Độc học môi trường part 2

Chia sẻ: Afsjkja Sahfhgk | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:110

Thêm vào BST

Báo xấu

98
lượt xem 20
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Gốm tổ ong cách điện và chịu nhiệt Sau nhiều năm thử nghiệm, Gideon Grader và cộng sự thuộc Viện Công nghệ Israel đã đưa ra sáng kiến sản xuất loại gốm tổ ong làm chất cách điện, thay cho amiăng, chất cách điện được coi là nguyên nhân gây ra bệnh phổi, suy tim và ung thư hiện nay. Gốm tổ ong có thành phần gồm 4–5% oxit nhôm, 94–95% không khí.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Độc học môi trường part 2

• ÔÛ Hoa Kyø, giôùi haïn toái ña cho pheùp cho moïi loaïi buïi amiaêng trong 8 giôø laáy maãu laø 5 sôïi/ml, loaïi sôïi daøi treân 5 micromet vaø keå töø thaùng 6–1976, soá sôïi ruùt xuoáng laø 2 sôïi/ml (Utidjian, 1973). • ÔÛ Vieät Nam, giôùi haïn toái ña cho pheùp ñoái vôùi amiaêng vaø hoãn hôïp treân 10% amiaêng laø 2 mg/m3. 10.5.4. Giaûi phaùp thay theá cho amiaêng 10.5.4.1. Goám toå ong caùch ñieän vaø chòu nhieät Sau nhieàu naêm thöû nghieäm, Gideon Grader vaø coäng söï thuoäc Vieän Coâng ngheä Israel ñaõ ñöa ra saùng kieán saûn xuaát loaïi goám toå ong laøm chaát caùch ñieän, thay cho amiaêng, chaát caùch ñieän ñöôïc coi laø nguyeân nhaân gaây ra beänh phoåi, suy tim vaø ung thö hieän nay. Goám toå ong coù thaønh phaàn goàm 4–5% oxit nhoâm, 94–95% khoâng khí. Nhôø caáu truùc nhieàu loã, goám xoáp nheï, reû tieàn, an toaøn hôn amiaêng vaø caùc vaät lieäu hieän ñang söû duïng. Ngoaøi khaû naêng caùch ñieän, caùch aâm, goám toå ong coøn chòu ñöôïc nhieät ñoä 1.700 ñoä C vaø haáp thuï caùc chaát oâ nhieãm moâi tröôøng nhö buïi, khoùi xe… Thaùng 6 naêm nay, goám toå ong seõ ñöôïc saûn xuaát haøng loaït ñeå laøm maãu vaø thöû nghieäm taïi nhieàu nôi ôû Australia vaø chaâu AÂu. Hôn 3.000 saûn phaåm caùch nhieät, caùch aâm maø chuùng ta söû duïng hieän nay ñeàu coù chöùa amiaêng. Theo caùc nhaø khoa hoïc, chaát naøy raát nguy haïi cho söùc khoeû con ngöôøi. Caùc kyõ sö ñaõ thöû duøng sôïi goám Cellaris thay theá cho amiaêng, tuy nhieân buïi goám cuõng ñoäc haïi khoâng keùm. 10.5.4.2. Taám lôïp thöïc vaät Sôïi khoaùng Wollastonite vaø vaät lieäu boå sung laø sôïi ñay, sôïi tre, boät giaáy... ñaõ ñöôïc nghieân cöùu vaø saûn xuaát thöû nghieäm thaønh coâng ôû Vieät Nam. Chuùng coù khaû naêng thay theá amiaêng, loaïi vaät lieäu maø Toå chöùc Y teá theá giôùi khaúng ñònh laø moät trong nhöõng taùc nhaân gaây beänh ung thö phoåi vaø trung bieåu moâ. Caùc loaïi sôïi thöïc vaät ñöôïc nghieân cöùu vaø öùng duïng trong döï aùn “Nghieân cöùu hieän traïng söû duïng amiaêng vaø thöû nghieäm vaät lieäu thay theá taïi Vieät Nam” raát saün coù taïi Vieät Nam nhö boät giaáy, boät tre, sôïi ñay. Veà maët coâng ngheä, ñaây laø thöû nghieäm ñaàu tieân ñoái vôùi vieäc öùng 499
duïng sôïi thöïc vaät trong saûn xuaát vaät lieäu xaây döïng baèng coâng ngheä xeo caùn. Do khoái löôïng rieâng cuûa sôïi thöïc vaät khaù thaáp neân taám lôïp saûn xuaát ra nheï (1,35 m2 naëng khoaûng 11,5–12,5 kg). Caùc taám lôïp coù beà maët nhaün, hôi boùng, maøu ghi nhaït vaø deã daøng sôn phuû maøu ñeå trang trí theo sôû thích ngöôøi söû duïng. Theo ñaùnh giaù cuûa caùc chuyeân gia, chaát löôïng saûn phaåm sôïi thöïc vaät böôùc ñaàu ñaõ ñaùp öùng ñöôïc ña soá tieâu chuaån Vieät Nam. Nhöng ñieàu quan troïng hôn caû laø vaãn taän duïng ñöôïc daây chuyeàn saûn xuaát taám amiaêng – ximaêng saün coù maø khoâng caàn thay ñoåi nhieàu coâng ngheä cuõ. Beân caïnh ñoù, nguoàn nguyeân lieäu sôïi thöïc vaät ôû Vieät Nam khaù phong phuù, goàm caùc sôïi xô goã sinh ra töø quaù trình cheá bieán goã, caùc phuï phaåm noâng nghieäp nhö sôïi caây ngoâ, rôm raï... 10.5.4.3. Söû duïng sôïi PVA Vieän Khoa hoïc coâng ngheä vaät lieäu xaây döïng ñaõ phoái hôïp vôùi coâng ty Nam Vieät (Thuû Ñöùc – TP HCM), saûn xuaát thöû nghieäm 1.500 taám lôïp vaø 500 taám phaúng söû duïng sôïi PVA. OÂng Traàn Quoác Teá, taùc giaû cuûa loaïi vaät lieäu môùi naøy, cho bieát, PVA laø vaät lieäu deûo coù ñoä beàn cao, baùm dính toát vôùi ximaêng vaø coù khaû naêng chòu ñöïng ñieàu kieän khí haäu khaéc nghieät cuûa nöôùc ta. Ñoái vôùi ngaønh taám lôïp Vieät Nam, saûn xuaát fibro ximaêng hay taám lôïp PVA ñeàu phaûi nhaäp khaåu sôïi nguyeân lieäu, oâng Teá cho raèng neân nhaäp PVA laø thöù khoâng gaây tranh caõi thì hôn. Nhöõng taám lôïp saûn xuaát thöû taïi Coâng ty Nam Vieät ñaõ ñöôïc kieåm