Đề án Thạc sĩ Luật kinh tế: Pháp luật về nợ đọng bảo hiểm xã hội, qua thực tiễn tại huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:106

Thêm vào BST

Báo xấu

2
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài nhằm "Pháp luật về nợ đọng bảo hiểm xã hội, qua thực tiễn tại huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình" phân tích, đánh giá pháp luật hiện hành về nợ đọng bảo hiểm xã hội; từ đó chỉ ra những ưu điểm và hạn chế; Đánh giá thực tiễn thực hiện pháp luật về nợ đọng bảo hiểm xã hội tại huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình; từ đó chỉ ra những tồn tại, bất cập và nguyên nhân phát sinh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đề án Thạc sĩ Luật kinh tế: Pháp luật về nợ đọng bảo hiểm xã hội, qua thực tiễn tại huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình

ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT ---------- HOÀNG THANH BÌNH PHÁP LUẬT VỀ NỢ ĐỌNG BẢO HIỂM XÃ HỘI, QUA THỰC TIỄN TẠI HUYỆN MINH HOÁ, TỈNH QUẢNG BÌNH ĐỀ ÁN THẠC SĨ LUẬT KINH TẾ Mã số: 8380107 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. TS. TRẦN TIẾN HẢI 2. TS. HOÀNG THỊ HẢI YẾN THỪA THIÊN HUẾ - NĂM 2024
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đề tài “Pháp luật về nợ đọng bảo hiểm xã hội, qua thực tiễn tại huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình” là công trình nghiên cứu độc lập của riêng tôi và được sự hướng dẫn khoa học của Tiến sĩ Trần Tiến Hải và Tiến sĩ Hoàng Thị Hải Yến. Các nội dung nghiên cứu, kết quả nghiên cứu trong đề tài này là trung thực và chưa được công bố dưới bất cứ hình thức nào trước đây. Các nhận xét, số liệu đều có trích dẫn và chú thích nguồn gốc cụ thể. Thừa Thiên Huế, tháng 6 năm 2024 Học viên Hoàng Thanh Bình
LỜI CÁM ƠN Trước hết, tôi xin chân thành cám ơn quý Thầy, Cô Trường Đại học Luật, Đại học Huế đã tận tình chỉ dạy và trang bị cho tôi những kiến thức cần thiết cho tôi có thể hoàn thành được bài đề án tốt nghiệp này. Tôi xin trân trọng cám ơn TS Trần Tiến Hải và TS. Hoàng Thị Hải Yến đã tận tình giúp đỡ, định hướng cách tư duy và cách làm việc khoa học là hành trang tiếp bước cho tôi trong quá trình học tập và lập nghiệp sau này. Và cuối cùng, xin gửi lời cám ơn đến gia đình, bạn bè, tập thể lớp Cao học Luật Kinh tế, những người luôn sẳn sàng sẻ chia và giúp đỡ trong học tập và cuộc sống. Đề án chắc chắn sẽ có những kiến thức thiếu sót cả về nội dung và hình thức, tôi rất mong nhận được sự góp ý của Thầy, Cô để đề án được hoàn thiện hơn. Thừa Thiên Huế, ngày tháng 6 năm 2024 Học viên Hoàng Thanh Bình
MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Danh mục chữ viết tắt Danh mục các bảng PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết về việc nghiên cứu đề án ...................................................... 1 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề án .................................................. 3 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề án .............................................. 8 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề án ............................................... 9 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu đề án ................................. 9 6. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của đề án ...................................... 10 7. Kết cấu đề án ............................................................................................ 11 CHƯƠNG 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN PHÁP LUẬT VỀ NỢ ĐỌNG BẢO HIỂM XÃ HỘI.................................................................................. 12 1.1. Khái quát pháp luật về nợ đọng bảo hiểm xã hội .............................. 12 1.1.1. Khái niệm về bảo hiểm xã hội và nợ đọng bảo hiểm xã hội ................ 12 1.1.2. Khái niệm, đặc điểm của pháp luật về nợ đọng bảo hiểm xã hội ......... 