Đề tài đời sống đô thị trong truyện ngắn Ma Văn Kháng thời kỳ đổi mới

TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 26 (51) - Thaùng 03/2017<br /> <br /> <br /> <br /> Đề tài đời sống đô thị trong truyện ngắn<br /> Ma Văn Kháng thời kỳ đổi mới<br /> The theme of urban life in Ma Van Khang’s short stories in the renovation period<br /> ThS. Nguyễn Thị Thanh Xuân<br /> Trường Đại học Thủ Dầu Một<br /> <br /> Nguyen Thi Thanh Xuan, M.A.<br /> Thu Dau Mot University<br /> <br /> Tóm tắt<br /> Từ những năm 1980 trở đi, với mảng văn học viết về đời sống đô thị, nhà văn Ma Văn Kháng đã thực<br /> sự khẳng định tài năng và sức bút của mình. Truyện của ông đã mở ra trước mắt người đọc một bức<br /> tranh toàn cảnh sinh động của cuộc sống con người. Bức tranh sinh hoạt đời thường vừa có sự đa tạp,<br /> buồn phiền với bao nhiêu cái xấu rình rập vừa chứa đựng biết bao triết lý nhân sinh về ý nghĩa cuộc đời,<br /> về cách làm người và trên hết vẫn là tấm lòng nhân ái, tình yêu thương con người, yêu thương cuộc đời<br /> của nhà văn.<br /> Từ khóa: đề tài, đời sống đô thị, truyện ngắn, Ma Văn Kháng, thời kỳ đổi mới.<br /> Abstract<br /> From the years 1980s onwards, in a part of Ma Van Khang’s short stories written about urban life, he<br /> has actually confirmed his talent and ability. His stories open up a a vivid panorama of human life. The<br /> panorama is not only about daily life with its difference kinds of complication, melancholy, evils but<br /> also contains lots of personal philosophy about the meaning of life, about how to act as a man and about<br /> the writer’s compassion, humanity, beneficence above all.<br /> Keywords: the theme, of urban life, short story, Ma Van Khang, renovation period.<br /> <br /> <br /> 1. Mở đầu hơn 200 truyện ngắn, tạp bút, tản văn cùng<br /> Ma Văn Kháng không chỉ là cây bút 3 tập sách viết cho thiếu nhi, một hồi ký<br /> truyện ngắn và tiểu thuyết nổi tiếng, mà văn chương. Với Ma Văn Kháng, viết là để<br /> còn là một nhà văn được đánh giá thành bảo vệ, khẳng định những giá trị chân<br /> công trên phương diện đề tài sáng tác (đề chính của cuộc sống, con người, nên dù ở<br /> tài đời sống miền núi và đời sống đô thị). đâu, viết về đề tài nào ông cũng dành<br /> Bắt đầu sáng tác từ năm 1961 với truyện những tình cảm ưu ái cho con người, vì<br /> ngắn Phố cụt, đến nay trên 50 năm miệt con người, bởi“con người là thước đo mọi<br /> mài lao động và sáng tạo nghệ thuật, Ma sự” [3; 377]. Đề tài viết về đời sống thành<br /> Văn Kháng đã chứng tỏ thương hiệu là một thị thời kinh tế thị trường đầy phức tạp<br /> cây đại thụ của văn học Việt Nam đương trong cuộc chuyển mình mạnh mẽ của đất<br /> đại. Ông đã tự khẳng định vị trí của mình nước sau chiến thắng 1975 hầu hết được<br /> bằng những tác phẩm văn chương đích Ma Văn Kháng sáng tác sau 1980, đây<br /> thực, gồm trên chục tiểu thuyết và khoảng cũng chính là đóng góp quan trọng của ông<br /> <br /> 86<br />  NGUYỄN THỊ THANH XUÂN<br /> <br /> <br /> mà với nó, ông được xếp vào đội ngũ thuật, cái nhìn sử thi trước đó đã được thay<br /> những cây bút tiên phong mở đường cho thế bằng cái nhìn tiểu thuyết, khoảng cách<br /> việc đổi mới nền văn xuôi nghệ thuật của giá trị giữa người kể chuyện và đối tượng<br /> dân tộc. Sự nổi tiếng của thương hiệu Ma trần thuật được rút ngắn tới mức tối thiểu.