Tuan mot lan cua nha T r i n la khoa thi tam giao (5).<br /> nQa khang dinh dng khdng chi la thien tai Tuy nhien, cang ngay trieu dinh cang<br /> ve quan sU ma cdn thien tai trong ngoai chu trong de'n giao due Nho giao. Ne'u nhu<br /> giao. Sd chep: Xuan kieu ngao vd le, cudi khoa thi Tam giao dUdc td chdc ngay sau<br /> ngUa di thing vao cda DUdng Minh. Quan khi trieu T r i n thanh lap (1227), thi 5 nam<br /> si Thien TrUdng ngan lai, Xuan lay rdi sau (1232), khoa thi Thai hoc sinh dau tien<br /> ngUa danh bi thUdng d diu. Khi den vien dUdc td chdc. Cac khoa thi Thai hoc sinh<br /> Tap Hien thay chang diy man trUdng mdi (nhU thi Tien si ddi sau) la mot trong<br /> chiu xud'ng ngUa. Vua sai Quang Khai de'n nhiing phUdng thdc tuyen chon nhan tai<br /> sd quan tiep dai, Xuan nam khenh khdng dUdc nha T r i n thUc hien tuy khdng deu<br /> chiu ra. Quang Khai di thing vao trong dan nhu ghi chep trong sd cii (7 nam mdt<br /> phong Xuan ciing khdng day. Hung Dao lin) nhUng so lUdng cac khoa thi da gap<br /> vUdng Qudc Tuan nghe thay viec ay, tau nhieu l i n so vdi thdi Ly. Td khoa thi d i u<br /> xin de'n sd quan xem Xuan lam gi. Bay gid tien vao nam 1232 va de'n khoa cud'i cung -<br /> Qudc Tuan da got tdc mac ao vai, di de'n sd nam 1393, nha T r i n da td chdc dUdc 12<br /> quan vao trong phong. Xuan ddng day vai khoa thi Thai hoc sinh va mdt ky thi Dinh<br /> chao mdi ngoi, moi ngUdi deu lay lam la, cac Tien si (6). Thdng qua giao due Nho hoc<br /> Bao tao va trong dung 21<br /> <br /> Nha Tran da tuyen chon dUdc nhieu nhan 1266: 47 ngUdi, khoa thi nam 1275: 27<br /> tai phuc vu dat nUdc. ngUdi, khoa thi nam 1304: 44 ngudi...<br /> Trong do phai ke tdi mdt sd' nhan t i i nhu<br /> Cac loai hinh trUdng hoc Nho giao ton<br /> Nguyin Trung Ngan, Le Van Huu v.v.<br /> tai chu yeu d Kinh thanh Thang Long<br /> Nguyin Trung Ngan tdng giQ nhieu chdc<br /> gom: TrUdng hoc do nhd nUdc to chiic co<br /> quan trong, trong do cd thdi ky dng l i ngudi<br /> Qudc td vien, Quoc hoc vien. Thdi gian<br /> ddng dau quan ly Kinh do Thing Long vdi<br /> dau, hoc d Quoc t i i vien va chi danh cho<br /> chdc Dai Doin Kinh sU (8). Ong cung vdi<br /> con em cac van quan va tung quan vao<br /> TrUdng Han Sieu dUdc n h i vua giao cho<br /> hoc, den nam 1253 thanh l i p Quoc hoc<br /> bien soan bd Hoang trieu dai dien v i bd<br /> vien thi cho tdt cd cdc nho si trong midc<br /> Hinh thu" vio nam 1339. Le V i n Huu dd<br /> vao hoc. Noi dung hoc gom Luan ngd,<br /> Bang nhan khoa thi n i m 1247. Ong l i<br /> Manh Td, Dai hoc, Trung dung (Td thu)<br /> ngUdi chip but viet bd sd ndi tie'ng cua<br /> va Ngii kinh gdm: Kinh Dich, Kinh Le,<br /> nUdc ta l i bd Dai Viet sd ky, 30 quyen vio<br /> Kinh Thi, Kinh Thu, Kinh Xuan Thu.