Điều trị viêm túi thừa đại tràng phải bằng phẫu thuật nội soi - Tạp chí y học

ĐIỀU TRỊ VIÊM TÚI THỪA ĐẠI TRÀNG PHẢI<br /> BẰNG PHẪU THUẬT NỘI SOI.<br /> Chung Hoàng Phương*, Lê Huy Lưu**, Nguyễn Văn Hải**<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: Trình bày kinh nghiệm điều trị viêm túi thừa đại tràng phải của chúng tôi bằng phương<br /> pháp cắt túi thừa nội soi.<br /> Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: Hồi cứu 16 trường hợp viêm túi thừa đại tràng phải được<br /> phẫu thuật nội soi cắt túi thừa tại Bệnh viện Nhân Dân Gia Định từ tháng 6 năm 2006 đến tháng 9<br /> năm 2009.<br /> Kết quả: Có 16 trường hợp, tuổi trung bình là 30 (thay đổi 15-48), nam nữ gần như nhau (9:7). Tất cả<br /> đều đau hố chậu phải, sốt và bạch cầu tăng trong 15/16 trường hợp (94%), đều được phẫu thuật nội soi cắt<br /> túi thừa và cắt ruột thừa. Hậu phẫu ổn định cho tất cả bệnh nhân.<br /> Kết luận: Kinh nghiệm của chúng tôi cho thấy nội soi cắt túi thừa là phẫu thuật an toàn để điều trị<br /> viêm túi thừa đại tràng phải.<br /> Từ khóa: Túi thừa đại tràng.<br /> <br /> ABSTRACT<br /> LAPAROSCOPIC DIVERTICULECTOMY FOR RIGHT- SIDED COLONIC DIVERTICULITIS<br /> Chung Hoang Phuong, Le Huy Luu, Nguyen Van Hai<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 13 – Supplement of No 6 - 2009: 175 - 179<br /> Objective: The aim of this study was to present our experience of the laparoscopic diverticulectomy for<br /> right-sided colonic diverticulitis.<br /> Patients and methods: This is a retrospective review of 16 patients with a diagnosis of right colonic<br /> diverticulitis who underwent laparoscopic diverticulectomy at the Nhan Dan Gia Dinh hospital from June<br /> 2006 to September 2008.<br /> Results: 16 patients, mean age was 30 (range, 15-48). There was no male:female predominance (9 men:7<br /> women). The primary complaint among all patients was right lower quadrant pain. Elevated temperature<br /> and leukocytosis were present in 14 patients (93%). All patients were treated by laparoscopic<br /> diverticulectomy and appendectomy. The postoperative course of all patients was uneventful.<br /> Conclusion: Our results showed that laparoscopic diverticulectomy could be considered as a safe and<br /> adequate treatment for right-sided colonic diverticulitis.<br /> Key words: colonic diverticulosis.<br /> <br /> MỞ ĐẦU<br /> Túi thừa đại tràng là một cấu trúc hình túi<br /> bất thường nhô ra khỏi thành của đại tràng. Dựa<br /> vào cấu trúc, người ta chia túi thừa ra làm 2 loại:<br /> túi thừa thật khi thành của túi có đầy đủ các lớp<br /> của thành ruột; túi thừa giả khi không có đầy đủ<br /> <br /> các lớp của thành ruột. Dựa vào số lượng, người<br /> ta còn chia ra túi thừa đơn độc (có 1 hoặc 2 túi<br /> thừa) và đa túi thừa (trên 3 cái).