<br /> Văn Kháng là điều dễ hiểu bởi khả năng Với Ma Văn Kháng viết văn là “để nối lời,<br /> sáng tạo và thái độ lao động nghệ thuật tiếp lời, đúng hơn là để đối thoại, tranh<br /> nghiêm túc, cần mẫn của ông. biện với các ý thức xã hội, ý thức nghệ<br /> 2. Sự khẳng định sức bút với đề tài thuật của thời đại” [7; 5]. Dồn bút viết về<br /> về thành thị thời kinh tế thị trường cuộc sống đời thường nơi thành thị, thực sự<br /> Sau hơn 20 năm gắn bó với mảnh đất một “hiện tượng Ma Văn Kháng” đã gây<br /> Lào Cai - quê hương thứ hai của mình, Ma được ấn tượng mạnh trong lòng bạn đọc và<br /> Văn Kháng giã từ miền núi trở về Hà Nội giới phê bình khi ông liên tiếp cho ra đời<br /> với cuộc sống đô thị thời hội nhập. Xã hội các tập truyện ngắn: Ngày đẹp trời (1985),<br /> Việt Nam sau những năm 80, nhất là từ Heo may gió lộng (1992), Trăng soi sân<br /> năm 1986 bước vào thời kỳ đổi mới, nền nhỏ (giải thưởng văn học Đông Nam Á<br /> kinh tế thị trường cùng quá trình đô thị hóa 1995), Ngoại thành (1996), Vòng quay cổ<br /> đã góp phần thúc đẩy sự giàu mạnh về đời điển (1997), Đầm sen (1997), Một chiều<br /> sống vật chất của con người. Thế nhưng giông gió (1998), Một mối tình si (2001),<br /> cũng xuất phát từ đây nảy sinh nhiều vấn Trốn nợ (2008). Đọc tập truyện Ngày đẹp<br /> đề nhức nhối, nan giải, làm xáo trộn và gây trời cùng những sáng tác văn xuôi sau<br /> áp lực căng thẳng trong đời sống xã hội. những năm 1980 của Ma Văn Kháng ta<br /> Trong cơn lốc của thời kinh tế thị trường thấy cách nhìn cuộc sống và con người của<br /> nhiều giá trị văn hóa tinh thần truyền thống nhà văn “đã đạt tới một sự sâu sắc chín<br /> tốt đẹp có nguy cơ bị phai nhạt, đảo lộn, sự muồi đầy sự chiêm nghiệm đúc kết của một<br /> thờ ơ, lối sống đạo đức giả, sự bất ổn, phi nhà văn từng trải, sống hết mình với cuộc<br /> lý luôn đe dọa, rình rập, bám riết cuộc sống đời, trăn trở băn khoăn cho số phận con<br /> con người... khiến nhà văn bị ám ảnh và người” [2; 51].<br /> không khỏi bùi ngùi, lo lắng. Bức tranh 2.1. Với khả năng nắm bắt những vấn<br /> sinh hoạt đời thường vừa có sự đa tạp, đề của đời sống hiện thực một cách nhạy<br /> buồn phiền với bao nhiêu điều bất ổn vừa bén, tinh tế, Ma Văn Kháng đã bày tỏ<br /> chứa đựng bao triết lý nhân sinh về ý nghĩa những quan điểm tư tưởng nghệ thuật sâu<br /> cuộc đời, về cách làm người. Tất cả những sắc về mọi vấn đề liên quan tới cuộc sống<br /> câu chuyện tưởng chừng như vặt vãnh đó con người đô thị trong xã hội hiện đại và<br /> đã cho thấy: “nguyên tắc tư duy tiểu thuyết xoáy sâu vào các chủ đề thế sự nóng hổi.