Độ nhớt máu và mối liên quan với một số chỉ số huyết học, sinh hóa máu ở bệnh nhân hội chứng thận hư nguyên phát

TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 9-2014<br /> <br /> ĐỘ NHỚT MÁU VÀ MỐI LIÊN QUAN VỚI MỘT SỐ CHỈ SỐ<br /> HUYẾT HỌC, SINH HÓA MÁU Ở BỆNH NHÂN<br /> HỘI CHỨNG THẬN HƢ NGUYÊN PHÁT<br /> Phạm Xuân Phong*; Trần Thị Tuyết Nhung*<br /> TÓM TẮT<br /> Trong hội chứng thận hư (HCTH) nguyên phát, độ nhớt máu tăng là yếu tố có tính tiên<br /> lượng đối với biến chứng tắc mạch. Nghiên cứu này nhằm đánh giá độ nhớt máu và mối liên<br /> quan với một số chỉ số huyết học, sinh hóa ở BN HCTH nguyên phát. Đối tượng nghiên cứu:<br /> 45 BN HCTH nguyên phát được điều trị tại Bệnh viện Y học Cổ truyền Quân đội, Bệnh viện<br /> Quân y 103, Bệnh viện E TW, thực hiện trong năm 2011 và 2012. Phương pháp nghiên cứu:<br /> mô tả, cắt ngang, so sánh với nhóm chứng. Kết quả: (1) độ nhớt máu ở BN HCTH nguyên phát<br /> 6,94 ± 1,65 mmPa.s, cao hơn ở nhóm chứng (5,36 ± 0,88 mPa.s) (p < 0,05). (2) Độ nhớt máu<br /> tương quan thuận với số lượng hồng cầu, hematocrit, cholesterol và triglycerid với r tương ứng<br /> là 0,38; 0,54; 0,47; 0,35 (p < 0,05).<br /> * Từ khóa: Hội chứng thận hư nguyên phát; Độ nhớt máu; Huyết học; Sinh hóa.<br /> <br /> Blood Viscosity and Its Relationship with Hematological and<br /> Biochemical Parameters in Primary Nephrotic Syndrome<br /> Summary<br /> High blood viscosity is a predictive factor of thromboembolic complications. In this study, we<br /> measured the blood viscosity and its relationship with hematologyical and biochemical<br /> parameters in 45 patients with primary nephrotic syndrome from Military Institute of Traditional<br /> Medicine, 103 Hospital and E Hospital between 2011 and 2012. The main methods included<br /> description, cross-section, comparison with control group. The results showed that blood<br /> viscosity in these patients (6.94 ± 1.65 mPa.s) was significally higher than in control group<br /> (5.36 ± 0.88 mPa.s) (p < 0.05). The blood viscosity was correlated with red blood cells,<br /> hematocrit, cholesterol and triglycerid (r: 0.38; 0.54; 0.47 and 0.35 and p < 0,05, respectively).<br /> * Key words: Primary nephrotic syndrome; Blood viscosity; Hematological and biochemical<br /> parameters.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Hội chứng thận hư là hội chứng lâm<br /> sàng và sinh hóa do tổn thương ở cầu<br /> thận, đặc trưng bằng phù, protein niệu<br /> cao, protein máu giảm, lipid máu tăng.<br /> Khoảng 80% trường hợp có HCTH do tổn<br /> thương nguyên phát ở cầu thận. Bệnh<br /> <br /> thường tái phát nhiều lần và dẫn đến suy<br /> thận trong thời gian 5 - 10 năm tùy thuộc<br /> vào quá trình điều trị. Trong HCTH, nồng<br /> độ các yếu tố đông máu tăng, giảm thể<br /> tích tuần hoàn, tăng tính dính của huyết<br /> tương, rối loạn các thành phần lipid máu...<br /> Tất cả các yếu tố trên góp phần tăng nguy<br /> cơ thuyên tắc mạch máu.