<br /> n i m 1272. De'n cudi thdi Tran, ky thi tien<br /> Theo tu lieu nay thi ndi dung hoc tap cua<br /> si thing 8 n i m 1400, chung ta thi'y ndi<br /> cac Nho si nhU tren cung kha qui cu.<br /> tie'ng l i Nguyen Trai. Ong sinh nam 1380,<br /> Ben canh trudng qudc lap cdn cd nhiing mac du dng chua cd dieu kien dem t i i nang<br /> trUdng tU nhu trUdng cua Chu Van An, phuc vu trieu Tran vi trUdc dd (thing 3-<br /> trUdng cua Chieu Qudc vUdng Tran Ich 1400) trieu Tran sup dd, Hd Quy Ly len<br /> Tac. Cac trUdng hoc d Kinh thanh da thu ngoi vua, thiet l i p nen trieu Hd. NhUng<br /> hut nhieu nho si den hoc. Hoc trd cua Chu thdi gian dng hoc t i p de dd dat lai la<br /> Van An cd ngUdi do dat cao va deu glut khoang 20 n i m cudi trieu Tran. T i i nang<br /> trong trach trong trieu dinh. v i nhdng cd'ng hien cua dng dd'i vdi trieu Le<br /> Td nhiing thip ky cud! the ky XIII trd Sd mai m i i lUu truyen sd xanh. Ngd Thi SI<br /> di, con dUdng tuyen chon ngUdi hien vie d i n h i n xdt: "Xem nhiing ngUdi dd ve cac<br /> viec nUdc da di vao quy cu v i ngiy cing khca cud'i ddi Tran thi Nguyin Uc Trai l i<br /> phit trien. Phan ldn he l i nhiing ngUdi nhat, v i n chUdng mUu t r i cua dng da giup<br /> nhan t i i ndi tieng nhU: Tran Thi Kien, De cho trieu Le budi dau diing nUdc. Sau nda<br /> Thien Hd, Mac Dinh Chi, Nguyen Dii, nhu Ly Td Ti'n, Vii Mdng Nguyen, Phan<br /> Pham Mai (tdc Chuc Cd', vi l i hoc trd cua Phu Tien, Nguyen Thien Tdng, deu l i v i n<br /> Nguyen ST Co' nen kieng huy cua thay ddi chUdng cU phach mdt thdi" (9)...<br /> lam Mai), Pham Ngd (tdc Chuc Kien, vi Giio due khoa cd cua nha nUdc da tao cd<br /> tranh ten cua phan thu Hue Nghia, ddi ten hdi cho Nho si khdng chi cd dieu kien thi<br /> l i Ngd), Nguyin Trung Ngan, Le Quit, thd' t i i nang, tien than tren con dUdng<br /> Pham Su Manh, Le Duy (NgUdi xa Co quan chdc ma quan trong l i qua dd n h i<br /> Dinh, huyen Nong Cd'ng), TrUdng Han nUdc tuyen chen dUdc ngUdi t i i gidi phuc<br /> Sieu, Le Cu Nhan. Chinh sd chep l i "nhdn vu dat nUdc. Ngd Thi Si da viet: "The mdi<br /> tdi day day..." (7). Cic khoa thi li'y do tien biet td Tam dai (nha Ha, n h i ThUdng, n h i<br /> si ra't nhieu. Khoa thi n i m 1247: 48 ngUdi, Chu - TG) ve sau chon ngUdi gidi bang khda<br /> khoa thi nam 1256: 43 ngUdi, khoa thi nam cd thi van nghe khdng thieu dUdc" (10).<br /> 22 Rghien ciru Lich sir, so 12.2010<br /> <br /> Dao tao bang thiic te cong viec chdng d mdt mat, du lam tnidng ca Quan.<br /> Quan cd luc cd, thi tudng cin cd the mdt<br /> Hinh thiic dao tao nay kha phong phu,<br /> minh, cho nen ngudi khdo dung tai thi<br /> co ngUdi la Nho sinh, co ngUdi la quy toe, co<br /> nhQng chdc thien ti (tdc thien tudng va t i<br /> ngUdi la Thai hdc sinh. Doi vdi Nho sinh<br /> tudng) cung deu la dai tudng ca" (13). Va,<br /> chua qua thi cii, nha Tran tuyen chon qua<br /> vdi each thdc tren mud'n the hien tai thi<br /> cong viec cu the nhu trUdng hdp Ddan NhQ<br /> khdng cd each gi khac la phai trai qua cdng<br /> Hai (11). NhUng trai qua cdng viec do ciing<br /> viec.