<br /> đã mở rộng tối đa khu vực tiếp xúc giữa Nhịp sống hối hả, nhộn nhịp của đô thị<br /> mảng truyện ngắn viết về đời sống thành đang từng ngày từng giờ chi phối vào một<br /> thị của Ma Văn Kháng với cuộc đời phồn bộ phận dân cư chỉ chạy theo lối sống thực<br /> tạp” [7; 18]. Viết về đề tài đời sống thị dụng, xô bồ, vật chất mà đánh mất lương<br /> thành thời hiện đại, bên cạnh các cây bút tri, đạo lí ở đời. Dưới tác động của đồng<br /> như Nguyễn Minh Châu, Nguyễn Khải, tiền và sự xuống cấp của xã hội, các mối<br /> Nguyễn Huy Thiệp... Ma Văn Kháng đã có quan hệ gia đình, họ hàng, làng xóm, bạn<br /> sự chuyển hướng rõ rệt trong tư duy nghệ bè, đồng nghiệp trở nên ngả nghiêng, chao<br /> <br /> 87<br /> ĐỀ TÀI ĐỜI SỐNG ĐÔ THỊ TRONG TRUY N NGẮN MA VĂN KHÁNG THỜI KỲ ĐỔI MỚI<br /> <br /> <br /> đảo. Quan tâm sâu sắc tới vấn đề gia đình chỉ vì con người ta chỉ biết yêu mỗi bản<br /> thời mở cửa, trong tiểu thuyết Mùa lá rụng thân mình, vì thói vụ lợi, tính ích kỷ, vô<br /> trong vườn nhà văn đưa ra một câu hỏi nhân tính, mà anh trai có thể cướp vợ của<br /> nghi vấn chứa đựng luận đề: “Ôi... Gia em và đẩy em đến bước đường cùng, tâm<br /> đình... gia đình giọt nước của biển cả, cá thần, điên loạn (Mảnh đạn). Người chị gái<br /> thể của xã hội, liệu có vững vàng trong vô học nhưng may mắn được hưởng lạc<br /> cuộc sống xây dựng đang có nhiều khó trong cuộc sống giàu sang với thói “học<br /> khăn, lắm bê bối này?”. Tác giả còn đặt ra đòi hơi lố, cậy thế chồng” mà nhẫn tâm thờ<br /> cho người đọc vấn đề quan trọng: Làm thế ơ nguội lạnh trước cái chết của đứa em gái<br /> nào để giữ gìn gia đình, các nền tảng đạo nghèo hèn tội nghiệp (Trung du chiều<br /> đức truyền thống trước bão táp của nền mưa buồn). Đứa con gái có học mà nhẫn<br /> kinh tế thị trường và làm sao để dung hòa tâm với người cha già sớm hôm mòn mỏi<br /> được cuộc sống vừa có vật chất đầy đủ vừa đợi chờ héo hắt nơi quê nhà, để rồi người<br /> có một đời sống tinh thần tốt đẹp? Gia đình cha vô vọng đi về cõi chết mà đứa con vẫn<br /> là tế bào của xã hội. Mỗi con người khi theo hưởng lạc ăn chơi (Đợi chờ). Cừ là<br /> sinh ra đã gắn bó với bao tình thân máu mủ đứa con trai trái tính trái nết lại phản bội<br /> ruột rà hết sức thiêng liêng bền chặt. Vậy Tổ quốc quê hương gây bao xót xa, đau<br /> mà những tình cảm thiêng liêng ấy đang đớn, nhục nhã cho mẹ già (Mẹ già). Phú là<br /> ngày một bị thui chột bởi sự tha hóa của hiện thân của sự suy thoái nhân cách, vì<br /> con người, đặc biệt là một bộ phận lớp trẻ - cuộc sống xa hoa vật chất mà bội bạc với<br /> thế hệ của tương lai. Đời sống vật chất quê hương, Tổ tiên, cha mẹ, vợ con (Quê<br /> ngày càng no đủ thì dường như tình người nội)… Truyện Bồ nông ở biển chứa đựng<br /> có sự phai lạt, sự đánh mất gốc rễ đáng là triết luận về mối quan hệ bất hòa giữa mẹ<br /> điều phải lên án. Những truyện ngắn như chồng và nàng dâu, được triển khai từ lời<br /> Đợi chờ, Quê nội, Mẹ già, Ngày chủ nhật bài hát “Nàng dâu bắt chấy cho mẹ chồng<br /> mưa ngâu, Thầy của chúng em, Nhà nhiều bằng trông thấy bồ nông ở biển”.<br /> tầng… đã phản ánh rất rõ về vấn đề này. Câu chuyện Người giúp việc là nỗi<br /> Ma Văn Kháng đã đưa những câu suy tư ngậm ngùi về thân phận và cách ứng<br /> chuyện tưởng như vặt vãnh như: chuyện xử giữa con người với con người. Chuyện<br /> anh em, chị em, chuyện cô cháu, chuyện kể về bà cụ Mạ ở nông thôn ra thành thị<br /> xung đột giữa mẹ chồng nàng dâu, giữa chị giúp việc cho gia đình Hoằng. Bà cụ Mạ là<br /> chồng em dâu, chuyện cô gái nhất thời hiện thân của sự hy sinh tần tảo, phúc hậu<br /> chạy theo bản năng mà lấy phải người giúp đỡ công việc nhà một cách chu đáo.