20 1.1.3. Nội dung cơ bản của pháp luật về nợ đọng bảo hiểm xã hội ............... 25 1.2. Các yếu tố tác động đến áp dụng pháp luật về nợ đọng bảo hiểm xã hội . 29 1.2.1. Yếu tố về đường lối chính sách của Đảng, hệ thống pháp luật của Nhà nước ............................................................................................................. 29 1.2.2. Yếu tố về ý thức pháp luật và văn hóa pháp lý .................................... 31 1.2.3. Yếu tố về hiệu quả hoạt động quản lý nhà nước.................................. 33 Tiểu kết Chương 1........................................................................................ 37
CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VÀ THỰC TIỄN THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ NỢ ĐỌNG BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI HUYỆN MINH HOÁ, TỈNH QUẢNG BÌNH .......................................................... 38 2.1. Thực trạng pháp luật về nợ đọng bảo hiểm xã hội ............................ 38 2.1.1. Quy định pháp luật về nợ đọng bảo hiểm xã hội ................................. 38 2.1.2. Đánh giá quy định của pháp luật về nợ đọng bảo hiểm xã hội ............ 48 2.2. Thực tiễn thực hiện pháp luật về nợ đọng bảo hiểm xã hội tại huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình ...................................................................... 54 2.2.1. Tình hình thực hiện bảo hiểm xã hội trong các doanh nghiệp trên địa bàn huyện Minh Hóa .................................................................................... 54 2.2.2. Kết quả đạt được trong thực hiện pháp luật về nợ đọng bảo hiểm xã hội 58 2.2.3. Khó khăn, vướng mắc trong thực tiễn thực hiện pháp luật về nợ đọng bảo hiểm xã hội ............................................................................................ 64 2.2.4. Nguyên nhân của những vướng mắc ................................................... 68 Tiểu kết Chương 2........................................................................................ 74 CHƯƠNG 3. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ NỢ ĐỌNG BẢO HIỂM XÃ HỘI. 75 3.1. Giải pháp hoàn thiện pháp luật về nợ đọng bảo hiểm xã hội ............ 75 3.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về nợ đọng bảo hiểm xã hội tại huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình.................................. 77 3.2.1. Giải pháp chung.................................................................................. 77 3.2.2. Giải pháp cụ thể.................................................................................. 84 Tiểu kết Chương 3........................................................................................ 95 KẾT LUẬN ................................................................................................. 96 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................... 97
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT STT Viết đầy đủ Chữ viết tắt 1 Bảo hiểm xã hội BHXH 2 Bảo hiểm y tế BHYT 3 Bảo hiểm thất nghiệp BHTN
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Số lượng doanh nghiệp trên địa bàn huyện Minh Hoá năm 2023.. 57 Bảng 2.2: Tình hình thực hiện kế hoạch thu bảo hiểm xã hội giai đoạn 2020 - 2023 của bảo hiểm xã hội huyện Minh Hoá.................................................. 59 Bảng 2.3: Tình hình nợ đọng bảo hiểm xã hội của các doanh nghiệp trên địa bàn huyện Minh Hoá (giai đoạn từ năm 2020 - 2023) .................................. 60
PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết về việc nghiên cứu đề án Lao động là điều không thể thiếu đối với xã hội, nó giúp con người nâng cao chất lượng cuộc sống và là động lực cho sự phát triển không ngừng của xã hội. Chính từ sự xuất hiện của lao động đã làm xuất hiện mối quan hệ giữa người lao động và người sử dụng lao động. Thực tế người lao động có thể có đủ sức khỏe, khả năng lao động, điều kiện tham gia làm việc, lao động để hoàn thành nhiệm vụ lao động, công tác hoặc tạo nên cho mình và gia đình một cuộc sống ấm no hạnh phúc. Ngược lại, cũng có thể gặp phải những rủi ro, bất hạnh như ốm đau, tai nạn, hay già yếu, chết hoặc thiếu việc làm do những ảnh hưởng của tự nhiên, của những điều kiện sống và sinh hoạt cũng như các tác nhân xã hội khác… Khi rơi vào các trường hợp đó, các nhu cầu thiết yếu của con người không vì thế mà mất đi. Để khắc phục những rủi ro, bất hạnh giảm bớt khó khăn cho bản thân và gia đình thì ngoài việc tự mình khắc phục, người lao động phải được sự bảo trợ của cộng đồng và xã hội. Bên cạnh việc người sử dụng lao động phải trả cho người lao động một khoản tiền lương hàng tháng thì họ còn cần phải chi trả một khoản tiền khi người lao động ốm đau, tai nạn, qua đời... Nếu như người lao động không xảy ra vấn đề gì thì người sử dụng lao động sẽ không phải bỏ ra chi phí gì nhưng đôi khi lại xảy ra dồn dập dẫn đến việc người sử dụng lao động phải mất một khoản tiền rất lớn. Sự xuất hiện của bảo hiểm xã hội là một tất yếu khách quan khi mà mọi thành viên trong xã hội đều cảm thấy sự cần thiết phải tham gia hệ thống bảo hiểm xã hội và sự cần thiết được bảo hiểm xã hội. Vì vậy, bảo hiểm xã hội đã trở thành nhu cầu và quyền lợi của người lao động và được thừa nhận là một nhu cầu tất yếu khách quan, một trong những quyền lợi của con người. 1
Ở nước ta, bảo hiểm xã hội là một trụ cột chính của hệ thống an sinh xã hội, góp phần thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, bảo đảm ổn định chính trị - xã hội và phát triển kinh tế - xã hội. Cùng với công cuộc đổi mới đang diễn ra trên khắp các lĩnh vực, chính sách bảo hiểm xã hội cũng từng bước được sửa đổi, bổ sung để phù hợp với sự phát triển chung của nền kinh tế - xã hội. Trong quá trình sản xuất kinh doanh các chủ sử dụng lao động nói chung, các doanh nghiệp nói riêng cơ bản thực hiện nghiêm túc việc đóng bảo hiểm xã hội cho người lao động, đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp chính đáng của người lao động. Tuy nhiên, cũng có nhiều doanh nghiệp cố tình không đóng bảo hiểm xã hội cho người sử dụng lao động với nhiều lý do khác nhau như một số doanh nghiệp không có khả năng đóng bảo hiểm xã hội vì tình hình sản xuất, kinh doanh, tiêu thụ hàng hóa của doanh nghiệp gặp nhiều khó khăn, khó thực hiện đúng quy định của Luật bảo hiểm xã hội đối với người lao động; một số doanh nghiệp không đủ điều kiện hoặc ngại làm hồ sơ vay ngân hàng nên chấp nhận chịu phạt để tận dụng nguồn vốn này phục vụ sản xuất, kinh doanh; đặc biệt một số doanh nghiệp mặc dù đã trích thu của người lao động nhưng lại cố tình không đóng bảo hiểm xã hội... Tình trạng nợ đọng Bảo hiểm xã hội đang là một trong những vấn đề bức xúc hiện nay, làm ảnh hưởng đến quyền, lợi ích hợp pháp của người lao động. Để điều chỉnh tình trạng nợ bảo hiểm xã hội, thời gian qua Nhà nước đã ban hành nhiều văn bản quy phạm pháp luật như: Luật Kinh doanh bảo hiểm, Luật Sở hữu trí tuệ sửa đổi 2019; Luật Bảo hiểm xã hội 2014; Luật Bảo hiểm y tế sửa đổi 2014; Luật Kinh doanh bảo hiểm sửa đổi 2022; Luật Bảo hiểm y tế 2008; Luật Kinh doanh bảo hiểm 2000 và Quyết định số 1111/QĐ-BHXH ngày 25/10/2011 của Tổng Giám đốc Bảo hiểm xã hội Việt Nam đã quy định về thời gian đóng bảo hiểm xã hội của doanh nghiệp, và các văn bản hướng dẫn thi hành, Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017), Luật Xử lý 2
