Đề xuất giải pháp đổi mới dạy học môn Giáo dục công dân trong trường phổ thông hiện nay

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE DOI: 10.18173/2354-1075.2015-0140<br /> Educational Sci., 2015, Vol. 60, No. 8, pp. 25-29<br /> This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vn<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP ĐỔI MỚI DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN<br /> TRONG TRƯỜNG PHỔ THÔNG HIỆN NAY<br /> <br /> Đào Đức Doãn<br /> Khoa Lí luận chính trị - Giáo dục công dân, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội<br /> <br /> Tóm tắt. Bài báo đề xuất giải pháp đổi mới dạy học môn Giáo dục công dân trong trường<br /> phổ thông hiện nay, gồm: (1) đổi mới mục tiêu và nội dung chương trình; (2) đổi mới<br /> phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh; (3) đổi mới công<br /> tác đào tạo, bồi dưỡng giáo viên môn học.<br /> Từ khóa: Giáo dục công dân, phương pháp dạy học, đào tạo giáo viên.<br /> <br /> 1. Mở đầu<br /> Đổi mới môn Giáo dục công dân ở trường phổ thông đã và đang nhận được sự quan tâm của<br /> nhiều nhà nghiên cứu và cả xã hội. Thông qua Hội thảo quốc gia về giáo dục đạo đức – công dân<br /> trong giáo dục Việt Nam [3] do Bộ Giáo dục và Đào tạo tổ chức năm 2013 tại trường Đại học Sư<br /> phạm Hà Nội và các nghiên cứu đã được đăng tải trên các tạp chí khoa học chuyên ngành, nhiều<br /> vấn đề khác nhau về dạy và học môn học này đã được đặt ra. Bên cạnh nhiều nghiên cứu bổ ích về<br /> các khía cạnh cụ thể khác nhau trong dạy học (chẳng hạn như: Đào Thị Ngọc Minh trong Vận dụng<br /> Phương pháp dạy học theo dự án để dạy môn Giáo dục công dân ở trường trung học phổ thông [3],<br /> Trần Thị Mai Phương trong Một số chú ý trong dạy học những kiến thức kinh tế ở môn Giáo dục<br /> công dân cho học sinh Trung học phổ thông [6].v.v..), đã có những nghiên cứu về xây dựng chương<br /> trình, sách giáo khoa, chẳng hạn như: Đỗ Ngọc Thống với Định hướng đổi mới chương trình giáo<br /> dục phổ thông sau năm 2015 và môn Đạo đức – Giáo dục công dân[2], Nguyễn Dục Quang với<br /> Một góc nhìn về dạy và học Giáo dục công dân hiện nay [2], Nguyễn Thị Toan với Đề xuất định<br /> hướng xây dựng chương trình và sách giáo khoa Giáo dục công dân sau năm 2015 [5],.v.v...<br /> Trên cơ sở các nghiên cứu có tính chất định hướng đó, để góp thêm ý kiến cho công cuộc<br /> đổi mới môn học đang ngày một đến gần, cần có cái nhìn cụ thể hơn về giải pháp. Bài viết dưới<br /> đây nêu một số giải pháp cụ thể về đổi mới mục tiêu, nội dung chương trình môn học, phương<br /> pháp dạy học, kiểm tra đánh giá và công tác đào tạo giáo viên.<br /> <br /> 2. Nội dung nghiên cứu<br /> 2.1. Về mục tiêu, nội dung chương trình<br /> Hạn chế cơ bản của CT và SGK môn GDCD hiện hành là CT còn mang tính hàn lâm, nặng<br /> về giáo dục pháp luật, chính trị, nhẹ về giáo dục đạo đức, giáo dục giá trị sống và kĩ năng sống,<br /> Ngày nhận bài: 15/8/2015. Ngày nhận đăng: 15/10/2015.<br /> Liên hệ: Đào Đức Doãn, e-mail: ddoan62@gmail.com<br /> <br /> <br /> <br /> 25<br />  Đào Đức Doãn<br /> <br /> <br /> coi trọng lí thuyết, nhẹ thực hành; kiến thức về pháp luật, triết học, kinh tế chính trị, chủ nghĩa xã<br /> hội khoa học ở nhiều bài học trong SGK còn khô khan, trừu tượng, khó hiểu, tạo ra áp lực cho việc<br /> dạy và học.