Đề án Thạc sĩ Luật kinh tế: Trách nhiệm của doanh nghiệp đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật trong lĩnh vực bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng theo pháp luật Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:98

Thêm vào BST

Báo xấu

3
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề án có mục đích nghiên cứu nhằm đưa ra các giải pháp góp phần hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về trách nhiệm của DN đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật trong lĩnh vực BVQLNTD tại Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đề án Thạc sĩ Luật kinh tế: Trách nhiệm của doanh nghiệp đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật trong lĩnh vực bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng theo pháp luật Việt Nam

ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT ---------- ĐỖ VĂN THÙY TRÁCH NHIỆM CỦA DOANH NGHIỆP ĐỐI VỚI SẢN PHẨM, HÀNG HÓA CÓ KHUYẾT TẬT TRONG LĨNH VỰC BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƯỜI TIÊU DÙNG THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM ĐỀ ÁN THẠC SĨ LUẬT KINH TẾ Mã số: 8380107 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS TRẦN THỊ HUỆ THỪA THIÊN HUẾ - năm 2024
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi và được sự hướng dẫn khoa học của PGS.TS Trần Thị Huệ;.... Các nội dung nghiên cứu, kết quả nghiên cứu trong đề tài này là trung thực và chưa công bố dưới bất cứ hình thức nào trước đây. Các nhận xét, số liệu đều có trích dẫn và chú thích nguồn gốc cụ thể. Thừa Thiên Huế, ngày......tháng.....năm 2024 Học viên Đỗ Văn Thùy
LỜI CẢM ƠN Trước hết, tôi xin chân thành cảm ơn quý Thầy, Cô Trường Đại học Luật, Đại học Huế đã tận tình chỉ dạy và trang bị cho tôi những kiến thức cần thiết cho tôi có thể hoàn thành được bài đề án tốt nghiệp này. Tôi xin trân trọng cảm ơn PGS.TS Trần Thị Huệ và ...đã tận tình giúp đỡ, định hướng cách tư duy và cách làm việc khoa học là hành trang tiếp bước cho tôi trong quá trình học tập và lập nghiệp sau này. Và cuối cùng, xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, bạn bè, tập thể lớp Cao học Luật Kinh tế, những người luôn sẵn sàng chia sẻ và giúp đỡ tôi trong học tập và cuộc sống. Đề án chắc chắn sẽ có những kiến thức thiếu sót cả về nội dung và hình thức, tôi rất mong nhận được sự góp ý của Thầy Cô để đề án được hoàn thiện hơn. Thừa Thiên Huế, ngày......tháng......năm 2024 Học viên Đỗ Văn Thùy
MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời Cam đoan Lời Cảm ơn Danh mục các từ viết tắt MỞ ĐẦU ................................................................................................................ 1 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề án ............................................................. 1 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề án ............................................................ 3 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu đề án .............................................................. 8 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề án ........................................................ 9 5. Phương pháp nghiên cứu đề án .......................................................................... 10 6. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của đề án ............................................... 10 7. Kết cấu của đề án............................................................................................... 11 CHƯƠNG 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN PHÁP LUẬT VỀ TRÁCH NHIỆM CỦA DOANH NGHIỆP ĐỐI VỚI SẢN PHẨM, HÀNG HÓA CÓ KHUYẾT TẬT NHẰM BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƯỜI TIÊU DÙNG ............................. 12 1.1. Khái quát pháp luật về trách nhiệm của doanh nghiệp đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng ....................... 12 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm trách nhiệm của doanh nghiệp đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng...................................... 12 1.1.2. Khái niệm, đặc điểm pháp luật về trách nhiệm của doanh nghiệp đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng................... 16 1.1.3. Nội dung cơ bản pháp luật về trách nhiệm của doanh nghiệp đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng ............................. 20 1.1.4. Vai trò pháp luật về trách nhiệm của doanh nghiệp đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng ............................................ 22 1.2. Yếu tố tác động đến thực hiện pháp luật về trách nhiệm của doanh nghiệp đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng ... 25