nghieäm theo TCVN 4434/2000 cho taám lôïp fibro ximaêng. Vì sôïi PVA coù nhöôïc ñieåm laø khaû naêng giöõ haït ximaêng keùm nhieàu laàn so vôùi sôïi amiaêng neân nhoùm nghieân cöùu ñaõ boå sung phuï gia daøn sôïi (boät giaáy) vaø phuï gia trôï loïc TT–01. Treân cô sôû quy trình saûn xuaát fibro ximaêng hieän nay, chæ caàn ñaàu tö theâm hai cuïm thieát bò ñaùnh nhuyeãn boät giaáy vaø pha cheá phuï gia trôï loïc. Tuy nhieân giaù thaønh cho saûn xuaát taám lôïp laø khaù cao, cheânh leäch chi phí nhaäp khaåu vaät lieäu PVA laø 45.000 ñoàng/kg; trong khi fibro ximaêng chæ coù 5.000 ñoàng/kg. Nhö vaäy, ba yeáu toá caàn hoäi ñuû ñeå moät vaät lieäu môùi coù theå thay theá fibro ximaêng treân thò tröôøng laø giaù chaáp nhaän ñöôïc, ñoä beàn baèng hoaëc hôn taám lôïp naøy vaø khoâng ñoäc haïi. Nhöng hieän nay chöa coù saûn phaåm naøo coù ñuû caû ba yeáu toá ñoù. Vì theá, neáu caám saûn xuaát fibro 500
ximaêng vaøo naêm 2004 maø chöa coù vaät lieäu thay theá höõu hieäu, thò tröôøng taám lôïp seõ coù nhöõng bieán ñoäng lôùn. 10.5.4.4. Söû duïng sôïi thuûy tinh kieàm Sau khi Thuû töôùng Chính phuû kyù quyeát ñònh 115, moät soá nhaø khoa hoïc – ñi tieân phong laø thaïc só Traàn Ngoïc Myõ – ñaõ nghieân cöùu thöû nghieäm vaø saûn xuaát sôïi thuyû tinh kieàm chaát löôïng cao thay theá sôïi amiaêng. Keát quaû ñeà taøi naøy ñöôïc Vieän Vaät lieäu (Boä Xaây döïng) caáp giaáy chöùng nhaän soá 195 VLXD/P14 vaø ñaõ coù nhaän xeùt: “Ñaây laø loaïi thuyû tinh kieàm chaát löôïng cao coù theå söû duïng caùc loaïi vaät lieäu coù tính keát dính laø ximaêng, caùc loaïi keo höõu cô vaø söû duïng tröïc tieáp laøm vaät lieäu caùch aâm, caùch aåm, caùch nhieät. Trong quaù trình chuyeån ñoåi coâng ngheä coù theå giöõ nguyeân daây chuyeàn thieát bò cuõ, chæ caàn boå sung thieát bò ôû coâng ñoaïn phoái troän phuï gia vôùi nguyeân lieäu chính. Qua thöû nghieäm, caùc nhaø khoa hoïc tính toaùn khi chuyeån ñoåi coâng ngheä thì chæ caàn ñaàu tö theâm 420 trieäu ñoàng cho daây chuyeàn coâng suaát 1 – 1,5 trieäu m2/naêm vaø thôøi gian oån ñònh coâng ngheä naøy trong voøng ba thaùng. Nhö vaäy chi phí giaù thaønh duøng taám lôïp thuûy tinh seõ reû hôn taám lôïp Proximaêng coát sôïi amiaêng töø 6.300 ñoàng/taám xuoáng 4.800 ñoàng/taám. Nguoàn nguyeân lieäu saûn xuaát ñöôïc taän duïng thuûy tinh pheá lieäu töø kính vôõ, chai loï vaø caùc phuï gia hoùa chaát coù trong thò tröôøng nöôùc ta.” Keát quaû nghieân cöùu thaønh coâng cho thaáy chuùng ta hoaøn toaøn coù theå khaúng ñònh raèng naêm 2004 vaät lieäu amiaêng seõ ñöôïc thay theá nhö tinh thaàn Quyeát ñònh 115 cuûa Chính phuû. 10.5.4.5. Duøng ñinh höông ñeå trung hoøa amiaêng Tröôùc ñaây, amiaêng (moät loaïi chaát sôïi ñoäc haïi coù theå gaây ung thö phoåi) thöôøng ñöôïc duøng laøm vaät lieäu choáng chaùy trong caùc toøa nhaø. Thoâng thöôøng khi dôõ boû caùc toøa nhaø, ngöôøi ta phaûi phong toûa chuùng vaø ngaên khoâng cho caùc sôïi amiaêng ñoäc haïi loït ra ngoaøi. Giôø ñaây, caùc nhaø khoa hoïc Italy ñaõ tìm ñöôïc caùch trung hoøa chuùng baèng caùch söû duïng moät chaát chieát xuaát töø caây ñinh höông. Khi chaát loûng naøy chaïm vaøo beà maët amiaêng, ngay laäp töùc noù seõ laøm amiaêng raén laïi thaønh moät loaïi polymer, khoâng theå lô löûng ra ngoaøi khoâng khí. 501
10.5.5. Xöû lyù chaát thaûi töø caùc nhaø maùy saûn xuaát taám lôïp fibro–ximaêng Trong quaù trình saûn xuaát, caùc nhaø maùy ñaõ thaûi ra gaàn 10 ngaøn taán chaát thaûi raén döôùi daïng cuïc vaø maûnh vôõ. Ñaây laø moät hoãn hôïp goàm 10% sôïi amiaêng traéng vaø 90% ximaêng Pooclaêng gaây aûnh höôûng xaáu ñeán moâi tröôøng vaø söùc khoeû coäng ñoàng. Ñeå xöû lyù chaát thaûi naøy, moät soá ít nhaø maùy ñaõ chôû chaát thaûi ñi nôi khaùc ñeå choân laáp nhö choân laáp raùc thaûi; moät soá khaùc thì taän duïng laïi moät phaàn ñeå laøm taám lôïp, coøn haàu heát thì doàn thaønh ñoáng, löu tröõ vaø chöa coù höôùng giaûi quyeát cô baûn. Ngay caû vieäc choân laáp cuõng khoâng theå duy trì maõi ñöôïc, cuõng nhö vieäc choân laáp raùc thaûi vaäy. Noäi dung, yù töôûng naøy laø coù theå taän thu ñeå xöû lyù löôïng chaát thaûi naøy ñeå taùi cheá clinke vaø phaân boùn cho caây troàng. YÙ töôûng naøy coù theå aùp duïng ñeå xöû lyù chaát thaûi taïi caùc nhaø maùy saûn xuaát vaät lieäu caùch ñieän, baûo oân vaø saûn xuaát maù phanh oâtoâ. Quaù trình xöû lyù nhö sau: Xöû lyù sôïi amiaêng traéng: Amiaêng ñoäc laø do caáu truùc daïng sôïi, neáu phaù vôõ caáu truùc