<br /> Một trong những nguyên nhân chủ yếu của hạn chế đó là CTvà SGK hiện hành đặt ra mục<br /> tiêu kiến thức quá cao, không phù hợp với năng lực và tâm lí nhận thức của HS phổ thông, chưa<br /> hướng tới việc hình thành cho học sinh những phẩm chất và năng lực cần thiết của người công dân<br /> trong xã hội.<br /> Để khắc phục hạn chế trên nhằm đổi mới dạy và học môn GDCD, trước hết cần xác định lại<br /> mục tiêu và nội dung chương trình môn học. Căn cứ quan trọng của sự xác định này là: định hướng<br /> về mục tiêu giáo dục phổ thông đã được chỉ ra trong Nghị quyết số 29-NQ/TW của Hội nghị lần<br /> thứ tám Ban Chấp hành Trung ương khoá XI; Nghị quyết số 88/2014/QH13 của Quốc hội; tuyên<br /> bố của Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (“Học để biết - Học để làm -<br /> Học để chung sống - Học để tự khẳng định mình”); những ưu điểm cần kế thừa của chương trình,<br /> sách giáo khoa hiện hành; những kinh nghiệm cần tham khảo của các nước có nền giáo dục phát<br /> triển; yêu cầu cần đáp ứng của hội nhập quốc tế và đặc điểm kinh tế - văn hóa – xã hội của nước ta<br /> hiện nay;.v.v..<br /> Theo đó, trong giai đoạn sau năm 2015, môn GDCD trong trường phổ thông phải có mục<br /> tiêu là môn học giữ vai trò chủ đạo trong giáo dục các giá trị sống, góp phần hình thành, phát triển<br /> cho học sinh những phẩm chất đạo đức, các năng lực cần thiết của người công dân Việt Nam phù<br /> hợp với chuẩn giá trị đạo đức và quy định của pháp luật.<br /> Đó là người công dân có phẩm chất tốt: nhân ái, khoan dung; trung thực, tự trọng, tự tin;<br /> có trách nhiệm với bản thân, gia đình, cộng đồng, đất nước, nhân loại và môi trường tự nhiên; tôn<br /> trọng và tự giác chấp hành pháp luật; có lí tưởng cách mạng cao đẹp: yêu Tổ quốc Việt Nam; tin<br /> vào sự lãnh đạo của Đảng và con đường phát triển đi lên chủ nghĩa xã hội của đất nước và có năng<br /> lực cần thiết của người công dân Việt Nam: năng lực giao tiếp; năng lực hợp tác; năng lực tư duy<br /> năng động, sáng tạo; năng lực tự chủ; năng lực giải quyết hài hòa, đúng đắn các vấn đề của đời<br /> sống thực tiễn phù hợp với chuẩn giá trị đạo đức và quy định của pháp luật trong thời đại công<br /> nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế.<br /> Với mục tiêu đó, GDCD cần được coi là môn học bắt buộc, được dạy ở cả ba cấp học: Tiểu<br /> học, Trung học cơ sở, Trung học phổ thông.<br /> Mục tiêu chung nói trên cần được cụ thể hóa trong mục tiêu riêng cho phù hợp lứa tuổi học<br /> sinh ở từng cấp học.<br /> Ở cấp Tiểu học, mục tiêu môn học GDCD là giúp học sinh biết được những giá trị, nguyên<br /> tắc cơ bản, cần thiết trong cuộc sống hàng ngày về đạo đức, pháp luật và hình thành cho học sinh<br /> thói quen sống có đạo đức, có kỉ luật, hài hòa với những người xung quanh nói riêng và trong cộng<br /> đồng nói chung.<br /> Ở cấp Trung học cơ sở, mục tiêu môn học GDCD là giúp học sinh hiểu rõ các giá trị, nguyên<br /> tắc cơ bản, cần thiết trong cuộc sống hàng ngày và trong đời sống chung của xã hội ở Việt Nam và<br /> thế giới về đạo đức, pháp luật và kinh doanh, từ đó giúp học sinh có thái độ đạo đức tích cực, có ý<br /> thức tôn trọng pháp luật, có năng lực giải quyết hài hòa và đúng đắn các vấn đề của đời sống.<br /> Ở cấp Trung học phổ thông, mục tiêu môn học GDCD là giúp cho học sinh phát triển nhân<br /> cách công dân trên cơ sở các phẩm chất và năng lực đã hình thành ở cấp trung học cơ sở; tự giác<br /> thực hiện quyền và nghĩa vụ của công dân với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã<br /> hội chủ nghĩa; tự chủ, tự tin hòa nhập vào cuộc sống chung của cộng đồng xã hội.