Điều trị carcinôm hốc mũi và xoang cạnh mũi

Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 4 * 2010<br /> <br /> ĐIỀU TRỊ CARCINÔM HỐC MŨI VÀ XOANG CẠNH MŨI<br /> Võ Đăng Hùng*, Đoàn Minh Trông*, Bùi Xuân Trường*, Trần Chí Tiến*, Cao Anh Tiến*,<br /> Nguyễn Hữu Hòa*, Trần Tố Quyên*, Ngô Thị Xuân Thắm*, Trần Chánh Tâm*, Hồ Thái Tính*<br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: Ung thư hốc mũi và xoang cạnh mũi là bệnh hiếm gặp. Bệnh thường phát hiện trễ và điều trị thường gặp<br /> nhiều khó khăn. Mục tiêu của nghiên cứu là đánh giá kết quả điều trị carcinôm hốc mũi và xoang xạnh mũi.<br /> Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: Hồi cứu 81 bệnh nhân carcinôm hốc mũi và xoang cạnh mũi đđược đđiều<br /> trị tại Bệnh viện Ung bướu trong 2 năm 2005-2006.<br /> Kết quả: Thường gặp ở tuổi 40 - 60. Tỉ lệ nam/nữ là 1,73. Vị trí thường gặp là hốc mũi (46%), xoang hàm (45%) và<br /> vị trí khác (9%). Carcinôm tế bào gai chiếm 66%, carcinôm tuyến (12%), carcinôm bọc dạng tuyến (12%), carcinôm<br /> không biệt hóa (7%), carcinôm nhầy bì (3%). Xếp hạng bướu nguyên phát T1 chiếm 14%, T2 13%, T3 14% và T4 59%.<br /> Di căn hạch chiếm 17%. Điều trị, phẫu thuật + xạ trị 31%, xạ trị ± hóa trị gây đáp ứng (46%) và hóa trị đơn thuần<br /> (24%). Biến chứng do xạ thường gặp là viêm da và viêm niêm mạc miệng độ II (32% và 33%). Độc tính do hóa trị thường<br /> gặp là giảm bạch cầu độ III và IV (90%). Xác suất sống còn toàn bộ và không bệnh 5 năm là 39% và 31%. Một số yếu tố<br /> ảnh hưởng đến xác suất sống còn toàn bộ như sau: 1) giới: Tỉ lệ ở nữ 60% cao hơn nam là 24% (p=0,004). 2) vị trí, hốc<br /> mũi là 60%, xoang hàm 33% (p=0,03). 3) Mô học, tỉ lệ sống còn toàn bộ của carcinôm bọc dạng tuyến là 87%, carcinôm<br /> tuyến 41% và carcinôm tế bào gai và carcinôm không biệt hóa là 25% (p=0,032). 4) Xếp hạng bướu nguyên phát, tỉ lệ là<br /> 75%, 64%, 36% và 13% cho bướu T1, T2, T3 và T4 (p=0,000). 5) Hạch di căn làm giảm tỉ lệ sống còn từ 45% xuống còn<br /> 0%. 6) Mô thức điều trị, tỉ lệ sống còn của phối hợp phẫu-xạ 83%, xạ trị 38% và hóa-xạ là 26%.<br /> Ket luận: Điều trị carcinôm hốc và xoang cạnh mũi vẫn cò là một thách thức cho phẫu thuật viên và bác sĩ ung bướu<br /> do bệnh thường chẩn đoán ở giai đoạn trễ và điều trị tận gốc khó khăn.<br /> Từ khóa: Ung thư hốc mũi, ung thư xoang hàm, carcinôm hốc mũi và xoang cạnh mũi.<br /> ABSTRACT<br /> <br /> TREATMENT OF THE NASAL CAVITY AND PARANASAL SINUS CARCINOMA<br /> Vo Dang Hung, Doan Minh Trong, Bui Xuan Truong, Tran Chi Tien, Cao Anh Tien,<br /> Nguyen Huu Hoa, Tran To Quyen, Ngo Thi Xuan Tham, Tran Chanh Tam, Ho Thai Tinh<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh – Vol.14 - Supplement of No 4 – 2010 : 160 - 166<br /> Background: The nasal cavity and paranasal sinus carcinoma is a rare disease. The diagnosis is usually late and the<br /> treatment is difficult. The purpose of the study is to assess the outcome of the treatment of the nasal cavity and paranasal<br /> sinus carcinoma.