<br /> chồng chẳng ra gì (Chọn chồng), chuyện Bà hết mực yêu thương hai cháu nhỏ như<br /> cô gái xinh đẹp bị người đời ganh ghét, đố người ruột thịt và chính bà như là bà tiên<br /> kị (Chị Thiên của tôi)... vào truyện ngắn cô Tấm của hai đứa con Hoằng. Thế nhưng<br /> của mình. Những câu chuyện buồn ấy như đáp lại công ơn của bà là thái độ hết sức<br /> dội vào mỗi chúng ta một nỗi lo lắng trăn phũ phàng, coi thường và xúc phạm, nhục<br /> trở trước những mối quan hệ giữa con mạ muốn đòi bà ra khỏi nhà của vợ và mẹ<br /> người ngày một đáng ghê sợ. Vì sao con vợ Hoằng. Và sau cuộc gây gổ của vợ,<br /> người ta lại chai sạn tàn nhẫn trước những Hoằng đành cho bà “nghỉ phép”. Cũng<br /> tình cảm máu mủ ruột thịt như vậy? Tất cả chính từ những “tệ hại quá quắt vì những<br /> <br /> 88<br />  NGUYỄN THỊ THANH XUÂN<br /> <br /> <br /> thói tật thâm căn cố đế cổ truyền không hiện thực. Từ đó nhà văn hướng vào<br /> sao gột rửa được” ấy là nguyên nhân khiến “khám phá cái ngả nghiêng chao đảo, sự<br /> ông Tường (Giải nguyền) phải chịu những vênh lệch, trật khớp của con người và đời<br /> oan ức vì bị hiểu lầm, tủi cực, đau đớn từ sống của con người”. Bởi vậy truyện ngắn<br /> trong gia đình đến ngoài xã hội. Trong của Ma Văn Kháng thường không giới hạn<br /> cuộc sống hiện đại tồn tại đầy rẫy những kẻ ở mức độ miêu tả mà “mang chiều sâu của<br /> ngu dốt, đểu giả, ngô nghê, lố bịch. Chủ một triết luận nhân bản về đời sống” [7; 5].<br /> tịch xã Chiến là kẻ vô học lại đểu giả, hung Mảng truyện ngắn đặc sắc viết về đề tài đời<br /> hãn (Người đánh trống trường). Trong sống đô thị hiện đại của Ma Văn Kháng tạo<br /> truyện ngắn Vòng quay cổ điển những kẻ cho người đọc một cảm giác âu lo trước<br /> muốn đến chinh phục Uyển, từ những bậc nỗi đời bao chuyện đắng cay, khốn khó,<br /> lão thành như ông già góa vợ, ông chủ tịch đốn mạt, trước một thực tế cuộc sống thành<br /> huyện về hưu, ông trung tá công an tới bọn thị đầy những bất trắc. Sự thiếu hụt về<br /> thanh niên loai choai cậy quyền học đòi... nhân tính thói vụ lợi tầm thường, lối sống<br /> tất cả đều giống như một “lũ ngẩn ngơ” ích kỷ, căn bệnh lãnh cảm... tất cả là những<br /> hiếu danh, lố bịch. Cái Tý Ngọ là đứa “tiên nguyên nhân đang ngày một bào mòn<br /> thiên bất túc” đã xấu người lại xấu cả nết, những mối quan hệ hồn nhiên giản dị của<br /> nó là hiện thân của những kẻ vô học, yểu đời sống con người. Những tình cảm thiêng<br /> nhược chỉ biết lấy sự đê hèn làm phương liêng, sâu nặng như tình cha con, mẹ con,<br /> tiện để tồn tại, nó bị mọi người trong cơ tình thầy trò đang có nguy cơ bị thui chột ở<br /> quan khinh ghét đề nghị sa thải. May thay một bộ phận lớp trẻ tha hóa nhân cách. Các<br /> nhờ tấm lòng độ lượng của ông Hoàn giám truyện ngắn: Mảnh đạn; Trung du chiều<br /> đốc nâng đỡ nó và cho nó chỗ làm. Nào mưa buồn; Heo may gió lộng; Trăng soi<br /> ngờ nó là đứa ăn cháo đá bát, khi ông Hoàn sân nhỏ; Chọn chồng; Cô giáo chủ<br /> thôi chức giám đốc nó dựng chuyện bôi nhiệm; Đợi chờ; Mất điện; Quê nội; Mẹ<br /> xấu nhục mạ, vu cáo ông, nó bảo ông Hoàn già... đều thể hiện rõ về tinh thần ấy.