<br /> <br /> * Viện Y học Cổ truyền Quân đội<br /> Người phản hồi (Corresponding): Phạm Xuân Phong (pxphongyhct@gmail.com)<br /> Ngày nhận bài: 09/09/2014; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 13/11/2014<br /> Ngày bài báo được đăng: 02/12/2014<br /> <br /> 107<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 9-2014<br /> <br /> Biến chứng máu tăng đông và thuyên<br /> tắc mạch máu là một trong những biến<br /> chứng nặng, nguy hiểm và gặp với tỷ lệ<br /> khá cao ở BN HCTH nguyên phát (10 42% theo từng tác giả). Tỷ lệ này theo<br /> Nguyễn Thị Bích Ngọc (2011) là 21% [3].<br /> Nếu biến chứng tắc mạch không được<br /> điều trị kịp thời có thể dẫn đến những<br /> biến chứng nặng, thậm chí có thể tử vong.<br /> Sử dụng thuốc chống đông trong điều trị<br /> HCTH cũng được nhiều tác giả đề nghị<br /> [2]. Khi xét nghiệm, nếu thấy hiện tượng<br /> tăng đông cần cân nhắc sử dụng thuốc<br /> chống ngưng tập tiểu cầu, các thuốc<br /> chống đông để dự phòng biến chứng tắc<br /> mạch [2].<br /> Độ nhớt máu là một đại lượng vật lý<br /> đặc trưng cho trở lực do ma sát nội tại<br /> sinh ra giữa các thành phần của máu khi<br /> chúng chuyển động trượt lên nhau. Trong<br /> HCTH, albumin máu giảm, thay đổi thể<br /> tích huyết tương… gây tăng ngưng tập<br /> tiểu cầu, tăng lipid máu, rối loạn các yếu<br /> tố đông máu theo hướng tăng đông… gây<br /> ảnh hưởng tới độ nhớt máu.<br /> Vì vậy, chúng tôi tiến hành nghiên cứu<br /> này nhằm: Xác định độ nhớt máu ở BN<br /> HCTH nguyên phát và tìm mối liên quan<br /> giữa độ nhớt máu với một số chỉ số huyết<br /> học, sinh hóa máu ở những BN này.<br /> ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tƣợng và phƣơng tiện nghiên<br /> cứu.<br /> - Đối tượng nghiên cứu: nhóm chứng<br /> gồm 30 người khỏe mạnh; nhóm bệnh:<br /> 45 BN được chẩn đoán xác định HCTH<br /> 108<br /> <br /> nguyên phát. Thời gian nghiên cứu từ<br /> 7 - 2011 đến 5 - 2012.<br /> - Phương tiện nghiên cứu: xét nghiệm<br /> độ nhớt máu trên máy ReoRox G2 tại Bệnh<br /> viện Y học Cổ truyền Quân đội, xét nghiệm<br /> huyết học và sinh hóa trên máy phân tích<br /> huyết học tự động 18 thông số Celltac<br /> alpha, máy sinh hóa tự động Hitachi 902.<br /> * Tiêu chuẩn lựa chọn:<br /> - BN từ 16 - 60 tuổi, được chẩn đoán<br /> xác định có HCTH nguyên phát, điều trị<br /> tại Bệnh viện Y học Cổ truyền Quân đội,<br /> Bệnh viện Quân y 103, Bệnh viện E<br /> Trung ương.<br /> - BN không có bệnh lý khác kèm theo,<br /> không dùng thuốc chống đông trước khi<br /> vào viện và tình nguyện tham gia nghiên<br /> cứu.<br /> * Tiêu chuẩn loại trừ:<br /> - HCTH thứ phát.<br /> - BN được chẩn đoán HCTH nguyên<br /> phát nhưng có kèm theo các bệnh sau: có<br /> suy thận, thiếu máu nặng, đang mắc các<br /> bệnh nhiễm trùng, sốt, ung thư và một số<br /> bệnh lý cấp tính khác.<br /> 2. Phƣơng pháp nghiên cứu.<br /> * Thiết kế nghiên cứu:<br /> Phương pháp mô tả cắt ngang, so sánh<br /> với nhóm chứng.<br /> * Phương pháp tiến hành:<br /> - Nhóm bệnh: lựa chọn những BN<br /> có HCTH theo tiêu chuẩn lựa chọn và<br /> loại trừ. Khám và làm xét nghiệm theo<br /> bệnh án mẫu.<br /> Nhóm chứng: lựa chọn những người<br /> khỏe mạnh và lấy máu xét nghiệm.<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 9-2014<br /> <br /> - Quy trình làm xét nghiệm độ nhớt<br /> máu: lấy 2 ml máu tĩnh mạch, chống đông<br /> bằng EDTA và ủ ở nhiệt độ 370C, đo độ<br /> nhớt máu trong vòng 30 phút sau khi lấy<br /> máu.