ĐỜN CA TÀI TỬ

Chia sẻ: Nguyenhoang Phuonguyen | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:8

Thêm vào BST

Báo xấu

426
lượt xem 90
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'đờn ca tài tử', văn hoá - nghệ thuật, sân khấu điện ảnh phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: ĐỜN CA TÀI TỬ

Đ N CA TÀI T
Nh c thính phòng là m t th lo i nh c g m các bài hát ho c b n đàn đư c bi u di n trong phòng khách t i tư gia hay trong m t phòng nh . Nh c thính phòng Tây phương b t đ u xu t hi n vào th k th 16 châu Âu, đ c bi t là Ý và Anh, do nh ng nhóm nh các nh c sĩ, ca sĩ chuyên trình bày các bài hát [1] r i sau đó đư c ph bi n và phát tri n t i vi c trình t u các b n đàn. T i Vi t Nam, t th k th 10, dư i các tri u vua Lê và Đinh đã xu t hi n nh ng bu i ca múa trong cung đình, đ n mi u, ho c h i h p t i tư th t các quan tư ng. Chính hình th c ca múa này đã làm n n t ng cho âm nh c “thính phòng” Vi t Nam ngày nay [2]. T u trung, âm nh c thính phòng Vi t Nam bao g m ca trù, ca Hu và đ n ca tài t , phát tri n m nh t đ u th k th 20. Đi m khác bi t chính y u gi a nh c thính phòng Vi t Nam và dân ca Vi t Nam là: nh c thính phòng g m nh ng tác ph m (có khi đư c ký âm) mà ngư i trình di n cũng như ngư i thư ng th c ph i đư c hu n luy n đ có th s d ng các nh c c , trình bày tác ph m, cũng như hi u bi t v thi ca [3] ; trong khi dân ca mang tính cách t phát, t di n trong lúc lao đ ng ho c gi i trí. Đ n ca tài t (còn g i là nh c tài t ) đư c phát tri n ch y u t i mi n Nam Vi t Nam. Thu t ng tài t có th hi u theo hai nghĩa: th nh t, tài t là nh ng ngư i tài năng (talent), nh ng b c th y tham gia trình di n; th hai, tài t là nh ng ngư i nghi p dư (amateur), g m c nh ng b c th y - nhưng không l y đó làm k sinh nhai - tham gia bi u di n (music of the amateurs)[4] . N n t ng c a đ n ca tài t chính là nh c l (còn g i là nh c ngũ âm), m t lo i nh c đư c phát tri n vào th k th 17 d a trên nh c t t cung đình Hu và âm nh c c a các t nh Nam Trung b . Nh c l tr nên
th nh hành mi n Nam vào cu i th k 19, ph c v chính y u cho các l h i t i đ a phương. Các ban nh c l lúc b y gi thư ng g m có các nh c c gõ và dây kéo vĩ. Do nhu c u ph c v cho các tang l v khuya, nh c l c n ph i chơi v i âm lư ng nh theo yêu c u c a gia ch . T đó các ban nh c l đư c t ch c m t cách g n nh hơn và b t đ u dùng song lang thay cho tr ng nh c đ gi ti t t u, cũng như b b t các nh c c dây kéo vĩ đ ch còn có đàn cò [5] . Nh ng ban nh c l nh g n như v y còn có tên g i là nhóm đ n cây. K t năm 1885 tr v sau, các nhóm đ n cây này đư c g i là ban đ n ca tài t đ phân bi t v i các ban nh c l và nh c hát b i đang th nh hành song song [6] . M t đi m khác bi t khác gi a nh c tài t và nh c l là s có m t c a ca sĩ. Do