<br /> Bệnh sinh của túi thừa chưa được biết rõ, giả<br /> thuyết được công nhận nhiều nhất đó là sự gia<br /> tăng áp lực trong lòng đại tràng kết hợp với sự<br /> <br /> * Khoa Ngoại tiêu hóa bệnh viện Nhân dân Gia Định ** Bộ môn Ngoại, Đại học Y dược TPHCM<br /> Địa chỉ liên lạc: BS Lê Huy Lưu ĐT: 0903.945.397 Email: lehuyluu@yahoo.com<br /> 175<br /> <br /> khiếm khuyết thành ruột tại vị trí mạch máu<br /> xuyên qua khiến niêm mạc bị thoát vị qua đó tạo<br /> túi thừa(1). Tuy nhiên, thuyết này chỉ đúng đối<br /> với túi thừa giả. Do đó, đến nay người ta vẫn tin<br /> rằng, túi thừa thật là do bẩm sinh. Chính vì vậy,<br /> ta thường gặp túi thừa giả thường xuất hiện<br /> dưới dạng đa túi thừa và ở bên phần đại tràng<br /> thường có áp lực cao là đại tràng sigma. Điều<br /> này cũng lý giải vì sao bệnh lý này phổ biến ở<br /> các nước phương Tây (do thói quen ăn uống ít<br /> chất xơ) mà ít gặp hơn ở các nước phương Đông.<br /> Túi thừa ở bên phải đại tràng ít gặp hơn,<br /> thường là túi thừa thật và đơn độc. Khi bị viêm<br /> sẽ có triệu chứng gần giống viêm ruột thừa. Và<br /> vì hiếm gặp nên ít khi được chẩn đoán đúng<br /> trước mổ mà thường là chẩn đoán lầm là viêm<br /> ruột thừa(6).<br /> Việc điều trị viêm túi thừa loại này vẫn đang<br /> còn bàn cãi giữa điều trị nội khoa và phẫu thuật.<br /> Điều trị nội khoa có nhược điểm hiển nhiên đó là<br /> túi thừa vẫn còn tồn tại, vì vậy sẽ có nguy cơ<br /> viêm tái phát hay xuất hiện các biến chứng khác.<br /> Về phẫu thuật thì phẫu thuật được lựa chọn<br /> thường là cắt đại tràng phải điều này làm bệnh<br /> nhân ngoài việc phải chịu đựng một cuộc mổ ra<br /> còn phải chịu ảnh hưởng của các rối loạn chức<br /> năng do cắt ruột gây nên.<br /> Ngày nay, phẫu thuật nội soi được phổ biến<br /> rộng rãi, được áp dụng trong mổ cấp cứu ngày<br /> càng nhiều. Vì vậy, khi gặp tình huống viêm túi<br /> thừa được chẩn đoán trong mổ thì việc xử trí sẽ<br /> như thế nào? Cắt túi thừa là một phương pháp<br /> có ưu điểm là vừa điều trị triệt để túi thừa, vừa<br /> bảo tồn được đại tràng và cuộc mổ cũng nhẹ<br /> nhàng hơn. Tuy nhiên, phương pháp này chỉ<br /> phù hợp khi túi thừa đơn độc. Hơn nữa, sự lành<br /> vết thương trên nền một tình trạng viêm như<br /> vậy có đảm an toàn?<br /> Thực tế ở trong nước chưa có nhiều báo cáo<br /> về vấn đề này. Chúng tôi tiến hành nghiên cứu<br /> nhằm đánh giá tính khả thi và an toàn khi lựa<br /> chọn cách giải quyết là cắt túi thừa qua nội soi và<br /> khâu kín lại đại tràng.<br /> <br /> ĐỐI TƯỢNG - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> Hồi cứu trong gần 4 năm (từ năm 2006<br /> đến nay) tại Bệnh viện Nhân Dân Gia Định.<br /> Tiêu chuẩn chọn bệnh là tất cả các trường hợp<br /> mổ cấp cứu được chẩn đoán trong mổ là túi<br /> thừa đại tràng, được xử trí cắt túi thừa qua<br /> nội soi ổ bụng với ghi nhận cấu trúc này<br /> thông với đại tràng.<br /> Thu thập các đặc điểm lâm sàng và cận lâm<br /> sàng. Tình trạng túi thừa, tình trạng ổ bụng<br /> trong mổ, thời gian mổ và các diễn tiến, biến<br /> chứng sau mổ…<br /> Các dữ liệu được lưu trữ và phân tích bằng<br /> phần mềm SPSS 13,0<br /> <br /> KẾT QUẢ<br /> Trong khoảng thời gian từ tháng 6/2006<br /> đến 9/2009 có 16 trường hợp thỏa điều kiện<br /> nghiên cứu gồm 9 nam, 7 nữ. Tuổi trung bình<br /> là 30,4 (15 - 48).