ñoù thì seõ phaù vôõ ñöôïc khaû naêng gaây nguy hieåm cuûa noù. Nhö ta ñaõ bieát, amiaêng traéng coù coâng thöùc laø 3MgO.2SiO2.2H2O, trong ñoù caáu truùc (H2O) chieám 13%. Neáu nung amiaêng traéng ñeán nhieät ñoä treân 7500C thì löôïng treân seõ maát hoaøn toaøn. Neáu soi qua kính hieån vi ñieän töû thì thaáy amiaêng traéng coù daïng “daõ sôïi” (gioáng nhö treân taøn höông, taøn thuoác laù) khoâng coøn tích chaát sôïi nöõa. Keát quaû phaân tích Rôngen cho thaáy trong hoãn hôïp chæ coøn coù khoaùng MgO, SiO2 chieám khoaûng 90%. Taän thu mua chaát thaûi ñeå taùi cheá clinke: nhö treân ñaõ trình baøy, trong chaát thaûi raén naøy coù 90% laø caùc thaønh phaàn ximaêng pooclaêng, vì vaäy neáu tieáp tuùc nung (trong loø tunel) ñeán nhieät ñoä treân 1000C vaø duy trì trong 1 giôø thì caùc oxit chuû yeáu seõ keát hôïp vôùi nhau taïo thaønh caùc khoaùng vaät Silicate–Canxi, Aluminat canxi ôû daïng caáu truùc tinh theå hoaëc voâ ñònh hình. Ñaây laø nguyeân lieäu cho clinke ximaêng pooùclaêng. Taän thu pheá thaûi laøm phaân boùn: Neáu trong pheá thaûi thaønh phaàn caën coù chöùa nhieàu MgO hôn (treân 10%) thì khi nung seõ taïo ra 502
olivin vaø SiO2, coù theå boå sung moät ít khoaùng vaät khaùc ñeå laøm phaân boùn cho luùa hay caûi taïo ñaát, choáng saâu beänh. 10.6. MOÄT SOÁ ÑIEÀU LUAÄT CAÁM SÖÛ DUÏNG AMIAÊNG ÔÛ NÖÔÙC TA Vôùi nhöõng hieåu bieát veà taùc haïi cuûa amiaêng ñeán ñôøi soáng vaø söùc khoeû con ngöôøi, hieän nay, Chính phuû ñaõ ban haønh nhöõng ñieàu luaät nghieâm ngaët trong vieäc caám söû duïng saûn phaåm vaät lieäu coù chöùa amiaêng. Saûn phaåm vaät lieäu coù chöùa amiaêng thuoäc nhoùm Amphiboles cuõng naèm trong danh muïc caùc maët haøng caám nhaäp khaåu, caám xuaát khaåu khi ngöôøi Vieät Nam vaø ngöôøi nöôùc ngoaøi nhaäp caûnh, xuaát caûnh Vieät Nam. Döôùi ñaây laø ñoaïn trích: “Thoâng tö lieân tòch soá 1529/1998/TTLT/ BKHCNMT–BXD ngaøy 17–10–1998 veà vieäc höôùng daãn ñaûm baûo moâi tröôøng trong söû duïng amiaêng vaøo saûn xuaát caùc saûn phaåm, vaät lieäu vaø xaây döïng” 10.6.1 Söû duïng amiaêng vaøo saûn xuaát caùc saûn phaåm, vaät lieäu xaây döïng 1. Caám saûn xuaát döôùi baát kyø hình thöùc, quy moâ khoái löôïng naøo caùc saûn phaåm coù chöùa amiaêng, nguyeân lieäu amiaêng thuoäc nhoùm khoaùng vaät Amphibole bao goàm: Actinolite, Crocidolite, Amosite, Anthophylite vaø Tremolite. 2. Caùc cô sôû söû duïng amiaêng vaø saûn xuaát caùc saûn phaåm, vaät lieäu coù chöùa amiaêng phaûi tuaân thuû caùc quy ñònh sau: a) Chæ söû duïng amiaêng Chrysotile laøm nguyeân lieäu cung caáp cho saûn xuaát caùc saûn phaåm vaø vaät lieäu coù chöùa amiaêng. b) Baûo ñaûm noàng ñoä sôïi amiaêng Chrysotile trong khu vöïc saûn xuaát khoâng vöôït quaù 1 sôïi/ml khoâng khí (trung bình 8 giôø) vaø 2 sôïi/ml khoâng khí (trung bình 1 giôø). c) Khoâng ñeå raùch vôõ bao, rôi vaõi khi vaän chuyeån nguyeân lieäu amiaêng Chrysotile. d) Toå chöùc theo doõi khaùm söùc khoûe, chuïp X–quang ñònh kyø theo quy ñònh hieän haønh cuûa Boä Y teá cho toaøn boä caùn boä, coâng nhaân vaø löu giöõ keát quaû taïi cô sôû. 503
e) Laäp vaø trình noäp Baùo caùo ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng cho cô quan quaûn lyù nhaø nöôùc veà baûo veä moâi tröôøng ñeå thaåm ñònh theo luaät ñònh tröôùc ngaøy 31 thaùng 3 naêm 1999. 10.6.2. Söû duïng amiaêng Chrysotile vaø caùc saûn phaåm, vaät lieäu chöùa amiaêng Chrysotile trong xaây döïng 1. Khoâng söû duïng amiaêng Chrysotile laøm vaät lieäu nhoài, cheøn, caùch nhieät trong coâng trình xaây döïng. Caàn söû duïng caùc chaát keát dính nhaèm ñaûm baûo sôïi amiaêng Chrysotile khoâng khueách taùn vaøo khoâng khí ñoái vôùi nhöõng coâng trình, thieát bò coâng nghieäp coù yeâu caàu caùch nhieät vaø chòu löûa baèng amiaêng Chrysotile. 2. Phaûi aùp duïng caùc bieän phaùp caàn thieát ñeå khoáng cheá vieäc phaùt sinh buïi amiaêng Chrysotile khi thöïc hieän caùc coâng vieäc nhö cöa, maøi, ñuïc, caét... caùc saûn phaåm coù chöùa amiaêng Chrysotile. 3. Phaûi laäp phöông aùn baûo veä moâi tröôøng tröôùc khi tieán haønh vieäc phaù vôõ, söûa chöõa, caûi taïo caùc coâng trình, thieát bò coâng nghieäp coù chöùa amiaêng Chrysotile. 4. Phaûi thu gom vaø chuyeån vaøo nôi quy ñònh caùc pheá thaûi coù chöùa amiaêng Chrysotile, caùc pheá thaûi loaïi naøy khoâng ñöôïc duøng laøm nguyeân lieäu raûi ñöôøng. Caâu hoûi: 1. Nhöõng boä phaän thieát bò naøo trong oâtoâ ñaõ phaùt thaûi amiaêng xuoáng bieån vaø phaùt thaûi loaïi amiaêng naøo? Möùc ñoä phaùt thaûi laø bao nhieâu? Chuùng gaây aûnh höôûng gì cho sinh vaät soáng ôû khu vöïc naøy? Quaù trình phaùt thaûi amiaêng töø caùc thieát bò oâtoâ? 