Đổi mới chương trình đào tạo giáo viên đáp ứng đổi mới giáo dục phổ thông sau năm 2015

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE<br /> Educational Sci., 2016, Vol. 61, No. 8A, pp. 43-49<br /> This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vn<br /> <br /> DOI: 10.18173/2354-1075.2016-0128<br /> <br /> ĐỔI MỚI CHƯƠNG TRÌNH ĐÀO TẠO GIÁO VIÊN<br /> ĐÁP ỨNG ĐỔI MỚI GIÁO DỤC PHỔ THÔNG SAU NĂM 2015<br /> Nguyễn Trọng Khanh<br /> <br /> Khoa Sư phạm Kĩ thuật, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội<br /> Tóm tắt. Theo dự thảo chương trình giáo dục phổ thông tổng thể sau năm 2015 của Bộ<br /> GD&ĐT, hệ thống các môn học trong chương trình giáo dục phổ thông mới được chia ra<br /> hai nhóm môn: bắt buộc và tự chọn. Mỗi học sinh sẽ phải học một số môn bắt buộc và tự<br /> chọn học một số môn trong nhóm các môn tự chọn. Điều đó sẽ không chỉ ảnh hưởng tới cơ<br /> cấu đội ngũ giáo viên phổ thông mà còn ảnh hưởng tới cơ cấu các khoa đào tạo ở trường<br /> đại học sư phạm. Để khắc phục tình trạng này, một trong những giải pháp là trường đại học<br /> sư phạm phát triển chương trình đào tạo theo hướng đào tạo giáo viên có thể dạy được hai<br /> môn học trong chương trình giáo dục phổ thông mới.<br /> Từ khóa: Chương trình đào tạo ghép, cơ cấu đội ngũ giáo viên, đào tạo cấp chứng chỉ, môn<br /> học bắt buộc, môn học tự chọn.<br /> <br /> 1.<br /> <br /> Mở đầu<br /> <br /> Ngày 5/8/2015, Bộ GD-ĐT đã công bố dự thảo chương trình giáo dục phổ thông tổng thể.<br /> Trong dự thảo chương trình đã nêu rõ các lĩnh vực giáo dục và hệ thống các môn học, thời lượng<br /> của từng môn học, định hướng nội dung giáo dục bắt buộc ở từng lĩnh vực giáo dục và phân chia<br /> vào các môn học ở từng cấp học đối với tất cả học sinh trên phạm vi toàn quốc. Việc cấu trúc<br /> chương trình giáo dục phổ thông có môn học bắt buộc và môn học tự chọn sẽ tạo điều kiện cho<br /> học sinh có thể lựa chọn môn học tự chọn và chuyên đề học tập tự chọn phù hợp với định hướng<br /> nghề nghiệp cá nhân. Tuy nhiên, điều đó cũng sẽ gây khó khăn cho nhà trường phổ thông trong<br /> việc cơ cấu đội ngũ giáo viên. Để khắc phục khó khăn này, một trong những giải pháp là các trường<br /> sư phạm cần nghiên cứu phát triển chương trình đào tạo giáo viên có thể dạy được 2 môn học ở<br /> trường phổ thông.<br /> <br /> 2.<br /> 2.1.<br /> <br /> Nội dung nghiên cứu<br /> Cơ sở khoa học của việc phát triển chương trình đào tạo<br /> <br /> 2.1.1. Khái quát chương trình giáo dục phổ thông tổng thể cấp trung học<br /> Theo dự thảo chương trình giáo dục phổ thông (GDPT) tổng thể, các môn học ở cả 3 cấp<br /> học được chia thành môn học bắt buộc và môn học tự chọn (TC). Các môn học tự chọn gồm 3 loại:<br /> Ngày nhận bài: 1/7/2016. Ngày nhận đăng: 