<br /> Tất cả đều nhập viện vì đau hố chậu phải<br /> từ 1 đến 7 ngày, trung bình là 2 ngày, đa số là<br /> đau 1 ngày. Trường hợp đau 7 ngày là viêm<br /> phúc mạc, 5 ngày là áp xe. Hầu hết các trường<br /> hợp được chẩn đoán trước mổ là viêm ruột<br /> thừa hoặc biến chứng của viêm ruột thừa, chỉ<br /> có 2 trường hợp được chẩn đoán trước mổ là<br /> viêm túi thừa do gợi ý của siêu âm, CT scan và<br /> bệnh cảnh lâm sàng không tương xứng với<br /> thời gian đau.<br /> Bảng 1: Chẩn đoán trước mổ và thời gian đau<br /> Chẩn ñoán trước mổ<br /> Viêm ruột thừa cấp<br /> Áp xe ruột thừa<br /> Viêm phúc mạc ruột thừa<br /> Viêm túi thừa<br /> <br /> Số ca<br /> 12<br /> 1<br /> 1<br /> 2<br /> <br /> Thời gian ñau<br /> 1-2 ngày<br /> 5 ngày<br /> 7 ngày<br /> Nhiều hơn 1 lấn<br /> <br /> Nhiệt độ trung bình là 38,1oC, có 3 trường<br /> hợp không sốt, 2 trường hợp cao nhất là 39 oC.<br /> Bạch cầu trung bình là 13,800/mm3, một<br /> trường hợp không tăng, 2 trường hợp tăng cao<br /> 19-20,000, trong đó có một trường hợp là viêm<br /> phúc mạc.<br /> Về số lượng túi thừa: 14 trường hợp chỉ có<br /> duy nhất một túi thừa, 2 trường hợp có 2 túi<br /> <br /> 176<br /> <br /> thừa. Về vị trí: 3 trường hợp túi thừa ở đại tràng<br /> lên, 1 trường hợp có túi thừa ở manh tràng và<br /> đại tràng lên, các trường hợp còn lại túi thừa ở<br /> manh tràng trong đó có 2 trường hợp túi thừa<br /> nằm ngay tại chỗ đổ của hồi tràng.<br /> <br /> giải phẫu bệnh ruột thừa không viêm hoặc viêm<br /> thứ phát.<br /> Thời gian mổ trung bình là 98 phút, nhanh<br /> nhất là 60 phút, muộn nhất là 150 phút. Trung<br /> tiện sau mổ 2,7 ngày, cho ăn nhẹ khi đã có trung<br /> tiện. Thời gian năm viện trung bình là 5,7 ngày,<br /> nhanh nhất là 4 ngày (2 trường hợp), lâu nhất là<br /> 9 ngày. Hầu hết không có biến chứng, chỉ có một<br /> trường hợp tụ dịch ở hố chậu phải được điều trị<br /> nội khoa ổn.<br /> <br /> Hầu hết túi thừa ở tình trạng viêm, 2 trường<br /> hợp đã thủng gây viêm phúc mạc và áp xe. Tất<br /> cả đều được phẫu tích bộc lộ rõ lỗ thông vào đại<br /> tràng, sau đó cắt lọc sạch mép thành ruột và<br /> khâu lại bằng chỉ vicryl 3,0. Mọi thao tác đều<br /> được thực hiện qua nội soi. Tất cả các trường<br /> hợp đều được cắt ruột thừa kèm theo.<br /> <br /> Kháng sinh sử dụng thường là Augmentin<br /> hoặc Unasyn hoặc Ceftriaxon kèm với<br /> Metronidazole. Hai trường hợp dùng kèm<br /> Gentamycin, 5 trường hợp chỉ sử dụng một<br /> kháng sinh. Thời gian sử dụng trung bình là 4,8<br /> ngày, ít nhất là 2 ngày, nhiều nhất là 7 ngày.