2. Toàn taïi nhöõng sinh vaät naøo trong khu vöïc nhieãm amiaêng? Vôùi möùc ñoä oâ nhieãm bao nhieâu thì caùc sinh vaät naøy coù theå toàn taïi ñöôïc? 3. Coâng thöùc chung cuûa nhoùm Amphibole: XY2Z5(Si, Al, Ti)8O22(OH, F)2 vaø coâng thöùc chung cuûa nhoùm Serpentine laø (Mg, Fe)3 Si2O5(OH)4. Thaønh phaàn naøo gaây ñoäc, gaây beänh cho sinh vaät? 4. EPA ñaõ coù qui ñònh veà amiaêng trong nöôùc uoáng, noàng ñoä toái ña laø 7.106 sôïi amiaêng coù kích thöôùc daøi hôn 10 miromet. Vaäy khi nöôùc uoáng coù noàng ñoä amiaêng nhoû hôn 7.106 vaø nhöõng sôïi amiaêng ngaén hôn coù gaây aûnh höôûng gì khoâng? 504
5. Khi nöôùc coù nhöõng bieåu hieän naøo, ñaëc tính gì thì coù theå nghi ngôø nöôùc nhieãm amiaêng? 6. Cô cheá gaây beänh cuûa amiaêng vaø cô cheá laøm saïch ñaát nhieãm amiaêng trong ñaát töø naám vaø vi sinh vaät? 7. Hieän trang söû duïng nhöõng thieát bò chöùa amiaêng ôû nöôùc ta hieän nay? Vaø ñaõ coù nhöõng vaät lieäu naøo thay theá cho nhöõng thieát bò ñoù chöa? 8. Taïi sao nhöõng sôïi amiaêng daøi hôn 10 miromet môùi gaây haïi, nhöõng sôïi ngaén hôn coù gaây haïi khoâng? 9. Hieän nay vaãn coøn söû duïng oáng ximaêng thoaùt nöôùc thaûi? Nöôùc thaûi coù chöùa amiaêng coù gaây aûnh höôûng gì ñeán moâi tröôøng ñaát khoâng? 10. Laøm theá naøo ñeå xaùc ñònh vaät chaát ñoù coù chöùa amiaêng? 505
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 1. Leâ Huy Baù (2002), Ñoäc hoïc moâi tröôøng, Nhaø xuaát baûn Ñaïi hoïc Quoác gia Thaønh Phoá Hoà Chí Minh. 2. Nguyeãn Ñöùc Khieån (2002), Moâi tröôøng vaø söùc khoûe, Nhaø xuaát baûn Lao ñoäng – Xaõ hoäi, Haø Noäi. 3. Trònh Thò Thanh (2000), Ñoäc hoïc, moâi tröôøng vaø söùc khoeû con ngöôøi, Nhaø xuaát baûn Ñaïi hoïc Quoác gia Haø Noäi. 4. http://www.oshvn.net/vubhld/WebSO&H/BENH_21_02.HTM 5. http://www.vietpharm.com.vn/ungthu/cacloaiungthu/UT–phoi.htm 6. http://www.vtv.org.vn/ft8.cfm?content_id=XH30701155230&topic_ id=XH 7. http://www.moste.gov.vn/vanbanphapqui/moitruong%5Ctap1%5C3 –4.html 8. http://www.arb.ca.gov/toxics/asbestos.htm 9. http://www.chrysotile.com/en/chryso.htm 10. http://mineral.galleries.com 11. http://www.braytonlaw.com/asbestos/asbestos.htm 12. http://www.mesothelioma–attorney.com/ma_asbestos.cfm 13. http://www.cleanoceanaction.org/TakeAction/SubwayCars/Asbesto s_updated.htm 14. http://www.asbestos.biz 15. http://www.asbestos–institute.ca/main.html 16. http://www.epa.gov/iaq/asbestos.html 17. http://www.alewife.org/grace/links.html 18. http://www.mesoinfo.com/asbestos/amosite.html 19. http://www.danamark.com/AsbestosinWater.htm 20. http://www.wholly–water.com 506
21. http://www.fwr.org/waterq/dwi0073.htm 22. http://seattlepi.nwsource.com/national/36409_libby24.shtml 23. http://simplethinking.com/palache/crocidolite.stm 24. http://100.1911encyclopedia.org/C/CR/CROCIDOLITE.htm 25. http://simplethinking.com/palache/crocidolite.stm 26. http://www.geology.neab.net/minerals/grunerit.htm 27. www.osha–slc.gov/SLTC/asbestos/standards.html 28. http://www.fibrecount.com/home/044.html 29. http://www.worksafe.org/Traning/wherefind.shtml Ghi nhaän: Coù söï coäng taùc cuûa Phaïm Vieät Anh 507
11 CHÖÔNG ÑOÄC HOÏC MOÂI TRÖÔØNG VEÀ BUÏI (Ecotoxicology of Dust) 11.1. GIÔÙI THIEÄU Buïi ñöôïc coi laø vaät lieäu quyù baùu trong hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi qua nhieàu thôøi ñaïi, mang nhieàu yù nghóa khaùc nhau. Neáu khoâng coù buïi thì seõ khoâng coù haït nhaân ngöng keát ñoàng nghóa vôùi khoâng coù maây, möa treân traùi ñaát. Khoa hoïc – kyõ thuaät phaùt trieån, saûn xuaát coâng nghieäp phaùt trieån maïnh meõ, giao thoâng ñoâ thò vaø noâng thoân raàm roä ngaøy ñeâm treân khaép moïi neûo ñöôøng, con ngöôøi taêng cöôøng khai thaùc taøi nguyeân ñaõ thaûi vaøo moâi tröôøng voâ soá buïi, gaây oâ nhieãm vaø ñoäc haïi. Buïi gaây ra nhieàu beänh ngheà nghieäp, beänh ñöôøng phoá, beänh phoåi nghieâm troïng cuõng nhö taùc ñoäng leân moâi tröôøng sinh thaùi. Nöôùc ta ñang treân ñaø phaùt trieån maïnh meõ, ñang thöïc hieän coâng nghieäp hoùa, ñoâ thò hoùa. Daân soá ñoâ thò Vieät Nam naêm 1990 laø khoaûng 13 trieäu ngöôøi (chieám tæ leä 20%), naêm 1995 tæ leä daân soá ñoâ thò chieám 20,75%, naêm 2000 chieám 25% vaø döï baùo ñeán naêm 2010 taêng leân 33%, naêm 2020 chieám 45%. Söï phaùt trieån ñoâ thò keùo theo söï phaùt trieån cuûa ngaønh xaây döïng vaø ñöông nhieân caû buïi xaây döïng. Nghóa laø ñuû caùc loaïi buïi ñoäc haïi ñua nhau taêng tröôûng. Khaåu trang bòt maët, choáng buïi coù ích gì nöõa khoâng...!? Döôùi goùc ñoä Ñoäc hoïc moâi tröôøng, chöông naøy seõ ñeà caäp ñeán oâ nhieãm buïi vaø aûnh höôûng cuûa noù ñeán söùc khoûe con ngöôøi vaø moâi tröôøng sinh thaùi. 507