<br /> chinh la hinh thiic dao tao bang thUc te<br /> cong viec. Doan NhQ Hai tiing lam giiip 2. Trong dung nhan tai<br /> vua Tran Anh Tong bai Bieu ta toi "Nghi<br /> Trong dung ngUdi thiic tai la diem dac<br /> Anh Tong hoang de ta thUdng hoang bieu"<br /> biet noi bat cua trieu T r i n . NhQng ngUdi<br /> (Thay ldi vua Anh Tong lam bieu ta<br /> tai deu cd cd hdi cd'ng hien va deu dUdc<br /> ThUdng hoang) (12). Noi dung td Bieu chiia<br /> trong dung. Td quy tdc ten that den nho<br /> diing sU am hieu kien thiic sau rong va tai<br /> sinh, ai cd tai thi deu dUdc trieu dinh trong<br /> nang khac thUdng ciia ong. Ngay sau do<br /> dung va nhQng viec quan trong va cho giQ<br /> ong dUdc vua Anh T6ng trong dung, phong<br /> cho chiic NgU sd trung tan khi mdi 20 tudi, chdc cao va dUdc hudng lde h i u .<br /> rdi Tham t r i chinh su" (nam 1303), Tri khu NhU chdng ta da bie't, nhQng quy tdc<br /> mat vien sU va dinh cao la chdc Hanh vUdng h i u tai gidi deu dUdc trieu dinh<br /> Khien ma le cu la chi ddng hoan quan. Tai trong dung theo che' do quyen cao, chdc<br /> nang ndi tie'ng cua Ong the hien tren nhieu trong va dUdc duy t r i thee che dd tap am.<br /> linh vUc: ngoai giao, ndi tri, quan sU va van Sd chep: "Thang 2 (1236), dinh quan ham<br /> hoc. Trcng quan he cua nha Tran vdi cac cac dai thin; pham ngudi ton that vao<br /> nUdc Chiem Thanh, Ai Lac, Ddan NhQ Hai chinh phd, hoac la thai su, thai phd, thai<br /> da ddng gdp mdt phin cdng sdc quan trong. bao, thai uy, hoSc tu dd, ta hQu tudng qudc,<br /> TrUdng hdp cua Nguyen Trung Ngan deu kiem ham kiem hieu die tien nghi<br /> cung vay, nhu tren da neu, sau khi thi do ddng tam t i binh chUdng sU (14)" (15).<br /> Thai hoc sinh, lam quan trong trieu dinh NhUng khdng phai ai la ton that cung dUdc<br /> nhung v i n cd khoang thdi gian tUdng dd'i trdng dung. Neu la ton t h i t ma khdng cd<br /> dai di thUc te'd dia phUdng. Tinh td nam tai thi trieu dinh cung khdng giao cho<br /> 1224 de'n 1241, Nguyen Trung Ngan cd tdi trong chQc. Cung Tuc vUdng Due, con<br /> 17 nam lam viec d dia phUdng va kiem mdt trUdng cda vua cung khdng dUdc chen de ke<br /> so cdng viec khac d trieu dinh. Dieu dd cd tuc ngai vang vi khdng du tai ddc, "la ngUdi<br /> the thay, nha Tran rat coi trong viec dao phong dang qua". Bao Hung vUdng la ngudi<br /> tao quan lai bing cdng viec thUc te. ton that dUdc vua T r i n Anh Tdng rat yeu<br /> quy, nhUng khdng dUdc vua uy che lam viec<br /> Tran Hung Dao tuyen ngUdi lam viec<br /> chinh sU "vi Id khong co tai lam dUdc" (16).