<br /> <br /> Giải phẫu bệnh sau mổ ghi nhận được 8<br /> trường hợp có mô túi thừa viêm, các trường hợp<br /> còn lại không xác định được tính chất hoặc chỉ<br /> ghi nhận mô viêm, Tất cả các trường hợp đều có<br /> Bảng 2: Danh sách bệnh nhân và một số đặc điểm<br /> o<br /> <br /> Bệnh nhân<br /> <br /> Tuổi<br /> <br /> Thời gian ñau<br /> <br /> Nhiệt ñộ ( C)<br /> <br /> Lê Hữu Ngh<br /> Trần Quang T<br /> Nguyễn Bá H<br /> Ng Thị T<br /> Lương thị M<br /> Nguyễn Thanh Ph<br /> Trần Ngọc Mai Tr<br /> Kiều Thị Đ<br /> Phạm Thị Thanh V<br /> Đoàn Văn H<br /> Đoàn Thị L<br /> Lương Thị Kim C<br /> Tô Quang Nh<br /> Nguyễn Thanh Ph<br /> Quách Thanh Q<br /> Lê Quang L<br /> <br /> 17<br /> 40<br /> 33<br /> 16<br /> 39<br /> 25<br /> 26<br /> 48<br /> 23<br /> 34<br /> 35<br /> 43<br /> 19<br /> 43<br /> 15<br /> 26<br /> <br /> 2 ngày<br /> 7<br /> 2<br /> 5<br /> 1<br /> 2<br /> 2<br /> 1<br /> 1<br /> 1<br /> 1<br /> 1<br /> 1<br /> 1<br /> 1<br /> 3<br /> <br /> 38,2<br /> 38,0<br /> 38,0<br /> 39,0<br /> 37,8<br /> 37,8<br /> 38,5<br /> 38,5<br /> 37,5<br /> 37,5<br /> 39,0<br /> 37,0<br /> 38,0<br /> 38,0<br /> 38,0<br /> 38,0<br /> <br /> Bạch cầu Số<br /> 3<br /> (x10 ) lượng<br /> 19,9<br /> 1<br /> 19,1<br /> 2<br /> 11,9<br /> 1<br /> 14,5<br /> 1<br /> 9,6<br /> 1<br /> 10,9<br /> 1<br /> 14,9<br /> 1<br /> 13,6<br /> 1<br /> 14,6<br /> 1<br /> 10,9<br /> 1<br /> 11,6<br /> 1<br /> 12,3<br /> 1<br /> 15,0<br /> 2<br /> 14,0<br /> 1<br /> 14,0<br /> 1<br /> 12,0<br /> 1<br /> <br /> Vị trí<br /> MT<br /> MT<br /> MT<br /> ĐT lên<br /> HMT<br /> MT<br /> MT<br /> ĐT lên<br /> MT<br /> ĐT lên<br /> MT<br /> MT<br /> MT, ĐT<br /> MT<br /> MT<br /> HMT<br /> <br /> Thời gian mổ Thời gian<br /> (phút)<br /> nằm viện<br /> 125<br /> 120<br /> 85<br /> 110<br /> 150<br /> 90<br /> 80<br /> 110<br /> 65<br /> 110<br /> 60<br /> 110<br /> 75<br /> 90<br /> 85<br /> 90<br /> <br /> 8<br /> 5<br /> 4<br /> 5<br /> 6<br /> 5<br /> 6<br /> 8<br /> 4<br /> 6<br /> 4<br /> 9<br /> 5<br /> 5<br /> 5<br /> 5<br /> <br /> 177<br /> <br /> BÀN LUẬN<br /> Khác với bệnh túi thừa đại tràng trái, túi thừa đại tràng phải ít gặp hơn nhiều, chiếm<br /> khoảng 5-14% bệnh lý túi thừa đại tràng nói chung(1,4). Theo các báo cáo trước đây thì tần<br /> suất viêm túi thừa đại tràng phải vào khoảng 1/300 – 1/34 các trường hợp cắt ruột thừa(2),<br /> thường gặp ở các nước phương Đông hơn phương Tây (đây là một điểm khác biệt nữa đối<br /> với túi thừa đại tràng trái)(2,4,7). Tỉ lệ này phù hợp với số liệu chúng tôi thu thập được trong<br /> nghiên cứu vì với số lượng 16 ca (không tính các trường hợp nghi ngờ túi thừa nhưng<br /> không xử lý gì) trong 4 năm (hàng năm số lượng cắt ruột thừa ở bệnh viện chúng tôi là<br /> khoảng 1300 ca), thì tỉ lệ trong nghiên cứu là khoảng trên 1/300.<br /> Túi thừa đại tràng phải thường là đơn độc và bẩm sinh(3). Các bệnh nhân của chúng tôi<br /> đều khá trẻ, đa số là dưới 40, nhiều trường hợp dưới 20 tuổi, đây là lứa tuổi mà các yếu tố<br /> nguy cơ gây túi thừa đại tràng mắc phải chưa hoặc chưa kịp ảnh hưởng. Ngược lại, túi thừa<br /> đại tràng trái thường gặp ở các bệnh nhân trên 50(1).