11.2. TÍNH CHẤT LÝ HÓA CỦA BỤI TRONG KHÔNG KHÍ 11.2.1. Kích thước hạt Ñöôïc xaùc ñònh theo ñöôøng kính haït. Ngöôøi ta quy öôùc ñöôøng kính cuûa haït buïi laø ñöôøng kính cuûa haït hình caàu coù tyû troïng ñôn vò laø 1g/cm3 vaø ñöôïc goïi laø ñöôøng kính khí ñoäng töông ñöông. Caùc haït buïi coù kích thöôùc raát khaùc nhau, töø 1 ñeán 200 micromet (μm). Nhöõng haït buïi coù kích thöôùc treân 1 μm coù theå nhìn thaáy ñöôïc baèng maét thöôøng, neáu nhoû hôn nöõa thì khoù nhìn thaáy. Döôùi ñaây laø kích thöôùc cuûa moät soá loaïi buïi: Söông muø : 0,01 – >1.0 μm Khoùi thuoác laù : 0,01 – 1.0 μm Chaát maøu cuûa sôn : 0,1 – 10 μm Buïi xi maêng : > 0,1 – 100 μm Buïi than : 1.0 – 100 μm Thuoác tröø saâu : 1.0 – 10 μm Phaán hoa : 10 – 100 μm Hình 11.1: Kích thước một số loại hạt bụi trong khoâng khí (Nguồn: “Nguồn gốc và ảnh hưởng các hạt trong không khí của P.F. Fenncly “American Scientist” No 1–2/1976) 508
11.2.2. Hình daùng haït Veà maët sinh hoïc, ngoaøi kích thöôùc haït, hình daïng, ñoä xoáp vaø ñoä goà gheà, nhoïn saéc cuûa haït cuõng aûnh höôûng ñeán cô theå. Hình daïng haït do baûn chaát vaät lieäu vaø caùch hình thaønh taïo neân, ví duï: - Haït hình caàu: tro bay, phaán hoa, boà hoùng, oxit saét… - Haït khoái laêng truï: saét, thaïch anh… - Haït hình sôïi: amian, boâng, len, thuûy tinh… - Phieán moûng: cheø, thuoác laù, mica… Sôïi ñöôïc ñònh nghóa laø caùc haït coù tyû soá chieàu daøi treân chieàu roäng ít nhaát baèng 3. Hình 11.2: Hình daïng buïi trong khoâng khí 11.2.3. Dieän tích beà maët vaø theå tích haït buïi Caùc haït khoâng gioáng hình caàu maø thöôøng coù dieän tích beà maët lôùn hôn haït hình caàu. Dieän tích beà maët bao goàm toaøn boä beà maët cuûa haït, keå caû caùc keõ hôû hoaëc loã beân trong haït. Moät haït lôùn bò vôõ nhoû ra thì toång dieän tích beà maët cuûa caùc haït nhoû lôùn hôn nhieàu so vôùi dieän tích beà maët cuûa haït lôùn. Hoaït tính cuûa haït taêng leân khi kích thöôùc cuûa haït caøng nhoû. Haït coù theå haáp phuï hôi, khí, tích ñieän vaø gaây noå. 11.2.4. Tính hoøa tan Khi tieáp xuùc vôùi cô theå thì buïi caøng deã hoøa tan caøng nguy hieåm vì chuùng coù theå gaây nhieãm ñoäc hoaëc gaây kích öùng, tuøy theo loaïi buïi. 509
11.2.5. Thaønh phaàn caáu taïo Thaønh phaàn cuûa buïi coù aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán söùc khoûe ngöôøi tieáp xuùc. Tuøy loaïi buïi, noù coù theå chöùa thaønh phaàn raát khaùc nhau. Caùc yeáu toá trong khoâng khí (nhö ñoä aåm) coù aûnh höôûng ñeán thaønh phaàn buïi. 11.2.6. Tính phoùng xaï Moät soá ngaønh saûn xuaát coù theå taïo ra buïi coù tính phoùng xaï nhö khai thaùc quaëng coù taïp chaát phoùng xaï, trong coâng nghieäp naêng löôïng nguyeân töû, trong caùc phoøng thí nghieäm phoùng xaï. Trong dòch teã hoïc moâi tröôøng ngöôøi ta coøn löu yù ñeán tính phoùng xaï cuûa caùc vaät lieäu xaây döïng. 11.2.7. Tính daãn ñieän cuûa buïi Buïi coù theå tích ñieän. Döôùi taùc duïng cuûa ñieän tröôøng, buïi seõ bò phaân ly, bò huùt veà caùc cöïc khaùc daáu vaø tính chaát ñoù ñöôïc öùng duïng ñeå khöû, loïc buïi trong coâng nghieäp. Ba#ng 11.1. Toác ñoä buïi döôùi ñieän tröôøng 3000 Volt Ñöôøng kính (μm) Toác ñoä (cm/s) 100 885 10 88,5 1 8,85 0,1 0,88 (Nguoaøn: McHill, 1998) 11.2.8. Tính chaùy noå cuûa buïi Khi noàng ñoä buïi trong khoâng khí ñaït tôùi moät möùc ñoä naøo ñoù maø gaëp tia löûa chuùng coù theå chaùy noå, ñaëc bieät laø caùc buïi höõu cô (than, ñay, sôïi boâng, boät nguõ coác...). Buïi caøng nhoû, dieän tích tieáp xuùc toång coäng vôùi oxi caøng lôùn thì caøng deã boác chaùy, deã gaây noå. 11.3. PHAÂN LOAÏI BUÏI Ñeå phuïc vuï cho muïc ñích nghieân cöùu khaùc nhau, ngöôøi ta coù nhöõng chæ tieâu phaân loaïi khaùc nhau, do ñoù, cuõng coù nhöõng baûng phaân loaïi khaùc nhau. 510