1.2.1. Chủ trương đường lối của Đảng và chính sách của Nhà nước về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng ................................................................................................ 25 1.2.2. Mức độ hoàn thiện pháp luật về trách nhiệm của doanh nghiệp đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật ................................................................................ 26 1.2.3. Ý thức pháp luật của các chủ thể tham gia trong lĩnh vực bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng ..................................................................................................... 27 1.2.4. Công tác thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm của cơ quan có thẩm quyền trong lĩnh vực bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng ............................................................. 28 Tiểu kết Chương 1 ................................................................................................. 29 CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ TRÁCH NHIỆM CỦA DOANH NGHIỆP ĐỐI VỚI SẢN PHẨM, HÀNG HÓA CÓ KHUYẾT TẬT NHẰM BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƯỜI TIÊU DÙNG ............................................................ 30 2.1. Quy định pháp luật hiện hành về trách nhiệm của doanh nghiệp đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng ................. 30 2.1.1. Quy định về trách nhiệm thu hồi sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật của doanh nghiệp ................................................................................................................... 30 2.1.2. Quy định về trách nhiệm bồi thường thiệt hại của doanh nghiệp đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật ................................................................................ 35 2.1.3. Quy định xử lý vi phạm về trách nhiệm của doanh nghiệp đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật ........................................................................................... 44 2.1.4. Quy định về giải quyết tranh chấp phát sinh giữa doanh nghiệp đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật với người tiêu dùng ................................................. 51 2.2. Đánh giá thực trạng pháp luật về trách nhiệm của doanh nghiệp đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng .............................. 57 2.2.1. Ưu điểm pháp luật về trách nhiệm của doanh nghiệp đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng...................................... 57 2.2.2. Hạn chế pháp luật về trách nhiệm của doanh nghiệp đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng...................................... 61 Tiểu kết Chương 2 ................................................................................................. 65
CHƯƠNG 3. THỰC TIỄN THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ TRÁCH NHIỆM CỦA DOANH NGHIỆP ĐỐI VỚI SẢN PHẨM, HÀNG HÓA CÓ KHUYẾT TẬT NHẰM BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƯỜI TIÊU DÙNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT, NÂNG CAO HIỆU QUẢ THỰC HIỆN PHÁP LUẬT ........................................................................................................... 66 3.1. Thực tiễn thực hiện pháp luật về trách nhiệm của doanh nghiệp đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng .............................. 66 3.1.1. Kết quả đạt được trong thực tiễn thực hiện pháp luật về trách nhiệm của doanh nghiệp đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng ...................................................................................................................... 66 3.1.2. Vướng mắc trong thực tiễn thực hiện pháp luật về trách nhiệm của doanh nghiệp đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng ...................................................................................................................... 71 3.1.3 Nguyên nhân tồn tại vướng mắc trong thực tiễn thực hiện pháp luật về trách nhiệm của doanh nghiệp đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng ................................................................................................ 74 3.2. Giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về trách nhiệm của doanh nghiệp đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng ........................................................................ 76 3.2.1. Giải pháp hoàn thiện pháp luật về trách nhiệm của doanh nghiệp đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng................... 76 3.2.2. Giải pháp nâng cao hiệu thực hiện pháp luật về trách nhiệm của doanh nghiệp đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng ............................................................................................................... 80 Tiểu kết Chương 3 ................................................................................................. 88 KẾT LUẬN .......................................................................................................... 89 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................ 90