<br /> dudi trUdng theo "cdng thdc" nhu sau: 'Tai<br /> ngudi nao cd the vUdt 100 ngudi thi lam T r i n Qudc Khang la anh vua T r i n<br /> trudng tram ngudi, vUdt dUdc mot nghin Thanh Tdng va cung la anh cua T r i n<br /> ngudi thi lam trudng nghin ngudi, vUdt qua Quang Khai, mic du "Qudc Khang tudi ldn<br /> nghin ngudi thanh mdt Quan thi cd the dd'i hdn, nhUng tai ddc t i m thudng cho nen cho<br /> phd cd sU d mdt mat, cd the dam dUdng sdc Quang Khai lam tudng" (17). Vua T r i n<br /> Bao tao va trong dung 23<br /> <br /> Thai Tong tdng mudn cho anh ciia Tran van vo du lam phep cho muon nUdc, md<br /> Thii Do la Tran An Qudc lam tudng nhUng khong dam cay tdi nang; Anh hung ndi<br /> Tran Thu Dd da ndi: "An Qudc la anh thin, tie'ng hai niidc md khong dam nhdn cong<br /> neu la ngudi hien thi than xin nghi viec, nghiep. The liic cd the lat song nui, dudi<br /> neu cho t h i n la hien hdn An Qudc thi sdm set, md luc nao cung coi uy nhan vua d<br /> khdng nen cd An Qudc. Ne'u anh em cung triidc mat. Nay xem ra theo nghia phdi md<br /> lam tudng thi viec trong trieu se ra sao" khdng theo loi cha. Biet cd nUdc md khdng<br /> (18). Danh vong va chiic tudc la can nhUng biet de'n nha, be mui gay de di theo hau<br /> trieu dinh dung ngudi la de xay dung va vua, gia grfctm md ke tdi con. Long trung<br /> bao ve dat nude ciing tdc la bao ve td tdng. thanh sdng nhU mat trdi" (20).<br /> Hai van de nay tuy hai nhUng la mdt. Su<br /> Chieu Van vUdng T r i n Nhat Duat la<br /> can trong trong dung ngUdi cua nha Tran<br /> nha ngoai giao ndi tie'ng, nha van hda ldn<br /> r i t dUdc trieu dinh de cao, nhat la nhan<br /> cua Dai Viet. Ong khdng chi gidi ngoai nguf<br /> tai.<br /> khi giad tiep vdi ngUdi nUdc ngoai hoSc tiep<br /> Nhdng nhan tai ndi tie'ng dUdng thdi, dai sd t h i n nha Nguyen ma kien thdc uyen<br /> danh tie'ng cua ho de'n ngay nay vang vong bac cua Ong dUdc the hien qua nhiing l i n<br /> khap non sdng dat nUdc. Ta da thay Hung tiep dai dd. "Nhat Duat hdc qua Ngu kinh<br /> Dao Dai vUdng Tran Qudc Tuan khdng chi va Chu sd, tinh thdng ldi huyen dieu cua<br /> la thien tai quan sU, vi tudng cam quan tai Dao gia, hieu biet am nhac, ddi bay gid<br /> gidi ma kien thdc ve binh phap cua dng cdn khen la ngUdi hoc thdc rdng rai, lai hieu<br /> dUdc soan thanh t i p Van Kie'p tong bi tie'ng cac nUdc..." (21). ThUdng tudng Thai<br /> truyen thii. Nhan Hue vUdng Tran Khanh sU T r i n Quang Khai la ngUdi hdc rdng tai<br /> Du chap but Bai tUa sach nay da ngdi ca cao, van vd song toan. Ong vda la vi tudng<br /> Ong het ldi: "Pham ngUdi gidi cam quan thi cim quan gidi, vda la mdt nha ngoai giao cd<br /> khdng can bay t r i n , ngUdi gidi bay tran thi tai, vda la mdt nha van hda, nha thd ndi<br /> khdng can phai danh, ngUdi gidi danh thi tie'ng, tdng soan Lac Bao tap (nhUng nay<br /> khdng thua, ngUdi kheb thua thi khdng