vi phạm hành chính năm 2012…. Tuy nhiên, quy định giữa các văn bản này vẫn có những nội dung chồng chéo với nhau, do vậy đã gây khó khăn tổ chức thực hiện pháp luật thống nhất trên thực tế. Huyện Minh Hoá là huyện biên giới của tỉnh Quảng Bình có điều kiện tự nhiên đa dạng, có nhiều tiềm năng về khí hậu, đất đai, thực vật nhưng việc khai thác các tiềm năng phục vụ phát triển kinh tế (nông, lâm nghiệp và du lịch) vẫn chưa tương xứng với điều kiện sẵn có, thiếu sự động bộ và sự nhất quán. Trên địa bàn huyện Minh Hoá hiện tập trung 39 doanh nghiệp, đa số là những doanh nghiệp có quy mô nhỏ, thuộc khối xây dựng, thi công cơ giới, xây lắp, cầu đường... trước tình hình khó khăn trong sản xuất kinh doanh, tỷ lệ nợ bảo hiểm xã hội đã diễn ra thường xuyên và ở mức cao. Việc nợ bảo hiểm xã hội gần như xảy ra trên toàn bộ các doanh nghiệp, từ doanh nghiệp lớn đến doanh nghiệp nhỏ. Bảo hiểm xã hội huyện Minh Hoá cũng đã thực thi những biện pháp nhằm giảm tỷ lệ nợ đọng bảo hiểm xã hội nhưng tình trạng nợ đọng bảo hiểm xã hội của các doanh nghiệp vẫn chưa chấm dứt, gây ảnh hưởng không nhỏ tới quyền lợi của người lao động, gây ra những hậu quả trực tiếp tới người lao động và ảnh hưởng tới quỹ bảo hiểm xã hội. Do đó, học viên đã chọn đề tài: “Pháp luật về nợ đọng bảo hiểm xã hội, qua thực tiễn tại huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình” làm đề án Thạc sĩ Luật Kinh tế tại Trường Đại học Luật, Đại học Huế. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề án Liên quan đến nội dung bảo hiểm xã hội và cơ chế, chính sách đối với hệ thống bảo hiểm xã hội, hạn chế tình trạng nợ đọng bảo hiểm xã hội của các đơn vị hiện nay, tôi xin tổng quan một số công trình nghiên cứu như sau: Thứ nhất, các luận văn, luận án Luận văn: Nguyễn Duy Tẩn (2020) “Chế độ bảo hiểm xã hội bắt buộc qua thực tiễn tại tỉnh Kon Tum” Luận văn thạc sĩ luật học, Trường Đại học 3
Luật Huế. Luận văn đã hệ thống hóa, làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về bảo hiểm xã hội bắt buộc, đề tài nêu lên việc ban hành chính sách bảo hiểm xã hội còn phụ thuộc nhiều vào điều kiện kinh tế - xã hội của mổi quốc gia gắn với từng thời kỳ. Đồng thời Luận văn đánh giá thực trạng bảo hiểm xã hội bắt buộc tại tỉnh Kon Tum chỉ ra những vướng mắc trong thực tế và đưa ra những quy định cho phù hợp cần nghiên cứu điều chỉnh, bổ sung kịp thời, nhằm đáp ứng yêu cầu thực tế về chế độ bảo hiểm xã hội với đông đảo người lao động. Trên cơ sở đó để đề ra các giải pháp và các đề xuất để Nhà nước ban hành cũng như thực hiện các quy định về chế độ bảo hiểm xã hội phù hợp với nguyện vọng của số đông người lao động. Luận án Tiến sĩ: Mai Thị Dung (2019) “Quản lý thu bảo hiểm xã hội đối với doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài”, Luận án tiến sĩ kinh tế, Trường Đại học Thương Mại. Luận án đã hệ thống hóa, làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về bảo hiểm xã hội, đây là một bộ phận quan trọng của chính sách an sinh xã hội của mọi quốc gia nhằm bảo đảm về thu nhập cho người lao động trong những trường hợp bị ốm đau, thai sản, tai nạn lao động - bệnh nghề nghiệp, hết tuổi lao động, chết. Thông qua việc áp dụng các cơ chế điều tiết, phân phối lại thu nhập giữa các khu vực kinh tế và các nhóm dân cư, bảo hiểm xã hội góp phần đảm bảo công bằng xã hội. Luận án nêu lên thực trạng quản lý thu bảo hiểm xã hội đối với doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, nêu lên những kết quả đạt được, những tồn tại, hạn chế, tìm ra những nguyên nhân. Trên cơ sở đó Luận án đã để xuất các nhóm giải pháp góp phần nâng cao chất lượng công tác Quản lý thu bảo hiểm xã hội đối với doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, hạn chế việc trống bảo hiểm xã hội đối với doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài ở nước ta hiện nay. Luận án Tiến sĩ: Lâm Văn Đoan (2021) “Sự tham gia bảo hiểm xã hội của người lao động trong doanh nghiệp ngoài nhà nước ở Hà Nội”, Luận án 4