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TT Viết đầy đủ Từ viết tắt 1 Bộ luật Dân sự BLDS 2 Bộ luật Hình sự BLHS 3 Bộ luật Tố tụng hình sự BLTTHS 4 Xử lý vi phạm hành chính XLVPHC 5 Người tiêu dùng NTD 6 Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng BVQLNTD 7 Doanh nghiệp DN 8 Cạnh tranh và Bảo vệ người tiêu dùng CT&BVNTD 9 Tòa án nhân dân TAND 10 Toàn án nhân dân tối cao TANDTC
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề án Hiện nay, BVQLNTD đang trở thành vấn đề được quan tâm hơn bao giờ hết, đó không chỉ là trách nhiệm của Nhà nước mà còn là trách nhiệm chung của toàn xã hội. Nhằm đáp ứng các nhu cầu của công tác BVQLNTD trong bối cảnh hội nhập quốc tế, pháp luật Việt Nam đã xây dựng chế định về trách nhiệm của DN đối với sản phẩm, hàng hóa lưu thông trên thị trường. Theo đó, trách nhiệm của DN về sản phẩm, hàng hóa là loại trách nhiệm đặc thù được pháp luật quy định nhằm bảo đảm quyền được an toàn của NTD ở mức cao nhất khi sản phẩm, hàng hóa đã thuộc quyền sở hữu của NTD, tránh trường hợp DN kinh doanh chối bỏ trách nhiệm sau khi sản phẩm, hàng hóa được đưa vào lưu thông. Trách nhiệm này được thừa nhận tương đối rộng rãi và có tìm thấy trong nhiều văn bản quy phạm pháp luật khác nhau, có thể kể đến như Bộ luật Dân sự, Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa, Luật An toàn thực phẩm, tất nhiên không thể thiếu được chính là Luật BVQLNTD. Trước khi Luật BVQLNTD năm 2010 được ban hành, chế định về trách nhiệm sản phẩm, hàng hóa tại Việt Nam chưa được hình thành một cách chính thức; nên tình trạng sản phẩm, hàng hóa có khuyết gây thiệt hại cho NTD xảy ra phổ biến nhưng không đủ căn cứ để xử lý. Sau khi Luật BVQLNTD năm 2010 được ban hành, Luật này đã có những quy định cụ thể hơn về trách nhiệm đối với sản phẩm, hàng hóa. Luật đưa ra khái niệm hàng hóa có khuyết tật, cụ thể hàng hóa có khuyết tật là loại hàng hóa không bảo đảm an toàn cho NTD, có khả năng gây thiệt hại cho tính mạng, sức khỏe, tài sản của NTD, kể cả trường hợp hàng hóa đó được sản xuất theo đúng tiêu chuẩn hoặc quy chuẩn kỹ thuật hiện hành nhưng chưa phát hiện được khuyết tật tại thời điểm hàng hóa được cung cấp cho NTD1. Luật BVQLNTD năm 2010 cũng quy định minh thị hơn về trách nhiệm thu hồi, sản phẩm hàng hóa có khuyết tật; trách nhiệm bồi thường thiệt hại do sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật gây ra cho NTD. Kế thừa những ưu điểm của Luật BVQLNTD năm 2010, Luật BVQLNTD năm 2023 sắp 1 Khoản 3 Điều 3 Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2010. 1
sửa có hiệu lực thi hành tiếp tục cũng cố toàn diện hơn các cơ sở pháp lý về trách nhiệm đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật. Và có thể khẳng định, pháp luật Việt Nam cơ bản đã xây dựng một nền tảng pháp lý tương đối rõ ràng về trách nhiệm của DN kinh doanh sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật. Tuy nhiên, trong quy định về thu hồi sản phẩm, hàng hóa hay quy định về trách nhiệm bồi thường thiệt hại của DN kinh doanh sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật vẫn tồn tại sự chồng chéo, mâu thuẫn so với Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa2; hơn nữa, một số quy định trong lĩnh vực pháp luật này cũng còn nhiều điểm thiếu sót cần phải khắc phục. Ngoài ra, tại Việt Nam tình trạng sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật đang được lưu thông tràn lan trên thị trường gây ra thiệt hại cho NTD thời gian qua diễn ra tương đối phổ biến tại nhiều địa phương trên phạm vi cả nước. Theo thống kê của Cục Cạnh tranh và Bảo vệ người tiêu dùng, trong giai đoạn từ năm 2020 đến năm 2023 có 52 vụ việc thu hồi sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật với số lượng sản phẩm rất lớn3. Trong đó có không ít trường hợp DN cung cấp sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật xâm phạm nghiêm trọng đến quyền lợi của NTD, các hành vi vi phạm này chủ yếu do DN thực hiện không đúng trách nhiệm thu hồi sản phẩm, hàng hóa và trách nhiệm bồi thường thiệt hại cho NTD. Cũng trong thời gian qua, việc xử lý vi phạm liên quan đến trách nhiệm đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật của cơ quan có thẩm quyền tại Việt Nam vẫn gặp nhiều khó khăn, vướng mắc. Vì vậy, với mong muốn nghiên cứu một cách toàn diện nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về trách nhiệm của DN đối với sản phẩm, hàng hóa trong lĩnh vực BVQLNTD, tác giả quyết định lựa chọn đề tài: “Trách nhiệm của doanh nghiệp đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật trong lĩnh vực bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng theo pháp luật Việt Nam” làm Đề án thạc sĩ Luật kinh tế của minh. 2 Nguyễn Thị Quế Anh, Nguyễn Bích Thảo (2020), Pháp luật về trách nhiệm sản phẩm - Từ lý thuyết đến thực tiễn ở Việt Nam, Tạp chí Khoa học - Luật học, Đại học Quốc gia Hà Nội số 3 (36), tháng 9 năm 2020, tr.37- 52. 3 Theo Cục CT&BVNTD (2020), Báo cáo thường niên năm 2020 - 2022, Hà Nội. 2