<br /> Vì vị trí giải phẫu như vậy nên khi viêm, rất dễ chẩn đoán lầm với viêm ruột thừa(4). Tất<br /> cả các bệnh nhân của chúng tôi đều đau bụng phải, đa số có thời gian đau từ 1- 2 ngày<br /> (14/16 trường hợp), 15/16 trường hợp có sốt và bạch cầu tăng (94%). Như vậy, hầu như bệnh<br /> cảnh lâm sàng và sinh hóa rất khó để phân biệt với viêm ruột thừa. Chính vì thế, 14/16<br /> trường hợp của chúng tôi không chẩn đoán được trước mổ. Siêu âm cũng không thể giúp<br /> phân biệt hữu hiệu được 2 bệnh lý này. Một số tác giả đánh giá cao vai trò của CT scan(1),<br /> tuy nhiên, chúng tôi chỉ có trường hợp được chụp CT scan nên không không bàn luận<br /> nhiều. Chụp đại tràng là phương pháp tốt để chẩn đoán nhưng không được chỉ định trong<br /> tình trạng túi thừa viêm với nguy cơ thủng cao.<br /> Việc điều trị vẫn đang còn bàn cãi. Đối với túi thừa viêm chẩn đoán được trước và<br /> chưa có biến chứng, nhiều tác giả chọn giải pháp điều trị nội khoa bảo tồn bằng cách cho<br /> ruột nghỉ ngơi và dùng kháng sinh tĩnh mạch. Kháng sinh được khuyên nên sử dụng tối<br /> thiểu 7-10 ngày, trong trường hợp nhẹ có thể điều trị ngoại trú và theo dõi sát(1). Có<br /> khoảng 50-80% đáp ứng với điều trị nội, nhưng có tới 15-30% tái phát sau đợt điều trị<br /> đầu tiên(1,5). Chúng tôi cũng có 1 trường hợp đã được chẩn đoán viêm túi thừa và điều trị<br /> bảo tồn, 6 tháng bị tái phát lại và được mổ.<br /> Một số thái độ khi phát hiện tổn thương trong lúc mổ nghi ngờ túi thừa là: cắt ruột thừa<br /> và điều trị nội khoa túi thừa; cắt túi thừa và ruột thừa, cắt đại tràng phải, cắt hồi manh<br /> tràng(2). Phương pháp phẫu thuật chuẩn được lựa chọn khi phát hiện một khối ở đại tràng<br /> phải trong khi mổ là cắt đại tràng phải và nối hồi đại tràng ngang(4), việc này giúp điều trị<br /> triệt để đồng thời cũng giúp tránh bỏ sót một số bệnh khác như ung thư. Một số tác giả thì<br /> chọn giải pháp không làm gì nếu túi thừa viêm không biến chứng(2). Cả 2 thái độ này đều có<br /> những nhược điểm nhất định. Túi thừa đại tràng phải thường gặp ở người trẻ, việc cắt ruột<br /> ít nhiều cũng gây ảnh hưởng đến chức năng sinh lý của ruột, còn không can thiệp gì thì hầu<br /> như bệnh nhân sẽ bị tái phát trong tương lai, khoảng 55% sau thời gian theo dõi trung bình<br /> là 5,72 năm(5).<br /> Cắt túi thừa là một lựa chọn hợp lý, theo tác giả Ngoi, đây là phẫu thuật an toàn và vừa<br /> đủ. Papaziogas cũng chia sẻ quan điểm này(8). Tuy nhiên, theo Yang, phẫu thuật không dễ vì<br /> sẽ rất khó khăn khi phẫu tích mô viêm xung quanh túi thừa, chính vì vậy ông chỉ thực hiện<br /> <br /> 178<br /> <br /> được 8 trong số 113 trường hợp ông đã gặp(2). Tất cả các trường hợp của chúng tôi đều được<br /> phẫu thuật cắt túi thừa kèm ruột thừa, chúng tôi cũng ghi nhận được những khó khăn khi<br /> phẫu tích. Tuy nhiên, với việc phẫu tích tỉ mỉ, bám sát thành đại tràng, chúng tôi luôn tìm<br /> được vị trí túi thừa đổ vô đại tràng và đảm bảo được mép ruột an toàn để khâu kín. Có<br /> những trường hợp khó khăn như áp xe và viêm phúc mạc, chúng tôi cũng cắt lọc sạch mô<br /> hoại tử, bộc lộ bờ cắt an toàn để khâu. Hai trường hợp túi thừa nằm ngay chỗ đổ của hồi<br /> tràng, chúng tôi cắt túi thừa theo chiều cùa van Bauhin và khâu mặt trước hồi tràng vào<br /> manh tràng. Tất cả 16 trường hợp đều được thực hiện hoàn toàn qua nội soi.