khdng cdn) (22). Phan Huy Chd nhan x6t<br /> chet... Qudc cdng ta ben so sanh, ke cdu ve Ong: "Cdng lao thu phuc duac nUdc, dng<br /> t r i n do va binh phap cua cac nha, tdng hdp ddng thd nhdt... Ong nghe rdng biet nhieu,<br /> lai thanh mdt bd sach... Qudc cdng lai cdn hieu cdc tieng ngiibi nUdc Phien. Mdi khi sd<br /> them bdt vdi chie'n thu&t cua thdi Tam dai sang ta, dng diiqc chon vao thii tiep. Ong<br /> (Ha, ThUdng, Chu), nhd dd tram tran tram rat cham hoc hay lam thd' (23). Vua T r i n<br /> thing. Cho nen dUdng thdi phia Bic lam Thanh Tdng da lam bai thd: Tang Tran<br /> cho Hung nd (chi quan Mong Co) phai sd, Quang Khdi, ca ngdi dng vdi hai cau thd:<br /> phia Tay lam Lam Ap phai kinh. Rdi dng<br /> dem sach nay day bao con em lam gia Nhdt dai cdng danh thien hq hitu<br /> truyen, khdng tiet Id cho ngUdi ngoai Lu'dng triiu trung hieu the gian vd.<br /> biet..." (19). T r i n Hung Dao cdn la mdt<br /> (Nghia la: Cdng danh tron mdt ddi, thien<br /> thien tai van hoc. Hich tiidng si va cac tac<br /> ha cdn cd ngUdi nhu dng.<br /> phim cua Ong la nhiing di san van hda quy<br /> gia cda dan tdc. Danh gia cdng lao cua Tam ldng trung hieu dd'i vdi hai trieu<br /> T r i n Qudc Tuan, Ngd Thi Si da viet: T d i vua thi the gian khdng ai cd).<br /> 24 Rghien ciru Lich sir, so' 12.2010<br /> <br /> TrUdng Han Sieu khong chi ndi tieng Trieu da dUdc trieu dinh phong tudc vUdng,<br /> gioi van chuong ma con gioi ca chinh sU. rdi vao lam quan trong trieu. Ong la ngUdi<br /> Su tai gioi cua ong khien cho nha vua gidi ca van l i n vd. Nam 1324, dudi thdi vua<br /> khong chi trong dung ma con ne trong. T r i n Minh Tdng, T r i n Quang Trieu dUdc<br /> "Vua chi goi la thay chii khong goi ten" phong chdc Nhap Ndi kiem hieu tU dd, mdt<br /> (24). Sii than Ngo Si Lien nhan xet: trong nhiing chdc quan d i u trieu (dudi<br /> "TrUdng Han Sieu la ke van hoc hdn trieu vua T r i n Minh Tdng). Ong cdn la Hdi<br /> ngudi..." (25). chu thi xa Bich Ddng va la thanh vien xuat<br /> sic cua ddng thien True Lam do vi vua anh<br /> Chu Van An la ngUdi uyen tham Nho<br /> hung T r i n Nhan Tdng sang l i p .<br /> hoc, thi do Thai hoc sinh nhUng khong ra<br /> lam quan, d nha day hoc. Ong thanh lap Cung cin thay them mdt dieu la, nha<br /> trUdng tU va la mot trong khong nhieu T r i n trong dung tat ca nhQng ngUdi tai<br /> trUdng tU d Kinh thanh Thang Long. Cac nen ke ca nhQng ngUdi khdng phai la ton<br /> hoc tro ciia ong nhieu ngUdi thanh tai nhu that, khdng qua thi cd nhUng van dUdc<br /> Pham Su Manh, Le Ba Quat. Vua Tran trieu dinh trong dung. Dd la nhQng dai<br /> Minh T6ng mdi ong ra lam Quoc Tii Giam, quan thdi Ly nhu Phung Ta Chu dUdc<br /> day hoc cho Thai tii. phong Dai vUdng, Pham Kinh An lam Thai<br /> uy, ban cho mu ao Dai vUdng.