<br /> “cho nó một thì lột của nó mười” và bảo 2.2. Cuộc sống đô thị trong cảm quan<br /> rằng ông Hoàn là “con dê cụ” đã từng gạ của nhiều người có những ma lực hấp dẫn<br /> gẫm nó (Cái Tý Ngọ). Có nhiều truyện lớn bởi đó là chốn phồn hoa với nhiều cơ<br /> ngắn xuất sắc của nhà văn thành công về hội đủ đầy, tốc độ kinh tế phát triển nhanh,<br /> đề tài này, thể hiện ngay từ các nhan đề: điều kiện sống tốt. Thế nhưng trong nhiều<br /> Chọn chồng, Nhà nhiều tầng, Mất điện, truyện ngắn của Ma Văn Kháng vấn đề<br /> Mẹ và con, Mẹ già, Cô giáo chủ nhiệm, không gian đô thị thực sự gợi mở nhiều<br /> Người giúp việc, Người đánh trống điều xót xa, cay đắng. Trong truyện ngắn<br /> trường, Một chốn nương thân, Bồ nông ở Một chốn nương thân, vợ chồng Huấn và<br /> biển, Trăng soi sân nhỏ, Khách trọ, Tổ Xuân ước ao có được một mái nhà để khỏi<br /> trưởng dân phố, Chuyến xe buýt cuối phải “ăn nhờ ở đậu” nhưng họ đã đi hết cửa<br /> ngày, Chị em gái, Trốn nợ, Nữ họa sĩ vẽ này đến cửa khác chỉ nhận được lời hứa<br /> chân dung... suông. Những giọt nước mắt của Huấn khi<br /> Ma Văn Kháng không chỉ kể lại mà chứng kiến cảnh vợ mình và bà Nông gây<br /> còn phân tích, lý giải luận bàn hết sức sâu chiến ở cơ quan là đỉnh điểm của sự khổ<br /> sắc hùng hồn về toàn bộ bức tranh đời sống nhục. “Huấn có ước ao điều gì quá lớn lao<br /> <br /> 89<br /> ĐỀ TÀI ĐỜI SỐNG ĐÔ THỊ TRONG TRUY N NGẮN MA VĂN KHÁNG THỜI KỲ ĐỔI MỚI<br /> <br /> <br /> đâu. Mỗi một miếng ăn, một nơi trú ngụ, sinh trong đời sống thường ngày. Quả thật:<br /> một công việc - nỗi mong muốn nhỏ nhoi “Mảng truyện ngắn viết về cuộc sống<br /> mà sao giống như một công cuộc lớn, phải thành thị của Ma Văn Kháng không phải là<br /> bỏ vào đấy bao nhiêu tâm sức mà vẫn những tiếng reo hân hoan trước sự thăng<br /> không xong, trời hỡi, sao lại khổ cực thế hoa của tình đời, tình người. Đằng sau câu<br /> này!”. Những tưởng cái đói, miếng ăn, sự chữ của những tác phẩm ấy, người đọc<br /> tù túng bởi không gian sống chật hẹp, lối nhận ra tiếng nói ngậm ngùi, cảm khái<br /> sống ích kỷ, tị nạnh… chỉ bắt gặp trong xã chứa đựng tình thương và nỗi buồn mênh<br /> hội 30 - 45 trong những tác phẩm của Nam mông trước một nhân thế đang phai lạt<br /> Cao, Ngô Tất Tố… nào ngờ ở thời hiện nhân tình” [7, tr. 20]. Nhà văn đặc biệt<br /> đại, ngay chốn thị thành điều này lại được quan tâm tới số phận những con người bé<br /> thể hiện riết róng trong sáng tác của Ma nhỏ trong cuộc sống muôn vàn phức tạp<br /> Văn Kháng. Truyện ngắn Trốn nợ gửi tới đan xen hiện nay. Ông lách sâu ngòi bút<br /> người đọc triết lý: “Ôi! Nghèo khổ bần hàn vào chủ đề gia đình với các mối quan hệ<br /> là cái tội cái nợ, là nỗi đau đớn của cả kiếp phức tạp, tác giả cũng dành nhiều trang<br /> người. Của bao kiếp người! Nghèo khổ, cái viết về thân phận người trí thức trong xã<br /> nợ tông đồ! Cái gông xiềng của chúng hội hiện nay, đặc biệt ông dành nhiều tình<br /> sinh! Nhưng để thoát ra khỏi nó mà vẫn là cảm trân trọng yêu thương đối với số phận<br /> người lương thiện đâu có dễ dàng gì!”