<br /> Căn cứ vào mục tiêu trên, cần xác định được nội dung của chương trình đào tạo. Nội dung<br /> này cần phù hợp với mục tiêu chung, mục tiêu riêng của môn học, hạn chế tính hàn lâm, phù hợp<br /> <br /> <br /> 26<br />  Đề xuất giải pháp đổi mới dạy học môn Giáo dục công dân trong trường phổ thông hiện nay<br /> <br /> <br /> với đặc điểm tâm sinh lí, tình cảm và sự phát triển của học sinh ở từng cấp học và phù hợp với đặc<br /> điểm của xã hội, thời đại.<br /> Theo chúng tôi, CT môn GDCD cần có các mạch nội dung chủ yếu là: giáo dục hành vi và<br /> chuẩn mực đạo đức; giáo dục pháp luật; giáo dục kĩ năng sống, giá trị sống; giáo dục lí tưởng cách<br /> mạng, những hiểu biết ban đầu về kinh doanh và giáo dục quốc phòng - an ninh (gồm những hiểu<br /> biết ban đầu về truyền thống đấu tranh dựng nước và giữ nước của dân tộc, về nền quốc phòng toàn<br /> dân, lực lượng vũ trang nhân dân, nghệ thuật quân sự Việt Nam, về phòng thủ dân sự, kĩ năng và<br /> nghĩa vụ quân sự).<br /> Các mạch nội dung trên cần được cấu trúc xoay quanh các mối quan hệ với bản thân, với<br /> người khác, với gia đình và nhà trường, với công việc, với cộng đồng, đất nước và nhân loại, với<br /> môi trường thiên nhiên và xuyên suốt cho cả 3 cấp học, được mở rộng, nâng cao dần qua từng cấp<br /> học; được xây dựng trên cơ sở kết hợp các giá trị truyền thống và hiện đại, xoay quanh các trục giá<br /> trị: giá trị bản thân, gia đình, cộng đồng dân tộc và giá trị toàn cầu của nhân loại; cần tích hợp giáo<br /> dục tinh thần trách nhiệm trước xã hội với kiến thức của các lĩnh vực khoa học đồng thời cập nhật<br /> được những đổi thay của đất nước và thời đại trong bối cảnh hội nhập quốc tế.<br /> Ở Tiểu học, nội dung chủ yếu của môn GDCD là giáo dục những giá trị, nguyên tắc cơ bản,<br /> cần thiết trong cuộc sống hàng ngày về đạo đức, pháp luật, giá trị sống, kĩ năng sống.<br /> Ở Trung học cơ sở, nội dung chủ yếu của môn GDCD là giáo dục các giá trị, nguyên tắc cơ<br /> bản, cần thiết trong cuộc sống hàng ngày và trong đời sống chung của xã hội ở Việt Nam và thế<br /> giới về đạo đức, pháp luật, giá trị sống, kĩ năng sống và giáo dục kinh doanh.<br /> Ở Trung học phổ thông, nội dung chủ yếu của môn GDCD là giáo dục giá trị và hành vi<br /> sống có đạo đức, ý thức tuân thủ pháp luật, lí tưởng cách mạng, những hiểu biết ban đầu về kinh<br /> doanh, quốc phòng và an ninh.<br /> <br /> 2.2. Về phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá<br /> Hạn chế chủ yếu về PPDH và KTĐG trong dạy học GDCD ở trường phổ thông trong thời<br /> gian qua là hình thức tổ chức dạy học còn đơn điệu, việc đổi mới PPDH còn chậm, hiệu quả thấp,<br /> việc KTĐG phổ biến vẫn là kiểm tra việc ghi nhớ, tái hiện kiến thức, chưa chú trọng đánh giá quá<br /> trình học tập, rèn luyện, năng lực và phẩm chất học sinh.<br /> Do những đặc thù về mục tiêu và nội dung chương trình, để nâng cao chất lượng dạy và học<br /> môn GDCD, cần đổi mới PPDH và KTĐG theo hướng là:<br /> - Về PPDH, cần phát huy tính tích cực của các phương pháp dạy học truyền thống, kết hợp<br /> với sử dụng linh hoạt các phương pháp dạy học tích cực như: phân tích trường hợp điển hình, đóng<br /> vai, dự án, giải quyết vấn đề,... và các KTDH tích cực như: động não, bản đồ tư duy, mảnh ghép,. . .<br /> để phát triển năng lực cho học sinh.