Tiến sĩ Xã hội học, Học viện Khoa học xã hội. Luận án đã phân tích thực trạng sự tham gia bảo hiểm xã hội của người lao động trong doanh nghiệp ngoài nhà nước ở Hà Nội; các yếu tố tác động tới sự tham gia bảo hiểm xã hội của người lao động trong các doanh nghiệp này; từ đó, đề ra các giải pháp nhằm thúc đẩy việc mở rộng đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội tại các doanh nghiệp này nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách bảo hiểm xã hội, bảo đảm an sinh xã hội cho người lao động. Luận án đã làm rõ thực trạng tham gia bảo hiểm xã hội của người lao động trong các doanh nghiệp ngoài nhà nước tại Hà Nội; đã kiểm chứng ảnh hưởng của các yếu tố tác động đến sự tham gia bảo hiểm xã hội của người lao động trong doanh nghiệp ngoài nhà nước bao gồm: Chủ trương, chính sách và pháp luật liên quan đến lĩnh vực bảo hiểm xã hội; các yếu tố thuộc về người lao động, các yếu tố thuộc về doanh nghiệp, các yếu tố thuộc về tổ chức công đoàn; các yếu tố thuộc về tổ chức thực hiện chính sách, pháp luật về bảo hiểm xã hội liên quan trực tiếp đến cơ quan bảo hiểm xã hội. Trên cơ sở đó, luận án đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả sự tham gia bảo hiểm xã hội của người lao động trong doanh nghiệp ngoài nhà nước bao gồm: Hoàn thiện chính sách, pháp luật liên quan đến bảo hiểm xã hội; mở rộng phát triển đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội tại các doanh nghiệp ngoài nhà nước; quản lý thu bảo hiểm xã hội; cải cách thủ tục hành chính trong thực hiện bảo hiểm xã hội; sự phối hợp giữa các Sở, ngành với cơ quan bảo hiểm xã hội; hoàn thiện công tác tổ chức và hành chính về quản lý thu đối với doanh nghiệp; hỗ trợ doanh nghiệp và người lao động phát triển; thành lập các tổ chức cơ sở đảng, công đoàn trong doanh nghiệp. - Luận văn: Nguyễn Thị Thanh Hương (2018) “Quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn huyện Cẩm Lệ, thành phố Đà Nẵng”, Luận văn Thạc sĩ kinh tế, Trường Đại học Kinh tế Đà Nẵng. Luận văn đã hệ thống hóa, làm sáng tỏ 5
những vấn đề lý luận về quản lý thu bảo hiểm xã hội, đó là bảo hiểm xã hội là một chính sách xã hội được nhiều quốc gia coi trọng nhằm đảm bảo về mặt thu nhập cho người lao động, khi họ tạm thời hoặc vĩnh viễn mất khả năng lao động. Đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội ngày càng mở rộng, bên cạnh công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội thì việc chi trả cho đối tượng hưởng chế độ ngày càng nhiều. Bảo hiểm xã hội cần 1 lượng tiền lớn để đảm bảo cho công tác chi trả các chế độ bảo hiểm xã hội. Luận văn nêu lên thực trạng thu bảo hiểm xã hội quận Cẩm Lệ, thành phố Đà Nẵng thời gian qua với những kết quả đạt được, tồn tại hạn chế và nguyên nhân, như diện bao phủ bảo hiểm xã hội còn thấp, tình trạng đơn vị trốn đóng và nợ Bảo hiểm xã hội còn nhiều, các đơn vị nợ đọng kéo dài không thực hiện theo đúng pháp luật về thu Bảo hiểm xã hội, cố tình tìm mọi cách trốn đóng Bảo hiểm xã hội hoặc nợ đọng Bảo hiểm xã hội thời gian dài, thậm chí có những đơn vị sử dụng lao động lạm dụng quỹ Bảo hiểm xã hội, lạm dụng tiền đóng Bảo hiểm xã hội của người lao động để làm vốn sản xuất kinh doanh. Từ thực trạng đó, Luận văn đã đề xuất các nhóm giải pháp phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý thu Bảo hiểm xã hội trên địa bàn quận Cẩm Lệ, thành phố Đà Nẵng trong thời gian tới. Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Nhà nước “Xây dựng và hoàn thiện hệ thống chính sách an sinh xã hội ở Việt Nam”, mã số: KX.02.02/06-10, Chủ nhiệm đề tài, GS.TS Mai Ngọc Cường. Trên cơ sở tổng quan về những công trình nghiên cứu, đồng thời xuất phát từ nghiên cứu kinh nghiệm của một số nước trên thế giới và khu vực trong việc xây dựng hệ thống chính sách An sinh xã hội, đề tài làm rõ những vấn đề cơ bản về an sinh xã hội và hệ thống chính sách an sinh xã hội trong nền kinh tế thị trường; Đề tài đánh giá thực trạng của hệ thống an sinh xã hội và việc thực hiện chính sách an sinh xã hội ở Việt Nam trong thời gian qua, 6