<br /> Mac Dinh Chi do Trang nguyen khoa<br /> Giap Thin (1304) va la Trang nguyen khoa Cac nhan tai dUdc trieu dinh trong<br /> thd 10 ke td khoa thi dau tien dudi trieu dung. Su trong dung di lien vdi dai ngd.<br /> Ly (1075), va den ong la Trang nguyen thd Trong dung la trao cho trong trach va trong<br /> 8. Mac Dinh Chi song va hoat dong dudi 4 chdc. T r i n Thu Dd dUdc phong Thai sU<br /> trieu vua ddi Trin: Tran Anh Tdng (1293- thd'ng qudc hanh quan vu chinh thao sU, la<br /> 1314), Tran Minh Tdng (1314-1329), Tran ngUdi giQ chdc thai sU d i u tien cua trieu<br /> Hien Tdng (1329-1341) va Tran Du Tdng T r i n vac nam 1226. Quyen lUc cua Thai sU<br /> (1341-1369). Pham hang cao nha't ve dUdng chi sau ThUdng hcang va la chdc quan<br /> quan tudc cua dng la Nhap ndi hanh khien ddng dau trong trieu. De'n nam 1234, dUdc<br /> Ta ty lang trung, chdc tudc cho du khdng thang chdc Thd'ng qudc thai sU t r i Thanh<br /> cao lam nhUng dng lai la vi Trang nguyen Hda phu sU, cai quan vung da't quan trong<br /> ndi tie'ng thdng minh tai gidi va dUdc cdng Thanh Hda cua Dai Viet. Nam 1290, sau<br /> nhan la Ludng qudc Trang nguyen. khang chien chdng quan xam ludc Mong -<br /> Nguyen l i n thd ba t h i n g ldi, Hung Dao<br /> Doan Nhd Hai trong mdt lan yet kien<br /> vUdng T r i n Qudc Tuan dUdc trieu dinh<br /> ThUdng hoang trong hdn mdt canh gid,<br /> tien phong la Dai vUdng. Chieu Van vUdng<br /> dUdc ThUdng hoang khen ring: "Nhd Hai T r i n Nhat Duat dUdc phong lam Ta thanh<br /> thUc la ngUdi gidi, dUdc quan gia (nha vua- Thai sU. Nam 1271, dudi trieu vua T r i n<br /> TG) sai khien la phai" (26). Thanh Tdng, T r i n Quang Khai dUdc<br /> Van Hue vUdng Tran Quang Trieu phdng TUdng qudc Thai dy, n i m giQ viec<br /> (1286-1325) (27) la ccn trai ca cua Hung nUdc nam 1271, luc 32 tudi (tinh theo tudi<br /> NhUdng vUdng Tran Qudc Tang, chau ndi Am lich) (28). Sau dd, vao nam 1282, dudi<br /> cua Hung Dao Dai vUdng Tran Qudc Tuan. trieu vua Nhan Tdng dUdc thang ThUdng<br /> Nam 1301, khi mdi 14 tudi, Tran Quang tudng Thai sU.<br /> Sao tao va trong dung. 25<br /> <br /> Tran Khanh Du dUdc vua Tran Nhan nho sinh va nhiing quan lqi cu cua triiu<br /> Ton khen la ngUdi vda tai tri lai mUu lUdc Ly.<br /> va lap lam thien td nghia nam (con nuoi Trong dung ngUdi tai vao viec nU6c dUdc<br /> cua thien td) va dUdc phong chdc Phieu ky nha Tran thiic hien nghiem tuc, cong bang<br /> ThUdng tudng quan, mot chdc chi danh nen nhdng nhan tai trieu Tran deu dUdc<br /> rieng cho hoang td. Tran Quang Trieu dUdc the hien tai nang tren cac linh viic chinh<br /> phcng chdc Nhap Noi kiem hieu tu do, mot tri, quan sU, van hea, ngoai giao. Va, ta<br /> trong nhiing chdc quan dau trieu vao nam thay rang, thiic trang dao tao, trong dung<br /> 1324, dudi thdi vua Tran Minh Tong... nhan tai ndi bat cua trieu Tran la nham<br /> NhU vdy, co the khai quat ring, nha trong dung ngiibi thiic tdi vao viec nUdc<br /> Tran trong dung tat ca nhiing ngUdi hien khong cdu ne vao mot phiicfng thdc tuyen<br /> tai, khong ke ho xuat than la quy toe hay dung nao. Dieu do phan anh each thdc<br /> binh dan va khong nhat thiet la cd phai tuyen dung nhan tai thdi Tran cot de cao<br /> qua thi cd. Nhiing nhan tai dUdc dao tao, thUc tai (29). Khong giong nhu thdi Le,<br /> tuyen chon va trong dung la: ton that, Nguyen ve sau, tuyen chon quan lai, nhan<br /> nhiing ngiibi do dat qua khoa cii, nhiing tai qua thi cd Nho hoc la chinh.<br /> <br /> <br /> CHU THICH<br /> (1). Dai Viet su ky toan thii (DVSKTT), tap II, sau: Thdi Ly Id 3 khoa - 22 ngUdi do, thdi Tran la<br /> Nxb. Khoa hoc xa hoi, Ha Noi, 1971, tr. 14, 43. 10 khoa - 273 nguoi do, biet luc vd bd' di thdi Ly 1<br /> khda - 5 ngUdi do, thdi Tran 4 khoa - 9 ngUdi do,<br /> (2). Theo Ha Van Tan - Pham Thi Tam trong:<br /> td'ng cong thdi Ly 4 khoa - 27 ngUdi do, thdi Tran<br /> Cuoc khdng chien chdng xdm lUpc Nguyen - Mong<br /> 14 khoa - 282 ngUdi do. NhUng theo thdng ke cua<br /> the ky XIII, In lan thii tU, Nxb. Khoa hoc xa hoi,<br /> tdi trong DVSKTT thi thdi Tran cd 12 khoa thi<br /> Ha Noi, 1975, tr. 159 cho rang chi co mot nghin<br /> Thai hoc vd 01 khoa thi Dinh cac Tien si. Theo tu<br /> quan va khong phai la nam 1281 ma la 1282: "Sau<br /> lipu cho biet thi thi Dinh la de chon ra Trang<br /> viec lap An Nam tuyen uy ty va sai mot nghin<br /> nguyen, Bang nhan, Tham hoa nhu ghi chdp trong<br /> quan dua Tran Di Ai ve nUdc ndm 1282...".<br /> DVSKTT, tdp II, sdd, tr. 183 ve Khoa thi Dinh<br /> (3), (5), (7). DVSKTT, tdp II, sdd, tr. 51, 8, 147. ndm 1374: "Thi dinh cac tien si, cho Dao Su Tich<br /> (4). Phan Huy Chu: Lich trieu hien chuong loai do Trang nguyen, Le Hien Phii do Bang nhan,<br /> Tran Dinh Tham do Tham hoa, cho bon La Tu do<br /> chi, Phan Khoa muc chi, Nxb. Khoa hoc xa hoi, Ha<br /> Hoang giap cap d$ va dong cap d$; deu cho an yen<br /> Npi, 1992, tr. 149.<br /> va ao xap, cho xuat than theo thd bac khac nhau.<br /> (6). Trong bdi: Vdi net ve giao due khoa cii thdi Dan ba ngUdi do dau di chdi phd 3 ngay. Theo 1$<br /> Ly Tran, Tap chi Nghien ciiu Lich sti„ so' 2-1977, cu, Thai hoc sinh 7 nam mot lan thi, lay 30 ngUdi<br /> tr. 28, tac gia Nguyen Danh Phiet cd dan lai tU do ma thdi. Thi Trang nguyen thi khong cd dinh le<br /> lieu cua Nguyen Hoan, tac gia the ky XVIII trong nhUng thuoc quan d tam quan, thai hoc sinh, thi<br /> Dai Viet lich triiu ddng khoa luc ve cac khoa thi than hoc sinh, tudng phii hoc sinh va ngUdi cd tudc<br /> Tien si vd ngUdi do Tien si thdi Ly vd Tran nhu pham deu dUdc vad thi ca". Day la khoa thi Dinh cd<br /> 26 P.ghien ciru Ljch sir, sd 12.2010<br /> <br /> nhieu doi tUdng du thi trong dd cd ca tien si (thai (15), (16), (17), (18). DVSKTT, tap II, sdd, tr.