<br /> Trong dạy học GDCD, cần đặc biệt coi trọng sử dụng các phương pháp dạy học như: dạy<br /> học bằng xử lí tình huống thực tiễn có tính thời sự trong cuộc sống hàng ngày; dạy học bằng nêu<br /> những tấm gương tiêu biểu về đạo đức, pháp luật, giá trị sống, kĩ năng sống, an ninh – quốc phòng<br /> và dạy học tích hợp theo chủ đề. Chúng tôi coi 3 phương pháp dạy học này là 3 phương pháp dạy<br /> học đặc thù của GDCD, vì nội dung môn học và sức hấp dẫn của môn học này gắn liền trực tiếp<br /> với đời sống thực tiễn hàng ngày, là hơi thở trực tiếp của đời sống thực tiễn hàng ngày.<br /> Hiện nay, hình thức tổ chức dạy học GDCD nhìn chung còn đơn điệu, chủ yếu tiến hành<br /> trong phòng học. Để thực hiện mục tiêu và khung nội dung chương trình như trên, hình thức dạy<br /> học môn GDCD cũng cần đổi mới theo hướng chú trọng tổ chức hoạt động giúp học sinh thực<br /> hành, trải nghiệm trong các tình huống của cuộc sống thực tiễn.<br /> - Về KTĐG, cần sử dụng các hình thức, phương pháp KTĐG năng lực công dân thông qua<br /> <br /> 27<br />  Đào Đức Doãn<br /> <br /> <br /> nhận thức, thái độ, hành vi, xử lí các tình hưống thực tiễn của đời sống.<br /> Muốn vậy, phải chú trọng kết hợp các hình thức KTĐG tổng kết với KTĐG quá trình (đánh<br /> giá thường xuyên, đánh giá định kì sau từng chuyên đề, sau từng hoạt động trải nghiệm –sáng tạo),<br /> đồng thời, cần kết hợp sử dụng nhiều phương pháp KTĐG năng lực công dân như: sử dụng phiếu<br /> đánh giá kết hợp với cho điểm, đánh giá của giáo viên kết hợp với đánh giá của gia đình, các tổ<br /> chức xã hội, đánh giá đồng đẳng của học sinh và tự đánh giá.<br /> <br /> 2.3. Về công tác đào tạo, bồi dưỡng giáo viên môn GDCD<br /> Hiện nay, công tác đào tạo giáo viên GDCD tuy có nhiều tiến bộ so với trước, nhưng các<br /> trường phổ thông vẫn thiếu rất nhiều giáo viên được đào tạo đúng chuyên ngành. Số giáo viên được<br /> đào tạo trên chuẩn còn ít. Các trường CĐSP chủ yếu đào tạo ghép môn (Văn-GDCD, Sử-GDCD...),<br /> trong đó GDCD chỉ chiếm 30% thời lượng trong các CT đào tạo nên những giáo viên này ra trường<br /> chưa đáp ứng được yêu cầu giảng dạy môn GDCD.CT đào tạo giáo viên trong các trường sư phạm<br /> chậm đổi mới,chất lượng đào tạo còn hạn chế. Công tác bồi dưỡng giáo viên GDCD được tiến<br /> hành thường xuyên nhưng chưa thật hiệu quả.<br /> Để nâng cao chất lượng dạy và học GDCD trong trường phổ thông, giáo viên môn GDCD<br /> vừa phải có những năng lực nghề nghiệp đáp ứng quy định về chuẩn nghề nghiệp giáo viên vừa<br /> phải có những năng lực nghề nghiệp đặc thù của người giáo viên giáo dục công dân như: có năng<br /> lực công dân tiêu biểu (có nhân cách người công dân Việt Nam trong thời đại mới, là tấm gương<br /> đạo đức cho học sinh noi theo); có năng lực giáo dục công dân; năng lực tổ chức hoạt động thực<br /> tiễn;.v.v... Các cơ sở đào tạo, bồi dưỡng giáo viên GDCD cần rà soát, xây dựng CT đào tạo đáp<br /> ứng các yêu cầu về năng lực nghề nghiệp giáo viên nói chung như: Tăng cường giáo dục đạo đức<br /> và trách nhiệm nhà giáo, rèn luyện nghiệp vụ sư phạm, năng lực phát triển CT giáo dục của nhà<br /> trường phổ thông, năng lực đánh giá học sinh; các năng lực nghề nghiệp đặc thù của người giáo<br /> viên GDCD, gắn quá trình đào tạo với thực tiễn nhà trường phổ thông; bổ sung những nội dung<br /> mới theo chủ trương của Bộ GDĐT và yêu cầu thực tế vào CT đào tạo.