Đông Nam Á và Việt Nam - Lịch sử bang giao

Chia sẻ: Trần Huệ Mẫn | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:128

Thêm vào BST

Báo xấu

343
lượt xem 127
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nội dung đề cập các vấn đề về hợp tác giữa Việt Nam và khu vực Đông Nam Á như: Cơ sở hình thành bang giao Việt Nam - Đông Nam Á, ban giao Việt Nam - Đông Nam Á thời cổ đại và trung đại, ban giao Việt Nam - Đông Nam Á thời cận đại, ban giao Việt Nam - Đông Nam Á thời hiện đại. Tham khảo tài liệu để đáp ứng nhu cầu trong học tập.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đông Nam Á và Việt Nam - Lịch sử bang giao

ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA TP HOÀ CHÍ MINH TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KHOA HOÏC XAÕ HOÄI VAØ NHAÂN VAÊN TS TRAÀN THÒ MAI LÒCH SÖÛ BANG GIAO VIEÄT NAM – ÑOÂNG NAM AÙ NHAØ XUAÁT BAÛN ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA TP HOÀ CHÍ MINH - 2007 1 2
MUÏC LUÏC CHÖÔNG III: BANG GIAO VIEÄT NAM – ÑOÂNG NAM AÙ THÔØI CAÄN ÑAÏI .................................................... 71 Trang I. ÑOÂNG NAM AÙ TRÖÔÙC SÖÏ XAÂM NHAÄP CUÛA CHUÛ NGHÓA TÖ BAÛN PHÖÔNG TAÂY ............................. 71 CHÖÔNG I: CÔ SÔÛ HÌNH THAØNH BANG GIAO VIEÄT II. CAÙC GIAI ÑOAÏN PHAÙT TRIEÅN CUÛA MOÁI NAM – ÑOÂNG NAM AÙ............................................... 5 QUAN HEÄ VIEÄT NAM – ÑOÂNG NAM AÙ I. ÑOÂNG NAM AÙ: MOÄT KHU VÖÏC LÒCH SÖÛ – THÔØI CAÄN ÑAÏI ................................................................... 76 VAÊN HOÙA SÔÙM, LIEÂN TUÏC PHAÙT TRIEÅN III. BANG GIAO VIEÄT NAM – ÑOÂNG NAM AÙ VÔÙI BAÛN SAÉC RIEÂNG ....................................................... 5 ÔÛ THÔØI CAÄN ÑAÏI ............................................................... 83 II. TÍNH TAÁT YEÁU CUÛA MOÁI BANG GIAO CAÂU HOÛI OÂN TAÄP .................................................................. 109 VIEÄT NAM – ÑOÂNG NAM AÙ ........................................... 14 CHÖÔNG IV: BANG GIAO VIEÄT NAM – ÑOÂNG NAM AÙ CAÂU HOÛI OÂN TAÄP .................................................................... 16 THÔØI HIEÄN ÑAÏI .................................................. 110 CHÖÔNG II: BANG GIAO VIEÄT NAM – ÑOÂNG NAM I. NHÖÕNG NHAÂN TOÁ TAÙC ÑOÄNG ÑEÁN AÙ THÔØI COÅ ÑAÏI VAØ TRUNG ÑAÏI ........................ 17 BANG GIAO VIEÄT NAM-ÑOÂNG NAM AÙ THÔØI HIEÄN ÑAÏI ............................................................... 110 I. BANG GIAO VIEÄT NAM – ÑOÂNG NAM AÙ ÔÛ BUOÅI ÑAÀU DÖÏNG NÖÔÙC ........................................... 17 II. SÖÏ PHAÙT TRIEÅN TOÁT ÑEÏP CUÛA LIEÂN MINH ÑOAØN KEÁT CHIEÁN ÑAÁU VIEÄT-LAØO-CAMPUCHIA .... 116 II. BANG GIAO VIEÄT NAM – ÑOÂNG NAM AÙ TRONG THÔØI KYØ VIEÄT NAM BÒ PHONG III. BANG GIAO VIEÄT NAM–ASEAN................................... 125 KIEÁN PHÖÔNG BAÉC ÑOÂ HOÄ ........................................ 25 1. VAØI NEÙT VEÀ ASEAN… ................................................. 125 III. BANG GIAO VIEÄT NAM – CHAÂN LAÏP ......................... 31 2. CAÙC GIAI ÑOAÏN PHAÙT TRIEÅN BANG GIAO .......... 135 IV. BANG GIAO VIEÄT NAM – LAØO .................................... 41 3. BANG GIAO GIÖÕA VIEÄT NAM VAØ CAÙC THAØNH VIEÂN ASEAN ................................................. 152 V. BANG GIAO VIEÄT NAM – THAÙI LAN .......................... 47 CAÂU HOÛI OÂN TAÄP................................................................... 178 VI. BANG GIAO VIEÄT NAM – MIEÁN ÑIEÄN ....................... 54 CHÖÔNG V: MOÄT VAØI NHAÄN XEÙT THAY KEÁT LUAÄN VII. BANG GIAO VIEÄT NAM VÔÙI KHU VÖÏC CAÙC ........................................................................................................ 179 NÖÔÙC HAÛI ÑAÛO ÑOÂNG NAM AÙ ................................... 56 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO ............................................................. 184 VIII. MOÄT VAØI NHAÄN XEÙT VEÀ MOÁI BANG GIAO VN–ÑNA THÔØI COÅ – TRUNG ÑAÏI................................ 62 PHUÏ LUÏC ...................................................................................... 188 CAÂU HOÛI OÂN TAÄP .................................................................... 70 3 4
haûi ñaûo (Malaysia, Indonesia, Singapo, Brunei vaø Philípin, CHÖÔNG I Ñoâng Timo). Taát caû caùc nöôùc trong khu vöïc ñeàu naèm trong vaønh ñai khí haäu nhieät ñôùi vaø bò chi phoái bôûi gioù muøa quanh naêm. Chính yeáu toá gioù muøa vaø khí haäu bieån ñaõ taïo neân hai CÔ SÔÛ HÌNH THAØNH BANG GIAO muøa raát roõ reät ôû Ñoâng Nam AÙ: Muøa möa baét ñaàu töø thaùng tö ñeán thaùng 11 döông lòch vaø muøa naéng töø thaùng 11 döông lòch VIEÄT NAM - ÑOÂNG NAM AÙ ñeán thaùng tö naêm sau. Ñieàu kieän khí haäu thuaän hoøa taïo cho Ñoâng Nam AÙ nhieàu thuaän lôïi lôùn, ñaùng keå nhaát laø moät thieân nhieân thoáng nhaát trong ña daïng, moät thaûm thöïc vaät quanh I. ÑOÂNG NAM AÙ: MOÄT KHU VÖÏC LÒCH SÖÛ - VAÊN HOÙA SÔÙM, naêm töôi toát vôùi nhieàu saéc thaùi xen keõ giöõa röøng nhieät ñôùi, ñoài LIEÂN TUÏC PHAÙT TRIEÅN VÔÙI BAÛN SAÉC RIEÂNG nuùi, ñoàng baèng vaø bieån taïo neân caûnh quan ña daïng vaø raát giaøu veà tieàm naêng. Teà thö cuûa Trung Quoác vieát: ‘Caùc nöôùc Ngay töø nhöõng naêm cuoái theá kyû XIX, khu vöïc Ñoâng Man di chia nhau laäp quoác, cuûa quyù khoâng ñaâu baèng ôû ñaây”. Nam AÙ ñaõ trôû thaønh ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa caùc nhaø “Ñoâng Vò trí ñòa lyù noái lieàn giöõa phöông Ñoâng (theá giôùi Trung Phöông hoïc” do tính chaát quan troïng vaø noåi baät veà vò trí ñòa Quoác, Nhaät Baûn...) vaø phöông Taây (AÁn Ñoä, Taây AÙ, Ñòa Trung lyù mang tính chaát chieán löôïc cuûa noù. Tieáp ñoù, nhöõng khaùm Haûi) cuõng taïo ñieàu kieän cho Ñoâng Nam AÙ coù dòp tieáp xuùc vaø coï phaù môùi veà nhöõng böôùc ñi ñaàu tieân cuûa loaøi ngöôøi, tieán trình saùt vôùi nhieàu neàn vaên minh lôùn cuûa nhaân loaïi. Ñoàng thôøi qua lòch söû döïng nöôùc vaø giöõ nöôùc soâi ñoäng cuøng vôùi söï xaùc laäp ñoù, cö daân Ñoâng Nam AÙ cuõng xaây döïng cho mình moät neàn vaên thöôøng xuyeân moái lieân heä cuûa khu vöïc naøy vôùi theá giôùi... ñaõ hoùa rieâng mang baûn tính côûi môû vaø thöôïng voõ. “Khoâng phaûi ñöa Ñoâng Nam AÙ trôû thaønh moät trong nhöõng khu vöïc coù yù ngaãu nhieân maø moái lieân heä cuûa khu vöïc naøy vôùi theá giôùi ñaõ nghóa quan troïng trong toaøn boä lòch söû theá giôùi. Cho ñeán nay, ñöôïc xaùc laäp thöôøng xuyeân trong maáy chuïc theá kyû qua. Vaø maëc duø coøn coù nhöõng yù kieán khaùc nhau veà tieán trình lòch söû cuõng khoâng phaûi ngaãu nhieân maø ñaõ coù maët ôû Ñoâng Nam AÙ cuõng nhö vò trí vaø vai troø cuûa Ñoâng Nam AÙ trong lòch söû vaên nhöõng nhaø ñòa lyù hay du lòch, nhöõng nhaø truyeàn giaùo hay minh nhaân loaïi, song khoâng coøn ai nghi ngôø gì nöõa veà söï hieän ngoaïi giao cuûa caû phöông Ñoâng vaø phöông Taây trong suoát dieän vaø quaù trình phaùt trieån lieân tuïc vôùi nhöõng tính caùch heát chieàu daøi lòch söû nhö Ptoâleâmeâ, Khang Thaùi, Nghóa Tónh, söùc rieâng bieät cuûa noù. Marco Polo, Chu Ñaït Quan, Ibn Batutah v.v... Hoï ñaõ ñeán ñaây 1- Naèm traûi roäng treân moät phaàn traùi ñaát, töø khoaûng 290 xem xeùt, ghi cheùp vaø ñeå laïi nhöõng taøi lieäu cho ñôøi sau”(1). kinh ñoâng ñeán 1400 kinh ñoâng vaø töø khoaûng 280 vó baéc chaïy qua xích ñaïo ñeán 150 vó nam, Ñoâng Nam AÙ ngaøy nay bao goàm 11 nöôùc vôùi 5 nöôùc naèm saâu trong luïc ñòa (Vieät Nam, Laøo, 1 Xem theâm Löông Ninh - Haø Bích Lieân: Lòch söû caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ, taäp Campuchia, Mianma vaø Thaùi Lan) vaø 6 nöôùc phaân boá ngoaøi I, tuû saùch Khoa Ñoâng Nam AÙ, Ñaïi hoïc Môû Baùn coâng, TP. Hoà Chí Minh. 5 6