<br /> hoc sinh) nen tdi khdng xep vao khoa thi Thai hoc 14, 100, 34, 36-37.<br /> sinh.<br /> (19). DVSKTT, tap II, sdd, tr. 94-95; Tha van<br /> (8). Nguyen Trung Ngan, danh nhan thdi Tran, Ly-Trdn, tap II, quyen ThUdng, sdd, tr. 600.<br /> ngUdi mot thdi ddng dau Kinh sU Thang Long va<br /> (20). Ngd Thi Si: Viet sii tieu an, quyen 3, Ban<br /> cd nhieu ddng gdp cho Thang Long nhUng hien nay<br /> danh may cua Vien Su hoc.<br /> dudng Nguyen Trung Ngan lai chi la mot ngd nhd<br /> cua phd' Nguyin Cdng TrU, ra't ngan, khoang vai (21), (25), (26), (28). DVSKTT, tap II, sdd, tr.<br /> chuc mdt, khdng tUdng xUng vdi ddng gdp cua Ong. 139, 177, 98, 41.<br /> <br /> (9), (10). Phan Huy Chu: Lich triiu hien chUOng (22). Nhdng tac pham cua dng hi$n cdn Id:<br /> loai chi, Phin Khoa muc chi, sdd, tr. 154, 154. Tung gid hoan Kinh sit (Phd gia ve Kinh); Tdng<br /> Bde sii Sai Trang Khanh (Tien sd Bac Sdi Trang<br /> (11). Trong cudn: Khao lupc vi kinh nghiem<br /> Khanh); Tdng Bde su Sai Trang Khanh, Ly Chan<br /> phdt trien dao tao vd su dung nhdn tdi trong lich<br /> Van ddng (Tdng sfl Bic Sai Trang Khanh, Ly<br /> sit Viet Nam, Nxb. Dai hoc Qudc gia Ha Noi, Ha<br /> Cha'n Van); Di Bach Md tit (De den Bach Ma); Di<br /> Noi, 2005, chUdng III: Viec dao tao vd si dung dd thit (De thd d bi^t thu dong que); Litu Gia do<br /> nhdn tdi trong buoi ddu xdy diing nhd nUdc qudn<br /> (Ben do LUu Gia); Xudn nhat hiiu cam (Cam<br /> chu doc lap tit the ky X de'n theky XTV, d trang 55,<br /> hUng ngdy xuan) va Phiic Hung vien (Vudn Phuc<br /> da viet: "... cd nhieu nhan tdi ndi bat xua't than<br /> Hung).<br /> khoa cU nhU Phung Khac Khoan, Pham Su Manh,<br /> Le Vfin Huu, Mac Dinh Chi, Doan Nhu Hai...", (23). Phan Huy Chu: Lich triiu hien chUOng<br /> theo tdi, Phung Khdc Khoan Id nhan tai nhUng loai chi, tap II, Nxb. Khoa hoc xa hoi, Ha Npi,<br /> khdng phai d cac the ky X-XIV. Doan Nhu Hai 1992, tr. 223.<br /> cung la nhan tai nhUng chua he do dat qua khoa (24). Phan Huy Chu: Lich triiu hien chitang<br /> cd. loai chi, tap 1, muc Nhdn vat chi, Nxb. Khoa hoc<br /> (12). Tha van L y- Tran, tdp II, quyen ThUdng, xa hdi, Ha Ndi, 1992, tr. 227.<br /> Nxb. Khoa hoc xa hdi, Hd Ndi, 1989, tr. 726-727. (27). Tran Quang Trieu cdn cd ten Id Nguyen<br /> (13). Binh thii yeu lUOc, Nxb. Khoa hoc xd hdi, Dao va Nguyen Thu, hi$u la Cue Dudng chu nhan<br /> Ha Ndi, 1977, tr. 86. va Vd Sdn Ong.<br /> <br /> (14). Cac ton tha't vao chinh phu deu gia them (29). Xem them: Nguyen Thj PhUdng Chi:<br /> ham kiem hieu dac tien nghi dong tam ti binh Phuong thiic tuyen dung quan lai thai Tran, Tap<br /> chUdng sU. chi Nghien ciiu Lich su, sd 7-2006, tr. 19-26.<br />
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
5=>2