22/9/2016<br /> Liên hệ: Nguyễn Trọng Khanh, e-mail: khanhnt@hnue.edu.vn<br /> <br /> 43<br /> <br /> Nguyễn Trọng Khanh<br /> <br /> Tự chọn tuỳ ý: học sinh có thể chọn hoặc không chọn (TC1); Tự chọn trong nhóm môn học: học<br /> sinh buộc phải chọn một hoặc một số môn học trong nhóm môn học theo quy định trong chương<br /> trình (TC2); Tự chọn trong môn học: học sinh buộc phải chọn một số nội dung trong một môn học<br /> (TC3). Tỉ lệ môn học tự chọn hoặc nội dung học tự chọn tăng dần từ lớp dưới lên lớp trên.<br /> Theo đó, cấu trúc các môn học, hoạt động giáo dục ở cấp trung học được xác định như sau:<br /> * Ở cấp THCS:<br /> - Các môn học bắt buộc gồm: Ngữ văn, Toán, Ngoại ngữ 1, Thể dục, Giáo dục công dân,<br /> Khoa học Tự nhiên, Khoa học Xã hội.<br /> - Các môn học tự chọn gồm:<br /> + Tự chọn tuỳ ý (TC1) gồm: Ngoại ngữ 2, Tiếng dân tộc, Nghiên cứu khoa học kĩ thuật (ở<br /> lớp 8, 9).<br /> + Tự chọn trong môn học (TC3) gồm: Công nghệ, Tin học, Thể thao, Âm nhạc, Mĩ thuật,<br /> Hoạt động trải nghiệm sáng tạo.<br /> * Ở cấp THPT:<br /> - Các môn bắt buộc gồm: Ngữ văn 1, Toán 1, Công dân với Tổ quốc, Ngoại ngữ 1.<br /> - Các môn học tự chọn gồm:<br /> + Tự chọn tuỳ ý (TC1) gồm: Nghiên cứu khoa học kĩ thuật, Ngoại ngữ 2.<br /> + Tự chọn trong nhóm môn học (TC2) gồm 4 môn (dành cho lớp 10, 11) và 3 môn (dành<br /> cho lớp 12) trong các môn: Ngữ văn 2, Toán 2, Khoa học Tự nhiên, Khoa học Xã hội, Lịch sử, Địa<br /> lí, Vật lí, Hoá học, Sinh học, Công nghệ và môn Tin học. Nếu chọn môn Khoa học Tự nhiên thì<br /> không chọn các môn: Vật lí, Hoá học, Sinh học; nếu chọn môn Khoa học Xã hội thì không chọn<br /> các môn: Lịch sử, Địa lí. Các môn Khoa học Tự nhiên và Khoa học Xã hội chỉ học ở lớp 10 và 11.<br /> + Tự chọn trong môn học (TC3) gồm: Âm nhạc, Mĩ thuật, Thể thao, Hoạt động trải nghiệm<br /> sáng tạo (dành cho các lớp 10, 11, 12); Chuyên đề học tập (dành cho lớp 11, 12).<br /> <br /> 2.1.2. Các môn học mới so với chương trình hiện hành<br /> Như vậy, so với chương trình hiện hành, chương trình GDPT tổng thể xuất hiện một số môn<br /> học mới như sau:<br /> - Khoa học tự nhiên (KHTN) với cấu trúc nội dung tích hợp kiến thức của các môn Vật lí,<br /> Hoá học, Sinh học, Khoa học trái đất, đồng thời có thêm một số chủ đề liên môn được sắp xếp sao<br /> cho vừa bảo đảm liên hệ theo logic tuyến tính vừa tích hợp đồng tâm về sự hình thành các nguyên<br /> lí, quy luật chung của thế giới tự nhiên.<br /> - Khoa học xã hội (KHXH) với cấu trúc nội dung tích hợp chủ yếu các lĩnh vực kiến thức<br /> về Lịch sử, Địa lí, đồng thời lồng ghép, tích hợp kiến thức ở mức độ đơn giản về kinh tế, văn hoá,<br /> khoa học, tôn giáo,...<br /> - Công dân với Tổ quốc được hình thành chủ yếu từ kiến thức các môn Giáo dục công dân,<br /> Giáo dục Quốc phòng - An ninh và một số nội dung thuộc môn Lịch sử, Địa lí trong chương trình<br /> hiện hành.