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề án Liên đến vấn đề pháp luật về trách nhiệm của DN đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật trong lĩnh vực BVQLNTD đã nhận được nhiều sự quan tâm nghiên cứu của các chuyên gia, học giả giới luật học nước ta với mức những độ khác nhau, tiêu biểu như: Một là, sách chuyên khảo, sách tham khảo có liên quan đến đề tài nghiên cứu. Lê Hồng Hạnh (2013), “Chế định trách nhiệm sản phẩm trong pháp luật Việt Nam”, Nxb Chính trị Quốc gia - Sự thật, Hà Nội. Chế định trách nhiệm sản phẩm hiểu theo nghĩa hẹp là chế định trách nhiệm bồi thường thiệt hại khi sản phẩm có khuyết tật gây ra. Mỗi quốc gia trên thế giới tùy từng điều kiện, hoàn cảnh mà hệ thống pháp luật có những quan niệm về phạm vi trách nhiệm, căn cứ xác định trách nhiệm sản phẩm khác nhau. Tuy nhiên, hệ thống pháp luật về trách nhiệm sản phẩm của Việt Nam hiện nay còn nhiều bất cập, chưa rõ ràng nên khó khăn trong việc áp dụng, mặc dù quy định của pháp luật về BVQLNTD dã có hiệu lực thi hành nhưng trên thực tế, quyền lợi của NTD chưa được bảo vệ một cách triệt để. Nội dung chủ yếu của cuốn sách này là làm rõ những bất cập của hệ thống pháp luật về trách nhiệm sản phẩm của Việt Nam hiện nay, những khó khăn trong việc áp dụng quy định của pháp luật về BVQLNTD, trình bày một cách hệ thống, toàn diện những vấn đề lý luận và thực tiễn của pháp luật về chế định sản phẩm, đưa ra một số giải pháp có tính khả thi nhằm hoàn thiện pháp luật về lĩnh vực này. Hai là, bài viết liên quan đến đề tài đã được công bố trên các Tạp chí khoa học. Nguyễn Trường Ngọc (2018), “Thực trạng và giải pháp nhằm nâng cao, hoàn thiện các quy định pháp luật về trách nhiệm sản phẩm của nhà sản xuất ở Việt Nam hiện nay”, Tạp chí Công thương số 15, tháng 6 năm 2018. Tại Việt Nam, pháp luật trách nhiệm sản phẩm đã được đưa ra và áp dụng trong nhiều năm qua, tuy nhiên các quy định chưa chặt chẽ, nghiêm ngặt, còn nhiều thiếu sót nên nhiều doanh nghiệp dựa vào lỗ hỏng pháp luật đó để trốn luật, lách luật làm cho NTD chịu thiệt thòi lớn. Với quy định pháp luật đó bước đầu đã tạo được hành lang pháp lý cho việc bảo vệ NTD và chế tài đối với doanh nghiệp. Nhưng do nhiều nguyên nhân mà các quy định trên 3
đã ngày càng bộc lộ nhiều hạn chế, như: quy định còn chung chung, chưa thực sự đảm bảo cơ chế cho việc thực thi các quyền của NTD. Nội dung chủ yếu của bài viết là tập trung khái quát tình hình và đánh giá thực tiễn áp dụng quy định của pháp luật, từ đó đưa ra một số kiến nghị, giải pháp góp phần hoàn thiện quy định của pháp luật về trách nhiệm sản phẩm của nhà sản xuất ở Việt Nam. Đinh Thị Hồng Trang (2020), “Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do hàng hóa có khuyết tật gây ra cho người tiêu dùng theo quy định của pháp luật hiện hành”, Tạp chí Công thương số 07, tháng 3 năm 2021. Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do hàng hóa có khuyết tật gây ra là một trong những chế định quan trọng của pháp luật BVQLNTD. Nội dung chủ yếu của bài viết là tập trung làm sáng tỏ khái niệm “hàng hóa có khuyết tật”; căn cứ áp dụng và trường hợp miễn trách nhiệm bồi thường thiệt hại do hàng hóa có khuyết tật gây ra cho NTD theo quy định của pháp luật Việt Nam hiện hành. Nguyễn Duy Phương, Nguyễn Duy Thanh (2020), “Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp đối với người tiêu dùng”, Tạp chí Khoa học Đại học Huế số 6D (129), tháng 8 năm 2020, tr.25-36. Trách nhiệm xã hội được hiểu một cách rộng rãi hơn, không chỉ từ phương diện đạo đức mà cả từ phương diện pháp lý. Ở Việt Nam, khái niệm trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp vẫn là vấn đề còn khá mới mẻ và được kiến giải theo nhiều cách khác nhau. Nội dung chủ yếu của bài viết là tập trung làm rõ khái niệm trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp nói chung và khái niệm, nội dung trách nhiệm xã hội của các doanh nghiệp đối với người tiêu dùng nói riêng. Việc nghiên cứu này góp phần hoàn thiện những vấn đề lý luận cũng như pháp luật về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp đối với người tiêu dùng nhằm đảm bảo sự hài hòa về lợi ích giữa doanh nghiệp và người tiêu dùng trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta. Nguyễn Thị Quế Anh, Nguyễn Bích Thảo (2020), “Pháp luật về trách nhiệm sản phẩm - Từ lý thuyết đến thực tiễn ở Việt Nam”, Tạp chí Khoa học - Luật học, Đại học Quốc gia Hà Nội số 3 (36), tháng 9 năm 2020, tr.37-52. Pháp luật về trách nhiệm sản phẩm có vai trò quan trọng trong việc bảo vệ NTD trong xã hội hiện đại. Bài viết 4