<br /> - Nguyên lý đo độ nhớt máu: dựa trên<br /> nguyên lý chuyển động dao động trên<br /> máy (Reorox G2) có hệ thống khung dây<br /> xoắn cùng với nam châm, nam châm sẽ<br /> kéo đầu đo và dây xoắn trở lại tạo nên<br /> dao động. Hệ thống khung dây xoắn khi<br /> dao động sẽ kéo theo dao động của cốc<br /> chứa mẫu máu. Biểu đồ ghi lại sự chuyển<br /> động dao động này bằng đầu đo quang<br /> học có độ nhạy cao. Máy tự động tính<br /> toán độ nhớt máu dựa trên nguyên lý định<br /> luật Póieulle. Quy trình xét nghiệm theo<br /> hướng dẫn của nhà sản xuất.<br /> - Xét nghiệm huyết học và sinh hóa thực<br /> hiện trên máy phân tích huyết học tự động<br /> 18 thông số Celltac alpha và máy sinh hóa<br /> tự động Hitachi 902. Quy trình xét nghiệm<br /> theo hướng dẫn của nhà sản xuất.<br /> * Xử lý số liệu:<br /> Theo phương pháp thống kê y học<br /> dựa trên phần mềm SPSS 16.0. Xác định<br /> hệ số tương quan r.<br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ<br /> BÀN LUẬN<br /> 1. Đặc điểm chung của đối tƣợng<br /> nghiên cứu.<br /> Đối tượng nghiên cứu gồm 45 BN<br /> HCTH nguyên phát, từ 16 - 60 tuổi, tuổi<br /> trung bình 33,84 ± 14,42 và 30 người<br /> khỏe mạnh có độ tuổi từ 19 - 36, tuổi<br /> trung bình 21,67 ± 4,44.<br /> Nhóm bệnh: 21 BN nam (46,7%) và<br /> 24 BN nữ (53,3%). Không có sự khác biệt<br /> 109<br /> <br /> về giới giữa nhóm bệnh và nhóm chứng<br /> (p > 0,05).<br /> 2. So sánh độ nhớt máu giữa BN<br /> HCTH nguyên phát và nhóm chứng.<br /> Bảng 1:<br /> mPa.s<br /> <br /> p<br /> <br /> ±<br /> Nhóm HCTH<br /> (n = 45)<br /> <br /> 6,94 ± 1,65<br /> <br /> Nhóm chứng<br /> (n = 30)<br /> <br /> 5,36 ± 0,88<br /> <br /> p < 0,01<br /> <br /> Độ nhớt máu của nhóm BN HCTH<br /> nguyên phát (6,94 ± 1,65 mPa.s), cao<br /> hơn ở nhóm chứng (5,36 ± 0,88 mPa.s),<br /> (p < 0,05). Kết quả này cũng phù hợp với<br /> nghiên cứu của McGinley E trên 21 BN<br /> HCTH có so sánh với người bình thường<br /> [6], GJ Streekstra và CS (1994) nghiên<br /> cứu trên 18 BN HCTH so sánh với 17<br /> người bình thường thấy độ nhớt máu tăng<br /> rõ rệt [8].<br /> Bình thường, albumin huyết tương<br /> mang điện tích âm nên rất khó lọt qua<br /> màng lọc cầu thận vì bị lớp điện tích âm<br /> của màng lọc cầu thận ngăn cản. Nhưng<br /> trong HCTH, do lắng đọng các phức hợp<br /> miễn dịch gây tổn thương lớp màng nền<br /> của cầu thận, làm cầu thận dễ để lọt các<br /> phân tử mang điện tích âm như albumin.<br /> Khi lượng protein (chủ yếu là albumin)<br /> được bài xuất qua nước tiểu nhiều sẽ kéo<br /> theo giảm thể tích huyết tương gây cô<br /> đặc máu. Mặt khác, albumin máu giảm<br /> làm tăng tổng hợp fibrinogen và cofactors<br /> ở gan, tăng độ ngưng tập tiểu cầu, tăng<br /> tính thấm cầu thận làm giảm plasminogen<br /> gây tăng độ nhớt máu.<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 9-2014<br /> <br /> 3. Tƣơng quan giữa độ nhớt máu và một số chỉ số huyết học.<br /> Bảng 2: Tương quan giữa độ nhớt máu và một số chỉ số công thức máu trên BN<br /> HCTH (n = 45).<br /> Hồng cầu (T/l)<br /> <br /> r = 0,38<br /> <br /> p < 0,05<br /> <br /> Bạch cầu (G/l)<br /> <br /> r = 0,07<br /> <br /> p > 0,05<br /> <br /> Tiểu cầu (G/l)<br /> <br /> r = -0,11<br /> <br /> p > 0,05<br /> <br /> HCT (%)<br /> <br /> r = 0,54<br /> <br /> p < 0,01<br /> <br /> y1 = 0,85x1 + 3,04*<br /> y2 = 0,13x2 + 1,51*<br /> <br /> (* y1, y2: ĐNM (mPa.s); x1: số lượng hồng cầu (T/l); x2: HCT (%).