2- Keát quaû cuûa ngaønh khaûo coå hoïc trong maáy chuïc naêm 3- Haàu heát caùc hoïc giaû khi nghieân cöùu veà Ñoâng Nam AÙ gaàn ñaây ñaõ keát luaän: Ñoâng Nam AÙ laø moät trong nhöõng caùi ñeàu nhaát trí raèng: vaøo giai ñoaïn sôùm trong lòch söû loaøi noâi cuûa loaøi ngöôøi. Daáu veát hoùa thaïch vöôïn baäc cao ñöôïc ngöôøi, Ñoâng Nam AÙ ñaõ töøng toàn taïi moät neàn vaên hoùa chung tìm thaáy ôû Pondaung. (Mianma) coù nieân ñaïi khoaûng 40 mang tính baûn ñòa vaø ñaït ñeán trình ñoä khaù cao. Ñoù laø neàn trieäu naêm; hoaù thaïch ngöôøi toái coå ñöôïc tìm thaáy ôû Java vaên hoùa xaây döïng treân nhöõng yeáu toá: caùch ñaây khoaûng 2 trieäu naêm; raêng ngöôøi vöôïn ôû Bình Gia - Veà phöông dieän vaät chaát: Coù khaû naêng laøm ruoäng (Laïng Sôn-Vieät Nam) coù nieân ñaïi caùch ñaây khoaûng 30 vaïn nöôùc do coù moät toå chöùc xaõ hoäi ñaõ ñaït ñeán moät trình ñoä nhaát naêm; nhieàu xöông coát cuûa loaøi ngöôøi vöôïn, ngöôøi toái coå vaø ñònh (toå chöùc laøng xaõ); bieát thuaàn döôõng traâu boø phuïc vuï cho cuûa ngöôøi hieän ñaïi ñöôïc tìm thaáy raûi raùc ôû nhieàu nôi ôû noâng nghieäp, bieát söû duïng thoâ sô kim loaïi, thaønh thaïo ngheà Ñoâng Nam AÙ nhö Solo (Indonesia), Wajak, Hoøa Bình, Baéc soâng nöôùc. Thieát cheá xaõ hoäi ñöôïc toå chöùc theo cheá ñoä maãu heä Sôn... coù nieân ñaïi muuoän hôn moät chuùt v.v... cho thaáy söï vaø laáy laøng maïc thoân xoùm laøm ñôn vò cô sôû. Coäng ñoàng thoân phaùt trieån mang tính lieân tuïc cuûa quaù trình chuyeån bieán töø xoùm ñöôïc coi laø toå chöùc xaõ hoäi quan troïng nhaát vôùi nhöõng vöôïn ngöôøi thaønh ngöôøi vöôïn, cuõng nhö cuûa ngöôøi hieän ñaïi truyeàn thoáng daân chuû: choïn löïa chöùc saéc trong laøng, caøy taïi khu vöïc naøy. chung ruoäng coâng, töông thaân, töông trôï, v.v... Kyõ ngheä ñaù töông ñöông cuõng ñaõ ñöôïc tìm thaáy ôû - Veà phöông dieän tinh thaàn: Coù truyeàn thoáng thôø toå nhieàu nôi trong khu vöïc nhö nuùi Ñoï (Vieät Nam), Sungs Mas tieân treân nhöõng nôi cao. Trong tö duy bieän chöùng sô khai (Sumatra), ôû Tabon, Palawan vaø Espinoâsa (Philippin), v.v... ñaõ xuaát hieän theá löôõng hôïp (aâm - döông) vaø nhöõng thieát cheá Cho ñeán khoaûng treân döôùi 4000 naêm caùch ñaây, Ñoâng döïa treân tính quan troïng vaø caû treân tính öu theá cuûa yeáu toá Nam AÙ baét ñaàu böôùc vaøo thôøi kyø söû duïng coâng cuï kim loaïi. CAÙI. Keát quaû nghieân cöùu khaûo coå hoïc ôû Vieät Nam vaø caùc nöôùc ôû 4- Vaøo nhöõng theá kyû tröôùc vaø sau coâng nguyeân, cö daân Ñoâng Nam AÙ ñeàu cho thaáy vaøo thôøi ñaïi Ñoâng Sôn - töông Ñoâng Nam AÙ, treân cô sôû moät neàn vaên hoùa ñaõ ñònh hình vaø öùng vôùi thôøi ñaïi ñoàng thau vaø saét sôùm - cö daân Ñoâng Nam phaùt trieån cao cuûa mình töø tröôùc ñoù, baét ñaàu böôùc vaøo quaù AÙ ñaõ coù moät cuoäc soáng oån ñònh treân cô sôû neàn noâng nghieäp trình “Döïng nöôùc vaø giöõ nöôùc” treân toaøn khu vöïc. Cuõng töø troàng luùa nöôùc, vaø trong neáp soáng cuûa töøng vuøng ñaõ dieãn ra ñaây, vaên hoùa AÁn Ñoä vaø vaên hoùa Trung Quoác baét ñaàu thaâm söï hoäi tuï ñaàu tieân cuûa caùc yeáu toá vaên hoùa ñoàng baèng - bieån - nhaäp vaøo Ñoâng Nam AÙ. Do söï vaän ñoäng töï thaân beân trong röøng nuùi vôùi theá ñan xen nhau phöùc taïp, roài töø ñoù maø ñònh vaø nhöõng taùc ñoäng töø beân ngoaøi, ôû haàu heát caùc daân toäc phía hình nhöõng truyeàn thoáng chung vaø rieâng (2) Nam (keå caû caùc daân toäc ngoaøi haûi ñaûo) treân böôùc ñöôøng hoaøn thieän toå chöùc nhaø nöôùc vaø xaõ hoäi cuûa mình, hoï ñaõ tieáp nhaän moät caùch töï nguyeän vaên hoùa AÁn vaø chòu aûnh höôûng 2 Tham khaûo Cao Xuaân Phoå - Vieät Nam trong boái caûnh Ñoâng Nam AÙ khaù lôùn cuûa neàn vaên hoùa naøy. Trong khi ñoù, ñoái vôùi Vieät thôøi coå, töø saùch “Veà lòch söû Ñoâng Nam AÙ thôøi coå”, Haø Noäi, 1983, tr. 61. 7 8
Nam ôû phía Baéc, quaù trình döïng nöôùc ñaõ dieãn ra sôùm hôn theâm nhöõng tinh hoa vaên hoùa phuø hôïp vôùi phong tuïc, taäp nhieàu so vôùi caùc nöôùc khaùc trong khu vöïc (vaøo haï baùn thieân quaùn vaø loái soáng rieâng. Söï tieáp nhaän ôû ñaây chuû yeáu laø töø nieân kyû thöù nhaát tröôùc coâng nguyeân). Quaù trình naøy ñöôïc toân giaùo, ñaëc bieät laø Phaät giaùo. Leõ dó nhieân söï tieáp thu ôû thuùc ñaåy bôûi caùc yeáu toá: söï phaùt trieån cao cuûa kyõ thuaät moãi nôi cuõng mang maøu saéc ñaäm nhaït khaùc nhau vaø theo troàng luùa nöôùc döïa treân söï phong phuù cuûa coâng cuï ñoàng vaø töøng caùch thöùc rieâng. saét sôùm. Söï hôïp löïc cuøng nhau ñeå choáng thieân nhieân vaø 5- Vaøo khoaûng caùc theá kyû X-XV, Ñoâng Nam AÙ sau moät laøm thuûy lôïi. Vaø söï ñoaøn keát toaøn daân ñeå choáng laïi caùc cuoäc quaù trình “döïng nöôùc vaø giöõ nöôùc” laâu daøi ñaõ ñoàng loaït böôùc xaâm löôïc töø phöông Baéc traøn xuoáng. Do phaûi ñöông ñaàu vôùi vaøo giai ñoaïn xaùc laäp vaø phaùt trieån thònh ñaït cuûa caùc quoác caùc cuoäc xaâm laêng töø phöông Baéc vaø söï du nhaäp mang tính gia daân toäc, laáy moät boä toäc ñoâng vaø phaùt trieån nhaát laøm cöôõng böùc cuûa vaên hoùa Haùn, neân caùc daân toäc ôû baùn ñaûo noøng coát. Chính trong giai ñoaïn naøy, neàn kinh teá cuûa caùc Ñoâng Döông, ñaëc bieät laø Vieät Nam, ñaõ phaàn naøo tieáp nhaän quoác gia ñaõ ñaït ñeán giai ñoaïn thònh vöôïng nhaát keå töø truôùc vaø chòu aûnh höôûng cuûa vaên hoùa Haùn. ñoù. Nhieàu trung taâm kinh teá quan troïng ñöôïc thieát laäp, coù Tuy nhieân, vôùi neàn vaên hoùa baûn ñòa ñaõ ñònh hình khaû naêng cung caáp moät khoái löôïng haøng hoùa lôùn töø caùc saûn sôùm, vôùi truyeàn thoáng daân chuû vaø tính caùch côûi môû, khoaùng phaåm noâng nghieäp (luùa gaïo), ngö nghieäp (caù), tieåu thuû coâng ñaït trong caùch öùng xöû, cö daân Ñoâng Nam AÙ ñaõ tieáp thu vaên nghieäp (vaûi voùc, haøng sôn, ñoà söù, cheá phaåm kim loaïi...) vaø hoùa AÁn, Hoa moät caùch chuû ñoäng vaø choïn loïc. Söï tieáp thu nhaát laø nhöõng saûn vaät thieân nhieân (nhö caùc loaïi goã quyù, naøy theå hieän treân hai phöông dieän: höông lieäu, gia vò, ñaù quyù, ngoïc trai, söøng teâ, caùnh kieán, thieác...). Thò tröôøng haøng hoùa phong phuù ñoù ñaõ coù söùc thu - Phöông dieän toå chöùc boä maùy nhaø nöôùc: Haàu heát huùt lôùn ñoái vôùi khaùch thöông cuûa nhieàu nöôùc treân theá giôùi caùc nhaø laõnh ñaïo ôû ñaây ñeàu muoán tìm ñeán vieäc öùng duïng ñoå xoâ ñeán ñaây ñeå trao ñoåi vaø buoân baùn saûn phaåm moâ hình toå chöùc nhaø nöôùc ñaõ khaù hoaøn thieän töø AÁn Ñoä, Trung Quoác, vaø cuøng vôùi moâ hình ñoù laø söï moâ phoûng thieát Treân lónh vöïc vaên hoùa, ñaây cuõng laø giai ñoaïn phaùt trieån cheá xaõ hoäi, chuû yeáu laø cheá ñoä ñaúng caáp. Taát nhieân, söï moâ röïc rôõ cuûa neàn vaên hoùa daân toäc. Sau moät thôøi kyø vöøa ñaáu phoûng naøy chæ veà maët hình thöùc vaø tuøy tình hình cuï theå cuûa tranh gìn giöõ baûn saéc rieâng vöøa tieáp thu vaø choïn loïc caùc giaù moãi nhaø nöôùc maø söï moâ phoûng cuõng ôû möùc ñoä ñaäm nhaït trò vaên hoùa töø beân ngoaøi, Ñoâng Nam AÙ böôùc vaøo giai ñoaïn khaùc nhau. Ñieåm caàn nhaán maïnh ôû ñaây laø veà maët noäi dung, phuïc höng vaên hoùa vôùi muïc tieâu vaø noäi dung chính laø söï caùc nhaø nöôùc vaãn ñöôïc xaây döïng treân neàn taûng chuû ñaïo ñoù khaúng ñònh yù thöùc daân toäc. Nhöõng neàn vaên hoùa tieâu bieåu nhö laø tinh thaàn daân toäc, tính daân chuû vaø côûi môû cuûa cö daân AÊngco, Pagan, Sri Vijaya, Brobudur, Chaêmpa, Ñaïi Vieät... Ñoâng Nam AÙ. khoâng chæ laø nieàm töï haøo cuûa caùc daân toäc Ñoâng Nam AÙ, maø ôû nhöõng möùc ñoä nhaát ñònh ñaõ ñoùng goùp vaøo kho taøng vaên hoùa - Phöông dieän tinh thaàn: Vaãn giöõ gìn vaø baûo löu cuûa nhaân loaïi nhöõng giaù trò vaên hoùa - tinh thaàn ñoäc ñaùo. nhöõng phong tuïc, taäp quaùn coå truyeàn. Ñoàng thôøi tieáp nhaän 9 10
Cuõng trong giai ñoaïn naøy, moái quan heä giöõa caùc nhaø phöông Taây. Soá phaän lòch söû moät laàn nöõa laïi coá keát caùc daân nöôùc daân toäc cuõng ñöôïc thieát laäp ngaøy caøng chaët cheõ. Trong toäc Ñoâng Nam AÙ vaøo moät söù meänh thieâng lieâng: Ñaáu tranh quaù trình khaúng ñònh yù thöùc daân toäc cuûa mình, giöõa caùc choáng chuû nghóa thöïc daân, giaønh laïi neàn ñoäc laäp daân toäc. vöông trieàu leõ dó nhieân khoâng traùnh khoûi coù nhöõng xung Trong cuoäc ñaáu tranh ñoù, caùc daân toäc Ñoâng Nam AÙ ñaõ taän ñoät, va chaïm quyeàn lôïi, thaäm chí coù khi bieán thaønh xung duïng ngay chính nhöõng thaønh töïu môùi cuûa vaên hoùa phöông ñoät vuõ trang. Song, veà cô baûn nhaân daân caùc nöôùc Ñoâng Taây ñeå vöøa boài boå theâm cho vaên hoùa cuûa chính mình, vöøa Nam AÙ vaãn saùt caùnh beân nhau cuøng xaây döïng moät Ñoâng laøm vuõ khí choáng laïi aâm möu thoân tính vaø chia caét laâu daøi Nam AÙ hoøa bình vaø thònh vöôïng. Tinh thaàn ñoaøn keát, gaén neàn ñoäc laäp vaø thoáng nhaát ôû Ñoâng Nam AÙ cuûa caùc theá löïc boù giöõa nhaân daân Vieät vôùi nhaân daân Ñoâng Nam AÙ nhaèm thöïc daân. choáng laïi caùc cuoäc xaâm löôïc cuûa ñeá quoác Nguyeân vaøo theá kyû 7- Töø sau chieán tranh theá giôùi laàn thöù II, phong traøo giaûi XIII laø moät trong nhöõng baûn anh huøng ca tieâu bieåu cho moái phoùng daân toäc phaùt trieån maïnh meõ, caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ quan heä maät thieát ñoù. daàn daàn thoaùt khoûi söï ñoâ hoä cuûa chuû nghóa thöïc daân.3 6- Sau moät thôøi kyø phaùt trieån thònh ñaït, töø cuoái theá kyû Cuõng töø sau chieán tranh theá giôùi thöù II, döôùi taùc ñoäng XV, caùc vöông trieàu phong kieán Ñoâng Nam AÙ böôùc vaøo giai cuûa chieán tranh laïnh vaø “Traät töï theá giôùi hai cöïc Yanta”, ñoaïn suy thoaùi. Söï suy thoaùi naøy laø keát quaû taát yeáu cuûa söï Ñoâng Nam AÙ bò taùch