chỉ ra những thành tựu, hạn chế, những thuận lợi và khó khăn, những thách thức đặt ra đối với hệ thống chính sách an sinh xã hội ở Việt Nam hiện nay; Phân tích xu hướng đổi mới hệ thống an sinh xã hội và hệ thống chính sách an sinh xã hội của thế giới và những chủ trương của Đảng và Nhà nước ta về việc xây dựng hệ thống an sinh xã hội và chính sách an sinh xã hội trong những năm tới để làm rõ các yêu cầu đặt ra đối với các vấn đề an sinh xã hội Việt Nam, đề xuất các giải pháp xây dựng hệ thống tổng thể quốc gia về an sinh xã hội ở Việt Nam trong giai đoạn 2006-2015; Thứ hai, các bài nghiên cứu liên quan đến đề án - Bài viết, Nguyễn Thế Mạnh (2022), Bảo đảm Quỹ Bảo hiểm xã hội cân đối trong dài hạn, Quỹ Bảo hiểm y tế cân đối hằng năm, gắn với quản lý và sử dụng hiệu quả, trách nhiệm, đúng quy định, Tạp chí Cộng sản, năm 2022. Bài viết đã phân tích Quan điểm của Đảng và pháp luật của Nhà nước về công tác quản lý, sử dụng Quỹ Bảo hiểm xã hội, Quỹ Bảo hiểm y tế, đồng thời nêu lên việc Quản lý, sử dụng có hiệu quả, đúng quy định Quỹ Bảo hiểm xã hội, Quỹ Bảo hiểm y tế trong thời gian qua. Từ đó nêu lên một số vấn đề đặt ra và giải pháp thời gian tới. - Bài viết, Trương Thị Tuyết (2024) “Vấn đề nợ đọng bảo hiểm và giải pháp tháo gỡ” Cổng Thông tin điện tử Đảng bộ Hà Tĩnh. Bài viết đã nêu lên tình trạng trốn đóng, nợ đọng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp của các đơn vị sử dụng lao động trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh có chiều hướng gia tăng. Điều này không chỉ gây khó khăn cho việc thực hiện các chính sách an sinh xã hội mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến quyền và lợi ích hợp pháp của người lao động. Từ đó, bài viết đề xuất các giải pháp khắc phục tình trạng nợ đọng bảo hiểm tại tỉnh Hà Tĩnh trong thời gian tới. Các công trình nghiên cứu đã đề cập ở trên, có thể thấy, hiện nay chưa có một công trình nghiên cứu chuyên sâu các vấn đề pháp lý về nợ đọng bảo 7
hiểm xã hội. Do đó việc tác giả lựa chọn đề tài để nghiên cứu mang tính mới và không trùng lặp với các công trình trước đó. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện đề tài tác giả đã kế thừa một số nội dung từ các nghiên cứu trước đó như sau: Một là, các quan điểm khoa học pháp lý về khái niệm, đặc điểm của bảo hiểm xã hội, thu bảo hiểm xã hội và nợ đọng bảo hiểm xã hội. Hai là, các đánh giá thực trạng pháp luật hiện hành về bảo hiểm xã hội, nợ đọng bảo hiểm xã hội; trong đó nổi bật là nêu lên các tồn tại, hạn chế trong các quy định pháp luật về vấn đề này. Ba là, các đề xuất khoa học về các giải pháp pháp lý nhằm hoàn thiện pháp luật về nợ đọng bảo hiểm xã hội ở nước ta hiện nay. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề án 3.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu của đề án nhằm đề xuất các giải pháp góp phần hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về giảm nợ đọng bảo hiểm xã hội ở nước ta nói chung, tại huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình nói riêng. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Hệ thống cơ sở lý luận pháp luật về bảo hiểm xã hội và nợ đọng bảo hiểm xã hội. - Phân tích, đánh giá pháp luật hiện hành về nợ đọng bảo hiểm xã hội; từ đó chỉ ra những ưu điểm và hạn chế. - Đánh giá thực tiễn thực hiện pháp luật về nợ đọng bảo hiểm xã hội tại huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình; từ đó chỉ ra những tồn tại, bất cập và nguyên nhân phát sinh. - Đề xuất được giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về xử lý nợ đọng bảo hiểm xã hội, qua thực tiễn tại huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình. 8