<br /> Kết quả nghiên cứu cho thấy, trên BN<br /> HCTH nguyên phát, độ nhớt máu tương<br /> quan thuận mức độ vừa với số lượng<br /> hồng cầu, r là 0,38 (p < 0,05). Tương<br /> quan thuận biểu hiện bằng phương trình<br /> y1 = 0,85x1 + 3,04. Khi số lượng hồng cầu<br /> tăng lên 1 (T/l), độ nhớt máu sẽ tăng lên<br /> 0,85 (mPa.s).<br /> Độ nhớt máu phụ thuộc vào nhiều yếu<br /> tố: số lượng thành phần tế bào máu,<br /> thành phần của huyết tương, mức độ cô<br /> đặc máu, khả năng biến dạng hồng cầu,<br /> khả năng kết tập tiểu cầu và rối loạn các<br /> yếu tố đông cầm máu [1]. Số lượng hồng<br /> cầu đóng vai trò quan trọng nhất trong<br /> các thành phần tế bào máu, vì hồng cầu<br /> chiếm số lượng rất lớn. Khi số lượng hồng<br /> cầu tăng, độ nhớt máu cũng tăng. Điều<br /> này phù hợp với kết quả nghiên cứu.<br /> Ngoài số lượng hồng cầu, hematocrit<br /> cũng có ảnh hưởng rất lớn đến độ nhớt<br /> máu. Trong nghiên cứu, độ nhớt máu tương<br /> quan tương quan thuận mức độ chặt và<br /> <br /> vừa với hematocrit, r là 0,54, p < 0,01.<br /> Phương trình tương quan tương ứng là:<br /> y2 = 0,13 x2 + 1,51.<br /> Độ nhớt máu có quan hệ mật thiết với<br /> hematocrit. Khi hematocrit tăng, độ nhớt<br /> máu cũng tăng và ngược lại. Nếu hematocrit<br /> tăng từ 40% lên tới 60%, độ nhớt máu<br /> tăng khoảng 2 lần [7].<br /> Ở BN HCTH có hiện tượng mất protein<br /> qua nước tiểu, tổng hợp protein của gan<br /> không bù đắp kịp. Hậu quả là áp lực keo<br /> của máu giảm, nước di chuyển từ lòng<br /> mạch ra tổ chức kẽ gây giảm thể tích<br /> huyết tương làm hematocrit tăng. Khi<br /> hematocrit tăng, độ nhớt máu cũng tăng.<br /> Trong điều kiện bình thường, số lượng<br /> bạch cầu, tiểu cầu ít có ảnh hưởng tới độ<br /> nhớt máu do số lượng của bạch cầu và<br /> tiểu cầu ít hơn nhiều so với số lượng<br /> hồng cầu. Trong nghiên cứu của chúng<br /> tôi, độ nhớt máu ít có sự tương quan với<br /> số lượng tiểu cầu, bạch cầu.<br /> <br /> 4. Tƣơng quan giữa độ nhớt máu và một số chỉ số sinh hóa máu.<br /> Bảng 3: Tương quan giữa độ nhớt máu và các chỉ số lipid máu (n = 45).<br /> Cholesterol (mmol/l)<br /> <br /> < 0,05<br /> <br /> Triglycerid (mmol/l)<br /> <br /> < 0,05<br /> <br /> LDL-C (mmol/l)<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> HDL-C (mmol/l)<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> y3 = 0,20x3 + 4,98*<br /> y4 = 0,22x4 + 6,19*<br /> <br /> (*y3, y4: độ nhớt máu (mPa.s); x3: cholesterol (mmol/l); x4: triglycerid (mmol/l)).<br /> 110<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 9-2014<br /> <br /> Trong nghiên cứu, độ nhớt máu tương<br /> quan thuận với cholesterol, triglycerid. Cụ<br /> thể: độ nhớt máu tương quan thuận mức<br /> độ vừa với cholesterol huyết thanh (r = 0,47;<br /> p < 0,05). Phương trình tương quan:<br /> y3 = 0,20x3 + 4,98. Độ nhớt máu tương<br /> quan thuận mức độ vừa với triglycerid<br /> huyết thanh (r = 0,35; p < 0,05). Phương<br /> trình tương quan: y4 = 0,22x4 + 6,19. Kết<br /> quả này cũng tương đương với nghiên cứu<br /> của Crowley JP và Carallo C [4, 5]. Độ nhớt<br /> máu ít có tương quan với LDL-C và HDLC, do cỡ mẫu nghiên cứu của chúng tôi<br /> nhỏ nên chưa có sự khác biệt thống kê.