thaønh hai nhoùm: Nhoùm nöôùc Ñoâng vaän ñoäng theo ñuùng quy luaät khaùch quan lòch söû: cheá ñoä Döông vaø nhoùm nöoùc ASEAN. Hai nhoùm nöôùc naøy löïa choïn phong kieán khi ñaõ phaùt trieån ñeán ñænh cao cuûa noù cuõng laø con ñöôøng phaùt trieån ñaát nöôùc theo hai höôùng khaùc nhau luùc noù baét ñaàu boäc loä nhöõng maâu thuaãn ñoái khaùng khoâng (Nhoùm nöôùc Ñoâng Döông, tröôùc heát laø Vieät Nam, phaùt trieån theå ñieàu hoøa noåi trong loøng cheá ñoä ñoù. Tính chaát baûo thuû, ñaát nöôùc theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa, nhoùm nöôùc trì treä cuûa quan heä saûn xuaát phong kieán, söï tieâu hao söùc löïc ASEAN laïi löïa choïn con ñöôøng phaùt trieån tö baûn chuû cuûa nhaø nöôùc cho nhöõng cuoäc chieán tranh nhaèm xaùc ñònh nghóa). Söï khaùc bieät trong ñöôøng loái phaùt trieån giöõa hai laõnh thoå vaø quyeàn löïc laø nhöõng nguyeân nhaân beân trong cuûa nhoùm nöôùc ñaõ khieán cho moái quan heä giöõa caùc nöôùc Ñoâng söï suy thoaùi ñoù. Nhöng, nhaân toá coù yù nghóa quyeát ñònh daãn Nam AÙ khoâng khoûi coù nhöõng caêng thaúng, thaäm chí ñoái ñaàu. tôùi söï suy suïp cuûa caùc quoác gia phong kieán trong khu vöïc laïi Ñieàu naøy ñaõ coù aûnh höôûng khoâng ít ñeán lôïi ích cuûa moãi chính laø söï xaâm nhaäp cuûa chuû nghóa tö baûn phöông Taây quoác gia cuõng nhö cuûa caû khu vöïc. Leõ dó nhieân, trong giai dieãn ra töø theá kyû XVI vaø trong suoát caùc theá kyû ñoù cho ñeán ñaàu theá kyû XX. Tuy ôû moãi nöôùc, söï thieát laäp aùch thoáng trò 3 cuûa chuû nghóa tö baûn phöông Taây dieãn ra sôùm, muoän khaùc Môû ñaàu baèng vieäc Nhaân daân Vieät Nam vuøng daäy laøm cuoäc Caùch maïng Thaùng Taùm naêm 1945, thieát laäp neàn daân chuû coäng hoøa. Caùch nhau, tính chaát cai trò cuõng khaùc nhau, nhöng veà cô baûn cho maïng Thaùng Taùm cuõng ñaõ dieãn ra ôû Indonesia, vaø cho ñeán giöõa thaäp ñeán cuoái giai ñoaïn naøy haàu heát caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ ñeàu nieân 80 taát caû caùc quoác gia Ñoâng Nam AÙ ñeàu ñaõ giaønh ñöôïc neàn ñoäc bò leä thuoäc hoaëc bò bieán thaønh thuoäc ñòa cuûa caùc nöôùc tö baûn laäp troïn veïn. 11 12
ñoaïn naøy caùi neàn chung cuûa söï töông ñoàng vaãn tieáp tuïc toàn II. TÍNH TAÁT YEÁU CUÛA MOÁI BANG GIAO VIEÄT NAM - ÑOÂNG taïi, nhöng khoaûng caùch môùi ñöôïc taïo ra khoâng phaûi nhoû. NAM AÙ Tuy nhieân, tính chaát caêng thaúng, ñoái ñaàu giöõa caùc 1- Töø söï khaùi quaùt treân ñaây, roõ raøng töø raát sôùm Ñoâng nöôùc Ñoâng Nam AÙ dieãn ra khoâng laâu. Tình traïng naøy ñaõ Nam AÙ ñaõ laø moät khu vöïc lòch söû - vaên hoùa, moät chænh theå nhanh choùng keát thuùc cuøng vôùi söï keát thuùc cuûa chieán tranh ñöôïc saûn sinh trong moät moâi tröôøng vaø ñieàu kieän lòch söû cuï laïnh vaø söï suïp ñoå cuûa “theá giôùi hai cöïc Yanta” vaøo cuoái thaäp theå: coù chung moät khoâng gian ñòa lyù, moät coäi nguoàn vaên nieân 80. Xu theá ñoái thoaïi vaø hôïp taùc dieãn ra treân phaïm vi hoùa, moät heä thoáng giaù trò vaø cuøng chung moät thaân phaän toaøn caàu ñaõ goùp phaàn laøm thay ñoåi tö duy chính trò cuûa caùc lòch söû. Do vaäy, moái lieân heä giöõa caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ, nöôùc trong khu vöïc vaø thuùc ñaåy hoï xích laïi gaàn nhau. Kheùp cuõng nhö khu vöïc naøy vôùi theá giôùi, ñaõ ñöôïc xaùc laäp töø raát laïi quaù khöù, höôùng tôùi töông lai, keå töø nhöõng naêm cuoái cuûa sôùm, ngay töø thôøi coå ñaïi, hoaøn toaøn khoâng phaûi laø ngaãu thaäp nieân 80, caùc quoác gia Ñoâng Nam AÙ ñeàu coù chung moät nhieân. Cô sôû lòch söû cuûa moái bang giao Vieät Nam - Ñoâng muïc tieâu: bieán khu vöïc Ñoâng Nam AÙ thaønh moät khu vöïc Nam AÙ cuõng ñaõ ñöôïc thieát laäp töø ñoù. hoøa bình oån ñònh vaø phaùt trieån. Hôn bao giôø heát, Ñoâng Nam AÙ hieän taïi ñang ôû vaøo thôøi kyø soâi ñoäng nhoän nhòp Veà maët lyù luaän: Xuaát phaùt töø nguyeân lyù: Coù con nhaát cuûa söï hôïp taùc vaø thieát laäp caùc moái quan heä song ngöôøi laø coù vaên hoùa, laø moät trong nhöõng caùi noâi cuûa loaøi phöông, ña phöông. Tinh thaàn “Thoáng nhaát trong ña daïng” ngöôøi, ít nhaát töø haøng maáy chuïc vaïn naêm caùch ñaây nhöõng laïi caøng ñöôïc khaúng ñònh maïnh meõ khi taát caû caùc nöôùc moái giao löu vaên hoùa ñaàu tieân ñaõ xuaát hieän treân khu vöïc Ñoâng Nam AÙ ñeàu töï nguyeän ñöùng vaøo moät toå chöùc chung naøy. Khi nhöõng toå chöùc xaõ hoäi cuûa con ngöôøi ngaøy caøng cuûa khu vöïc: Toå chöùc ASEAN. YÙ thöùc töï cöôøng daân toäc, töï hoaøn thieän thì söï bieät laäp cuûa coäng ñoàng ngöôøi trong buoåi cöôøng khu vöïc ñöôïc xem laø yeáu toá naêng ñoäng nhaát hieän nay ñaàu cuûa thôøi nguyeân thuûy seõ ngaøy caøng bò giaûm daàn, yeâu cuûa “moät gia ñình caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ ñöôïc raøng buoäc vôùi caàu phaùt trieån saûn xuaát, môû roäng phaïm vi giao tieáp, do ñoù, nhau baèng nhöõng sôïi daây ñaày tình höõu nghò, thieän chí, seõ caøng ñöôïc taêng cöôøng. Ñeán giai ñoaïn caän ñaïi, nhöõng cuoäc thaám nhuaàn nhöõng lyù töôûng vaø nguyeän voïng cuûa chuùng ta, phaùt kieán ñòa lyù, söï phaùt trieån cuûa kinh teá haøng hoùa vaø söï quyeát taâm taïo laäp ñöôïc xaõ hoäi cuûa chuùng ta”. (4) xaùc laäp cuûa quan heä saûn xuaát tö baûn chuû nghóa ñaõ laøm xích gaàn caùc luïc ñòa, caùc khu vöïc voán caùch xa veà ñòa lyù, bieät laäp trong moái quan heä xaõ hoäi. Moái quan heä giöõa caùc quoác gia, daân toäc, do ñoù, caøng trôû neân gaén boù maät thieát. Veà maët thöïc tieãn: Truyeàn thoáng laøm ruoäng nöôùc, loái 4 Lôøi tuyeân boá cuûa Phoù Thuû töôùng Malaysia Tun Abdun Razak, trích cö truù quaàn tuï trong caùc xoùm laøng vaø ñaëc bieät laø nhu caàu töø ASEAN hình thaønh, phaùt trieån vaø trieån voïng; Ban Chaâu AÙ-Thaùi phaûi thöôøng xuyeân taäp hôïp löïc löôïng ñeå choáng ñôõ caùc cuoäc Bình Döông, Vieän Quan heä Quoác teá, 1995, tr 6. 13 14
xaâm löôïc cuûa keû thuø beân ngoaøi, ñaõ buoäc caùc daân toäc Ñoâng coù theå noùi trong moái giao löu quoác teá, Vieät Nam ñaõ trôû thaønh Nam AÙ sôùm coá keát cuøng nhau trong moät moái daây ñoaøn keát nôi gaëp gôõ cuûa nhieàu daân toäc vaø nhieàu neàn vaên minh. töông thaân, töông trôï ñeå cuøng toàn taïi vaø phaùt trieån. 3- Treân cô taàng lòch söû - vaên hoùa chung ñoù, Ñoâng Nam AÙ 2- Vieät Nam laø moät nöôùc thuoäc Ñoâng Nam AÙ, moái bang ngaøy nay tieáp tuïc ñoùng moät vò trí heát söùc quan troïng veà ñòa giao giöõa Vieät Nam vaø Ñoâng Nam AÙ laø moät taát yeáu khaùch lyù - kinh teá - chính trò chieán löôïc. Taát caû caùc quoác gia ñoäc quan. laäp ñeàu coù nhöõng lôïi ích chung treân con ñöôøng phaùt trieån ñaát nöôùc vôùi tinh thaàn töï cöôøng daân toäc vaø töï cöôøng khu Naèm troïn ôû phaàn Ñoâng cuûa baùn ñaûo Ñoâng Döông, vöïc. Ñoâng Nam AÙ ñaõ thieát laäp ñöôïc moái quan heä ña daïng trong vaønh ñai noùng vôùi chieàu daøi hôn 15 vó tuyeán (töø 8030’ trong coäng ñoàng theá giôùi vaø ñang naèm trong vuøng chieán Baéc ñeán 23022’ Baéc), dieän tích khoaûng 330.000km2 vôùi bôø löôïc khu vöïc vaø quoác teá cuûa nhieàu nöôùc, nhaát laø caùc nöôùc bieån daøi khoaûng 3.300km vaø ñöôøng bieân giôùi chung vôùi caùc lôùn voán theo ñuoåi caùc muïc ñích khoâng gioáng nhau. Ñaây laø nöôùc Trung Quoác, Laøo, Campuchia, daøi khoaûng hôn moät thuaän lôïi raát lôùn nhöng cuõng ñoàng thôøi laø moät thaùch 3.800km, Vieät Nam coù moät vò trí chieán löôïc heát söùc quan thöùc khoâng nhoû ñoái vôùi caùc quoác gia trong coäng ñoàng Ñoâng troïng treân truïc giao thoâng Ñoâng - Taây thoâng qua con ñöôøng Nam AÙ. Tình hình treân laïi caøng ñoøi hoûi caùc nöôùc trong khu Hoà tieâu vaø con ñöôøng Tô luïa treân caû ñaát lieàn vaø treân bieån. vöïc xích laïi gaàn nhau, ñoàng thôøi lieân keát taát caû caùc nöôùc laïi Vì vaäy, töø raát sôùm Vieät Nam ñaõ trôû thaønh moät trong nhöõng trong moät ASEAN thoáng nhaát veà quyeàn lôïi vaø nghóa vuï ñeå nôi döøng chaân cuûa caùc thöông nhaân treân con ñöôøng thöông taïo ra nhöõng yeáu toá thuaän lôïi cho söï phaùt trieån chung. maïi Baéc - Nam, Taây - Ñoâng vaø ngöôïc laïi. Lôïi duïng caùc ñôït gioù muøa ñònh kyø haøng naêm, thöông nhaân AÁn Ñoä, Ceylan, Java, Palempang, v.v... thöôøng giong buoàm ñeán OÙc-eo, Ñoàng Caâu hoûi oân taäp Döông, Giao Chæ, v.v... Taïi ñoù, hoï laäp caùc thöông ñieám ñeå thu mua, tích tröõ vaø cheá bieán haøng hoùa ñeå ñöa saâu vaøo luïc 1. Bang giao Vieät Nam-Ñoâng Nam AÙ ñaõ ñöôïc hình thaønh ñòa, tôùi Trung Quoác, vaø ngöôïc laïi ñöa haøng hoùa töø Trung döïa treân nhöõng cô sôû naøo? Quoác tôùi caùc nöôùc phía Nam vaø, xa hôn, tôùi AÁn Ñoä, Ñòa 2. Taïi sao noùi moái bang giao Vieät Nam-Ñoâng Nam AÙ laø Trung Haûi… moät taát yeáu khaùch quan? Do ôû vaøo vò trí ngaõ tö ñöôøng giao löu quoác teá neân Vieät TAØI LIEÄU THAM KHAÛO – Chương 1 Nam sôùm trôû thaønh nôi sinh tröôûng, gaëp gôõ vaø tieáp xuùc giöõa caùc cö daân thuoäc nhieàu thaønh phaàn nhaân chuûng khaùc nhau, 1. Boä Ngoaïi giao – Vuï Asean : “Hieäp hoäi caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ” cuõng nhö nhieàu luoàng giao löu vaên hoùa cuûa nhieàu daân toäc treân (Asean), Nhaø xuaát baûn chính trò quoác gia, Haø Noäi, 1995. theá giôùi: Ñòa Trung Haûi, Trung Caän Ñoâng, AÁn Ñoä, Trung 2. Boä Ngoaïi giao – Ngoaïi giao Vieät Nam 1945 – 2000, Nhaø xuaát Quoác, Nhaät Baûn vaø caùc daân toäc ôû Ñoâng Nam AÙ. Vì leõ ñoù, cuõng baûn Chính trò quoác gia, Haø Noäi, 2002. 15 16