<br /> - Hoạt động trải nghiệm sáng tạo là hoạt động giáo dục mới của cả 3 cấp học, được phát<br /> triển từ các hoạt động tập thể, hoạt động ngoài giờ lên lớp, ngoại khoá của chương trình hiện hành,<br /> được thiết kế thành các chuyên đề tự chọn nhằm giúp học sinh phát triển các năng lực, kĩ năng,<br /> niềm tin, đạo đức. . . nhờ vận dụng những tri thức, kiến thức, kĩ năng, thái độ đă học từ nhà trường<br /> và những kinh nghiệm của bản thân vào thực tiễn cuộc sống một cách sáng tạo.<br /> 44<br /> <br /> Đổi mới chương trình đào tạo giáo viên đáp ứng đổi mới giáo dục phổ thông sau năm 2015<br /> <br /> Như vậy, có thể thấy hiện nay trong chương trình đào tạo của trường đại học sư phạm chưa<br /> đào tạo giáo viên dạy các môn KHTN, KHXH, Công dân với Tổ quốc và Hoạt động trải nghiệm<br /> sáng tạo.<br /> <br /> 2.2.<br /> <br /> Dự kiến thực trạng cơ cấu đội ngũ giáo viên phổ thông khi thực hiện chương<br /> trình mới<br /> <br /> Khối<br /> thi<br /> <br /> Bảng 1. Giả định các môn học tự chọn mà học sinh chọn theo khối thi<br /> Môn thi<br /> <br /> A<br /> A1<br /> B<br /> <br /> Toán, Lí, Hóa<br /> Toán, Lí, Tiếng Anh<br /> Sinh, Toán, Hóa<br /> <br /> C<br /> <br /> Văn, Sử, Địa<br /> <br /> D1<br /> D2<br /> D3<br /> D4<br /> D5<br /> D6<br /> V<br /> V1<br /> T<br /> M<br /> N<br /> H<br /> H1<br /> R<br /> S<br /> K<br /> <br /> Văn, Toán, Tiếng<br /> Anh<br /> Văn, Toán, Tiếng<br /> Nga<br /> Văn, Toán, Tiếng<br /> Pháp<br /> Văn, Toán, Tiếng<br /> Trung<br /> Văn, Toán, Tiếng<br /> Đức<br /> Văn, Toán, Tiếng<br /> Nhật<br /> Toán, Lí, Vẽ mĩ thuật<br /> Toán, Ngữ văn, Vẽ mĩ<br /> thuật<br /> Sinh, Toán, Năng<br /> khiếu TDTT<br /> Văn, Toán, Năng<br /> khiếu<br /> Văn, 2 môn năng<br /> khiếu Nhạc<br /> Văn, Năng khiếu - Mĩ<br /> thuật<br /> Toán, Ngữ văn, Vẽ<br /> Trang trí màu<br /> Văn, Sử, Năng khiếu<br /> báo chí<br /> Văn, 2 môn năng<br /> khiếu Điện ảnh<br /> Toán, Lí, môn Kĩ<br /> thuật nghề<br /> <br /> Nhóm môn học tự chọn 2<br /> Lớp 10 và 11<br /> KHXH, Toán 2, Vật lí, Hoá học<br /> KHXH, Toán 2, Vật lí, Hoá học<br /> KHXH, Toán 2, Hoá học, Sinh<br /> KHTN, Ngữ văn 2, Lịch sử, Địa<br /> lí<br /> KHXH, Ngữ văn 2, Toán 2, một<br /> môn nào đó<br /> KHXH, Ngữ văn 2, Toán 2,<br /> Ngoại ngữ 2<br /> KHXH, Ngữ văn 2, Toán 2,<br /> Ngoại ngữ 2<br /> KHXH, Ngữ văn 2, Toán 2,<br /> Ngoại ngữ 2<br /> KHXH, Ngữ văn 2, Toán 2,<br /> Ngoại ngữ 2<br /> KHXH, Ngữ văn 2, Toán 2,<br /> Ngoại ngữ 2<br /> KHXH, Toán 2, Vật lí, Tin học<br /> KHXH, Ngữ văn 2, Toán 2, Tin<br /> học<br /> KHXH, Toán 2, Sinh, một môn<br /> nào đó<br /> KHXH, Ngữ văn 2, Toán 2, một<br /> môn nào đó<br /> KHXH, Ngữ văn 2, hai môn nào<br /> đó<br /> KHXH, Ngữ văn 2, Tin học,<br /> một môn nào đó<br /> KHXH, Ngữ văn 2, Toán 2, Tin<br /> học<br /> KHTN, Ngữ văn 2, Lịch sử, Tin<br /> học<br /> KHXH, Ngữ văn 2, hai môn nào<br /> đó<br /> KHXH, Toán 2, Vật lí, Công<br /> nghệ<br /> <br /> Lớp 12<br /> Toán 2, Vật lí, Hoá học<br /> Toán 2, Vật lí, Hoá học<br /> Toán 2, Hoá học, Sinh<br /> Ngữ văn 2, Lịch sử, Địa lí<br /> Ngữ văn 2, Toán 2, một môn nào<br /> đó<br /> Ngữ văn 2, Toán 2, Ngoại ngữ 2<br /> Ngữ văn 2, Toán 2, Ngoại ngữ 2<br /> Ngữ văn 2, Toán 2, Ngoại ngữ 2<br /> Ngữ văn 2, Toán 2, Ngoại ngữ 2<br /> Ngữ văn 2, Toán 2, Ngoại ngữ 2<br /> Toán 2, Vật lí, Tin học<br /> Ngữ văn 2, Toán 2, Tin học<br /> Toán 2, Sinh, một môn nào đó<br /> Ngữ văn 2, Toán 2, một môn nào<br /> đó<br /> Ngữ văn 2, hai môn nào đó<br /> Ngữ văn 2, Tin học, một môn<br /> nào đó<br /> Ngữ văn 2, Toán 2, Tin học<br /> Ngữ văn 2, Lịch sử, Tin học<br /> Ngữ văn 2, hai môn nào đó<br /> Toán 2, Vật lí, Công nghệ<br /> <br /> 45<br /> <br /> Nguyễn Trọng Khanh<br /> <br /> Giả sử xét chương trình giáo dục trung học phổ thông, đối với các môn học tự chọn, học<br /> sinh căn cứ vào môn thi tuyển sinh đại học, cao đẳng sẽ chọn như trong Bảng 1.<br /> Như vậy sẽ xảy ra một vấn đề như sau:<br /> - Thường học sinh đặt ra mục tiêu học để thi tuyển sinh vào đại học cao đẳng nên các em<br /> sẽ chọn những môn nào phục vụ tốt cho việc thi của mình. Vì thế việc chọn môn học tự chọn 2 sẽ<br /> căn cứ vào các môn thi trong khối mà các em dự định đăng kí thi. Như thế, số môn tự chọn 2 được<br /> chọn và số lượng học sinh lựa chọn ở mỗi trường sẽ khác nhau và ở cùng một trường cũng khác<br /> nhau theo từng năm học. Do vậy nhà trường thường sẽ rơi vào tình trạng thiếu giáo viên dạy môn<br /> này và thừa giáo viên dạy môn kia; năm học này thì thiếu nhưng có khi năm học sau lại thừa.<br /> - Như Bảng 1 đã trình bày, dù là giả định nhưng cũng dễ nhận thấy có những môn được<br /> chọn rất ít, thậm chí không được chọn.<br /> Đó là chưa kể có môn học mà số học sinh chọn quá ít (trên dưới 10 em chẳng hạn) thì có<br /> thể nhà trường sẽ không tổ chức dạy môn này mà sẽ khuyên hoặc buộc các em phải chọn tổ hợp<br /> khác.<br /> Như vậy sẽ dẫn tới tình trạng khi trong năm học có một vài môn học không được học sinh<br /> chọn thì giáo viên dạy những môn đó sẽ không có việc làm, phải nghỉ, phải làm một công việc<br /> khác nào đó hoặc phải chuyển công tác, thậm chí có thể bị buộc thôi việc, nghỉ hưu sớm,. . . Và<br /> nếu giáo viên dạy môn đó đã chuyển khỏi trường rồi, đến năm học sau hoặc vài năm sau lại có<br /> nhiều học sinh đăng kí học môn đó thì nhà trường sẽ lại phải tuyển giáo viên mới hoặc cử giáo<br /> viên bộ môn nào đó (đang bị thiếu giờ) sang dạy. Nếu lấy giáo viên dạy môn khác sang dạy thì<br /> chất lượng dạy học sẽ khó được đảm bảo. Mặt khác, khi một vài môn học nào đó mà hầu như học<br /> sinh ở tất cả các trường không chọn thì không những giáo viên đang công tác gặp khó khăn mà<br /> nhà trường sẽ không tuyển giáo viên mới. Hệ lụy tiếp theo là khi sinh viên tốt nghiệp không xin<br /> được việc làm thì các trường sư phạm cũng sẽ không tuyển được sinh viên học những ngành này.