chủ yếu khái quát sự phát triển của pháp luật về trách nhiệm sản phẩm trên thế giới, khái niệm và các đặc điểm của trách nhiệm sản phẩm, khảo sát pháp luật trách nhiệm sản phẩm của Hoa Kỳ và Liên minh châu Âu, từ đó so sánh với các quy định pháp luật Việt Nam về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Bài viết cũng phân tích thực tiễn xét xử một số vụ án về bồi thường thiệt hại do vi phạm quyền lợi NTD ở Việt Nam trong những năm gần đây để thấy được những hạn chế trong quy định của pháp luật và trong thực tiễn áp dụng pháp luật của Tòa án; từ đó đưa ra định hướng hoàn thiện pháp luật Việt Nam về lĩnh vực này. Lê Thanh Hùng (2021), “Trách nhiệm bồi thường thiệt hại của doanh nghiệp do hàng hóa có khuyết tật”, Tạp chí Công thương số 24, tháng 10 năm 2021. Bồi thường thiệt hại do hàng hóa có khuyết tật gây ra là một loại trách nhiệm bồi thường thiệt hại đặc biệt của các nhà sản xuất, nhập khẩu, nhà phân phối cung ứng sản phẩm hàng hóa, dịch vụ cho người tiêu dùng trước những thiệt hại phát sinh và người tiêu dùng phải gánh chịu trong quá trình sử dụng sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ khuyết tật đó. Bài viết chủ yếu làm rõ những vấn đề lý luận về pháp luật trách nhiệm bồi thường thiệt hại của doanh nghiệp đối với sản phẩm có khuyết tật; quy định về trách nhiệm bồi thường thiệt hại của doanh nghiệp kinh doanh khi sản phẩm có khuyết tật theo Luật BVQLNTD. Phân tích yêu cầu về hoàn thiện pháp luật về trách nhiệm bồi thường thiệt hại của doanh nghiệp đối với sản phẩm khuyết tật và đưa ra giải pháp nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật trong lĩnh vực này. Hà Trọng Bắc, Đinh Minh Châu (2023), “Hoàn thiện pháp luật về trách nhiệm bồi thường thiệt hại do sản xuất, kinh doanh thực phẩm không an toàn”, Tạp chí Dân chủ và Pháp luật kỳ 1, số 390, tháng 10 năm 2023. Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do sản xuất, kinh doanh thực phẩm không an toàn là trách nhiệm dân sự, phát sinh giữa các chủ thể với nhau trong đời sống xã hội. Chủ cơ sở sản xuất, kinh doanh thực phẩm không an toàn, có tác động tiêu cực đến sức khỏe, tính mạng của khách hàng thì phải chịu hậu quả pháp lý bất lợi và có trách nhiệm phải bồi thường cho những thiệt hại phát sinh. Có thể hiểu, trách nhiệm bồi thường thiệt hại do sản xuất, kinh doanh thực phẩm không an toàn là trách nhiệm pháp lý bất lợi đặt ra cho chủ thể là 5
người sản xuất, kinh doanh thực phẩm không an toàn. Nội dung của bài viết là phân tích các quy định của pháp luật về trách nhiệm bồi thường thiệt hại do sản xuất, kinh doanh thực phẩm không an toàn; đồng thời làm rõ một số vướng mắc, bất cập và đưa ra các kiến nghị hoàn thiện quy định pháp luật về vấn đề này. Ba là, các Luận án tiến sĩ, Luật văn thạc sĩ liên quan đến đề tài đã được công bố. Nguyễn Tiến Hùng (2020), “Pháp luật về trách nhiệm sản phẩm ở Việt Nam”, Luận án tiến sĩ Luật Kinh tế, Học viện Khoa học xã hội. Nội dung chủ yếu của Luận án là làm sáng tỏ những vấn đề lý luận của pháp luật về trách nhiệm sản phẩm qua các khái niệm, đặc điểm của trách nhiệm sản phẩm; khái niệm, đặc điểm và vai trò của pháp luật về trách nhiệm sản phẩm; cấu trúc của pháp luật về trách nhiệm sản phẩm. Luận án phân tích, đánh giá thực trạng pháp luật và thực tiễn thực hiện pháp luật về trách nhiệm sản phẩm ở Việt Nam, chỉ ra những hạn chế, vướng mắc trong quá trình thực thi, đồng thời làm rõ các nguyên nhân của thực trạng đó. Cuối cùng, Luận án đề xuất các định hướng, giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về trách nhiệm sản phẩm ở Việt Nam. Phạm Thị Hạnh (2020), “Trách nhiệm thu hồi hàng hóa có khuyết tật của doanh nghiệp theo pháp luật bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng ở Việt Nam hiện nay”, Luận án tiến sĩ Luật Kinh tế, Học viện Khoa học xã hội. Nội dung chủ yếu của Luận án là hệ thống hóa và bổ sung, làm sâu sắc các vấn đề lý luận liên quan đến trách nhiệm thu hồi hàng hóa có khuyết tật. Cụ thể làm rõ khái niệm hàng hóa có khuyết tật; xây dựng khái niệm và làm rõ đặc điểm thu hồi hàng hóa có khuyết tật; xây dựng khái niệm và làm rõ đặc điểm, bản chất, phân biệt trách nhiệm thu hồi hàng hóa có khuyết tật với một số trách nhiệm khác của DN, các yếu tố tác động đến trách nhiệm thu hồi hàng hóa có khuyết tật. Bên cạnh đó, Luận án còn làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về trách nhiệm thu hồi hàng hóa có khuyết tật của DN theo pháp luật BVQLNTD như: khái niệm đặc điểm, nguyên tắc, sự cần thiết điều chỉnh pháp luật về trách nhiệm thu hồi hàng hóa có khuyết tật, nội dung pháp luật về trách nhiệm thu hồi hàng hóa có khuyết tật. Ngoài ra, việc lồng ghép các quy định pháp luật của một số nước trên thế giới trong phần nội dung pháp luật về trách nhiệm thu hồi hàng hóa có khuyết tật 6