11.3.1. Phaân loaïi döïa vaøo kích thöôùc • Buïi: nhöõng haït coù kích thöôùt töø 1 ñeán 200 micromet ñöôïc taïo thaønh do söï phaân raõ töï nhieân cuûa ñaát vaø ñaù hoaëc töø caùc quy trình cô hoïc nhö nghieàn vaø phun, coù toác ñoä laéng lôùn vaø coù theå ñöôïc taùch ra khoûi khí quyeån nhôø troïng löïc vaø caùc löïc quaùn tính. Buïi mòn ñoùng vai troø trung taâm xuùc taùc cho caùc phaûn öùng hoùa hoïc xaûy ra trong khí quyeån. • Khoùi: goàm caùc haït coù kích thöôùc töø 0,01 ñeán 1 micromet, coù theå ôû daïng raén hay loûng, ñöôïc taïo ra töø quaù trình ñoát hay caùc quaù trình hoùa hoïc khaùc. • Khoùi muoäi: caùc haït raén coù kích thöôùc töø 0,1 ñeán 1 micromet, ñöôïc thaûi ra töø caùc quaù trình hoùa hoïc hay luyeän kim. • Söông: taïo thaønh töø caùc gioït chaát loûng coù kích thöôùc nhoû hôn 10 micromet, do söï ngöng tuï trong khí quyeån hay töø caùc hoaït ñoäng coâng nghieäp. • Muø: laø caùc haït söông coù khaû naêng taïo thaønh nöôùc vôùi ñoä ñaäm ñaëc coù theå caûn trôû taàm nhìn. • Sol khí: loaïi naøy bao goàm taát caû caùc chaát raén hay loûng lô löûng trong khoâng khí; chuùng coù kích thöôùc nhoû hôn 1 micromet. 11.3.2. Phaân loaïi döïa vaøo nguoàn goác Buïi höõu cô: buïi thöïc vaät, ñoäng vaät; buïi voâ cô: khoaùng chaát thaïch anh, buïi kim loaïi, buïi toång hôïp: Coù theå chia thaønh hai loaïi laø buïi töï nhieân vaø buïi nhaân taïo. 11.3.3. Phaân loaïi döïa vaøo taùc haïi Caên cöù vaøo taùc haïi buïi ñöôïc chia thaønh naêm loaïi: • Buïi gaây nhieãm ñoäc chung: chì, thuûy ngaân, benzen. • Buïi gaây dò öùng nhö vieâm muõi, hen, suyeãn, noåi ban: buïi boâng gai, phaán hoa. • Buïi gaây ung thö: buïi quaëng, buïi phoùng xaï, hôïp chaát crom. • Buïi gaây nhieãm truøng: loâng, toùc. 511
• Buïi gaây xô phoåi: buïi amiaêng, buïi thaïch anh. 11.3.4. Phaân loaïi döïa vaøo thaønh phaàn hoùa hoïc Coù nhöõng loaïi sau: • Buïi florua: Buïi Florua ñöôïc phaùt sinh gioáng nhö khí florua. • Buïi chì: Vieäc phaùt minh ra ñoäng cô ñoát trong vaø söï phaùt trieån maïnh meõ cuûa noù töø nhöõng thaäp nieân ñaàu cuûa theá kæ hai möôi tôùi nay ñaõ ñaåy maïnh nhu caàu tieâu thuï xaêng daàu. Söï noå sôùm trong silinder ñaõ ñöôïc giaûi quyeát töø khi tìm ra alkyl chì (tetrametyl vaø tetraetyl chì) vaøo ñaàu nhöõng naêm 1920 vaø ñeán naêm 1923 thì xaêng pha chì ñaõ trôû thaønh phoå bieán trong coâng ngheä xe maùy. Tuy nhieân vieäc söû duïng xaêng pha chì laøm naûy sinh vaán ñeà lôùn veà moâi tröôøng. Ñoù laø khoùi buïi thaûi ra töø xe coä söû duïng xaêng pha chì gaây oâ nhieãm chì trong moâi tröôøng. Khí buïi thaûi cuûa caùc loaïi oâtoâ laø nguoàn gaây buïi chì chính trong khoâng khí. Hôi chì vaø buïi chì chuû yeáu laø do giao thoâng duøng xaêng daàu pha chì gaây ra. ÔÛ Myõ, töø naêm 1984 ngöôøi ta ñaõ quy ñònh giaûm haøm löôïng chì trong xaêng töø 1,1 xuoáng 0,1 g/gal vaø do ñoù löôïng thaûi buïi hôi chì ôû Thaønh phoá naêm 1996 ñaõ giaûm ñi 95% so vôùi naêm 1970, Caây coái hai beân ñöôøng, chuoät ñoàng cuõng nhö gia suùc aên caây coû soáng ôû caïnh caùc ñöôøng giao thoâng lôùn ñeàu coù chöùa noàng ñoä chì ñaùng keå trong caùc moâ vaø teá baøo trong cô theå chuùng, vaø söùc khoûe cuûa chuùng bò aûnh höôûng. Nhöõng ngöôøi thöôøng xuyeân tieáp xuùc vôùi giao thoâng nhö laùi xe, coâng an giao thoâng, baùn xaêng daàu, v.v... thöôøng coù haøm löôïng chì trong ngöôøi cao hôn ngöôøi khaùc. Ngöôøi ta nghieân cöùu thaáy raèng 30 – 50% hôi chì ñöôïc hoâ haáp vaøo cô theå seõ haáp thuï trong ngöôøi, trong maùu tuaàn hoaøn, do ñoù thôû hít khoâng khí coù buïi chì seõ bò ngoä ñoäc chì. Möùc chì vaøo khoaûng 0,2 – 0,4 ppm thì chöa gaây taùc haïi gì ñaùng keå, nhöng neáu haøm löôïng ñoù leân ñeán 0,8 ppm thì seõ phaùt sinh beänh thieáu maùu, hoàng caàu giaûm roõ reät vaø gaây roái loaïn ñoái vôùi thaän. Treû em vaø phuï nöõ haáp thuï chì raát maïnh. Ñoái vôùi treû em, noàng ñoä chì 0,6 ppm trong maùu coù theå gaây ra ngoä ñoäc. 512
Theo ñaùnh giaù thì löôïng buïi chì ôû nöôùc ta chöa ñeán möùc oâ nhieãm nhöng ôû caùc nuùt giao thoâng chính thì noàng ñoä chì vöôït quaù TCCP. ÔÛ Ngaõ Tö Voïng (Haø Noäi ) möùc ñoä buïi chì vöôït TCCP 1,6 laàn, ôû ngaõ tö Ñieän Bieân Phuû (TP Hoà Chí Minh) thì xaáp xæ TCCP. • Buïi xi maêng: Buïi cuûa loø xi maêng vaø maùy nghieàn clinke ximaêng gaây aûnh höôûng xaáu ñoái vôùi söùc khoûe cuûa con ngöôøi, cuõng nhö aûnh höôûng xaáu ñoái vôùi ñoäng vaät vaø thöïc vaät. Ñoái vôùi thöïc vaät noù laøm ruïng laù nhanh, caây choùng giaø, hình thaønh caùc khí khoång trong quaû, giaûm troïng löôïng quaû vaø haït, vaø noùi chung laøm cho thöïc vaät bò caèn coãi. Buïi caùc ñaù töø caùc maùy nghieàn nguyeân lieäu laøm xi maêng thì khoâng nguy hieåm laém. • Buïi natri clorua: Buïi natri clorua (NaCl ) thöôøng ñöôïc