<br /> Và hãy tưởng tượng sau một hai năm mà trường sư phạm không tuyển sinh được những ngành này<br /> thì đương nhiên những khoa đào tạo giáo viên ngành đó sẽ bị giải thể. Và cứ thế thì tiếp theo sẽ là<br /> các môn học đó sẽ bị xóa khỏi chương trình giáo dục phổ thông.<br /> Trong dự thảo chương trình GDPT tổng thể cũng có đề ra cách giải quyết khi thiếu giáo viên<br /> dạy là nhà trường có thể mời giáo viên thỉnh giảng hoặc cho các em học ở trường lân cận nhưng<br /> xem ra tính khả thi của cách này cũng không cao. Như thế, về lí thuyết thì học sinh có quyền tự do<br /> lựa chọn nhưng thực tế có thể thực hiện được đúng như vậy không.<br /> Như vậy, trường đại học sư phạm cần có giải pháp để khắc phục thực trạng này ở trường<br /> phổ thông và cũng là đảm bảo sự ổn định trong đào tạo của nhà trường.<br /> <br /> 2.3.<br /> <br /> Đề xuất giải pháp phát triển chương trình đào tạo giáo viên<br /> <br /> Căn cứ vào thực trạng nêu trên, tác giả đề xuất một trong những cách giải quyết là các<br /> trường đại học sư phạm nên nghiên cứu để đào tạo giáo viên có thể dạy được hai môn ở trường phổ<br /> thông.<br /> <br /> 2.3.1. Những cặp môn đào tạo ghép<br /> Căn cứ vào những môn học mới trong dự thảo chương trình GDPT tổng thể, có thể ghép<br /> chương trình đào tạo như sau:<br /> - Môn KHTN có nội dung tích hợp các chủ đề của các phân môn Vật lí, Hoá học, Sinh học,<br /> Khoa học trái đất nên có thể ghép chương trình đào tạo:<br /> 46<br /> <br /> Đổi mới chương trình đào tạo giáo viên đáp ứng đổi mới giáo dục phổ thông sau năm 2015<br /> <br /> + Chương trình đào tạo giáo viên Vật lí có ghép thêm một phần chương trình đào tạo giáo<br /> viên Hóa học và Sinh học. Người tốt nghiệp sẽ dạy môn Vật lí và môn KHTN.<br /> + Chương trình đào tạo giáo viên Hóa học có ghép thêm một phần chương trình đào tạo<br /> giáo viên Vật lí và Sinh học. Người tốt nghiệp sẽ dạy môn Hóa học và môn KHTN.<br /> + Chương trình đào tạo giáo viên Sinh học có ghép thêm một phần chương trình đào tạo<br /> giáo viên Vật lí và Hóa học. Người tốt nghiệp sẽ dạy môn Sinh học và môn KHTN.<br /> - Môn KHXH có nội dung tích hợp các chủ đề của các phân môn Lịch sử, Địa lí nên có thể<br /> ghép chương trình đào tạo:<br /> + Chương trình đào tạo giáo viên Lịch sử có ghép thêm một phần chương trình đào tạo giáo<br /> viên Địa lí. Người tốt nghiệp sẽ dạy môn Lịch sử và môn KHXH.