có giá trị trong việc gợi mở một số bài học kinh nghiệm cho Việt Nam. Luận án phân tích, bình luận đánh giá một cách toàn diện và khách quan về thực trạng trách nhiệm thu hồi hàng hóa có khuyết tật của DN theo pháp luật BVQLNTD ở Việt Nam. Qua đó làm rõ thành tựu và những điểm còn bất cập, hạn chế của pháp luật BVQLNTD Việt Nam về trách nhiệm thu hồi hàng hóa có khuyết tật của DN. Luận án phân tích, làm rõ các yêu cầu hoàn thiện pháp luật BVQLNTD về trách nhiệm thu hồi hàng hóa có khuyết tật của DN, từ đó định hướng cho việc đưa ra kiến nghị để sửa đổi, bổ sung quy định mới để hoàn thiện pháp luật cũng như tăng cường việc thực hiện pháp luật về trách nhiệm thu hồi hàng hóa có khuyết tật của DN ở Việt Nam hiện nay. Lê Thị Hồng Vân (2023), “Bồi thường thiệt hại do hàng hóa không bảo đảm chất lượng gây ra cho người tiêu dùng theo pháp luật Việt Nam”, Luận án tiến sĩ Luật Kinh tế, Trường Đại học Luật TP. Hồ Chí Minh. Luận án tập trung nghiên cứu, hệ thống hóa và làm sáng tỏ các cơ sở lý luận như khái niệm, đặc điểm và nguyên tắc bồi thường thiệt hại do hàng hóa không bảo đảm chất lượng gây ra cho NTD. Phân tích quy định pháp luật về các điều kiện phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại do hàng hóa không bảo đảm chất lượng gây ra cho NTD; phân tích quy định về xác định thiệt hại được bồi thường, một số trường hợp đặc biệt của trách nhiệm bồi thường thiệt hại cho NTD. Luận án cũng đi sâu phân tích, đánh giá về các quy định pháp luật và thực tiễn áp dụng pháp luật về chủ thể có trách nhiệm bồi thường, chủ thể được bồi thường và chủ thể có quyền yêu cầu bồi thường. Trên cơ sở đó, Luận án đưa ra một số kiến nghị mới như: đề xuất bổ sung, hướng dẫn về trường hợp bồi thường thiệt hại về tinh thần khi tài sản của NTD bị thiệt hại “nghiêm trọng”; chấp nhận bồi thường thiệt hại về sức khỏe của NTD chắc chắn xảy ra trong tương lai dựa trên những tính toán khoa học; chấp nhận bồi thường thiệt hại về tinh thần cho NTD bị thiệt hại mà không kèm với thiệt hại về thể chất (tính mạng, sức khỏe); đề xuất xây dựng tiêu chí để xác định mức bồi thường tổn thất về tinh thần; đề xuất hướng dẫn đối với quy định về bồi thường thiệt hại vì lợi ích công cộng về khái niệm, điều kiện áp dụng, mức bồi thường; kiến nghị bổ sung quy định về bồi thường thiệt hại mang tính “trừng phạt” và hướng dẫn rõ về điều kiện áp dụng cũng như mức bồi thường. Cuối cùng, Luận án 7
còn đưa ra một số kiến nghị góp phần nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật tại Tòa án. Trần Thị Phương Thảo (2022), “Pháp luật về trách nhiệm bồi thường thiệt hại của thương nhân do hàng hóa có khuyết tật để bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng”, Luận văn thạc sĩ Luật Kinh tế, Trường Đại học Luật Huế. Nội dung chủ yếu của Luận văn là nghiên cứu làm rõ những vấn đề lý luận cơ bản như khái niệm, đặc điểm của hàng hóa có khuyết tật; khái niệm, đặc điểm và cơ sở áp dụng trách nhiệm bồi thường thiệt hại của thương nhân do hàng hóa có khuyết tật để BVQLNTD. Luận văn đi sâu đánh giá về thực trạng pháp luật và thực tiễn áp dụng quy định trách nhiệm bồi thường thiệt hại của thương nhân do hàng hóa có khuyết tật ở Việt Nam hiện nay trong việc bảo vệ quyền, lợi ích của NTD. Cuối cùng, Luận văn đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật về trách nhiệm bồi thường thiệt hại của thương nhân do hàng hóa có khuyết tật để BVQLNTD. Từ các công trình nghiên cứu nêu trên, Đề án đã kế thừa một số nội dung bao gồm những vấn đề lý luận pháp luật liên quan đến trách nhiệm của DN kinh doanh sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật qua các các khái niệm, đặc điểm, vai trò; kết thừa nội dung pháp luật về trách nhiệm của DN kinh doanh sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật theo quy định của pháp luật Việt Nam. Trên cơ sở đó, Đề án tiếp tục đi sâu nghiên cứu một cách toàn diện hơn các vấn đề lý luận pháp luật cũng như thực trạng pháp luật về trách nhiệm của DN kinh doanh sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật trong lĩnh vực BVQLNTD tại Việt Nam thời gian qua. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu đề án 3.1. Mục đích nghiên cứu Đề án có mục đích nghiên cứu nhằm đưa ra các giải pháp góp phần hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về trách nhiệm của DN đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật trong lĩnh vực BVQLNTD tại Việt Nam. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích nghiên cứu, Đề án có các nhiệm vụ cơ bản sau đây: 8