keát hôïp vôùi hôi nöôùc vaø ñöôïc cuoán theo gioù. Loaïi buïi muoái naøy cuõng gaây taùc haïi ñoái vôùi thöïc vaät nhö laøm ruïng laù, trieät hoa quaû vaø gieát cheát maàm non. • Buïi than, buïi amiaêng vaø buïi baøo moøn loáp vaø ñöôøng oâtoâ: OÂtoâ chaïy treân ñöôøng, ñaëc bieät laø khi phanh oâtoâ, caùc baùnh xe seõ ma saùt maïnh vôùi maët ñöôøng laøm moøn ñöôøng vaø baùnh xe, gaây ra buïi ñaù vaø buïi cao su, buïi sôïi amiaêng. Caùc loaïi buïi naøy cuøng vôùi buïi than, buïi ñaù, buïi amiaêng khaùc ñeàu aûnh höôûng xaáu tôùi con ngöôøi, ñoäng vaät vaø thöïc vaät. Ñoái vôùi thöïc vaät noù cuõng gaây ra beänh cheát hoaïi, laøm ruïng laù, laøm giaûm hoa quaû vaø naêng suaát caây troàng. • Buïi vi sinh vaät: Khí haäu nöôùc ta noùng aåm; ñaát thöôøng aåm thaáp; Thaønh phoá thoaùt nöôùc keùm; maët ñöôøng, væa heø nhieàu raùc baån, raûi raùc khaép Thaønh phoá ñeàu coù caùc chôï baùn rau xanh vaø thöïc phaåm töôi soáng, ñoù laø caùc ñieàu kieän thuaän lôïi ñeå vi sinh vaät phaùt trieån. Caùc haït buïi hay caùc sol khí vaø loûng coù mang theo vi sinh vaät, vi truøng, vi khuaån ñöôïc goïi laø buïi vi sinh vaät. Buïi vi sinh vaät coù aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán söùc khoûe cuûa con ngöôøi, nhieàu khi noù laø nguyeân nhaân cuûa caùc dòch beänh veà ñöôøng hoâ haáp, beänh ñau maét vaø beänh ñöôøng tieâu hoùa. Caùc nöôùc khaùc khoâng phaûi quan taâm ñeán caùc vaán ñeà naøy, vì thoâng thöôøng moâi tröôøng khoâng khí cuûa hoï khoâng bò oâ nhieãm buïi vi sinh 513
vaät. Ngöôïc laïi, nöôùc ta coù khí haäu nhieät ñôùi aåm neân caàn quan taâm ñeán vaán ñeà naøy. Vi sinh vaät baùm vaøo buïi khoâng khí thöôøng coù ba loaïi: • Vi khuaån nhö laø pheá caàu, tuï caàu vaøng, tröïc khuaån lao, tröïc khuaån haïch, … • Sieâu vi khuaån nhö laø vi khuaån cuùm, beänh sôûi, ñaäu muøa, quai bò,… • Naám moác, v.v… ÔÛ nhöõng choã thoâng thoaùng coù aùnh saùng maët trôøi, caùc vi sinh vaät seõ bò tieâu dieät, ngöôïc laïi ôû caùc ngoõ phoá chaät heïp aåm thaáp, u aùm nhö caùc ngoõ phoá ôû khu phoá coå thì löôïng vi sinh vaät ñoäc haïi trong khoâng khí caøng nhieàu, caøng maát veä sinh. Ño löôøng thöïc teá caùc naêm 1987 – 1988 ôû moät soá ñöôøng phoá phía nam thuû ñoâ Haø Noäi cho thaáy trong 10 lít khoâng khí chöùa 282 – 386 con vi khuaån, trong khi ñoù ôû Thaønh phoá Berlin, trong thôøi kyø ngay sau ñaïi chieán theá giôùi laàn thöù hai, Thaønh phoá chöa phuïc hoài maø chæ coù 1 con vi khuaån trong 10 lít khoâng khí. 11.3.5. Phaân loaïi theo nguoàn phaùt sinh 11.3.5.1. Buïi trong nhaø Coù theå bao goàm caùc chaát sau ñaây: • Caùc chaát voâ cô: töø ñaát, caùt vaø buïi trong khoâng khí (buïi lô löûng) • Caùc chaát höõu cô: o Nguoàn goác ñoäng vaät: loâng, toùc, gaøu, loâng vuõ, caën baõ, chaát thaûi o Nguoàn goác thöïc vaät: phaán hoa (kích thöôùc nhoû nhaát laø 10μm), caùc maûnh caây coû ñaëc bieät nhö boâng, ñay, gai, goã, coû, luùa…. o Nguoàn goác sinh vaät khaùc: baøo töû (10–35μm), vi khuaån (0,3– 35 μm), sôïi naám… 11.3.5.2. Buïi ñöôøng phoá ôû ñoâ thò Trong moâi tröôøng ñòa phöông hoaëc coäng ñoàng ôû caùc ñoâ thò, buïi trong khoâng khí coù theå do ñaát, caùt treân ñöôøng phoá, ñaëc bieät trong quaù 514
trình xaây döïng ñoâ thò. Buïi do xe coä ñi laïi ngoaøi vieäc laøm tung buïi ñaát caùt coøn taïo ra buïi nhöïa ñöôøng coù thaønh phaàn laø hidrocacbon ña voøng phaân töû löôïng cao coù theå gaây ung thö. Thaéng xe cuõng coù theå taïo ra buïi amiaêng. Khoùi do ñoäng cô caùc loaïi xe thaûi ra coù khi laø caën thaûi döôùi daïng haït buïi, ñaëc bieät laø chì. 11.3.5.3. Buïi coâng nghieäp Buïi trong moâi tröôøng saûn xuaát coâng nghieäp raát quan troïng vaø raát phöùc taïp. Coù theå phaân loaïi theo caùc caùch sau: Theo caùch phaùt sinh: o Buïi phaùt sinh töø söï chia nhoû caùc vaät lieäu raén do taùc duïng cô hoïc hoaëc coù saün trong töï nhieân (xay, nghieàn, ñaäp, vaän chuyeån…) o Khoùi naëng: laø khí dung ngöng tuï phaùt sinh töø caùc vaät theå raén bò laøm noùng ñeán boác hôi roài ngöng tuï laïi, thöôøng gaëp trong caùc cô sôû ñuùc kim loaïi, luyeän kim, haøn ñieän, caét kim loaïi baèng moû haøn… o Khoùi nheï laø do söï ñoát chaùy caùc vaät lieäu coù cacbon, caùc chaát höõu cô noùi chung, thöôøng gaëp nhieàu trong khoâng khí ñoâ thò. Theo nguoàn goác: o Buïi höõu cô: laø caùc buïi hoùa chaát, chaát toång hôïp, caùc loaïi buïi thöïc vaät (buïi boâng, buïi ñay, buïi gai…), ñoäng vaät, caùc loaïi naám moác,… coù ôû trong