<br /> Đối với CT đào tạo giáo viên dạy 2 môn (như Văn - GDCD, Sử - GDCD...) thì phải coi cả<br /> 2 môn đều là môn chính theo tỉ lệ 50% - 50%; đối với những giáo viên đã đào tạo theo CT với tỉ lệ<br /> 70% - 30% thì phải được đào tạo bổ sung để đạt tỉ lệ 50% - 50%.<br /> Phải có sự gắn kết chặt chẽ giữa các cơ sở đào tạo giáo viên giáo dục công dân và các trường<br /> phổ thông để đảm bảo sự thống nhất trong đào tạo, bồi dưỡng và sử dụng.Cần có sự phối hợp giữa<br /> các cơ sở đào tạo giáo viên GDCD để xây dựng các CT, giáo trình dùng chung có chất lượng. Bằng<br /> các giải pháp khác nhau, cần nhanh chóng chuẩn hóa đội ngũ giáo viên hiện tại đang dạy GDCD<br /> mà chưa qua đào tạo đúng chuyên môn GDCD; khắc phục tình trạng giáo viên dạy GDCD mà<br /> không được đào tạo, bồi dưỡng về GDCD.<br /> Việc bồi dưỡng giáo viên cần tránh hình thức; gắn liền với đòi hỏi của thực tiễn giáo dục<br /> công dân trong nhà trường và sát với từng đối tượng. Tăng cường tổ chức các hội thi giáo viên<br /> GDCD giỏi để khuyến khích, trao đổi kinh nghiệm và nhân điển hình tiên tiến.<br /> <br /> 3. Kết luận<br /> Để nâng cao chất lượng dạy và học môn GDCD trong trường phổ thông, đáp ứng yêu cầu<br /> đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo chủ trương của Nghị quyết Hội nghị Ban chấp<br /> hành Trung ương lần thứ 8 khóa XI, cần có nhiều giải pháp đồng bộ dựa trên tham khảo kinh<br /> nghiệm của các nền giáo dục tiên tiến trên thế giới và trong khu vực. Ý kiến của chúng tôi mới chỉ<br /> là những đề xuất bước đầu. Rất mong nhận được sự trao đổi của bạn đọc gần xa để việc dạy và học<br /> môn GDCD trong trường phổ thông đạt hiệu quả giáo dục cao hơn nữa.<br /> <br /> 28<br />  Đề xuất giải pháp đổi mới dạy học môn Giáo dục công dân trong trường phổ thông hiện nay<br /> <br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> <br /> [1] Đinh Văn Đức, Dương Thị Thúy Nga (đồng chủ biên), 2009. Phương pháp dạy học dạy học<br /> môn Giáo dục công dân ở trường Trung học phổ thông. Nxb Đại học Sư phạm.<br /> [2] Nhiều tác giả, 2013. Kỉ yếu Hội thảo Quốc gia về giáo dục đạo đức – công dân trong trường<br /> phổ thông ở Việt Nam hiện nay. Nxb Giáo dục Việt Nam.<br /> [3] Đào Thị Ngọc Minh, 2010. Vận dụng Phương pháp dạy học theo dự án để dạy môn Giáo<br /> dục công dân ở trường trung học phổ thông. Tạp chí Khoa học, Trường Đại học Sư phạm Hà<br /> Nội, số 55(8), tr.115 - 120.<br /> [4] Đào Thị Ngọc Minh, 2011. Vận dụng ca dao, tục ngữ Việt Nam nhằm khơi dậy niềm say mê<br /> học tập của học sinh trong dạy học môn Giáo dục công dân – phần Công dân với đạo đức.<br /> Tạp chí Khoa học, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, số 56(4), tr.88 - 95.<br /> [5] Nguyễn Thị Toan, 2013. Đề xuất định hướng xây dựng chương trình và sách giáo khoa Giáo<br /> dục công dân sau năm 2015. Tạp chí Khoa học, Trường Đại học sư phạm Hà Nội, số 58(4),<br /> tr.117-123.<br /> [6] Trần Thị Mai Phương, 2010. Một số chú ý trong dạy học những kiến thức kinh tế ở môn Giáo<br /> dục công dân cho học sinh Trung học phổ thông. Tạp chí Khoa học, Trường Đại học Sư phạm<br /> Hà Nội, số 55(4), tr.133-136.<br /> <br /> ABSTRACT<br /> <br /> Proposal for changes in the teaching of civic education at the high school level<br /> <br /> The authors propose civic education at the high school level be improved by altering (1)<br /> targets and programs, (2) teaching method assessments and (3) teacher training.<br /> Keywords: Civic education, teaching methods, teacher training.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 29<br />