<br /> Materials and methods: Reviewing 81 patients with nasal cavity and paranasal sinus carcinoma treated in Cancer<br /> Center of Ho chi Minh City during 2 years (2005 - 2006).<br /> Results: The most common age is 4 0- 60. The male/female ratio is 1.73. The common sites are nasal cavity (46%),<br /> maxillary sinus (45%) and other site (9%). Histologically, squamous cell carcinoma (66%), adenocarcinoma (12%),<br /> adenoid cystic carcinoma (12%), undifferentiated carcinoma (7%), mucoepidermoid carcinoma (3%). The primary tumor<br /> classification, T1 is 14%, T2 13%, T3 14% và T4 59%. Lymph node metastasis rate is 17%. Treatment, surgery +<br /> radiation is 31%, radiation ± neoadjuvant chemotherapy (46%) and chemotherapy alone (24%). The common radiationinduced dermatitis and mucositis are grade 2 (32% and 33%). The most frequent chemotherapy toxicity is neutropenia<br /> with grade 3 and 4 (90%). The 5-year overall and disease-free survival rates are 39% and 31% respectively. Factors that<br /> were associated statistically with a worse prognosis, with results expressed as 5-year overall survival rates, included the<br /> following: 1) sex, with rates of 60% for female and 24% for male (p=0.004). 2) site, with rates of 60% for patients with<br /> nasal cavity and 33% for patients with maxillary sinus (p=0.03). 3) histology, with rates of 25% for patients with<br /> squamous cell carcinoma, 41% for patients with adenocarcinoma, 88% for patients with adenoid cystic carcinoma and<br /> *<br /> <br /> Bệnh viện Ung bướu TPHCM<br /> Địa chỉ liên lạc: BS. Đoàn Minh Trông. Email: doantrongmd@gmail.com<br /> <br /> Chuyên ñề Ung Bướu<br /> <br /> 160<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 4 * 2010<br /> <br /> 25% for patients with undifferentiated carcinoma (p=0.032). 4) T classification, with rates of 75% for patients with T1,<br /> 64% for patients with T2, 36% for patients with T3 and 13% for patients with T4 (p=0.000). Lymph node metastasis,<br /> with rates of 45% for patients with no node metastasis, 0% for patients with lymph node metastasis. 6) Treatment, with<br /> rates of 83% for patients who underwent a combination of surgery + radiation, 38% for patients who were treated with<br /> radiation, 26% for patients who were treated with a combination of Chemotherapy and radiation (p=0.000).<br /> Conclusion: Treatment of the nasal cavity and paranasal sinus carcinoma is still a challenge for the surgeon and the<br /> oncologist because the disease usually diagnosized in advanced stage and the radical treatment is very diffcult.<br /> Key words: Nasal cavity cancer, sinus cancer, nasal cavity and paranasal sinus carcinoma.