. người phụ nữ. Từ thân phận của những con<br /> Câu chuyện Thoạt kỳ thủy là nước kể về người nhỏ bé vô danh với cuộc sống mưu<br /> nhân vật Moan sống trong “một căn hộ ở sinh khó nhọc giữa đời thường, thông qua<br /> khu dân cư mới hình thành ở xa xôi tít tịt những câu chuyện vặt vãnh, mè nheo gắn<br /> phía nam thành phố”, nửa đêm thức dậy đi với sinh hoạt hằng ngày từ trong mỗi gia<br /> lấy nước máy nhưng chờ mãi, đợi mãi khi đình ra ngoài xã hội Ma Văn Kháng cất lên<br /> tới lượt mình thì bị mất nước. Nước rửa cả một tiếng nói thâm trầm về lẽ đời về tình<br /> một ngày trời trông đợi ở cả giây phút này người. Ông kêu gọi con người sống chan<br /> đây, dòng nước như dòng đời đang tuôn hòa và đừng đánh mất tình thương yêu<br /> chảy ào ào bỗng dưng tắc nghẹn và rồi bị giữa con người với con người.<br /> tịt hẳn. Cảnh dòng người đông hun hút 2.3. Đến với bức tranh đời sống thành<br /> thùng to, thùng nhỏ xếp hàng chờ nước, thị trong xã hội hiện đại của truyện ngắn<br /> những cuộc dành dật xô xát xảy ra. Đúng là Ma Văn Kháng người đọc vừa chứng kiến<br /> tấn bi kịch của đời thường, Moan thốt lên: những chuyện đời đầy phức tạp “thật lắm<br /> “Chao ôi! Cuộc sống thường nhật giản dị, đa đoan và buồn phiền”. Bên cạnh đó còn<br /> đơn điệu là vậy chứ có gì là phiêu lưu mạo có những mạch khuất lấp của cuộc sống<br /> hiểm đâu mà sao lại lắm kịch tính như vậy, đời thường ẩn chứa một niềm tin tưởng, lạc<br /> hả trời! Đơn giản làm sao cái việc hứng quan của tác giả về sự hồn nhiên và bản<br /> nước mà như neo cả số phận mình vào nó, tính lương thiện của con người thông qua<br /> mà như thấy cả kiếp người vật vã ở đó”. cuộc đời lao động vất vả kiếm sống mưu<br /> Chốn thị thành hiện lên trong từng tác sinh. Nhà văn hy vọng vào những điều tốt<br /> phẩm của Ma Văn Kháng thật phức tạp, đẹp xuất phát từ ý thức, lý trí và tính năng<br /> đầy những bon chen, cạm bẫy. Lối sống lọc động, hướng thiện cái căn cốt tiềm ẩn ở<br /> lừa, tàn nhẫn cùng bao nhiêu thói xấu nảy chiều sâu bản chất con người. Những sắc<br /> <br /> 90<br />  NGUYỄN THỊ THANH XUÂN<br /> <br /> <br /> thái trữ tình trong trang văn của ông toát người trí thức trước gánh nặng cơm, áo,<br /> lên những vẻ đẹp nhân sinh cao cả, là tiếng gạo, tiền và còn biết bao cạm bẫy chằng<br /> reo hân hoan trước sự thăng hoa của tình chịt giữa đường đời. Cuộc sống đô thị thời<br /> đời tình người. Điều đó có khả năng lan tỏa hiện đại thật bộn bề, chen lấn, người trí<br /> và thuyết phục lòng người. Đó là ông Nhân thức biết né tránh đi đâu giữa bão táp cuộc<br /> (Đợi chờ) cả cuộc đời hy sinh, lo lắng và đời. Vì muốn được giữ mình trong sạch<br /> dành tình yêu thương hết mực cho con, nên người trí thức đã rơi vào bi kịch cuộc<br /> mong cho con được hạnh phúc sung sướng. sống. Họ phải chịu biết bao buồn đau, tủi<br /> Là bà cụ Vi (Mẹ già) là bà mẹ luôn sống vì nhục, hạnh phúc bị tước đoạt, thất bại đớn<br /> con, sống nghĩa tình với bà con lối xóm. đau. Vậy nguyên nhân sâu xa là do đâu?