v y ngoài vi c hòa đàn v i nhau, ban nh c tài t còn tham gia vi c đ m đàn cho ca hát [7] . M t khác, các ban nh c tài t d n d n không đàn cho đám tang n a, tr nh ng trư ng h p r t đ c bi t. Đ i tư ng ph c v m i là nh ng đám vui như đám ăn tân gia, đám cư i nhà giàu, đám thăng quan ti n ch c, ho c đám gi l n [8] . Đ u th k th 20, đ n ca tài t tr thành m t phong trào ca nh c ph thông t i mi n Nam, nh t là t i các đ a phương như B c Liêu, Vĩnh Long, Sa Đéc, C n Đư c (Long An), Cái Thia (M Tho), và Sài Gòn, v.v.. Các nhóm tài t kh i mi n Đông ( vùng Sài Gòn - Ch L n và ph c n) , và nhóm tài t kh i mi n Tây ( Vĩnh Long và Sa Đéc) cũng đư c hình thành. Đ ng đ u nhóm tài t kh i mi n Đông là ông Nguy n Quang Đ i t c Ba Đ i, m t nh c sư t tri u đình Hu vào s ng C n Đư c cùng v i các ngh sĩ khác như Cao Huỳnh Cư và Cao Huỳnh Đi u. Riêng nhóm tài t kh i mi n Tây có ông Tr n Quang Qu n t c Ký Qu n ngư i Hu vào s ng Vĩnh Long làm th lĩnh cùng v i các ngh nhân Tr n Quang Di m, Nguy n Liên Phong và Nguy n Tư Ba ngư i g c Qu ng Nam.
Các ngh nhân này là nh ng nhà tiên phong trong nh ng c g ng biên so n, sáng tác và gi ng d y nh c tài t theo phong cách riêng c a mình. Các n b n nh c tài t b t đ u xu t hi n vào năm 1909. Riêng trong nh ng th p niên 60 và 70, nh c tài t đư c các hãng đĩa phát hành r ng rãi trong và ngoài nư c như hãng Béka, Ocora, Pathé, Vi t H i, H ng Hoa, Marconi, và Odéon..v.v.. T đó nhi u danh ca, danh c m đư c nhi u ngư i bi t đ n. Tuy nhiên, ít th y có nh ng trư ng h p đưa nh c tài t lên sân kh u trình di n như th lo i âm nh c thính phòng phương Tây[9] . So v i các lo i nh c thính phòng khác c a Vi t Nam và phương Tây, trong nh c tài t , vai trò c a nh ng ngư i đàn và hát là ngang nhau. Ca sĩ trong ca trù và ca Hu thư ng là ph n , nhưng trong nh c tài t , ca sĩ nam và n đ u có vai trò ca hát bình đ ng. Dàn nh c c a đ n ca tài t có nhi u nh c c hơn dàn nh c c a ca trù và ca Hu . Các nh c c s d ng trong nh c tài t thư ng có đàn tranh, cò, kìm, gáo, đ c huy n, song lang, và ng tiêu ..v.v.. Kho ng t năm 1920, đàn guitar phím lõm (hay “l c huy n c m” ho c ch g i đơn gi n là “ghi-ta”), h uy c m, và violon (hay vĩ c m) cũng đư c thêm vào trong ban nh c [10] . Khi bi u di n nh c tài t , các ngh sĩ thư ng chú tr ng đ n s k t h p c a các nh c c có âm s c khác nhau; ít th y có s k t h p gi a các nh c c cùng âm s c. Thư ng th y nh t là song t u đàn kìm và đàn tranh - là s k t h p gi a ti ng tơ và ti ng s t - mà gi i chuyên môn g i là s t c m h o hi p; ho c tam t u đàn kìm-tranh-cò, kìm-tranh-đ c huy n, tranh- cò-đ c huy n v i t chuyên môn là tam chi liên hoàn pháp [11] . N u m t ban nh c có 3 nh c công và 1 ca sĩ thì đư c g i là ban t tuy t, n u có 4 nh c công và 1 ca sĩ thì g i là ban ngũ tuy t. M t đi m đ c bi t c a nh c tài t là l i đàn ng u h ng - tương t l i chơi ng u h ng trong nh c jazz c a M . đây, ngư i ngh sĩ d a trên