3. Boä Ngoaïi giao – vuï hôïp taùc kinh teá ña phöông – Vieät Nam hoäi I. BANG GIAO VIEÄT NAM-ÑOÂNG NAM AÙ ÔÛ BUOÅI ÑAÀU hhaäp kinh teá trong xu theá toaøn caàu hoaù vaán ñeà giaûi phaùp, Nhaø DÖÏNG NÖÔÙC xuaát baûn Chính trò quoác gia, Haø Noäi, 2002. 4. Boä Keá hoaïch vaø Ñaàu tö – Trung taâm thoâng tin vaø döï baùo kinh teá 1- Boái caûnh lòch söû – xaõ hoäi quoác gia: Caùc quoác gia vaø vuøng laõnh thoå coù quan heä Traûi qua caùc giai ñoaïn phaùt trieån cuûa thôøi tieàn söû treân kinh teá vôùi Vieät Nam, Nhaø xuaát baûn Thoâng taán, haø Noäi, 2006. neàn taûng cuûa “Chieác noâi cuûa loaøi ngöôøi”, cho ñeán khoaûng 5. Traàn Thò Mai – Lòch söû bang giao Vieät Nam – Ñoâng Nam AÙ, treân döôùi moät vaïn naêm caùch ñaây, ôû Ñoâng Nam AÙ, nhöõng Khoa Ñoâng Nam AÙ hoïc, Ñaïi hoïc Môû – Baùn coâng TP.HCM, ñieàu kieän thieân nhieân, kyõ thuaät vaø xaõ hoäi ñaõ hoäi ñuû ñeå ñaït 1997. ñeán moät böôùc nhaûy voït môùi: Cuoäc caùch maïng ñaù môùi - theo 6. Traàn Quang Laâm – Nguyeãn Khaéc Thaân – Hoäi nhaäp kinh teá Vieät caùch goïi cuûa caùc nhaø khaûo coå hoïc. Vôùi cuoäc “Caùch maïng” Nam – ASEAN nhöõng ñaëc tröng, kinh nghieäm vaø giaûi phaùp, Nhaø naøy ngheà noâng vaø cuøng vôùi noù laø neàn vaên hoùa xoùm laøng ñaõ xuaát baûn Thoâng keâ, Haø Noäi, 1999. ñöôïc khai sinh. 7. Löông Ninh – Haø Bích Lieân : “Lòch söû caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ” Ngay töø ñaàu thôøi ñaïi ñaù môùi, Ñoâng Nam AÙ ñaõ laø moät taäp I – Khoa Ñoâng Nam AÙ Hoïc, Ñaïi Hoïc Môû - Baùn coâng khu vöïc vaên hoùa coù saéc thaùi rieâng, ñoù laø cuoäc soáng ñònh cö TP.HCM, 1994. ngaøy caøng oån ñònh trong caáu truùc laøng maïc, laø xu höôùng 8. Löu Vaên Lôïi – Naêm möôi naêm ngoaïi giao Vieät Nam 1945 – 1995, Nhaø xuaát baûn Coâng an nhaân daân, Haø Noäi, 1998. tieán xuoáng vuøng thung luõng vaø chaâu thoå cuûa caùc con soâng. 9. Vieät Nam – Ñoâng Nam AÙ, quan heä lòch söû vaên hoùa, Nhaø xuaát Trong phöông thöùc kieám soáng, maëc duø vieäc khai thaùc nguoàn baûn chính trò quoác gia, Haø Noäi 1993. lôïi thieân nhieân (saên baét, haùi löôïm) vaãn tieáp tuïc toàn taïi, song, beân caïnh ñoù, cö daân ôû ñaây ñaõ bieát troàng troït caùc loaïi hình vöôøn caây aên cuû vaø aên quaû, bieát thuaàn hoùa moät soá gia CHÖÔNG II suùc nhö choù, lôïn, v.v... Ñeán cuoái thôøi ñaù môùi, vôùi nhöõng löôõi cuoác, löôõi rìu ñaù töù BANG GIAO VIEÄT NAM - ÑOÂNG NAM AÙ giaùc, baàu duïc, coù vai, coù naác, neàn noâng nghieäp troàng troït ñaõ ñaït ñöôïc nhöõng thaønh töïu lôùn. Vaøo giai ñoaïn naøy, cö daân THÔØI COÅ ÑAÏI VAØ TRUNG ÑAÏI Ñoâng Nam AÙ ñaõ bieát thuaàn hoùa caây luùa hoang, môû ra moät neàn noâng nghieäp troàng luùa ñaëc saéc treân toaøn mieàn. Nieân ñaïi A- BANG GIAO VIEÄT NAM - ÑOÂNG NAM AÙ luùa troàng xöa nhaát ñöôïc bieát ôû Vieät Nam vaø Ñoâng Nam AÙ laø TRÖÔÙC THEÁ KYÛ X vaøo khoaûng 6000 cho ñeán 5000 naêm tröôùc coâng nguyeân. Ngheà troàng luùa phaùt trieån daãn tôùi vieäc ñònh canh, ñònh cö vaø nhu caàu môû roäng moái quan heä giöõa caùc caù nhaân trong xaõ hoäi. Nguyeân lyù toå chöùc xaõ hoäi theo thò toäc huyeát thoáng (Caây gia 17 18
phaû) trôû neân chaät heïp vaø ñoøi hoûi phaûi ñöôïc thay theá baèng minh soâng AÁn, vaên minh Hoaøng Haø (tuy nieân ñaïi cuûa caùc nguyeân lyù môùi: thò toäc laùng gieàng (Coâng xaõ noâng thoân). Theo neàn vaên minh naøy sôùm muoän coù khaùc nhau).(5) ñoù, moät heä thoáng giaù trò môùi cuõng daàn ñònh hình döïa treân loái “Vaên minh Ñoâng Sôn laø böôùc hoäi tuï lôùn cuûa cö daân soáng coäng ñoàng, töông thaân, töông aùi. Ñoâng Nam AÙ, moät cö daân noøi da vaøng-Anhñoâneâdieâng vaø Cho ñeán khoaûng treân döôùi 4000 naêm caùch ñaây, treân Nam AÙ - ña daïng trong saéc thaùi ngoân ngöõ Moân-Khmer – toaøn mieàn Ñoâng Nam AÙ, neáp cö truù xoùm laøng döïa treân cô Taøy Thaùi – Maõ Lai ña ñaûo (Anhñoâneâdieâng), caû Taïng-Mieán sôû ñaát coâng cuûa laøng xaõ, döïa treân vieäc quaûn lyù caùc coâng nöõa,... ña daïng trong loái soáng, ñoàng baèng, bieån, nöûa ñoài nuùi, trình thuûy lôïi vaø töï veä choáng laïi nhöõng cuoäc taán coâng töø nuùi röøng... vôùi ñuû daïng keát caáu ñan xen phöùc taïp... nhöng beân ngoaøi vaøo ñaõ trôû neân phoå bieán. maãu soá chung laø vaên minh noâng nghieäp troàng luùa, vaên hoùa Cuoäc “Caùch maïng luyeän kim” tieáp noái vaø hoaøn chænh baûn laøng...”6 cuoäc “Caùch maïng ñaù môùi” dieãn ra vaøo khoaûng cuoái thieân Chính nhôø vaøo söùc maïnh hoäi tuï “Vaên hoùa Ñoâng Sôn” nieân kyû thöù III, ñaàu thieân nieân kyû thöù II tröôùc coâng nguyeân maø toaøn theå Ñoâng Nam AÙ ñaõ böôùc vaøo thôøi kyø xaùc laäp caùc vaø tieáp tuïc phaùt trieån veà sau laø böôùc nhaûy kyø dieäu trong nhaø nöôùc coå ñaïi kieåu phöông Ñoâng. Thôøi ñieåm ra ñôøi cuûa lòch söû Ñoâng Nam AÙ. Söï xuaát hieän cuûa ñoàng, ñoàng thau vaø caùc nhaø nöôùc coù sôùm muoän tuøy vuøng khaùc nhau nhöng ñeàu saét sôùm thuùc ñaåy maïnh meõ khaû naêng chinh phuïc röøng giaø, mang ñaëc ñieåm chung laø söï keát hôïp tuyeät vôøi keát quaû cuûa ñaàm laày ñeå taïo neân nhöõng laøng maïc truø phuù. Kyõ thuaät canh hai quaù trình phaùt trieån noäi taïi vaø giao löu vaên hoùa vôùi caùc taùc nhôø ñoù cuõng ñaït ñöôïc nhöõng böôùc tieán ñaùng keå. Vaø moät neàn vaên minh lôùn ôû Chaâu AÙ. neàn vaên hoùa tinh thaàn phong phuù, saùng taïo cuõng coù ñieàu 2- Thieát laäp moái bang giao: kieän naûy nôû vaø phaùt trieån röïc rôõ. Nhö treân ñaõ ñeà caäp: Ñoâng Nam AÙ laø moät khu vöïc lòch Haàu heát caùc nhaø nghieân cöùu ñeàu nhaát trí raèng, sau söû - vaên hoùa sôùm. Döïa treân nhöõng ñieåm töông ñoàng veà ñòa moät thôøi kyø phaùt trieån lieân tuïc töø ñoà ñaù, sô kyø ñoàng thau, lyù, veà keát caáu vaø phaân boá daân cö, nhaát laø veà maët lòch söû, ñoàng thau thònh ñaït ñeán haäu kyø ñoà ñoàng vaø sô kyø ñoà saét - giöõa caùc daân toäc laùng gieàng vôùi nhau ñaõ sôùm coù moái lieân heä töùc giai ñoaïn vaên hoùa Ñoâng Sôn - Ñoâng Nam AÙ ñaõ laø moät maät thieát, gaén boù ñeå cuøng toàn taïi vaø phaùt trieån. Vieäc giao trung taâm tieán boä cuûa vaên minh coå ñaïi theá giôùi, beân caïnh caùc trung taâm vaên minh soâng Nil, vaên minh Löôõng Haø, vaên (5) Theo “Nhöõng trang söû veû vang cuûa daân toäc Vieät Nam choáng phong kieán Trung Quoác xaâm löôïc”, Taäp 1, NXB Khoa hoïc Xaõ hoäi, Haø Noäi, 1984, tr.19. 6 Theo “Nhöõng trang söû veû vang cuûa daân toäc Vieät Nam choáng phong kieán Trung Quoác xaâm löôïc”, Taäp 1, NXB Khoa hoïc Xaõ hoäi, Haø Noäi, 1984, tr.19. 19 20
löu giöõa Vieät Nam vaø Ñoâng Nam AÙ cuõng nhö giöõa Vieät Nam Nhôø öu theá ñoù, Vieät Nam ñaõ trôû thaønh nôi cung caáp ñoàng vôùi caùc khu vöïc khaùc khi aáy chuû yeáu dieãn ra treân caùc lónh vaø coâng cuï ñoàng chuû yeáu cho khu vöïc.7 vöïc kinh teá vaø vaên hoùa. Quan heä giao löu, trao ñoåi haøng hoùa giöõa Vieät Nam vaø a) Veà kinh teá: caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ ôû thôøi kyø naøy chuû yeáu dieãn ra moät caùch töï phaùt do nhu caàu töï nhieân giöõa caùc khoái cö daân Hieän chuùng ta coøn thieáu nhöõng soá lieäu ghi cheùp veà trong vuøng vôùi nhau. Ñieàu naøy deã daøng xaûy ra do yeáu toá moái bang giao giöõa Vieät Nam vôùi khu vöïc noùi chung, vaø coäng cö caøi raêng löôïc giöõa caùc nhoùm toäc ngöôøi treân cuøng Vieät Nam vôùi töøng nöôùc noùi rieâng ôû buoåi bình minh cuûa lòch moät ñòa baøn töông ñoái ñoàng nhaát vaø khoâng coù nhöõng ranh söû naøy. Theá nhöng buø vaøo ñoù, keát quaû cuûa ngaønh khaûo coå giôùi töï nhieân roõ reät. Beân caïnh ñoù, cuõng phaûi keå ñeán taùc hoïc ñaõ cho thaáy moät moái giao löu khaù roäng khaép treân toaøn ñoäng tröïc tieáp cuûa moái quan heä buoân baùn giöõa caùc quoác gia khu vöïc theå hieän qua söï phaân boá ñeàu khaép cuûa caùc coâng cuï vuøng Ñòa Trung Haûi, Trung Caän Ñoâng, AÁn Ñoä vôùi khu vöïc saûn xuaát mang daùng daáp, chaát lieäu vaø kyõ thuaät khaù gaàn guõi naøy. Vaø dó nhieân caû moái giao löu cuûa khu vöïc Ñoâng AÙ vôùi vôùi nhau. Haøng loaït caùc hieän vaät khaûo