Một là, hệ thống hóa cơ sở lý luận pháp luật về trách nhiệm của DN đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật trong lĩnh vực BVQLNTD. Hai là, phân tích, đánh giá pháp luật hiện hành về trách nhiệm của DN đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật trong lĩnh vực BVQLNTD. Ba là, đánh giá thực tiễn thực hiện pháp luật về trách nhiệm của DN đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật trong lĩnh vực BVQLNTD tại Việt Nam. Bốn là, đưa ra các giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về trách nhiệm của DN đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật trong lĩnh vực BVQLNTD tại Việt Nam. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề án 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đề án đi sâu nghiên cứu các đối tượng sau đây: Một là, lý luận pháp luật về trách nhiệm của DN đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật trong lĩnh vực BVQLNTD. Hai là, pháp luật Việt Nam về trách nhiệm của DN đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật trong lĩnh vực BVQLNTD thông qua quy định của Luật BVQLNDT và các văn bản có liên quan. Ba là, thực tiễn thực hiện pháp luật về trách nhiệm của DN đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật trong lĩnh vực BVQLNTD tại Việt Nam. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Đề án nghiên cứu trong phạm vi sau đây: Một là, nội dung nghiên cứu: Đề án nghiên cứu một số vấn đề lý luận, thực trạng pháp luật qua và tiễn thực hiện pháp luật về trách nhiệm của DN đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật trong lĩnh vực BVQLNTD theo quy định của pháp luật Việt Nam hiện hành. Hai là, không gian nghiên cứu: Đề án nghiên cứu thực tiễn thực hiện pháp luật về trách nhiệm của DN đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật trong lĩnh vực BVQLNTD trên lãnh thổ Việt Nam. 9
Ba là, thời gian nghiên cứu: Các số liệu, các vụ việc trong thực tiễn được nghiên cứu ở giai đoạn từ năm 2020 đến năm 2023. 5. Phương pháp nghiên cứu đề án Nhằm triển khai nội dung nghiên cứu, Đề án sử dụng một số phương pháp sau đây: Một là, phương pháp tổng hợp và phương pháp hệ thống hóa lý thuyết được sử dụng để làm rõ một số vấn đề lý luận pháp luật về trách nhiệm của DN đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật trong lĩnh vực BVQLNTD tại chương 1 Đề án. Hai là, phương pháp phân tích quy phạm pháp luật, phương pháp phân tích văn bản pháp luật, phương pháp so sánh kết hợp với phương pháp đánh giá, bình luận để làm rõ thực trạng pháp luật về trách nhiệm của DN đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật trong lĩnh vực BVQLNTD tại chương 2 Đề án. Ba là, phương pháp phân tích, phương pháp thống kê số liệu, phương pháp liệt kê, so sánh kết hợp với các phương pháp chứng minh và phương pháp giả thuyết để làm rõ thực tiễn thực hiện pháp luật về trách nhiệm của DN đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật trong lĩnh vực BVQLNTD và đưa ra các giải pháp hoàn thiện pháp luật, nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật tại chương 3 Đề án. Ngoài ra, Đề án còn sử dụng một số phương pháp nghiên cứu khác như: phương pháp quy nạp, phương pháp logic học. 6. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của đề án 6.1. Ý nghĩa khoa học của đề án Kết quả nghiên cứu của Đề án góp phần bổ sung một cách đầy đủ hơn trong hệ thống cơ sở lý luận pháp luật về trách nhiệm của DN đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật nhằm BVQLNTD. Ngoài ra, Đề án còn cung cấp các luận cứ khoa học và hoàn thiện pháp luật, nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về trách nhiệm của DN đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật trong lĩnh vực BVQLNTD tại Việt Nam hiện nay. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn của đề án Kết quả nghiên cứu của Đề án có giá trị tham khảo đối với công tác hoàn thiện và thực thi pháp luật về trách nhiệm của DN đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết 10
tật trong lĩnh vực BVQLNTD của các cơ quan quản lý nhà nước về BVQLNTD, của các DN và NTD. Hơn nữa, kết quả nghiên cứu của Đề án có thể là nguồn tài liệu tham khảo dành cho công tác học tập, nghiên cứu pháp luật về trách nhiệm của DN đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật trong lĩnh vực BVQLNTD tại các cơ sở đào tạo luật. 7. Kết cấu của đề án Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Danh mục tài liệu tham khảo thì Đề án được kết cấu thành ba chương như sau: Chương 1. Một số vấn đề lý luận pháp luật về trách nhiệm của doanh nghiệp đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Chương 2. Thực trạng pháp luật về trách nhiệm của doanh nghiệp đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Chương 3. Thực tiễn thực hiện pháp luật về trách nhiệm của doanh nghiệp đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và giải pháp hoàn thiện pháp luật, nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật. 11