bài b n truy n th ng đ thêm th t nh ng nh n nhá, luy n láy c a riêng mình m t cách r t tinh t d a trên hơi và đi u c a nh ng ch nh c chính, nhưng đ ng th i ph i hòa h p v i nh ng ngh sĩ cùng di n khác. Chính vì th mà m i l n nghe l i cùng b n đàn, khán thính gi luôn luôn th y m i l và hài hòa. Có l ph n ng u h ng nhi u nh t trong nh c tài t là ph n rao c a ngư i đàn ho c nói l i c a ngư i ca. Ngư i đàn dùng rao - ho c ngư i ca dùng nói l i - đ lên dây đàn và nh t là v i m c đích g i c m h ng cho b n di n, t o không khí cho dàn t u, và chu n b hình tư ng âm nh c cho ngư i thư ng th c [12] . Ngoài ra, khi trình t u, các ngh sĩ cũng có th dùng ti ng đàn c a mình đ "đ i đáp" ho c "thách th c" v i ngư i đ ng di n. Chính vì v y mà nh c tài t luôn luôn sinh đ ng và h p d n ngư i nghe. Đ n ca tài t có m t s lư ng bài b n r t phong phú và đa d ng. Ngoài vi c s d ng m t s bài b n trong nh c l , còn có các bài b n t ca Hu , dân ca mi n Trung, mi n Nam, và c m t s lư ng l n do các ngh nhân b c th y sáng tác và c i biên. Do đ c tính ngôn ng và sinh ho t riêng c a ngư i mi n Nam mà nh c mi n Trung đã đư c phát tri n đ c bi t trong nh c tài t [13] . Ví d bài Bình Bán c a ca Hu đư c phát tri n thành Bình Bán V n trong nh c tài t , Lưu Th y Hu thành Lưu Th y Đo n, Kim Ti n Hu thành Kim Ti n B n, Phú L c Hu thành Phú L c Ch n, ho c Bình Bán Hu thành Bình Bán Ch n..v.v.. Các bài b n ph bi n nh t trong nh c tài t là 20 bài b n t (còn g i là nh th p huy n t b n) thu c hai đi u B c và đi u Nam [14] . 20 bài b n t g m có 7 b n l , 6 b n B c, 3 b n Nam và 4 b n Oán. Tương truy n r ng các bài b n này do ông Ba Đ i đúc k t và đư c xem như là nh ng bài căn b n cho nh ng ngư i b t đ u bư c vào lĩnh v c nh c tài t . M t trong nh ng bài b n n i ti ng trong đ n ca tài t là b n D C Hoài Lang -
nghĩa là đêm khuya nghe ti ng tr ng nh ch ng - do nh c sĩ Cao Văn L u t c Sáu L u B c Liêu sáng tác vào năm 1917 [15] . D C Hoài Lang là bài hát đư c phát tri n d a trên bài Hành Vân c a ca Hu . L i ca c a bài hát này đư c s a nhi u l n b i các ngh sĩ như cô Ba Vàm L o, ông Nguy n T Quang, ông Tr nh Thiên Tư[16] và đư c nhi u ngư i yêu thích. V sau, D C Hoài Lang đư c đ i tên là V ng C Hoài Lang, r i đư c đơn gi n hóa thành V ng C [17] . T năm 1945, ông Giáo Thinh t c Nguy n Văn Thinh, m t nh c sư có uy tín t i Sài Gòn, đã đúc k t và ph bi n m t h th ng m i g i là 72 bài b n c nh c mi n Nam (còn g i là th t th p nh huy n công). Theo đó, m t ngh nhân đư c công nh n là b c th y n u bi t h t 20 bài b n t ; và đ đ t m c cao siêu hơn, ngh nhân đó c n bi t h t 72 bài b n này[18] . Nh