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề án 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề án bao gồm: - Đề án nghiên cứu về lý luận pháp luật về nợ đọng bảo hiểm xã hội. - Đề án nghiên cứu về pháp luật Việt Nam về nợ đọng bảo hiểm xã hội. - Đề án nghiên cứu về thực tiễn thực hiện pháp luật về nợ đọng bảo hiểm xã hội tại huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi nội dung: Đề án nghiên cứu pháp luật về nợ đọng bảo hiểm xã hội. Phạm vi không gian: Đề án nghiên cứu trên tại địa bàn huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình; Phạm vi thời gian: Các số liệu, các vụ việc trong thực tiễn được nghiên cứu trong giai đoạn từ năm 2020 đến năm 2023 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu đề án 5.1. Phương pháp luận Đề án nghiên cứu dựa trên phương pháp luận của Chủ nghĩa Mác - Lênin; các quan điểm, đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật Nhà nước về bảo hiểm xã hội và nợ đọng bảo hiểm xã hội. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Các phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong đề án như sau: - Chương 1, tác giả sử dụng phương pháp phân tích, tổng hợp, để đánh giá các nghiên cứu về khái niệm, đặc điểm của pháp luật về nợ đọng bảo hiểm xã hội, nội dung pháp luật nợ đọng bảo hiểm xã hội; phương pháp so sánh để đánh giá các quan điểm khác nhau về nợ đọng bảo hiểm xã hội, pháp luật về nợ đọng bảo hiểm xã hội từ đó đưa ra các nhận định, khái niệm của tác giả; - Chương 2, tác giả sử dụng phương pháp lịch sử để khái quát quá trình hình thành và phát triển của pháp luật về nợ đọng bảo hiểm xã hội ở Việt 9
Nam; phương pháp giải thích, bình luận pháp luật để đánh giá thực trạng thực hiện pháp luật về nợ đọng bảo hiểm xã hội tại huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình chỉ ra những bất cập, hạn chế, thiếu sót trong quy định và thực tiễn áp dụng pháp luật về vấn đề này. - Chương 3, tác giả sử dụng phương pháp phân tích, tổng hợp để đưa ra định hướng, giải pháp hoàn thiện pháp luật về nợ đọng bảo hiểm xã hội và thực hiện pháp luật về nợ đọng bảo hiểm xã hội tại huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình 6. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của đề án 6.1. Ý nghĩa khoa học của đề án Đề án đã nghiên cứu một cách có hệ thống những vấn đề lý luận pháp luật về nợ đọng bảo hiểm xã hội, như: Khái niệm, đặc điểm về bảo hiểm xã hội, nợ đọng bảo hiểm xã hội. Đồng thời, qua quá trình nghiên cứu, đề án đã phân tích, làm sáng tỏ nội dung, nguyên tắc của pháp luật về nợ đọng bảo hiểm xã hội và các yếu tố tác động đến việc ban hành pháp luật về nợ đọng bảo hiểm xã hội. Đề án đã phân tích và đánh giá một cách hệ thống thực trạng pháp luật về nợ đọng bảo hiểm xã hội và thực tiễn thực hiện tại huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình, chỉ ra được những ưu điểm, nhược điểm trong các quy định và cơ chế thực hiện các quy định đó, từ đó làm cơ sở hoàn thiện các quy định pháp luật về xử lý nợ đọng bảo hiểm xã hội, Từ vấn đề lý luận và thực tiễn trên, đề án đã đề ra được những phương hướng và giải pháp, cụ thể để khắc phục những hạn chế, bất cập của pháp luật về nợ đọng bảo hiểm xã hội và nâng cao hiệu quả hạn chế nợ đọng bảo hiểm xã hội tại huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình trong thời gian tới. Những vấn đề trên đã góp phần hoàn thiện lý luận về vấn đề xử lý nợ đọng bảo hiểm xã hội ở nước ta hiện nay. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn của đề án Đề án là một trong những nguồn tài liệu có giá trị tham khảo đối với các nhà nghiên cứu, những người làm công tác trong lĩnh vực pháp luật, những 10
người tham gia giảng dạy, học tập tại các cơ sở giáo dục đào tạo chuyên ngành luật cũng như các cơ quan quản lý nhà nước trong việc xây dựng, hoàn thiện và thực hiện pháp luật về nợ đọng bảo hiểm xã hội ở nước ta hiện nay nói chung, ở huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình nói riêng. 7. Kết cấu đề án Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo thì đề án có kết cấu thành 3 chương như sau: Chương 1. Một số vấn đề lý luận pháp luật về nợ đọng bảo hiểm xã hội Chương 2. Thực trạng pháp luật và thực tiến áp dụng pháp luật về nợ đọng bảo hiểm xã hội huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình Chương 3. Giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng về nợ đọng bảo hiểm xã hội ở huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình 11