<br /> Anh Thiều (Anh thợ chữa khóa) với Đó là do tình thế xã hội đảo điên, cái xấu<br /> “tiếng rao trẻ trung, tựa như lọt ra từ một cái ác lộng hành, những mưu toan đen tối,<br /> cơ thể tràn trề sinh lực và được nuôi thói a dua, xu nịnh vô đạo đức của một số<br /> dưỡng trong nâng niu trìu mến”, anh đã phần tử đội lốt trí thức. Cũng viết về người<br /> “tặng cho đời sống một nốt nhạc nhỏ, góp trí thức nhưng Nguyễn Huy Thiệp thường<br /> vào khúc hòa tấu vui vẻ của đời người”. chỉ thấy ở họ sự đê tiện thối nát và coi đó<br /> Bà cụ Mạ (Người giúp việc) với “một tình là “sự ngu dốt của bọn có học”, còn Ma<br /> yêu thương cao cả, tự nhiên”. Ông Thại Văn Kháng dường như luôn hướng ngòi<br /> (Tóc Huyền màu bạc trắng) là con người bút của mình tới cái chân - thiện - mĩ và tin<br /> “ở trên những buồn phiền, lo âu, ở ngoài rằng nó sẽ tồn tại trong cuộc đời. Nhà văn<br /> những nhọc nhằn đau đớn”. Bà mẹ và vợ tỏ lòng yêu quý, trân trọng và còn kỳ vọng<br /> anh Luyến (Mất điện) sống ngay thẳng, đối với những nhân cách cao đẹp biết gạt đi<br /> sẵn sàng làm việc vì người khác. Chị Hồng những vặt vãnh, vụn vặt đen tối của đời<br /> (Một mình đi trong mưa) dành hết thảy thường để sống đời trong sạch. Đó là thầy<br /> tình thương và sự hy sinh vì chồng vì con. Tụng (Thầy của chúng em) dù cuộc đời<br /> Chú bé Kiểm dẫu bị thiếu thốn, dập vùi gặp nhiều bất hạnh, tai ương, nghiệt ngã<br /> nhưng lòng tràn đầy vị tha và yêu thương nhưng thầy không thể chết vì có sự tiếp sức<br /> kẻ khác, dì ghẻ đối xử tàn tệ thì quyết ra đi cổ vũ của “những gương mặt học trò quen<br /> lập nghiệp, nhưng khi nghe tin dì bị đau thân vây quanh dường bệnh sát vai nhau<br /> yếu Kiểm lại quay trở về thăm hỏi và chăm như một tấm tường liền”. Nam trong<br /> sóc hai em (Kiểm chú bé - con người). Trăng soi sân nhỏ là một con người có<br /> Ông Khang và đứa cháu nội (Bát ngát trời nhân cách cao đẹp, là một nhà văn, nhà báo<br /> xanh) từ tình yêu loài vật “là đặc tính tự có cách sống đúng mực, ngại đua chen<br /> nhiên của con người” tới chân lý làm danh lợi, dửng dưng trước bạc tiền. Ông<br /> người “Sự sung sướng, vui vẻ của ta, rất Huynh (Thầy đàn) là một người tài hoa,<br /> không nên có trên nỗi đau tủi của kẻ sắc sảo, là một kẻ trí thức toàn năng, một<br /> khác”… Trong thế giới nhân vật của Ma kho báu hiểu biết về mọi lĩnh vực trong đời<br /> Văn Kháng, từ truyện ngắn đến tiểu thuyết, sống. Cuộc sống vốn là bức tranh muôn<br /> người trí thức luôn giữ vai trò quan trọng, màu, còn nhiều nỗi đắng cay, ngang trái<br /> là linh hồn và tư tưởng của nhiều tác phẩm. hiện hữu giừa đời thường nhưng những<br /> Nhà văn truyền vào lòng người đọc nỗi trang văn của Ma Văn Kháng vẫn ngời lên<br /> cảm thương sâu sắc, sự cảm thông đối với một niềm tin vào sự tốt lành, tin vào chiều<br /> <br /> 91<br /> ĐỀ TÀI ĐỜI SỐNG ĐÔ THỊ TRONG TRUY N NGẮN MA VĂN KHÁNG THỜI KỲ ĐỔI MỚI<br /> <br /> <br /> sâu bản ngã ân tình, thủy chung của con kích bằng sự mô tả sát phạt những hiện<br /> người. Điều đó góp phần làm cho bức tranh thực trái ngang của cuộc sống, có lúc lại<br /> đời sống thêm sinh động, đa sắc màu khiến với một giọng văn thâm trầm, nhẹ nhàng,<br /> con người ta thấy có ý nghĩa và đáng sống nhân hậu, lúc lại "buông thả" mọi chuyện.