c tài t đư c phát tri n m nh mi n Nam m t ph n là nh có khá nhi u lò d y đư c m ra kh p l c t nh và Sài Gòn. Đ u tiên, ch có nh ng gia đình khá gi m i đ ti n m i th y các t nh khác v nhà đ d y. Vào nh ng năm c a th p k 40 và 50, các lò d y m i b t đ u ph bi n, nh t là t i Sài Gòn, do các ngh sĩ t t nh lên ph trách. Nh ng lò n i ti ng th i b y gi như các lò c a ngh sĩ Chín Phàng (t Long An), Hai Đ u (t Ti u C n, Trà Vinh), Năm Lòng và Năm Đư c (t C n Giu c). Các lò l n nh t, nhi u uy tín, và đào t o nhi u danh ca danh c m nh t có th k đ n là lò Văn Gi i và T n Đ t [19] . Các ngh nhân n i ti ng như Sáu Th i, Năm Xem, Ba Đ ng, Út Lăng, Tư Huy n, Tư T i, Sáu Thoàn, Văn Vĩ, Mư i Đ n, Năm Vinh, Ba Trung, Sáu Xi u và Nguy n Văn Thinh cũng có nhi u đóng góp cho vi c phát tri n nà Trong nh ng năm g n đây, chính quy n đ a phương các t nh và huy n mi n Nam đã c g ng khôi ph c l i các l p d y đ n ca tài t cũng như t ch c các liên hoan đ n ca tài t c p t nh ho c liên t nh. h i
ngo i cũng đã và đang có nhi u c g ng khôi ph c l i th lo i nh c thính phòng này c a Vi t Nam; nhưng h u h t v n còn r i r c và thi u s b o tr v m t t ch c cũng như tài chánh v.v.. Do ch u nh hư ng c a s du nh p nh c Tây phương, các phương ti n thông tin hi n đ i và m t s nh n th c sai l c c a ngư i dân v đ n ca tài t nên th lo i nh c thính phòng đ c s c c a Vi t Nam này đang m t d n tính chính th ng. Nhi u nơi đã thay đ i không gian thính phòng c a đ n ca tài t đ di n viên hòa nh c và hòa ca trong không gian sân kh u - nơi mà ngư i nghe và ngư i di n b tách bi t. Nhi u chương trình n ng ph n trình di n, chú tr ng nhi u đ n ph n ca hơn là hòa đàn. Th m chí ngư i ca ho c ngư i đàn còn h c thu c lòng các bài b n ký âm theo phương Tây m t cách chi ti t; và do đó làm m t đi tính ng tác, tính ng u h ng đ c trưng c a ngh thu t đ n ca tài t truy n th ng. M c dù v m t thang âm đi u th c gi a âm nh c c i lương [20] và âm nh c c a đ n ca tài t không có ranh gi i rõ r t [21] , nhưng v i cùng m t làn đi u, cùng m t b n đàn, l i ca và hòa t u nh c tài t có m t s khác bi t v i l i ca và hòa t u nh c trên sân kh u c i lương. Do không b h n ch vào vi c di n xu t và k ch b n sân kh u, ngư i ngh sĩ c a nh c tài t có nhi u thu n l i hơn trong vi c ng tác và chơi ng u h ng. Xu t phát t vi c nh n th c đư c t m quan tr ng c a nh c đ n ca tài t trong n n âm nh c truy n th ng Vi t Nam nói riêng và văn hóa Vi t Nam nói chung, ngày nay đã có khá nhi u nhà nghiên c u dân t c nh c h c trong và ngoài nư c đang tìm cách sưu t m và h th ng hóa các bài b n c a nh c tài t , nghiên c u thang âm đi u th c, phương pháp ký âm ..v.v.. M t s nh c sĩ cũng đang tìm cách sáng tác thêm các bài b n m i đ góp ph n vào s lư ng bài b n đang th nh hành hi n nay.