CHƯƠNG 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN PHÁP LUẬT VỀ NỢ ĐỌNG BẢO HIỂM XÃ HỘI 1.1. Khái quát pháp luật về nợ đọng bảo hiểm xã hội 1.1.1. Khái niệm về bảo hiểm xã hội và nợ đọng bảo hiểm xã hội 1.1.1.1. Khái niệm về bảo hiểm xã hội Trong hoạt động của đời sống của con người cũng như trong hoạt động sản xuất kinh doanh, ngoài những khó khăn thường gặp phải con người có thể dự báo trước và cũng có thể tính toán bằng khoa học, thì con người luôn phải đối mặt với những rủi ro bất ngờ có thể xảy ra. Ngoài ra, muốn thỏa mãn các nhu cầu tối thiểu như ăn, mặc ở…, con người phải lao động, nghiên cứu làm ra những sản phẩm cần thiết để đáp ứng nhu cầu sinh hoạt hoạt tối thiểu của gia đình. Những bất trắc, rủi ro xảy ra trong đời sống xã hội đem đến cho con người những tổn thất và những hậu quả vô cùng to lớn cả về mặt vật chất lẫn mặt tinh thần như ốm đau, tai nạn, già yếu hoặc không có công việc làm do ảnh hưởng của tự nhiên, do ảnh hưởng của các tác nhân xã hội khác. Do vậy muốn tồn tại, con người phải tìm ra nhiều biện pháp phòng ngừa, hạn chế và khắc phục những rủi ro bất hạnh giảm bớt khó khăn cho bản thân và gia đình thì ngoài việc tự bản thân mỗi người tự khắc phục thì người lao động phải được sự bảo trợ của cộng đồng và xã hội. Nhằm đảm bảo an toàn nguồn quỹ và giúp cho người lao động an tâm hoạt động sản xuất kinh doanh, đồng thời hoạt động bảo hiểm là công cụ quan trọng và có hiệu quả để ổn định và phát triền kinh tế xã hội nói chung và là công cụ quan trọng để khắc phục những hậu quả do rủi ro xảy ra trong đời sống xã hội. Bảo hiểm xã hội là một trong những thành tựu nổi bậc của xã hội dân chủ. Hệ thống này ra đời với nhận thức rằng nền kinh tế thị trường cạnh tranh 12
không phân phát thành quả của nó một cách công bằng cho tất cả mọi người. Bảo hiểm xã hội huy động được sự đóng góp của nền kinh tế thị trường cạnh tranh để góp phần đảm bảo về kinh tế cho người lao động khi họ gặp các rủi ro như thất nghiệp, tử tuất, bệnh tật, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hoặc khi về già. Bảo hiểm xã hội xuất hiện đầu tiên với những hình thức đơn giản của cộng đồng dân cư như: Bảo hiểm xã hội tại các bản làng, đó là khi có người bị ốm đau, tai nạn chết thì họ hàng, bà con chòm xóm giúp đỡ cưu mang nhau về chăm sóc, tinh thần vật chất. Hoặc bảo hiểm xã hội trong các nhà thờ, đó là ở các nhà thờ có tổ chức nuôi trẻ mồ côi, tổ chức cứu tế cho người nghèo không có điều kiện sinh sống, đói rách… Thuật ngữ “Bảo hiểm xã hội” lần đầu tiên chính thức được sử dụng làm tiêu đề cho một văn bản pháp luật vào năm 1935 (Luật Bảo hiểm xã hội năm 1935 của Hợp chủng quốc Hoa Kỳ). Thuật ngữ này xuất hiện trở lại trong một đạo luật được thông qua tại New Zealand năm 1938. Năm 1941, trong thời gian chiến tranh thế giới thứ hai, thuật ngữ này được dùng trong Hiến chương Đại Tây Dương (the Atlantic Charter of 1941). Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) nhanh chóng chấp nhận thuật ngữ “bảo hiểm xã hội”, đây là mốc quan trọng ghi nhận giá trị của thuật ngữ này, một thuật ngữ diễn đạt đơn giản nhưng phản ánh được nguyện vọng sâu sắc nhất của nhân dân lao động trên toàn thế giới. 1 Thuật ngữ “bảo hiểm xã hội” được hiểu không giống nhau giữa các nước về mức độ phạm vi rộng hẹp của nó. Tuy nhiên, về cơ bản thì thuật ngữ này được hiểu với nghĩa là sự bảo đảm an toàn của xã hội dành cho thành viên của nó thông qua các quy trình của hệ thống công cộng, nhằm giải toả những lo âu về kinh tế và xã hội cho thành viên. Nói cách khác, nó góp phần giúp các thành viên trong xã hội và gia đình khắc phục sự suy giảm hoặc mất nguồn 1 Cổng thông tin điện tử Voer, Sơ lược sự ra đời và lịch sử phát triển của bảo hiểm xã hội, cập nhật ngày 01/02/2008, truy cập ngày 28/04/2024. 13