caùc nhaø maùy hoùa chaát, hoùa myõ phaåm (daàu goäi ñaàu, boät giaët, kem ñaùnh raêng…), caùc nhaø maùy cheá bieán thuûy saûn –noâng saûn – thöïc phaåm (cafe, söõa, boät ngoït) vaø trong nhaø maùy deät, may, da giaøy hoaëc saûn xuaát caùc maët haøng tieâu duøng khaùc. Ñaëc ñieån chung cuûa buïi höõu cô phaùt sinh trong caùc nhaø maùy naøy laø coù thaønh phaàn phöùc taïp. Tyû leä kích thöôùc buïi döôùi 10μm vaøo khoaûng 40–85% löôïng buïi coù kích thöôùc nhoû hôn 10μm khoâng nhieàu. o Buïi voâ cô: laø caùc loaïi buïi khoaùng chaát nhö caùt, ñaù, than ... vaø caùc buïi kim loaïi nhö saét, nhoâm, chì coù trong caùc nhaø maùy cô khí luyeän kim, caùc nhaø maùy vaät lieäu goám söù vaø vaät lieäu xaây döïng o Buïi ñoäng vaät o Buïi nhaân taïo 515
o Buïi hoãn hôïp: buïi maøi Theo kích thöôùc: Döïa vaøo kích thöôùc hình hoïc ngöôøi ta phaân chia thaønh caùc loaïi buïi nhö sau: o Buïi naëng (coøn goïi laø buïi laéng ñoïng) laø loaïi buïi coù ñöôøng kính d > 100μm. Döôùi taùc duïng cuûa löïc troïng tröôøng, loaïi buïi naøy thöôøng coù vaän toác rôi lôùn hôn khoâng. Caùc loaïi buïi naëng laø buïi ñaát, ñaù, buïi kim loaïi. o Buïi lô löûng laø loaïi buïi coù ñöôøng kính d ≤ 100μm. Loaïi buïi naøy chòu aûnh höôûng khoâng ñaùng keå cuûa löïc troïng tröôøng vì vaäy chuùng thöôøng bay lô löûng trong khoâng gian trong moät thôøi gian khaù laâu, töông töï nhö caùc phaân töû khí khaùc. Theo möùc ñoä xaâm nhaäp ñöôøng hoâ haáp o Buïi hoâ haáp: thöôøng khoâng troâng thaáy Buïi döôùi 0,1μm: khoâng ôû laïi trong pheá nang Buïi töø 0,1–5μm: ôû laïi phoåi töø 80–90% o Buïi khoâng hoâ haáp: Töø 5–10μm: bò ngaên caûn ôû ñöôøng hoâ haáp treân Treân 10μm: thöôøng ñoïng laïi ôû muõi, hoïng... Theo taùc haïi söùc khoûe o Buïi gaây nhieãm ñoäc: chì, Hg, Mg… o Buïi gaây dò öùng, vieâm muõi, noåi ban: buïi boâng, gai, buïi hoùa hoïc, buïi goã…. o Buïi gaây ung thö: quaëng phoùng xaï hoaëc buïi chöùa chaát phoùng xaï, buïi croâm (VI), As o Buïi gaây xô hoùa phoåi: buïi silic, amiaêng Döïa vaøo hình daùng: coù hai loaïi • Buïi haït laø loaïi buïi coù tyû leä chieàu roäng haït buïi treân chieàu daøi haït buïi ≤ 3 516
• Buïi sôïi laø loaïi buïi coù tyû leä chieàu roäng haït buïi treân chieàu daøi haït buïi > 3 Buïi do phun xuaát nuùi löûa • Treân möùc ñoä toaøn caàu, haøng naêm haøng chuïc nuùi löûa ñaõ phun leân baàu trôøi haøng traêm trieäu taán buïi, ñaëc bieät laø buïi löu huyønh. Chuùng daàn daàn rôi xuoáng maët ñaát gaây oâ nhieãm khí quyeån naëng neà, keùo daøi ôû nhöõng vuøng xung quanh gaàn nuùi löûa. Chaúng haïn, traän phun xuaát nuùi löûa Krakatoa ôû Indonexia naêm 1883 ñaõ phun leân khí quyeån 120 taán haït buïi raát nhoû. Baát kì nôi naøo treân theá giôùi coù hoaït ñoäng nuùi löûa thì caùc vuøng xung quanh ñoù ñeàu bò oâ nhieãm buïi. Caùch ñaây chöøng 5 naêm, nuùi löûa Pinatupo ôû Philippin, sau 635 naêm nguû yeân, ñaõ thöùc daäy vaø phun roøng raõ maáy thaùng trôøi vaøo khí quyeån haøng chuïc ngaøn taán buïi xaùm, chöùa 20 trieäu taán khí SO2, taïo thaønh moät lôùp maây khoång loà laøm baàu trôøi moät vuøng toái ñen ñaày buïi trong nhieàu thaùng. Sau ñoù, moãi laàn gaëp möa buïi laïi taïo ra luõ buøn raát kinh khuûng. Tai hoïa naøy coù leõ ñeán naêm 2010 môùi khaéc phuïc heát! Hieän nay nuùi löûa Pinatupo vaãn rình raäp chôø phun löûa. Buïi nuùi löûa chöùa zeolit gaây ra caùc beänh ung thö trung bieåu moâ nhö amiaêng. Khoaûng 20 trieäu taán dioxyt löu huyønh phun vaøo khí quyeån ôû ñoä cao 40 km do nuùi löûa Pinatupo hoaït ñoäng laïi ngaøy 14/7/1991, ñaõ rôi veà traùi ñaát. Maøn buïi aáy chöùa axit sunfuric, tröôùc heát hình thaønh moät daûi heïp treân xích ñaïo. Tieáp ñoù, ñaùm maây naøy phaûi maát 2 thaùng ñeå raûi ra vaø ñi leân phía Nam Hoa Kyø vaø trung taâm Chaâu AÂu. Tröôøng Ñaïi Hoïc Geneve ghi ñöôïc ñoä giaûm cuûa tia maët trôøi chieáu tröïc tieáp vaøo naêm 1991 laø 21%, naêm 1992 laø 17%. Naêm 1994, ñoäi vaät lyù öùng duïng veà naêng löôïng cuûa Tröôøng Ñaïi hoïc Geneve döï ñoaùn raèng, ñoä giaûm aáy chæ coøn 7 hay 9 %. Nhöng theo Pierre Ineichen cuõng ôû trong ñoäi aáy thì “khoù maø ño ñöôïc trò giaù naøy, vì noù cuøng baäc vôùi nhöõng thay ñoåi haøng naêm ôû treân vó ñoä cuûa chuùng ta“. Ñaùùm maây Pinatupo ñaõ gaây thieät haïi cho Hoa Kyø haøng trieäu ñoâ la. Taïi sa maïc Mosave, ôû California, hai trung taâm ñoà soä veà naêng löôïng maët trôøi môùi ñöôïc môû roäng ñaõ bò thieät haïi maát 30% hieäu suaát (280 MW) do buïi nuùi 517