coå ñaõ ñöôïc tìm thaáy Ñoâng Nam AÙ nöõa. Chuùng ta ñeàu bieát Ñoâng Nam AÙ noùi nhö caùc coâng cuï ñaù (töø ñaù cuoäi, rìu maøi, rìu coù naác, coù vai), chung vaø Vieät Nam noùi rieâng ñeàu naèm trong vaønh ñai nhieät caùc hieän vaät goám, ñoà ñoàøng, ñaëc bieät laø troáng ñoàng, thaïp ñôùi - nôi coù heä sinh thaùi ña daïng, phong phuù. Nhöõng saûn ñoàng... ñöôïc phaân boá ôû khaép nôi vôùi nieân ñaïi vaø kyõ thuaät vaät mieàn nhieät ñôùi nhö: hoà tieâu, traàm höông, kyø nam, vaøng cheá taùc khoâng caùch bieät nhau laø maáy, chöùng toû raèng taïi khu ngoïc, ñaù quyù, ñoài moài, söøng teâ, chim tró, caùc loaïi hoa quaû vöïc naøy voán ñaõ coù quaù trình gaàn guõi, trao ñoåi vaø hoïc hoûi nhieät ñôùi, v.v... luoân coù söùc haáp daãn maïnh meõ ñoái vôùi thò laãn nhau töø raát sôùm. Ñaëc bieät giai ñoaïn phaùt trieån cuûa thôøi tröôøng quoác teá, ñaëc bieät laø thò tröôøng phöông Taây. Döôùi taùc ñaïi ñoà ñoàng, vieäc trao ñoåi dieãn ra khaù thöôøng xuyeân. Trong ñoäng cuûa thò tröôøng buoân baùn thöôøng xuyeân naøy, nhöõng giai ñoaïn naøy, cuõng caàn löu yù ñeán moät ñieàu ñoù laø veà ñaïi theå trung taâm buoân baùn lôùn ñaõ hình thaønh ôû caùc ñòa ñieåm thích Ñoâng Nam AÙ khoâng phaûi laø nôi saün ñoàng. Ngoaïi tröø Vieät hôïp nhö: khu vöïc hoäi tuï caùc con soâng, caùc cöûa bieån, löu vöïc Nam coù tröõ löôïng ñoàng lôùn hôn caû, caùc vuøng coøn laïi ñeàu cuûa caùc soâng lôùn... ñeå ñaùp öùng nhu caàu trao ñoåi haøng hoùa khaù khan hieám thöù kim loaïi naøy. Cho neân trong khoaûng ngaøy caøng nhieàu. Coù theå keå ñeán moät soá trung taâm hình hai thieân nieân kyû cuoái tröôùc coâng nguyeân, chæ coù cö daân ñoàng baèng soâng Hoàng (Vieät Nam) laø sôùm phaùt trieån kyõ ngheä ñoàng vaø phaùt huy ñöôïc taùc duïng cuûa kim loaïi naøy. 7 Laáy söï hieän dieän cuûa Troáng ñoàng loaïi I (Troáng ñoàng Ngoïc Luõ thuoäc vaên hoùa Ñoâng Sôn) laøm ví duï, ta thaáy, phaïm vi phaân boá ñeàu khaép cuûa noù ôû Ñoâng Nam AÙ. ÔÛ ñaây caàn löu yù ñeán tính chaát haøng hoùa cuûa noù. Cho ñeán nay, caùc nhaø nghieân cöùu ñeàu ñaõ thöøa nhaän Vieät Nam laø queâ höông cuûa troáng ñoàng vaø söï phaân boá roäng khaép cuûa noù coù lieân quan ñeán ngöôøi Vieät noùi chung. 21 22
thaønh sôùm luùc baáy giôø ôû Vieät Nam nhö: löu vöïc soâng Hoàng, - Cö daân Non Nok Tha - Ban Chiang hay Roi et - Phi löu vöïc soâng Caû, Cöûa Thò Naïi, OÙc-eo, v.v... Mai vuøng cao nguyeân Koøraït laøm ruoäng vaø saên baén, töùc yeáu toá ñoàng baèng vaø röøng nuùi noåi baät. Caùc saûn phaåm trao ñoåi chính luùc baáy giôø, coù leõ vaãn laø caùc saûn vaät cuûa ñòa phöông nhö caùc laâm thoå saûn, caùc loaïi - Cö daân vuøng Somroângsen vaø Mluprei (Campuchia) gia vò, traùi caây, caùc saûn phaåm ñöôïc cheá bieán töø nguoàn thuûy, laøm ruoâïng keát hôïp vôùi ñaùnh caù vaø saên baén, töùc coù söï keát haûi saûn vaø ñaëc bieät laø caùc coâng cuï saûn xuaát ñöôïc cheá taïo töø hôïp giöõa caùc yeáu toá ñoàng baèng, bieån, vaø röøng nuùi. ñoàng, saét, goám, v.v... - Cö daân Vieät (soâng Hoàng) laïi laøm ruoäng, saên baén, b) Veà vaên hoùa: ñaùnh caù, ñoàng thôøi bieát toå chöùc ra nhaø nöôùc sô khai ñeå toå chöùc vaø quaûn lyù moïi hoaït ñoäng saûn xuaát cuûa mình.(8) Vaøo thôøi kyø xa xöa: Thôøi ñaïi Ñoâng Sôn, cö daân Ñoâng Nam AÙ ñaõ coù moät cuoäc soáng oån ñònh treân cô sôû laøm noâng Töø ñaëc ñieåm treân daãn ñeán söï gaàn guõi nhau trong nghieäp troàng luùa vaø trong neáp soáng cuûa töøng vuøng ñaõ dieãn phong tuïc, taäp quaùn cuûa caùc khoái cö daân ôû Ñoâng Nam AÙ. ra quaù trình hoäi tuï nhöõng yeáu toá vaên hoùa ñoàng baèng, bieån, Nhöõng troáng ñoàng vaø saûn phaåm ñoàng ñöôïc phaân boá ôû nhieàu nuùi, röøng... vôùi theá ñan xen phöùc taïp. Giöõa caùc toäc ngöôøi nôi, loái cö truù nhaø saøn, nhöõng bieän phaùp trò thuûy laøm noâng khaùc nhau trong khu vöïc töø raát sôùm hình thaønh loái cö truù nghieäp, nhöõng vöôøn caây aên cuû, aên quaû, cho ñeán leã hoäi muøa xen caøi. Chính söï coäng cö cuõng nhö quaù trình hoäi tuï vaên ñöôïc toå chöùc haøng naêm, cuõng nhö kieåu qui tuï xoùm laøng cho hoùa noùi treân laø cô sôû ñeå ñònh hình nhöõng truyeàn thoáng ñeán nay vaãn coøn toàn taïi khaù phoå bieán ôû Ñoâng Nam AÙ... laø chung vaø rieâng cuûa vaên hoùa Ñoâng Nam AÙ. Nhöõng truyeàn nhöõng veát tích soáng ñoäng cuûa moái lieân heä ban ñaàu cuûa cö thoáng chung laø: laøm ruoäng (nöôùc vaø khoâ) keát hôïp vôùi laøm daân ôû ñaây treân lónh vöïc vaên hoùa. Ñoù laø moät neàn vaên hoùa vöôøn, bieát söû duïng söùc keùo cuûa gia suùc trong noâng nghieäp, rieâng khoâng laãn ñöôïc - neàn vaên hoùa baûn ñòa, ñònh hình vaø bieát xöû lyù nöôùc cho noâng nghieäp (bieän phaùp trò thuûy); loái cö phaùt trieån döïa treân cô sôû nhöõng yeáu toá rieâng cuûa moãi toäc truù nhaø saøn, quaàn tuï trong nhöõng xoùm laøng; tín ngöôõng ngöôøi vaø söï lieân keát chaët cheõ giöõa caùc vuøng trong khu vöïc noâng nghieäp vaø tín ngöôõng thôø thaàn phoå bieán... Coù theå noùi vôùi nhau. ôû ñaâu coù hoäi tuï, ôû ñoù sôùm hình thaønh tính caùch Ñoâng Sôn. Ngay töø nhöõng theá kyû tröôùc vaø sau coâng nguyeân, treân Tính caùch Ñoâng Sôn laø ñaëc ñieåm chung cuûa cö daân Ñoâng cô sôû neàn vaên hoùa baûn ñòa sôùm ñònh hình vaø phaùt trieån ñoù, Nam AÙ thôøi ñaïi ñoàng thau vaø saét sôùm. Tuy nhieân, do ñieàu caùc daân toäc ôû Ñoâng Nam AÙ ñaõ töï khaúng ñònh mình: Söï ra kieän vaø khaû naêng thích öùng cuûa töøng moâi tröôøng ôû moãi ñôøi cuûa nhaø nöôùc Vaên Lang cuûa ngöôøi Vieät treân löu vöïc soâng vuøng coù khaùc nhau, neân moãi vuøng laïi coù tính caùch rieâng. Hoàng vaøo haï baùn thieân nieân kyû thöù nhaát tröôùc coâng nguyeân, Chaúng haïn nhö: 8 Theo Cao Xuaân Phoå, Vieät Nam trong boái caûnh Ñoâng Nam AÙ, sññ, tr.62 23 24
roài tieáp ñoù laàn löôït caùc nhaø nöôùùc ñöôïc thieát laäp ôû caû treân luïc moät thöù vuõ khí choáng laïi Haùn hoùa, ñoàng thôøi cuõng laø chaát ñòa vaø haûi ñaûo vaøo caùc theá kyû ñaàu coâng nguyeân nhö: Phuø keo lieân keát cö daân trong caùc xoùm laøng laïi vôùi nhau. Nam, Champa, Langkakusa, Palembang, Malayu, Kalinju, II. BANG GIAO VIEÄT NAM - ÑOÂNG NAM AÙ TRONG THÔØI KYØ Srivijaya... ñaùnh daáu söï tröôûng thaønh vöôït baäc trong yù thöùc VIEÄT NAM BÒ PHONG KIEÁN PHÖÔNG BAÉC ÑOÂ HOÄ (TÖØ 179 daân toäc cuûa cö daân Ñoâng Nam AÙ. TRÖÔÙC COÂNG NGUYEÂN ÑEÁN THEÁ KYÛ THÖÙ X) Vaøo thôøi ñieåm caùc nhaø nöôùc sô kyø ñoàng loaït ra ñôøi cuõng laø luùc Ñoâng Nam AÙ ñöùng tröôùc moät boái caûnh lòch söû Töø naêm 179 tröôùc coâng nguyeân, Vieät Nam bò phong môùi: Söï thaâm nhaäp hoøa bình cuûa vaên hoùa AÁn Ñoä vaø söï xaâm kieán phöông Baéc xaâm löôïc vaø ñoâ hoä (Baéc thuoäc). Keå töø ñaây, nhaäp baèng vuõ löïc cuûa vaên hoùa Haùn. Boái caûnh lòch söû naøy nhaân daân Vieät Nam coù theâm moät nhieäm vuï cöïc kyø quan ñaët Ñoâng Nam AÙ tröôùc moät nhieäm vuï môùi: quaù trình “Döïng troïng vaø khoù khaên: Ñaùnh ñuoåi phong kieán phöông Baéc, nöôùc vaø giöõ nöôùc” soâi ñoäng treân toaøn khu vöïc: khoâi phuïc neàn ñoäc laäp, töï chuû. Vì theá, bang giao Vieät Nam vôùi Ñoâng Nam AÙ cuõng dieãn ra khaùc tröôùc, treân ñaïi theå coù Caùc daân toäc ôû phía Nam tieáp thu caùc yeáu toá vaên hoùa theå xem xeùt treân hai phöông dieän: AÁn Ñoä, cuï theå laø tieáp thu thieát cheá chính trò vaø cheá ñoä ñaúng caáp, ñeå daàn daàn hoaøn thieän toå chöùc xaõ hoäi cuûa mình (Döïng 1. Bang giao veà phía nhaø nöôùc nöôùc). Do Vieät Nam taïm thôøi bò maát nöôùc, cai trò Vieät Nam ôû Caùc daân toäc ôû phía Baéc (chuû yeáu laø ngöôøi Vieät) phaûi trong thôøi kyø naøy laø caùc chính quyeàn ñoâ hoä töø phöông Baéc ñöông ñaàu choáng laïi söï Haùn hoùa vaø phaàn naøo tieáp thu vaên (Trieäu, Haùn, Ngoâ, Taán, Toáng, Teà, Löông, Traàn, Tuyø, Ñöôøng). hoùa Haùn (Giöõ nöôùc). Vì theá, veà phía nhaø nöôùc laø moái quan heä giöõa caùc theá löïc caàm quyeàn ôû Trung Quoác vôùi caùc quoác gia trong khu vöïc Tình hình treân buoäc caùc daân toäc ôû ñaây phaûi xích laïi Ñoâng Nam AÙ. gaàn nhau hôn treân cô sôû cuûa moät neàn vaên hoùa voán coù nhieàu ñieåm chung ñeå choïn loïc vaø tieáp thu theâm nhöõng yeáu toá vaên Vôùi tö töôûng “Bình thieân haï”, caùc trieàu ñaïi phong kieán hoùa môùi. Vì theá, veà cô baûn neàn vaên hoùa ôû ñaây ñöôïc baûo toàn ôû Trung Quoác luoân theøm khaùt vuøng ñaát giaøu coù taøi nguyeân vaø coù phaàn phaùt trieån hôn do coù theâm nhöõng yeáu toá môùi, vaø tieàm taøng khaû naêng phaùt trieån maäu dòch bieån naøy. Do nhöng tuyeät nhieân khoâng heà bò AÁn hoùa hay Haùn hoùa. ñoù, hoï ra söùc bình ñònh haàu bieán Vieät Nam thaønh quaän, huyeän cuûa hoï ñeå laøm baøn ñaïp vöôn xuoáng Ñoâng Nam AÙ. Ñaëc bieät, vaøo thôøi kyø naøy ñaïo Phaät khi thaâm nhaäp Chính saùch cai trò cuûa caùc theá löïc phong kieán Trung Quoác laø vaøo Ñoâng Nam AÙ khoâng chæ laøm phong phuù hôn vaên hoùa moät chính saùch thaâm ñoäc keát hôïp giöõa khai thaùc kieät queä baûn ñòa maø, thoâng qua ñaïo Phaät, moái lieân keát khu vöïc caøng taøi nguyeân vôùi ñoàng hoùa saâu saéc veà vaên hoùa. Trong hôn moät theâm beàn chaët. Ñaïo Phaät ñaõ ñöôïc ngöôøi Vieät söû duïng nhö nghìn naêm ñoâ hoä ôû Vieät Nam, phong kieán Trung Quoác chöa bao giôø töø boû aâm möu ñoù. Ñoái vôùi caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ, 25 26