<br /> Hậu phẫu không gặp vấn đề gì trong hầu hết các trường hợp, một trường hợp tụ<br /> dịch ở hố chậu phải khi siêu âm ở ngày hậu phẫu thứ 3, được sử dụng kháng sinh đủ 7<br /> ngày thì ổn định, đây là trường hợp viêm phúc mạc. Như vậy, chúng tôi không gặp bất<br /> cứ vấn đề gì liên quan tới việc khâu đại tràng, thời gian điều trị sau mổ cũng không kéo<br /> dài, có trường hợp xuất viện sau mổ 2 ngày. Kháng sinh cũng chỉ sử dụng nhiều nhất là<br /> 7 ngày, thậm chí không dài ngày hơn việc khuyến cáo khi điều trị nội khoa không mổ,<br /> nhiều trường hợp chỉ sử dụng một kháng sinh.<br /> Tóm lại, việc cắt túi thừa qua nội soi ổ bụng vừa đảm bảo được điều trị triệt để, vừa<br /> không kéo dài hơn thời gian điều trị, vừa giữ được toàn vẹn giải phẫu cũng như sinh lý của<br /> đại tràng và cuộc mổ cũng không quá lớn, vẫn đảm bảo được các ưu điểm của phẫu thuật<br /> nội soi.<br /> <br /> KẾT LUẬN<br /> Với kết quả trên, chúng tôi rút ra được một số nhận xét sau: túi thừa đại tràng phải<br /> không phải là quá hiếm; thường xuất hiện đơn độc; dễ chẩn đoán lầm với viêm ruột thừa;<br /> phẫu thuật nội soi cắt túi thừa là một phương pháp an toàn và hiệu quả, Trong thời gian tới,<br /> chúng tôi tiếp tục thực hiện và theo dõi kết quả lâu dài trên những bệnh nhân này.<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1.<br /> 2.<br /> 3.<br /> 4.<br /> 5.<br /> 6.<br /> 7.<br /> 8.<br /> <br /> Dominguez EP, Sweeney JF, Choi YU (2006), Diagnosis and Management of Diverticulitis and Appendicitis,<br /> Gastroenterol Clin N Am, 35, p,367–391.<br /> Yang HR, Huang HH, Wang YC et al (2006), Management of Right Colon Diverticulitis: A 10-Year Experience, World J<br /> Surg, 30, p, 1929–1934.<br /> Nirula, Raminder, Greaney et al (1997), Right-sided diverticulitis: a difficult diagnosis, Am Surg, 63(10), p, 177-193.<br /> Funicello, Fares LG, Oza K et al (2002), Right-Sided Diverticulitis - Surgical and Nonsurgical Treatment: Two Case Reports<br /> and Review of the Literature, Am Surg, 68(8), p, 740-742.<br /> Greenberg AS, Gal R, Coben RM et al (2005), A retrospective analysis of medical or surgical therapy in young patients<br /> with diverticulitis, Aliment Pharmacol Ther, 21, p, 1225–1229.<br /> Junge K, Marx A, Peiper Ch et al (2003), Caecal-diverticulitis: A rare differential diagnosis for right-sided lower abdominal<br /> pain, Colorectal Dis, 5, p, 241–245,<br /> Hildebrand P, Kropp M, Stellmacher F et al (2007), Surgery for right-sided colonic diverticulitis: results of a 10-yearobservation period, Langenbecks Arch Surg, 392, p, 143–147.<br /> Papaziogas B, Makris J, Koutelidakis I et al (2005), Surgical management of cecal diverticulitis: is diverticulectomy enough?<br /> Int J Colorectal Dis, 20, p, 24–27.<br /> <br /> 179<br /> <br />