<br /> hơn giữa cuộc đời. Cuộc sống giữa đời thường còn quá nhiều<br /> 3. Kết luận vất vả, khổ đau, nhọc nhằn thế nhưng ngòi<br /> Ma Văn Kháng hội tụ những nét sắc bút của Ma Văn Kháng luôn thiết tha bày<br /> sảo của văn phong đồng thời những vấn đề tỏ niềm yêu thương và tin tưởng với con<br /> được ông đề cập trong tác phẩm đã nâng người. Ông chắt lọc những gì tinh túy tốt<br /> lên nỗi ám ảnh nhức nhối khôn nguôi. đẹp của con người ẩn chứa sau những đa<br /> Sống trong môi trường đô thị thời kỳ tạp, buồn khổ, trái ngang của cuộc đời.<br /> chuyển mình mạnh mẽ của đất nước, mối Nhà văn đã có những đóng góp thật mới<br /> quan tâm lớn nhất của nhà văn lúc này là mẻ, nổi bật, đặc sắc trong quan niệm nghệ<br /> số phận con người - những con người nhỏ thuật về con người, góp phần vào sự<br /> bé, bình thường trước thực trạng xã hội nghiệp đổi mới văn học hiện đại.<br /> ngày càng xuống cấp, nhân tình thế thái<br /> đảo điên, thiện - ác, thị - phi khó mà phân TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> biệt rạch ròi, đạo đức luân lý như bị đảo 1. Nguyễn Thị Bình (2012), Văn xuôi Việt Nam<br /> lộn. Ngòi bút của nhà văn đã thực sự bám sau 1975, Nxb ĐH Sư phạm, Hà Nội.<br /> rễ vào cuộc sống hiện thực và ông đã mạnh 2. Nguyễn Thị Huệ (1998), “Tư duy mới về<br /> dạn đứng trên lập trường phê phán, bức nghệ thuật trong sáng tác của Ma Văn Kháng<br /> xúc với những tồn đọng, bất cập, tha hóa những năm 80”, Văn học, (2), tr. 51 - 57.<br /> của con người, xã hội. Quan tâm tới mọi 3. Ma Văn Kháng (2003), Ngược dòng nước lũ,<br /> chiều kích của cuộc sống đời thường, mảng in trong Ma Văn Kháng, tiểu thuyết tập 6,<br /> truyện ngắn viết về đề tài thành thị của Ma Nxb Công an Nhân dân, Hà Nội.<br /> Văn Kháng đã mở ra trước mắt người đọc 4. Ma Văn Kháng (2003), Truyện ngắn chọn lọc,<br /> Nxb Hội Nhà văn, Hà Nội.<br /> một bức tranh toàn cảnh sinh động. Nhà<br /> văn đã lựa chọn một hệ thống giọng điệu 5. Ma Văn Kháng (2008), Trốn nợ (tập truyện<br /> ngắn), Nxb Phụ nữ, Hà Nội.<br /> thống nhất nhưng hết sức biến hóa xuyên<br /> suốt trong các sáng tác của mình. Những 6. Nguyễn Văn Long (2009), Văn học Việt Nam<br /> sau 1975: những vấn đề nghiên cứu và giảng<br /> nỗi niềm cảm nhận từ bức tranh cuộc sống,<br /> dạy, Nxb Giáo dục Việt Nam.<br /> những cảnh đời éo le, ngang trái đã tạo nên<br /> 7. Lã Nguyên (2003), “Khi nhà văn đào bới bản<br /> một giọng văn hết sức tha thiết, trầm tư sâu thể ở chiều sâu tâm hồn”, Lời giới thiệu trong<br /> lắng và đầy chiêm nghiệm. Cũng có lúc Ma Văn kháng, truyện ngắn tập 1, Nxb Công<br /> nhà văn cất lên giọng điệu châm biếm đả an Nhân dân, tr. 5 - 30.<br /> <br /> <br /> <br /> Ngày nhận bài: 11/02/2017 Biên tập xong: 15/3/2017 Duyệt đăng: 20/3/2017<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 92<br />