<br /> MỞ ĐẦU<br /> Ung thư hốc mũi và xoang cạnh mũi là bệnh<br /> hiếm gặp và chiếm khoảng 3% carcinôm vùng đầu cổ<br /> và chiếm khoảng 0,5% ung thư các loại(2,10). Tần suất<br /> hàng năm ước tính khoảng 0,5 - 1/100.000 dân. Tần<br /> suất thấp và sự đa dạng về các loại mô học của ung<br /> thư vùng mũi xoang giải thích việc có rất ít trung tâm<br /> có kinh nghiệm về điều trị ung thư này. Hơn nữa, sự<br /> phức tạp về vị trí giải phẫu cũng như gần những cơ<br /> quan trọng yếu như mắt, não và dây thần kinh sọ làm<br /> cho phẫu thuật tận gốc và xạ trị khó khăn và những<br /> điều trị này gây nhiều biến chứng.<br /> <br /> Phẫu thuật<br /> <br /> 30%<br /> <br /> Xạ trị<br /> <br /> 74%<br /> <br /> Hóa trị<br /> <br /> 24%<br /> <br /> Phân loại giải phẫu bệnh<br /> Bảng 2. Phân loại giải phẫu bệnh<br /> Số ca<br /> <br /> Tỉ lệ (%)<br /> <br /> Carcinôm tế bào gai<br /> <br /> 54<br /> <br /> 67<br /> <br /> Carcinôm tuyến<br /> <br /> 10<br /> <br /> 12<br /> <br /> Carcinôm nhầy bì<br /> <br /> 2<br /> <br /> 3<br /> <br /> ĐỐI TƯỢNG PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> <br /> Carcinôm bọc dạng tuyến<br /> <br /> 9<br /> <br /> 11<br /> <br /> Đối tượng nghiên cứu: 81 bệnh nhân được chẩn<br /> đoán là carcinôm hốc mũi và xoang cạnh mũi có giải<br /> phẫu bệnh và điều trị tại Bệnh viện Ung Bướu thành<br /> phố Hồ Chí Minh từ 01/01/2005 đến 31/12/2006.<br /> <br /> Không biệt hóa<br /> <br /> 6<br /> <br /> 7<br /> <br /> 81<br /> <br /> 100<br /> <br /> Phương pháp nghiên cứu: Hồi cứu mô tả.<br /> <br /> Tổng số trường hợp 81 ca.<br /> Bảng 1. Đặc điểm nhóm nghiên cứu<br /> <br /> Tuổi thường gặp<br /> Tỉ lệ nam/nữ<br /> <br /> Kết quả<br /> <br /> Ghi chú<br /> <br /> 40- 60<br /> tuổi<br /> <br /> Trung bình<br /> 54 tuổi<br /> <br /> Vị trí ung<br /> thư<br /> <br /> Bướu<br /> nguyên<br /> phát<br /> <br /> T1<br /> T2<br /> T3<br /> T4<br /> <br /> Bảng 3. Phân bố giai đoạn và vị trí bướu<br /> Hốc mũi<br /> <br /> Xoang hàm<br /> <br /> Vị trí khác<br /> <br /> T1<br /> <br /> 16 (31%)<br /> <br /> 0 (0%)<br /> <br /> 0<br /> <br /> T2<br /> <br /> 10 (19%)<br /> <br /> 4 (8%)<br /> <br /> 0<br /> <br /> T3<br /> <br /> 8 (15%)<br /> <br /> 7 (14%)<br /> <br /> 1 (10%)<br /> <br /> T4<br /> <br /> 18 (35%)<br /> <br /> 39 (78%)<br /> <br /> 9 (90%)<br /> <br /> Tổng cộng<br /> <br /> 52 (100%)<br /> <br /> 50 (100%)<br /> <br /> 10 (100%)<br /> <br /> Điều trị<br /> <br /> 46%<br /> 45%<br /> 9%<br /> <br /> Vị trí ung thư và loại phẫu thuật<br /> Bảng 4. Loại phẫu thuật trên vị trí ung thư<br /> <br /> 14,3%<br /> 12,5%<br /> 14,3%<br /> 58,9%<br /> <br /> Hạch di căn<br /> <br /> 17%<br /> <br /> Di căn xa<br /> <br /> 2,7%<br /> <br /> Chuyên ñề Ung Bướu<br /> <br /> Giai đoạn và vị trí bướu nguyên phát<br /> <br /> P=0,006<br /> <br /> 1,73<br /> Hốc mũi<br /> Xoang hàm<br /> Vị trí khác<br /> <br /> Tổng số<br /> <br /> Bướu<br /> <br /> KẾT QUẢ<br /> Đặc ñiểm nhóm nghiên cứu<br /> <br /> Đặc ñiểm<br /> <br /> Vi thể<br /> <br /> Hốc<br /> mũi<br /> <br /> Xoang<br /> hàm<br /> <br /> Tổng<br /> số<br /> <br /> Cắt bướu<br /> <br /> 15<br /> <br /> 1<br /> <br /> 16<br /> <br /> Cắt phần trong<br /> XHT<br /> <br /> 6<br /> <br /> 0<br /> <br /> 6<br /> <br /> Cắt XHT toàn<br /> <br /> 0<br /> <br /> 2<br /> <br /> 2<br /> <br /> Nhóm I và II<br /> <br /> 161<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 4 * 2010<br /> <br /> phần<br /> Cắt XHT mở rộng<br /> <br /> 0<br /> <br /> 1<br /> <br /> 1<br /> <br /> Tổng số<br /> <br /> 21<br /> <br /> 4<br /> <br /> 25<br /> <br /> Xạ trị<br /> <br /> Trong đó P: Cisplatin; F: 5-FluoroUracil; A:<br /> adriamycin. C, Cyclophosphamide. Cisplatin đơn<br /> chất dùng trong hóa xạ đồng thời.<br /> Biến chứng<br /> Biến chứng do xạ<br /> <br /> 60/81 ca (74%).<br /> <br /> Ghi nhận được 57/60 ca (95%).<br /> <br /> Bảng 5. Xạ trị<br /> <br /> Bảng 9. Biến chứng cấp do xạ trị<br /> Số ca<br /> <br /> Tỉ lệ (%)<br /> <br /> Xạ triệt ñể<br /> <br /> 44<br /> <br /> 73,3<br /> <br /> Xạ trị bổ túc<br /> <br /> 9<br /> <br /> Xạ trị triệu chứng<br /> Tổng số<br /> <br /> Viêm da<br /> <br /> Viêm niêm mạc miệng<br /> <br /> Grad 1<br /> <br /> -<br /> <br /> 1 (2%)<br /> <br /> 15<br /> <br /> Grad 2<br /> <br /> 34 (60%)<br /> <br /> 33 (59%)<br /> <br /> 7<br /> <br /> 11,7<br /> <br /> Grad 3<br /> <br /> 23 (40%)<br /> <br /> 22(39%)<br /> <br /> 60<br /> <br /> 100<br /> <br /> Tổng số<br /> <br /> 57 (100%)<br /> <br /> 56 (100%)<br /> <br /> Liều xạ từ 66 - 70 Gy dùng xạ trị triệt để với<br /> phân liều 2 Gy. Xạ trị bổ túc dùng liều 60 Gy với<br /> phân liều 2 Gy và xạ trị tạm bợ thường dùng liều 30<br /> Gy với phân liều 3 Gy.<br /> <br /> Biến chứng do hóa trị<br /> Ghi nhận 10/38 trường hợp (26,3%).<br /> Bảng 10. Độc tính hóa trị trên huyết học<br /> Giảm bạch<br /> cầu<br /> <br /> Giảm tiểu<br /> cầu<br /> <br /> Giảm hồng<br /> cầu<br /> <br /> Grad 2<br /> <br /> 1<br /> <br /> 1<br /> <br /> 3<br /> <br /> Grad 3<br /> <br /> 4<br /> <br /> -<br /> <br /> 1<br /> <br /> Grad 4<br /> <br /> 5<br /> <br /> -<br /> <br /> -<br /> <br /> Tổng<br /> số<br /> <br /> 10<br /> <br /> 1<br /> <br /> 4<br /> <br /> Trường chiếu xạ<br /> Bảng 6. Trường chiếu xạ trheo vị trí ung thư<br /> Số Trường chiếu<br /> 1<br /> <br /> 2<br /> <br /> 3<br /> <br /> Hốc mũi<br /> <br /> 25<br /> <br /> 7<br /> <br /> 5<br /> <br /> Xoang sàng<br /> <br /> 3<br /> <br /> 12<br /> <br /> 5<br /> <br /> Khác<br /> <br /> 0<br /> <br /> 2<br /> <br /> 1<br /> <br /> Hóa trị<br /> <br /> Kết quả sống còn<br /> Sống còn toàn bộ và sống còn không bệnh<br /> <br /> 38/81 (47%)<br /> <br /> Thời gian theo dõi trung bình là 21 tháng (1 - 64<br /> tháng).<br /> <br /> Bảng 7. Hóa trị<br /> Số ca<br /> <br /> Tỉ lệ (%)<br /> <br /> Gây ñáp ứng<br /> <br /> 18<br /> <br /> 47,4<br /> <br /> Triệu chứng<br /> <br /> 18<br /> <br /> 47,4<br /> <br /> Hóa xạ ñồng thời<br /> <br /> 2<br /> <br /> 5,2<br /> <br /> Trung vị sống còn toàn bộ là 26 tháng với độ lệch<br /> chuẩn là 2,7 tháng. Xác suất sống còn toàn bộ 5 năm là<br /> 38,9%. Trung vị của sống còn không bệnh 22 tháng với<br /> độ lệch chuẩn 3,5 tháng. Xác suất sống còn không bệnh<br /> 5 năm là 31%.