chính saùch cuûa phong kieán Trung Quoác cuõng laø keát hôïp Trong suoát möôøi theá kyû bò phong kieán nöôùc ngoaøi ñoâ chieán tranh vôùi ngoaïi giao ñeå thieát laäp aûnh höôûng cuûa mình hoä, treân thöïc teá ngöôøi Vieät ñaõ bò maát nöôùc, song, tinh thaàn taïi ñaây. Song, tröôùc sau caùc theá löïc phong kieán Trung Quoác daân toäc, yù thöùc ñoäc laäp cuûa ngöôøi Vieät vaãn khaúng ñònh söùc chuû yeáu chæ thieát laäp ñöôïc aûnh höôûng chính trò leân khu vöïc soáng maõnh lieät cuûa noù. Hôn möôøi theá kyû bò ñoâ hoä vaø ñoàng naøy maø thoâi. Trong suoát thôøi kyø naøy, lòch söû ñaõ chöùng kieán hoùa cuõng laø möôøi theá kyû ngöôøi Vieät choáng xaâm löôïc vaø caùc trieàu ñaïi Trung Quoác lieân tieáp cöû caùc phaùi boä ngoaïi giao choáng ñoàng hoùa. Chính cuoäc ñaáu tranh anh duõng, quaät ñeán caùc nöôùc laùng gieàng cuûa Vieät Nam ñeå ñaët aûnh höôûng vaø cöôøng cuûa ngöôøi Vieät ñaõ goùp phaàn chaën ñöùng vaø ñaåy luøi söï gaây chia reõ noäi boä caùc nöôùc naøy, coâ laäp hoï vôùi Vieät Nam. xaâm löôïc cuûa caùc trieàu ñaïi phong kieán phöông Baéc xuoáng Ngöôïc laïi, caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ treân böôùc ñöôøng cuûng coá Ñoâng Nam AÙ. Ñoàng thôøi, trong cuoäc ñaáu tranh naøy, ngöôøi thöïc löïc cuûa mình cuõng khoâng theå ñöùng ngoaøi moái quan heä Vieät ñaõ tieáp thu theâm vaên hoùa cuûa caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ, quoác teá vaø khu vöïc, neân ñaõ choïn chính saùch ñoái ngoaïi thaân nhaát laø thoâng qua ñaïo Phaät ñeå tieáp theâm söùc maïnh choáng thieän vôùi caùc nöôùc lôùn. Raát nhieàu caùc phaùi ñoaøn ngoaïi giao laïi Haùn hoùa. cuûa caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ cuõng ñöôïc phaùi tôùi Trung Quoác Neáu nhö vaøo thôøi kyø naøy, moái bang giao giöõa ngöôøi ñeå trieàu coáng hoaëc xin giuùp ñôõ. Vieät ôû Baéc Boä vaø caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ coù phaàn naøo giaûm 2. Veà phía nhaân daân: suùt, thì ngöôïc laïi ôû phía Nam treân phaàn ñaát cuûa ngöôøi Chaêm vaø moät boä phaän laõnh thoå thuoäc vöông quoác coå Phuø Do phaûi tieán haønh choáng Baéc thuoäc neân moái quan heä Nam vaø Chaân Laïp (töông öùng vôùi phaàn ñaát ñoàng baèng soâng giöõa Vieät Nam vaø caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ coù phaàn naøo bò Cöûu Long sau naøy) moái quan heä laïi coù moät söï phaùt trieån haïn cheá hôn tröôùc. Song, nhìn chung, moái quan heä vaãn laø vöôït baäc. giao haûo, thaân thieän, nhaát laø caùc nöôùc laùng gieàng coù chung ñöôøng bieân giôùi. Luùc baáy giôø, khoâng rieâng Vieät Nam maø caû * Chaêmpa Laøo vaø Chaân Laïp (Campuchia sau naøy) ñeàu bò ñaët tröôùc hoïa Vöông quoác coå Chaêmpa ñöôïc thaønh laäp vaøo naêm 192, xaâm laêng cuûa phong kieán phöông Baéc. Do vaäy, nhaân daân laø keát quaû cuûa phong traøo ñaáu tranh choáng laïi aùch thoáng trò caùc nöôùc naøy cuøng coù chung moät nhieäm vuï ñoù laø ñaáu tranh cuûa nhaø Haùn cuûa nhaân daân Chaêm vaø Vieät khi aáy. Nhaø nöôùc choáng keû thuø chung laø phöông Baéc xaâm löôïc. Lòch söû ñaõ ñaàu tieân ñöôïc xaây döïng vaøo naêm naøy coù teân laø Laâm AÁp (laø töøng chöùng kieán laàn lieân minh ñaàu tieân dieãn ra giöõa nhaân teân cuûa moät con soâng). Chuû nhaân cuûa Laâm AÁp laø nhöõng daân Vieät vôùi nhaân daân Laøo vaøo theá kyû thöù VI, khi ngöôøi ngöôøi Chaêm thuoäc ngöõ heä Maõ Lai ña ñaûo. Vöông quoác naøy con öu tuù cuûa ñaát Vieät laø Lyù Nam Ñeá noåi daäy choáng laïi nhaø ñaõ toàn taïi beàn vöõng suoát möôøi laêm theá kyû, nhöng sau ñoù Löông. Sau ñoù, vaøo naêm 722 cuoäc khôûi nghóa cuûa Mai Thuùc suy yeáu daàn vaø ñaõ daàn chuyeån hoùa thaønh moät boä phaän cuûa Loan choáng laïi phong kieán nhaø Ñöôøng ôû Vieät Nam ñaõ ñöôïc nöôùc Vieät Nam. Quaù trình chuyeån hoùa naøy laø moät quaù trình nhaân daân Chaêmpa, Chaân Laïp vaø Kim Laân uûng hoä. laâu daøi, ôû ñoù vöøa coù söï can thieäp vuõ löïc cuûa caùc vöông trieàu 27 28
phong kieán, vöøa coù söï töï nguyeän cuûa caû hai khoái cö daân • Phuø Nam (Founan, theá kyû I ñeán theá kyû VII) Vieät - Chaêm vì nhu caàu sinh toàn vaø phaùt trieån. Vaøo nhöõng theá kyû ñaàu coâng nguyeân, döïa treân söï phaùt Leõ dó nhieân, khi coøn toàn taïi vôùi tö caùch laø nhöõng nhaø trieån kinh teá cuûa thôøi ñaïi ñoàng thau vaø saét sôùm cuøng söï nöôùc ñoäc laäp, giöõa Chaêmpa vaø Ñaïi Vieät ñaõ coù nhöõng moái trao ñoåi vaên hoùa vôùi beân ngoaøi, ñaëc bieät laø AÁn Ñoä, caùc toäc bang giao treân nhieàu lónh vöïc. Giöõa hai nhaø nöôùc cuõng khoâng ngöôøi mieàn Nam Ñoâng Nam AÙ ñaõ laàn löôït döïng leân caùc nhaø traùnh khoûi nhöõng va chaïm veà quyeàn lôïi, thaäm chí tieán haønh nöôùc sô kyø hoaëc caùc ñòa ñieåm quaàn cö quan troïng. Phuø Nam chieán tranh ñeå thoân tính nhau. Song, ñaây laø vieäc laøm hoaøn laø moät trong nhöõng quoác gia sô kyø ñoù, ñaõ ra ñôøi treân vuøng toaøn phuø hôïp vôùi logic lòch söû, vôùi quy luaät caïnh tranh sinh ñaát ñaïi theå töông öùng vôùi ñaát Nam Boä vaø moät phaàn caùc toàn, maïnh ñöôïc yeáu thua cuûa thôøi Coå - Trung ñaïi. tænh thuoäc Ñoâng Nam Campuchia ngaøy nay. Veà phía nhaân daân, do coù chung nhöõng ñieàu kieän sinh Treân thöïc teá, Phuø Nam ñaõ phaùt trieån qua nhöõng giai soáng, quaù trình ñaáu tranh döïng nöôùc vaø giöõ nöôùc, ñaëc bieät ñoaïn keá tieáp nhau vôùi nhöõng ñaëc ñieåm rieâng. Trong khoaûng coù chung keû thuø nguy hieåm laø phong kieán phöông Baéc, neân vaøi ba theá kyû ñaàu laø giai ñoaïn hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa cö daân hai nöôùc coù moät söï chia seû vaø hieåu bieát laãn nhau. Vì vöông quoác. Töø theá kyû thöù III, Phuø Nam ñaõ laø moät ñeá quoác theá, giöõa hoï luoân coù söï tieáp nhaän laãn nhau, chung löng, ñaáu huøng maïnh khoáng cheá moät taäp hôïp caùc tieåu quoác thuoäc caùc caät ñeå taïo döïng cuoäc soáng. Ñaây laø moät yeáu toá naêng ñoäng vaø toäc ngöôøi khaùc nhau, coù trình ñoä phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi laø ñoäng löïc chính thuùc ñaåy quaù trình chuyeån hoùa treân. raát khaùc nhau. Trong ñoù, ñöông nhieân coù moät tieåu quoác Phuø Trong thôøi kyø toàn taïi vaø phaùt trieån thònh vöôïng vôùi tö Nam chính toâng naém ñòa vò toân chuû baét caùc tieåu quoác khaùc caùch laø moät quoác gia ñoäc laäp, Chaêmpa coù moái quan heä phaûi thaàn phuïc vaø coáng naïp. thöôøng xuyeân vôùi caùc nöôùc trong khu vöïc, ñaëc bieät laø vôùi Moät trong nhöõng trung taâm kinh teá - vaên hoùa lôùn Chaân Laïp, Laøo, Thaùi Lan vaø Philippin. Moái quan heä naøy cuûa Phuø Nam luùc baáy giôø ñaõ ñöôïc thieát laäp ôû mieàn Taây dieãn ra treân nhieàu lónh vöïc: kinh teá, chính trò, vaên hoùa, soâng Haäu (Vieät Nam ngaøy nay) coù leõ truøng vôùi nhaø nöôùc ngoaïi giao... Ñoàng Döông (nay thuoäc tænh Quaûng Nam) vaø Naravaranagara (nöôùc Chí Toân) - moät tieåu quoác coù vò trí ñaëc cöûa Ñaïi Chaêm (nay laø Hoäi An) ñöôïc xem laø caùc trung taâm bieät quan troïng ñoái vôùi Phuø Nam. Ñaây vöøa laø cöûa ngoõ ôû phía chính trò, vaên hoùa, vaø kinh teá lôùn cuûa Chaêmpa luùc baáy giôø, Ñoâng tieáp giaùp vôùi nöôùc ngoaøi qua ñöôøng bieån, vöøa laø trung cuõng laø nôi thu huùt thöông nhaân töø nhieàu nöôùc ñeán ñaây giao taâm thu nhaän cuõng nhö phaùt taùn vaên hoùa cuûa khu vöïc vaø caû löu thöông maïi. theá giôùi xung quanh. Cö daân Naravaranagara laøm ruoäng, Chaêmpa noåi tieáng vôùi saûn vaät quyù hieám: ngaø voi, teâ ñaùnh caù vaø ñaëc bieät thoâng thaïo vieäc buoân baùn treân bieån neân giaùc, goã coù höông, vaøng, vaûi voùc, toå yeán... Saûn vaät cuûa coù giao löu roäng raõi vôùi beân ngoaøi. Thoâng qua Naravaranagara Chaêmpa thöôøng ñöôïc duøng laøm leã vaät trong quan heä ngoaïi maø Phuø Nam trôû neân maïnh veà kinh teá vaø cuõng qua ñoù maø giao vôùi caùc nöôùc ngoaøi. tieáp nhaän vaên hoùa töø beân ngoaøi vaøo, nhaát laø vaên hoaù AÁn Ñoä. 29 30