CHƯƠNG 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN PHÁP LUẬT VỀ TRÁCH NHIỆM CỦA DOANH NGHIỆP ĐỐI VỚI SẢN PHẨM, HÀNG HÓA CÓ KHUYẾT TẬT NHẰM BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƯỜI TIÊU DÙNG 1.1. Khái quát pháp luật về trách nhiệm của doanh nghiệp đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm trách nhiệm của doanh nghiệp đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 1.1.1.1. Khái niệm trách nhiệm của doanh nghiệp đối với sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật Thuật ngữ DN và NTD được sử dụng phổ biến trong đời sống hàng ngày của con người, chúng được dùng để nhận diện những chủ thể cơ bản tham gia vào quá trình vận hành thị trường kinh tế. Theo cách hiểu chung thống nhất, DN thường được định nghĩa là là tổ chức có tên riêng, có tài sản, có trụ sở giao dịch, được thành lập hoặc đăng ký thành lập theo quy định của pháp luật nhằm mục đích kinh doanh4; DN chủ yếu tác động đến NTD trên thị trường thông qua việc thực hiện liên tục một, một số hoặc tất cả công đoạn của quá trình từ đầu tư, sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm hoặc cung ứng dịch vụ trên thị trường nhằm mục đích tìm kiếm lợi nhuận; nên DN cũng là nguồn cung cấp sản phẩm, hàng hóa chủ yếu cho NTD trên thị trường hiện nay. Dưới góc độ kinh tế, NTD được định nghĩa là bất cứ đơn vị kinh tế nào có nhu cầu tiêu dùng hàng hóa và dịch vụ cuối cùng…, thông thường NTD được coi là một cá nhân nhưng trên thực tế NTD có thể là cơ quan, các cá nhân và nhóm cá nhân5. Còn trong pháp luật thực định của Việt Nam, khái niệm NTD được dùng để chỉ những người mua, sử dụng sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ cho mục đích tiêu dùng, sinh hoạt của cá nhân, gia đình, cơ quan, tổ chức và không vì mục đích thương mại6. Từ khái niệm 4 Khoản 10 Điều 4 Luật Doanh nghiệp năm 2020. 5 Cao Xuân Quảng (2020), Bàn về khái niệm “người tiêu dùng” trong Luật Bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam, Tạp chí Công thương số 22, tháng 9 năm 2020. 6 Khoản 1 Điều 3 Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2023. 12
này cho thấy NTD phải là cá nhân và NTD mua, sử dụng sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ cho mục đích tiêu dùng, sinh hoạt chứ không phải vì mục đích thương mại. Nên NTD là trung tâm của thị trường kinh tế, họ không chỉ là động lực thúc đẩy quá trình sản xuất, kinh doanh phát triển mà còn là chủ thể tiêu thụ sản phẩm, hàng hóa của DN. Vì vậy, BVQLNTD là hoạt động thiết thực có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, nó thường được hiểu là việc sử dụng các thiết chế và công cụ pháp lý cần thiết nhằm bảo đảm quyền và lợi ích chính đáng mà NTD được thụ hưởng khi tham gia giao dịch, sử dụng sản phẩm, hàng hóa trên thị trường. Một trong những quyền năng cơ bản của NTD là quyền được tiếp cận, sử dụng sản phẩm, hàng hóa có chất lượng; trường hợp sản phẩm, hàng hóa tồn tại khuyết tật không đảm bảo chất lượng gây ảnh hưởng đến an toàn về tính mạng, sức khỏe, tài sản cũng như những quyền, lợi ích hợp pháp khác của NTD thì DN kinh doanh phải chịu trách nhiệm tương ứng. Vậy làm thế nào để xác định đâu là sản phẩm, hàng hóa có tồn tại khuyết tật. Liên quan đến vấn đề này thì khoa học pháp luật thực định Việt Nam đã có định nghĩa như sau: Sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật là sản phẩm, hàng hóa không bảo đảm an toàn cho NTD, có khả năng gây thiệt hại cho tính mạng, sức khỏe, tài sản của NTD nhưng chưa phát hiện được khuyết tật tại thời điểm sản phẩm, hàng hóa được cung cấp cho NTD mặc dù sản phẩm, hàng hóa đó được sản xuất theo đúng tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật hiện hành, bao gồm: (i) Sản phẩm, hàng hóa sản xuất hàng loạt có khuyết tật phát sinh từ thiết kế kỹ thuật; (ii) Sản phẩm, hàng hóa đơn lẻ có khuyết tật phát sinh từ quá trình sản xuất, chế biến, vận chuyển, lưu giữ và sử dụng; (iii) Sản phẩm, hàng hóa tiềm ẩn nguy cơ gây mất an toàn trong quá trình sử dụng nhưng không có hướng dẫn, cảnh báo đầy đủ cho NTD7. Thông thường, trách nhiệm của DN là phải đảm bảo sản phẩm, hàng hóa đáp ứng được các tiêu chuẩn phù hợp với nhu cầu của NTD theo quy định của pháp luật; trường hợp phát hiện sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật đang được lưu thông bắt buộc DN phải thực hiện trách nhiệm của mình đối với sản phẩm, hàng hóa đó nhằm BVQLNTD. Trách nhiệm của DN kinh doanh sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật là một dạng trách nhiệm pháp lý, đó là những hậu 7 Khoản 4 Điều 3 Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2023. 13