<br /> <br /> Tổng số<br /> <br /> 38<br /> <br /> 100<br /> <br /> Các yếu tố ảnh hưởng sống còn<br /> <br /> Hóa trị<br /> <br /> Giới tính<br /> <br /> Bảng 8. Phác đồ hóa trị<br /> Số ca<br /> <br /> Tỉ lệ (%)<br /> <br /> PF<br /> <br /> 18<br /> <br /> 47,4<br /> <br /> CAP<br /> <br /> 18<br /> <br /> 47,4<br /> <br /> Chúng tôi ghi nhận sống còn toàn bộ trung bình<br /> của nữ là 45,6 ± 8,8 tháng và nam là 27,5 ± 6,2 tháng.<br /> Xác suất sống còn toàn bộ 5 năm của nữ cao hơn<br /> nam với p=0,004.<br /> <br /> Cisplatin<br /> <br /> 2<br /> <br /> 5,2<br /> <br /> Theo vị trí<br /> <br /> 38<br /> <br /> 100<br /> <br /> Chúng tôi ghi nhận ung thư vùng mũi xoang<br /> thường gặp là vùng hốc mũi, xoang hàm và những<br /> ví trí khác ít gặp như xoang sàng, hay tổn thương lan<br /> <br /> Tổng số<br /> <br /> Chuyên ñề Ung Bướu<br /> <br /> 162<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 4 * 2010<br /> <br /> rộng không xác định được vị trí xuất phát. Chúng tôi<br /> thấy vị trí ung thư cũng ảnh hưởng lên sống còn.<br /> Sống còn toàn bộ trung bình của hốc mũi là 45 ± 8<br /> <br /> tháng, xoang hàm 22,6 ± 6 tháng và vị trí khác 21 ± 5<br /> tháng.<br /> <br /> Xoang hàm, n=31<br /> Khác, n=9<br /> <br /> Biểu đồ 1. Xác suất sống còn toàn bộ theo giới tính<br /> <br /> Chuyên ñề Ung Bướu<br /> <br /> Biểu đồ 2. Xác suất sống còn toàn bộ theo vị trí<br /> <br /> 163<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Nữ, n=29<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 4 * 2010<br /> <br /> Giải phẫu bệnh<br /> Bảng 11. Xác suất sống còn theo từng loại giải phẫu bệnh<br /> Loại giải phẫu bệnh<br /> <br /> Nam, n=52<br /> <br /> Xác suất sống còn (%)<br /> <br /> Carcinôm tế bào gai<br /> <br /> 25,5<br /> <br /> Carcinôm tuyến<br /> <br /> 41,5<br /> <br /> Carcinôm bọc dạng tuyến<br /> <br /> 87,5<br /> <br /> Carcinôm kém biệt hóa<br /> <br /> 25<br /> <br /> P=0,032<br /> Theo giai đoạn<br /> <br /> T1, n=16 (76%)<br /> T2, n=10 (64%)<br /> <br /> T3, n=14 (37%)<br /> <br /> T4, n=41 (13%)<br /> p=0,000<br /> <br /> Biểu đồ 3. Xác suất sống còn theo bướu nguyên<br /> phát<br /> Hạch (-), n=74<br /> <br /> Hạch (+), n=7<br /> <br /> Biểu đồ 4. Xác suất sống còn theo di căn hạch<br /> BÀN LUẬN<br /> Theo y văn trong và ngoài nước, ung thư hốc mũi và xoang cạnh mũi là bệnh hiếm gặp.<br /> Thường gặp ở tuổi 50 - 70. Nam gặp nhiều hơn nữ (tỉ lệ là 1,73)(7,11). Theo tác giả C. Grau thì vị trí<br /> thường găp là hốc mũi (50%) và xoang hàm (44%)(4). Dulguerov cho thấy bướu thường được chẩn<br /> đoán ở giai đoạn T4 (42%) kế đó là T3, T2 và T1 lần lượt là 24%, 23% và 11%(2). Các ghi nhận này<br /> phù hợp với ghi nhận của chúng tôi.<br /> Chúng tôi ghi nhận carcinôm hốc mũi 50% là T1 - T2 và 50% gặp ở T3 - T4. Trong khi<br /> carcinôm xoang hàm thì thường gặp T3 - T4 (92%) sự khác biệt này có ý nghĩa thống kê với<br /> <br /> Chuyên ñề Ung Bướu<br /> <br /> 164<br /> <br /> P=0,014<br /> <br />