Vaøo thôøi kyø thònh trò cuûa mình, Phuø Nam coù moái quan heä raát chaët cheõ vôùi caùc nöôùc trong khu vöïc: Laâm AÁp, Chaân B. BANG GIAO VIEÄT NAM - ÑOÂNG NAM AÙ TÖØ SAU THEÁ Laïp, Thaùi Lan, Mianma, Malaysia... vaø caùc nöôùc ngoaøi khu KYÛ THÖÙ X ÑEÁN NÖÛA ÑAÀU THEÁ KYÛ XIX vöïc: AÁn Ñoä, Trung Quoác... Coù theå keå ra ñaây moät soá lónh vöïc chính: Vaøo ñaàu theá kyû thöù X, cuoäc ñaáu tranh choáng Baéc thuoäc - Veà maët vaên hoùa: Beân caïnh vieäc giao löu vôùi khu cuûa ngöôøi Vieät ñaõ giaønh ñöôïc thaéng lôïi hoaøn toaøn. Moät kyû vöïc, Phuø Nam ñaõ tieáp thu maïnh meõ vaên hoùa AÁn Ñoä trong nguyeân môùi: kyû nguyeân ñoäc laäp töï chuû vaø phaùt trieån veà moïi ñoù coù Baølamoân giaùo. Thaàn Civa cuõng nhö cô cheá toå chöùc maët ñöôïc môû ra. Nhaø nöôùc daân toäc ñöôïc xaùc laäp vaø cuûng coá. vöông trieàu vaø thieát cheá ñaúng caáp cuûa AÁn Ñoä ñöôïc du nhaäp Trong xu theá khaúng ñònh chính mình, caùc trieàu ñaïi phong vaø aûnh höôûng khoâng nhoû ôû nöôùc naøy. Ñaïo Phaät cuõng raát kieán Vieät Nam töøng böôùc cuûng coá vaø hoaøn thieän boä maùy ñöôïc suøng baùi ôû Phuø Nam. Chính laø qua Phuø Nam maø vaên trung öông taäp quyeàn trong nöôùc, ñoàng thôøi môû roäng quan hoùa AÁn Ñoä ñaõ truyeàn baù saâu hôn vaøo mieàn luïc ñòa, nhaát laø heä vôùi beân ngoaøi. ñeán Chaân Laïp. Cuõng vaøo thôøi ñieåm naøy, nhieàu nöôùc Ñoâng Nam AÙ - Veà maët kinh teá: Thöông caûng OÙc-eo laø moät trung cuõng böôùc vaøo giai ñoaïn xaây döïng caùc quoác gia daân toäc. Boái taâm kinh teá, phoàn thònh khoâng chæ cuûa Phuø Nam maø coøn caûnh chung ñoù laø tieàn ñeà voâ cuøng thuaän lôïi ñeå môû ra moät cuûa caû Ñoâng Nam AÙ luùc baáy giôø: ÔÛ ñaây khoâng thieáu moät thöù trang môùi trong lòch söû bang giao giöõa caùc nöôùc treân toaøn gì duø laø cuûa Ñoâng Nam AÙ, AÁn Ñoä, Trung Quoác hay vuøng Ñòa khu vöïc. Coù theå noùi moái bang giao giöõa Vieät Nam vôùi Ñoâng Trung Haûi. Taøu buoân cuûa caùc nöôùc taáp naäp vaøo ra nôi ñaây Nam AÙ chöa bao giôø gaët haùi ñöôïc nhieàu thaønh coâng ñeán theá ñeå buoân baùn vaø boác dôõ haøng hoùa. Caùc hieän vaät coøn tìm thaáy keå töø tröôùc ñoù. ôû OÙc-eo qua quaù trình khai quaät nhö: caùc loaïi tieàn coå cuûa caùc nöôùc trong khu vöïc, tieàn ñoàng vaø ñaëc bieät laø hai taám III. BANG GIAO VIEÄT NAM - CHAÂN LAÏP meà ñay baèng vaøng coù nieân ñaïi raát sôùm döôùi trieàu ñaïi 1. Vaøi neùt veà vöông quoác Chaân Laïp (Campuchia) Antoni le Pieux vaø Marc Aureøle (theá kyû II), nhieàu ñoà trang Vaøo khoaûng ñaàu coâng nguyeân ôû giai ñoaïn sô kyø ñoà saét, söùc baèng maõ naõo vaø thuûy tinh maøu coù xuaát xöù taïi La Maõ vaø treân cô sôû cuûa kyõ thuaät môùi vaø söï tieáp xuùc vôùi vaên hoùa AÁn Trung Caän Ñoâng, töôïng phaät AÁn Ñoä, v.v... cho thaáy moái Ñoä, coù leõ nhöõng quoác gia sô kyø cuûa ngöôøi Moân coå vaø ngöôøi giao löu kinh teá ñaëc bieät thònh vöôïng taïi ñaây. Khmer coå ñaõ ñöôïc laäp ra. Bieân nieân söû cuûa Campuchia ñaõ ñeà Tieác raèng, thöông caûng lôùn nhaát Ñoâng Nam AÙ trong 7 caäp ñeán moät trong nhöõng quoác gia sô kyø ñoù coù teân goïi laø theá kyû ñaàu coâng nguyeân sau ñoù ñaõ bò huûy hoaïi moät caùch ñoät Chenla. Caùc quoác gia naøy sau ñoù bò leä thuoäc vaøo moät quoác gia ngoät, maø nguyeân nhaân cuûa söï bieán maát naøy hieän vaãn chöa maïnh hôn, ñoù laø Phuø Nam (maø ta ñaõ coù dòp ñeà caäp). Cho ñeán ñöôïc laøm saùng toû. 31 32
theá kyû thöù VI vaø VII, caùc quoác gia naøy maïnh daàn leân vaø daàn 2. Bang giao Vieät Nam - Chaân Laïp thoaùt ra khoûi söï leä thuoäc vaøo Phuø Nam. a) Bang giao tröôùc theá kyû XVI Theo truyeàn thuyeát, thuûy toå cuûa ngöôøi Khmer laø moät aån Thö tòch coå Vieät Nam ñaõ töøng noùi ñeán moái quan heä só ngöôøi goác AÁn Ñoä teân laø Kambu ñaõ ñeán vuøng ñaát naøy truyeàn giöõa Vieät Nam vaø Chaân Laïp ñöôïc thieát laäp khaù sôùm. Vaøo giaùo. Sau ñoù, vò aån só keát hoân vôùi nöõ thaàn Mera, vì theá con ñaàu theá kyû VIII (722), moái quan heä naøy ñöôïc cuûng coá theâm chaùu cuûa hoï ñöôïc goïi laø Kambuja. Teân gheùp cuûa caëp vôï choàng qua cuoäc noåi daäy cuûa Mai Thuùc Loan ôû Hoan Chaâu choáng Kambu-Mera cuõng ñöôïc laáy laøm teân toäc Kmer hay Khmer. nhaø Ñöôøng. 32 chaâu trong nöôùc ñaõ noåi daäy höôûng öùng cuoäc Trung taâm ñieåm cuûa boä laïc Khmer goác coù theå laø Vaït khôûi nghóa cuûa oâng. Beân ngoaøi, Mai Thuùc Loan lieân keát Phu (Champassac), gaàn nôi hoäi löu cuûa hai soâng Seâmun vaø ñöôïc vôùi Laâm AÁp, Chaân Laïp, Kim Laân, quaân soá leân ñeán hôn Meâkoâng. Boä laïc naøy coù trình ñoä kinh teá - xaõ hoäi khaù cao, hoï 30 vaïn ngöôøi. Nhaø Ñöôøng phaûi vaát vaû laém môùi deïp ñöôïc coù söï tieáp xuùc khaù gaàn guõi vaø thöôøng xuyeân vôùi caùc boä toäc cuoäc khôûi nghóa. Khmer ôû phía Nam vaø qua ñoù maø hoï tieáp thu aûnh höôûng Töø sau khi Ñaïi Vieät giaønh ñöôïc ñoäc laäp töø tay phong cuûa vaên hoùa AÁn Ñoä. kieán Trung Quoác, Ñaïi Vieät ngaøy caøng ñöôïc cuûng coá vaø phaùt Ngöôøi chính thöùc xaùc laäp ra vöông quoác Khmer mieàn trieån. Trong khi ñoù, ôû Chaân Laïp, neàn vaên minh Aêngkor Baéc hay vöông quoác Campuchia sô kyø laø Bhavavarman I. Teân cuõng böôùc vaøo giai ñoaïn thònh ñaït döôùi trieàu ñaïi nöôùc luùc ñaàu cuõng ñöôïc ñaët theo teân oâng: nöôùc Bhava Jayavarman VII (1181 - sau 1200). Neáu nhö Ñaïi Vieät thöïc (Bhavapura), nhöng ngöôøi Trung Quoác thì vaãn goïi laø Chaân thi chính saùch môû roäng quan heä vôùi beân ngoaøi, thì Laïp. Jayavarman VII cuõng chuû tröông lieân keát vaø giöõ quan heä Bhavavarman I laø ngöôøi chaám döùt söï leä thuoäc cuûa hoøa hieáu vôùi caùc nöôùc lôùn nhö Trung Quoác, Ñaïi Vieät, Java... Khmer vaøo Phuø Nam. Nhöng phaûi ñôïi ñeán em trai oâng laø Quan heä ngoaïi giao giöõa Vieät Nam vaø Chaân Laïp ñöôïc Sitôrasena (Mahendravarman - 600 - 620) vaø chaùu oâng laø chính thöùc thieát laäp döôùi trieàu Lyù, thôøi vua Lyù Thaùi Toå. Isanavarman (620-650), ngöôøi Khmer môùi chinh phuïc ñöôïc Thö tòch coå cuûa Vieät Nam coøn ghi roõ: laàn ñi söù ñaàu tieân cuûa Phuø Nam. Vöông quoác Campuchia sô kyø thöïc söï thònh trò söù boä Chaân Laïp ñeán nöôùc ta laø vaøo naêm 1012 – 1013, hoï döôùi trieàu Jayavarman I (650-680). mang theo raát nhieàu saûn vaät ñeå trieàu coáng nhaø Lyù. Tieáp Vieäc tieáp xuùc vôùi vaên hoùa bieån, vieäc môû roäng ñòa baøn theo ñoù, chæ tính rieâng döôùi trieàu Lyù ñaõ coù caû thaûy 13 laàn söù vôùi nhöõng ñieàu kieän sinh soáng môùi ñaõ thuùc ñaåy neàn kinh teá boä Chaân Laïp ñeán Ñaïi Vieät. Moái giao haûo giöõa hai nöôùc ñaëc - xaõ hoäi Campuchia ñaït ñöôïc nhöõng böôùc tieán ñaùng keå. Döôùi bieät thuaän thaûo, toát ñeïp. Chaúng haïn nhö: thôøi Javavarman I, ngöôøi Chaân Laïp ñaõ xaâm chieám caû AiLao - Vaøo naêm 1118, söù giaû Chaân Laïp ñeán Thaêng Long, (Laøo) vaø moät phaàn Nam Chieáu (Vaân Nam - Trung Quoác). gaëp luùc trieàu ñình môû tieäc möøng xuaân khaùnh thaønh 7 ngoïn 33 34
Baûo thaùp, vua Lyù sai höõu ty baøy nghi tröôïng ôû Ñieän Linh 1066-1080), Chaân Laïp nhieàu laàn mang quaân tieán ñaùnh Quang roài daãn söù giaû cuøng xem.(9) Chaêmpa vaø vuøng bieån phía nam cuûa Ñaïi Vieät. Thôøi vua Suryavarman II (1113-1150), Chaân LaïÏp cuõng ñaõ 5 laàn mang - Cuõng vaøo thôøi naøy, moät soá daân Chaân Laïp vì sôï noäi quaân tieán ñaùnh Ñaïi Vieät baèng ñöôøng boä vaø ñöôøng bieån. loaïn ñeán xin cö truù ôû Ñaïi Vieät, vua Lyù öng thuaän. Trong ñoù laàn dieãn ra vaøo naêm 1128, Chaân Laïp laáy côù Ñaïi ÔÛ nöûa ñaàu nhaø Lyù, quan heä ngoaïi thöông giöõa hai nöôùc Vieät chöùa chaáp ngöôøi Chieâm vaø ngöôøi Chaân Laïp löu vong, cuõng khaù phaùt trieån. Thöông caûng Vaân Ñoàn (Quaûng Ninh) ñaõ cöû tôùi 20.000 quaân taán coâng Ñaïi Vieät. Naêm sau (1129), ñöôïc môû roäng vaø thu huùt khaùch thöông töø nhieàu nöôùc tôùi ñaây. Chaân Laïp lại lieân keát vôùi Chaêmpa mang 700 chieán thuyeàn Vì theá ngöôøi Chaân Laïp cuõng thöôøng tôùi trao ñoåi caùc saûn taán coâng Thanh Hoùa, v.v… Caùc traän taán coâng coøn tieáp dieãn phaåm cuûa hoï vaø ñoåi laáy caùc thoå saûn, ñoà duøng thoâng thöôøng döôùi thôøi Jayavarman VII, loâi keùo caû quaân Mieán Ñieän nhö: chieáu thoâ, noài ñoàng, maâm ñoàng, löôïc goã, kim khaâu… (Mianma) tham chieán. Treân lónh vöïc vaên hoùa: Thôøi Lyù, caùc vua cuûa ta ñeàu Ñaëc bieät, quan heä Chaân Laïp - Chaêmpa trong giai ñoaïn chuoäng ñaïo Phaät neân giao löu vaên hoùa giöõa hai nöôùc thoâng naøy raát xaáu. Chaân Laïp töøng chinh phuïc Chaêmpa trong qua ñaïo Phaät khaù thònh haønh. Caùc nhaø sö vaãn thöôøng ñöôïc nhieàu naêm (töø 1145-1149), thaäm chí ñöa caû hoaøng thaân cöû ñi cuøng caùc söù giaû trong ñoaøn ngoaïi giao. Thaäm chí, vaøo Chaân Laïp leân tröïc tieáp cai trò Chaêmpa. Nhöõng vieäc laøm ñoù naêm 1086, trong phaùi boä ngoaïi giao cuûa Chaân Laïp sang môû ñaàu cho moät cuoäc chieán tranh keùo daøi giöõa hai nöôùc, maø trieàu coáng coøn coù caû hai ngöôøi theo ñaïo Baølamoân ñi cuøng. söû goïi laø “chieán tranh