<br /> + Chương trình đào tạo giáo viên Địa lí có ghép thêm một phần chương trình đào tạo giáo<br /> viên Lịch sử. Người tốt nghiệp sẽ dạy môn Địa lí và môn KHXH.<br /> - Môn Công dân với Tổ quốc có nội dung tích hợp các chủ đề của các phân môn Giáo dục<br /> công dân và Giáo dục về quốc phòng - an ninh nên có thể ghép chương trình đào tạo:<br /> + Chương trình đào tạo giáo viên Giáo dục công dân có ghép thêm một phần chương trình<br /> đào tạo giáo viên Giáo dục quốc phòng và một số nội dung về hoạt động trải nghiệm sáng tạo.<br /> + Chương trình đào tạo giáo viên Giáo dục quốc phòng có ghép thêm một phần chương<br /> trình đào tạo giáo viên Giáo dục công dân và một số nội dung về hoạt động trải nghiệm sáng tạo.<br /> Ngoài ra, còn có thể ghép chương trình đào tạo giáo viên dạy hai môn Công nghệ và Tin<br /> học như sau:<br /> + Chương trình đào tạo giáo viên Công nghệ có ghép thêm một phần chương trình đào tạo<br /> giáo viên Tin học và nội dung về Hoạt động trải nghiệm sáng tạo.<br /> + Chương trình đào tạo giáo viên Tin học có ghép thêm một phần chương trình đào tạo giáo<br /> viên Công nghệ và nội dung về Hoạt động trải nghiệm sáng tạo.<br /> <br /> 2.3.2. Cấu trúc chương trình và thời lượng đào tạo<br /> - Đối với chương trình đào tạo ghép 2 môn, thời lượng đào tạo khóa học có thể điều chỉnh<br /> tăng lên 150 tín chỉ. Trong đó, chương trình đào tạo môn chính có 130 tín chỉ và chương trình đào<br /> tạo môn thứ hai có 20 tín chỉ (chỉ gồm những môn chuyên ngành).<br /> - Đối với chương trình đào tạo ghép 3 môn, thời lượng đào tạo khóa học cũng điều chỉnh<br /> tăng lên 150 hoặc 160 tín chỉ. Trong đó, chương trình đào tạo môn chính cũng có 130 tín chỉ còn<br /> chương trình đào tạo chuyên ngành của hai môn thứ hai và thứ ba mỗi môn 10 - 15 tín chỉ.<br /> Theo tác giả, phương án này hoàn toàn khả thi bởi thời lượng đào tạo một khóa học 150<br /> hoặc 160 tín chỉ vẫn có thể thực hiện được trong thực tế đào tạo đại học ở Việt Nam hiện nay (Vẫn<br /> còn mang nặng phong cách đào tạo theo niên chế).<br /> <br /> 2.3.3. Cách thức tiến hành<br /> Nhà trường tổ chức các khoa có tham gia đào tạo ghép để thống nhất kế hoạch. Các khoa có<br /> đào tạo ghép sẽ thảo luận để có thể điều chỉnh các học phần thuộc kiến thức cơ bản, cơ sở, chuyên<br /> ngành (nếu cần). Sau đó các khoa đào tạo môn chính (gọi là khoa đào tạo môn thứ nhất) sẽ chuyển<br /> chương trình khung cho khoa đào tạo môn ghép (gọi là khoa đào tạo môn thứ hai). Khoa đào tạo<br /> môn thứ hai (nếu ghép với hai khoa thì gọi chung cả hai khoa ghép là khoa đào tạo môn thứ hai)<br /> sẽ xây dựng chương trình các học phần bổ sung với thời lượng 10, 15 hoặc 20 tín chỉ. Sau khi xây<br /> dựng xong, khoa đào tạo môn thứ hai chuyển cho khoa đào tạo môn thứ nhất để hoàn chỉnh chương<br /> 47<br /> <br />