<br /> Bảng 4: Tương quan giữa độ nhớt máu<br /> và ure, creatinin huyết thanh trên BN HCTH<br /> (n = 45).<br /> p<br /> <br /> Ure (mmol/l)<br /> <br /> r = 0,02<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> Creatinin (µmol/l)<br /> <br /> r = -0,02<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> Nghiên cứu lựa chọn những BN có ure,<br /> creatinin trong giới hạn bình thường. Kết<br /> quả nghiên cứu cho thấy, độ nhớt máu ít<br /> có tương quan với ure, creatinin máu với r<br /> tương ứng là 0,02 và -0,02 (p > 0,05).<br /> Bảng 5: Tương quan giữa độ nhớt máu<br /> và albumin, protein huyết thanh trên BN<br /> HCTH (n = 45).<br /> <br /> Albumin (g/l)<br /> <br /> r = -0,14<br /> <br /> p > 0,05<br /> <br /> Protein (g/l)<br /> <br /> r = -0,13<br /> <br /> p > 0,05<br /> <br /> Trong HCTH, do lượng protein (chủ<br /> yếu là albumin) mất qua nước tiểu nhiều<br /> gây nên tình trạng giảm albumin và protein<br /> máu. Kết quả nghiên cứu cho thấy giảm<br /> hàm lượng albumin, protein máu ít tương<br /> quan với độ nhớt máu, r tương ứng -0,14<br /> và -0,13 với p > 0,05.<br /> KẾT LUẬN<br /> Nghiên cứu trên 45 BN HCTH nguyên<br /> phát và 30 người khỏe mạnh, chúng tôi rút<br /> ra kết luận:<br /> 111<br /> <br /> - Độ nhớt máu ở BN HCTH nguyên<br /> phát (6,94 ± 1,65 mmPa.s) cao hơn rõ rệt<br /> so với ở người bình thường (5,36 ± 0,88<br /> mPa.s) (p < 0,05).<br /> - Độ nhớt máu tương quan thuận mức<br /> độ vừa với số lượng hồng cầu, mức độ chặt<br /> chẽ và vừa với hematocrit, cholesterol và<br /> triglycerid ở BN HCTH nguyên phát, trong<br /> khi đó, độ nhớt máu ít tương quan với số<br /> lượng bạch cầu, tiểu cầu, LDL-C và HDL-C.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Nguyễn Đạt Anh, Nguyễn Thị Hương. Đo<br /> độ nhớt của máu. Các xét nghiệm thường quy<br /> áp dụng trong thực hành lâm sàng. Nhà xuất<br /> bản Y học. Hà Nội. 2011, tr.134-139.<br /> 2. Bộ môn Tim mạch - Thận - Khớp - Nội tiết,<br /> Học viện Quân Y. Hội chứng thận hư. Bệnh học<br /> nội khoa. Nhà xuất bản Quân đội nhân dân. Hà<br /> Nội. 2008, tr.265-274.<br /> 3. Nguyễn Thị Bích Ngọc. Nghiên cứu tình<br /> trạng rối loạn động máu và nghẽn tắc mạch<br /> ở BN HCTH. Luận án Tiến sỹ Y học. Học viện<br /> Quân y. Hà Nội. 2011.<br /> 4. Carrallo C et al. Relationship between<br /> lipid profile and blood viscosity in a sample<br /> calabrian population. Minerva Cardioangiologica.<br /> 1996, 44 (1-2), pp.53-57.<br /> 5. Crowley GP et al. Low density lipoprotein<br /> cholesterol and whole blood viscosity. Annal of<br /> Clinical and Laboratory Science. 1993, 24 (6),<br /> pp.533-541.<br /> 6. McGinley E et al. Blood viscosity and<br /> haemostasis in the nephrotic syndrome.<br /> Thrombosis and Haemostasis. 1983, 49 (3),<br /> pp.155-157.<br /> 7. Richard E. Klabunde. Vascular function.<br /> Cardiovascular physiology. Lippincott Williams.<br /> The United States of Americal. 2011, pp.98.<br /> 8. Streekstra GJ et al. The relation between<br /> blood viscosity and plasma viscosity in the<br /> nephrotic syndrome. Clin Hemorheol. 1994, 14,<br /> pp.769-778.<br /> <br />