traêm naêm” (1113-1220). Haàu heát trong thôøi gian ñoù, Chaân Laïp chieám ñoùng vaø ñoâ hoä Tuy nhieân, khoâng phaûi quan heä giöõa caùc vöông trieàu Chaêmpa, ngoaïi tröø giai ñoaïn 1177-1181, Chaêm Pa chieám luùc naøo cuõng thuaän thaûo. Do bò chi phoái bôûi aùp löïc cuûa caùc ñoùng vaø ñoâ hoä ñöôïc moät phaàn Chaân Laïp. Ñaõ coù thôøi kyø nöôùc lôùn, ñaëc bieät laø Trung Quoác, vaø quy luaät canh tranh Chaêmpa bò bieán thaønh moät tænh cuûa Chaân Laïp (1203-1220). quyeàn löïc khoác lieät cuûa thôøi trung ñaïi, giöõa hai nöôùc khoâng traùnh khoûi coù nhöõng luùc baát hoøa, thaäm chí phaûi duïng binh ÔÛ cuoái thôøi Lyù vaø sang thôøi Traàn, Chaân Laïp böôùc vaøo ñeå giaûi quyeát nhöõng baát ñoàng veà quyeàn lôïi. Vaøo naêm 1069, giai ñoaïn suy taøn, tình hình Chaân Laïp ngaøy caøng xaáu ñi vaø bò Chaân Laïp bò nhaø Toáng (Trung Quoác) xuùi baåy ñaõ lieân minh nöôùc laùng gieàng Thaùi Lan thöôøng xuyeân gaây aùp löïc vaø chieám vôùi Toáng, choáng laïi Ñaïi Vieät. Ñeå giöõ vöõng bieân giôùi phía ñaát. Bang giao Vieät Nam-Chaân Laïp taïm thôøi giaùn ñoaïn. nam cuûa mình nhaø Lyù buoäc phaûi taán coâng lieân quaân Chaân Moät nguyeân nhaân khaùc cuõng khoâng keùm phaàn quan Laïp –Champa tröôùc ñeå töï veä vaø ñaåy luøi aâm möu thaâm ñoäc troïng laøm ñöùt ñoaïn quan heä giöõa hai nöôùc laø cuoäc xaâm löôïc cuûa nhaø Toáng. Döôùi thôøi Harsavarman III (Vua chinh phuïc cuûa quaân đội Moâng-Nguyeân xuoáng phöông Nam. Ñaïi Vieät laø tieâu ñieåm cuûa cuoäc ñuïng ñaàu naøy, ñaõ doàn heát moïi khaû naêng vaø löïc löôïng cho cuoäc khaùng chieán choáng ngoaïi xaâm. Cuoäc 9 Ñaïi Vieät söû kyù toaøn thö, kyû nhaø Lyù, quyeån 3, tr.248-249. 35 36
khaùng chieán anh duõng cuûa Ñaïi Vieät ñaõ ñaåy luøi 3 laàn taán coâng trong nhöõng theá löïc aáy laø hoï Nguyeãn (Nguyeãn Hoaøng) quyeát cuûa quaân ñoäi Moâng Coå vaø do vaäy chaúng nhöõng Ñaïi Vieät giöõ ñònh choïn ñaát Thuaän Hoùa laøm nôi taäp hôïp löïc löôïng, chuaån vöõng chuû quyeàn vaø toaøn veïn laõnh thoå cuûa mình maø coøn goùp bò cho nhöõng döï tính quyeàn löïc laâu daøi. Nguyeãn Phuùc phaàn baûo veä vöõng chaéc neàn hoøa bình cuûa khu vöïc. Nguyeân (1613-1635), con trai Nguyeãn Hoaøng, noái nghieäp b) Bang giao töø theá kyû XVI ñeán nöûa ñaàu theá kyû Chuùa ñaõ xuùc tieán maïnh meõ moái quan heä vôùi caùc quoác gia XIX laùng gieàng phía nam cuûa mình. Töø theá kyû XVI trôû ñi, moái quan heä giöõa hai nöôùc ñöôïc Cuõng vaøo khoaûng thôøi gian naøy, ôû Chaân Laïp, Chey thieát laäp trôû laïi vaø ngaøy caøng phaùt trieån hôn tröôùc. Ñaây cuõng Chettha II (1618-1628) leân ngoâi. OÂng laø ngöôøi coù yù thöùc laø thôøi kyø ngöôøi Vieät baét ñaàu di chuyeån ngaøy caøng ñoâng vaøo khoâi phuïc neàn töï chuû cho Chaân Laïp neân ñaõ tìm ñoàng minh phía nam (Ñaøng trong) ñeå tìm ñaát soáng. Trong quaù trình tieán ñeå choáng laïi vöông trieàu Ayuthaya (Thaùi Lan). Boái caûnh veà phöông Nam möu caàu cuoäc soáng, ngöôøi Vieät caøng coù dòp lòch söû suy taøn cuûa Chaân Laïp ñaõ ñöa Chey Chettha II ñeán tieáp xuùc vaø gaàn guõi vôùi lôùp cö daân Khmer taïi ñaây. Ñeàu laø naïn vôùi Chuùa Nguyeãn vaø keå töø ñaây vai troø cuûa Chuùa Nguyeãn baét nhaân cuûa cheá ñoä phong kieán, nhöõng lôùp cö daân Vieät - Khmer ñaàu xuaát hieän ôû Chaân Laïp . ñaàu tieân ñaõ deã daøng tieáp nhaän laãn nhau. Hoï cuøng chung löng Naêm 1620 ñaùnh daáu moät moác quan troïng trong lòch söû ñaáu caät ñeå vöôït qua thöû thaùch cuûa thieân nhieân vaø nhöõng baát quan heä giöõa hai nöôùc. Vaøo naêm naøy, Chey Chettha II coâng xaõ hoäi ñeå taïo neân caùc laøng maïc truø phuù vaø ruoäng vöôøn chính thöùc caàu hoân vôùi coâng chuùa Ngoïc Vaïn (con gaùi Chuùa toát töôi. Vì theá maø hình thaønh neân tình traïng cö truù xen caøi Nguyeãn Phuùc Nguyeân). Kinh ñoâ cuûa Chaân Laïp cuõng rôøi xa giöõa hai coäng ñoàng cö daân treân vuøng ñaát haï löu soâng Meâ hôn nöõa veà phía ñoâng vaø ñöôïc ñaët taïi Uñoâng treân bôø Koâng. Thoâng thöôøng, ngöôøi Vieät coù khaû naêng thích öùng cao Toângleâsaùp. Ñeå giöõ vöõng ngai vaøng vaø tranh thuû söï giuùp ñôõ vôùi caùc loaïi hình ruoäng nöôùc, sình laày, neân toûa xuoáng caùc vuøng cuûa Chuùa Nguyeãn veà quaân söï trong cuoäc chieán choáng laïi truõng, ngaäp nöôùc ñeå canh taùc. Coøn ngöôøi Khmer toû ra thích phong kieán Xieâm, Chey Chettha II ñaõ taïo nhieàu ñieàu kieän hôïp vôùi caùc vuøng cao hôn, neân hoï thöôøng canh taùc treân caùc goø, thuaän lôïi cho daân Vieät tieán saâu vaøo khai phaù ñaát ñai vuøng gioàng laø chính. ñoàng baèng soâng Cöûu Long - nôi töø tröôùc vaãn thuoäc quyeàn Quan heä giöõa Vieät Nam vaø Chaân Laïp thôøi hoï Nguyeãn quaûn lyù cuûa Chaân Laïp vaø ñöôïc goïi döôùi teân Chaân Laïp mieàn môû roäng quyeàn löïc veà phía Ñaøng trong laø moät moái quan heä nöôùc (Thuûy Chaân Laïp). maät thieát vaø ñöôïc theå hieän treân nhieàu lónh vöïc: Naêm 1628, Chey Chettha II qua ñôøi. Chaân Laïp caøng Chính trò – ngoaïi giao – quaân söï: suy yeáu nghieâm troïng. Caùc theá löïc caàm quyeàn ôû Chaân Laïp Vaøo cuoái theá kyû XVI, ñaàu theá kyû XVII xung ñoät giöõa luùc thì döïa vaøo phong kieán Xieâm, luùc laïi caàu cöùu Chuùa Nguyeãn ñeå baûo veä quyeàn lôïi. Do vaäy caùc Chuùa Nguyeãn caøng caùc theá löïc phong kieán ôû Vieät Nam dieãn ra gay gaét. Moät coù ñieàu kieän cuûng coá aûnh höôûng cuûa mình vôùi Chaân Laïp. 37 38
Tuy vaäy, vai troø chuû yeáu cuûa Chuùa Nguyeãn chæ xuaát hieän cuø saùng taïo cuûa ngöôøi Vieät taùc ñoäng vaøo neân chæ trong moät trong nhöõng tröôøng hôïp caàn thieát ñeå hoã trôï cho Chaân Laïp, thôøi gian ngaén, keå töø cuoái theá kyû XVII, ñoàng baèng soâng Cöûu ñoàng thôøi ngaên caûn bôùt tham voïng cuûa phong kieán Xieâm Long ñaõ laø moät trung taâm kinh teá - chính trò lôùn. Hoaït ñoái vôùi Chaân Laïp vaø khu vöïc. Moät soá söï kieän tieâu bieåu cho ñoäng kinh teá, nhaát laø ngoaïi thöông, trôû neân nhoän nhòp, vai troø naøy coù theå keå ñeán nhö: saàm uaát, laø nôi thu huùt khaùch thöông töø nhieàu vuøng ñoå ñeán. - Vaøo naêm 1674, noäi chieán giöõa Naëc OÂng Ñaøi vaø Naëc Vieäc buoân baùn treân truïc Gia Ñònh – Nam Vang OÂng Noän dieãn ra. Chuùa Nguyeãn cöû Cai cô Nguyeãõn (Phnompeânh) phaùt trieån maïnh meõ caû treân boä, döôùi thuyeàn. Döông Laâm sang giuùp OÂng Noän leân ngoâi vaø ñaët OÂng Ngöôøi Vieät thöôøng chôû gaïo, muoái sang Nam Vang vaø mua Ñaøi laøm phoù Vöông. veà caùc laâm thoå saûn vaø caù khoâ töø vuøng bieån Hoà. Ngöôøi Khmer thì tìm mua löông thöïc, muoái vaø caùc ñoà gia duïng caàn - Naêm 1699, Naëc OÂng Noän nghe theo lôøi xuùi baåy cuûa thieát. phong kieán Xieâm, boû trieàu coáng vaø ñem quaân choáng laïi Chuùa Nguyeãn. Toång suaát Nguyeãn Höõu Caûnh phaûi Maëc duø nhaø Nguyeãn chuû tröông “öùc thöông” baèng caùch ra tay ñaùnh deïp. ñaët caùc traïm kieåm soaùt, ñaùnh thueá cao (thueá haøng hoùa, thueá ghe thuyeàn, thueá saûn vaät…), quy ñònh chaët cheõ caùc tuyeán - Naêm 1705, noäi loaïn dieãn ra ôû Chaân Laïp, Chuùa buoân baùn, thaäm chí quy ñònh caû soá löôïng thöông nhaân trong Nguyeãn phaûi giuùp laäp laïi traät töï. moät chuyeán buoân … nhöng, vieäc buoân baùn khoâng vì theá maø - Naêm 1753, laïi giuùp ngöôøi Chaêm Islam ôû Chaân Laïp haïn cheá, traùi laïi noù vaãn phaùt trieån ngaøy caøng maïnh hôn. choáng laïi söï ñaøn aùp cuûa phong kieán Chaân Laïp. ÔÛ nhöõng vuøng cö truù xen caøi, quan heä kinh teá giöõa hai - Naêm 1813, ñöa Naëc OÂng Chaân leân ngoâi vaø giuùp khoái cö daân trôû neân töï nhieân, caàn thieát. Hoï khoâng chæ trao theâm nhieàu cuûa caûi. ñoåi saûn phaåm cho nhau maø coøn hoïc hoûi vaø giuùp ñôõ laãn nhau ngay trong quaù trình saûn xuaát. - Naêm 1834: Baûo hoä cho trieàu ñình cuûa coâng chuùa Ang Maây (Ngoïc Vaân), v.v… *Veà vaên hoùa – xaõ hoäi: Neáu nhö tröôùc ñaây ngöôøi Khmer ñaõ sôùm bieát chuyeån * Veà kinh teá: hoùa vaên hoùa bieån Phuø Nam ñeå laøm giaøu theâm neàn vaên hoùa Coù theå noùi ñaây laø moät thôøi kyø quan heä kinh teá giöõa cuûa mình, thì ôû giai ñoaïn naøy vieäc hoïc hoûi, giao thoa veà vaên hai nöôùc phaùt trieån nhaát. Söï coù maët cuûa ngöôøi Vieät ngaøy hoùa caøng coù ñieàu kieän ñeå thuùc ñaåy hôn nöõa. Khi tieán veà caøng ñoâng ôû Ñaøng trong ñaõ khieán cho thöïc traïng vuøng ñoàng phöông Nam ngöôøi Vieät mang theo mình vaên hoùa Thaêng baèng soâng Cöûu Long thay ñoåi nhanh choùng: töø hoang vu, Long ñaõ tích hôïp töø ngaøn naêm tröôùc, nhöng ñoàng thôøi cuõng röøng raäm chuyeån thaønh ñoàng ruoäng töôi toát, xoùm laøng truø khoâng ngöøng tieáp thu theâm caùc giaù trò vaên hoùa töø caùc neàn maät. Ñöôïc thieân nhieân öu ñaõi, laïi ñöôïc baøn tay lao ñoäng caàn vaên hoùa Chaêm, Khmer. Söï tieáp thu naøy theå hieän phong 39 40