những bài văn theo chuẩn kiến thức kỹ năng ngữ văn 11: phần 1

Chia sẻ: Ao Ao | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:142

Thêm vào BST

Báo xấu

176
lượt xem 18
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

phần 1 cuốn sách "những bài văn theo chuẩn kiến thức kỹ năng ngữ văn 11" giới thiệu tới người đọc các đề bài và bài làm văn mẫu về các tác phẩm và tác giả trong chương trình ngữ văn 11. mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: những bài văn theo chuẩn kiến thức kỹ năng ngữ văn 11: phần 1

807 M NGOC THAM NH556B (Co nhieu CAU HOI Md va GIAM TAI) cum theo chuan kien thiic Ngfl van ki nang v|-;^
NM3S>£> ThS. PHAM NGOC THAM l^hUHQ 6tti VttH theo thttttH Idek thUt la HUMg N G 0 VAN 11 (C6 N H I E U CAU H 6 I M d VA GIAM T A I NOI DUNG) THt; VIE^ TINHSINH THUAN N H A XUAT BAN DAI H Q C QUOC GIA IlA N d l
NHA XUAT BAN DAI HQC QUOC GIA HA NQI 16 Hang Chuoi - Hai Ba Trifng - Ha Npi Dien thoai: Bien tap - Che ban: (04) 39714896 Hanh chinh: (04) 39714899; Tong bien tap: (04) 39714897 Fax: (04) 39714899 * * * Chiu track nhiem xudt ban: Gidm doc - Tong bi^n tap: P H A M T H I T R A M Bien tap: PHAN NGA - TUYET TRINH CM ban: NHA SACH HONG AN Trinh bay bia: V O T H I THLTA ThUc hien lien ket: N h a sach HONG A N SACH LIEN KET NhuTng bai van theo chuan kien thuTc kT nang NGlTVANll IVla s6': 2L-270DH2012 In 2.000 cuQ'n, i
JSM nAi AdiL Q u y e n s a c h Nhitng bai van theo chudn kien thvCc ki nang Ngtt vdn 11 dUcfc b i e n s o a n v d i nhflCng m u c d i c h c h i n h s a u day: - G i i i p g i a o v i e n c6 t h § m t a i l i e u de t h a m khao; - G i i i p p h u h u y n h h o c s i n h c6 t h e m t ^ i l i | u de k i e m t r a k e t q u a h o c tap cua cdc em; - G i i i p h o c s i n h c6 t h e m b a i t a p d l xhn l u y e n , n a n g cao k i e n t h i J c l ^ m t o t h o n cdc b ^ i k i ^ m t r a t a i I d p , cac b a i t h i h o c k i , b ^ i t h i h o c sinh g i o i , t h i t u y e n s i n h d a i h o c , cao d i n g m o n Ngfl" v a n . N g i f d i b i e n s o a n q u y e n s a c h n a y d a b i e n s o a n t h e m cac c a u h o i m d cho cdc de l a m v a n v a c6 c h i i y d e n v a n de g i a m t a i n o i d u n g t h e o d i n h h i T d n g r a d l t h i cua B p G i d o due v a D a o tao. Mac du tac g i a da hoc hoi, nghien c i h i n h i e u tai lieu d l bi6n soan n h i f t i g q u y e n sdch n a y k h o t r a n h c6n n h O n g t h i e u s6t. D o d6, tac g i a r a t m o n g d o n n h a n n h f l n g y k i e n d 6 n g g 6 p c i i a cac q u y t h a y c6 g i a o , cac bac p h u h u y n h h o c s i n h v a b a n doc t r o n g q u a t r i n h sijf d u n g s a c h . Soan gia ThS. P H A M N G O C T H A M 3
A A. NGH|L U A N V A N HQC Ph)iN 1 H5 XUAN H U O N G f^^: Tam stf cua Ho X u ^ n Hifdng trong Tu Tinh II. BAI LAM Ho Xuan Hucfng la mot tac gia thcf c6 ban s^c tuang do'i ro net. Ban s^c S'y cang duac kh^ng dinh va bieu hi§n dudi nhieu s^c thai qua mdi bai thcf. Thcf Ho Xuan Huang giau tam trang, giau n6i niem tam sU. Neu t h i ca la sif tif the hi^n d mute cao nhat cai toi truf tinh cua nha thcf, t h i d Ho Xuan Hucfng dac diem ban chat nay cua thcf cang dUcfc boc 16 n6i bat. Nhieu bai thcf ciia ba la sU giai bay tam s\i. Mot trong so do la t h i pham Tu tinh. Dem khuya vang vdng trong canh dSn, Tra cdi hSng nhan vdi nudc non. M6 dau bai thcf, tac gia da neu len bo'i canh ciia mot khong gian thdi gian. GiOfa dem khuya thanh v ^ g , thap thoang hien len hinh dang mot ngiibi phu nOr. Dufng trifdc khong gian bao la, rong 1dm ciia non song. Ho Xuan Hifcfng doi dien vdi sU v6 cung v6 tan cua khong gian, cung la doi dien vdi coi long sau tham tham, u ua't tam sU, n6i niem cua chinh minh. That la kho tranh khoi cam giac ran ngap, thanh v ^ g , buon te, trong trai den nao long. Vdi tam trang c6 dan chan chudng, "Ba chiia tha Nom" da cam nhan kiep ngUcfi that la nho nhoi, phu du. Su CO dan da bam riet lay ba ngay ca liic dem khuya. No nhu con sau, con mot gam nham, cin xe, due khoet tam hon ba khic'n ba buft ruft, dilng ngoi khong yen, ngay ca k h i nghe tieng trong cemh cung tha'y ngot ngat, boi roi. Khong the cuf mai "thu chan bo goi" ma tham thia c6 don, be bang, phu ph^ng mai duac! Ba da t i m ra mot giai phap tam thdi: "Muan rUcfu giai sau". The nhiftig cay d^ng thay: Chen riigu huang dua say lai tinh. Gang uong lai cang tinh. Gang muon quen t h i nhflng k i iJc dau buon lai t h i nhau ua ve nhu muon "treu nguai" ngUdi nCf si tai hoa nay. Vong ddi luan quin, be tAc, sU chan chudng, tram ua't cua tam hon dang dang ngap trong anh m^t u buon, bd moi run ray, "tha cuo'i mua" ciia Ho Xuan Huong. Ba dang chd dgi d i l u gi? NgUdi phu nU tai hoa, sic sao, thong minh bac nhait liic b^iy gid nhUng lai Ian dan v§ dudng tinh duyen, hai Ian sang ngang deu bi durt ganh giOa dUdng n^y, luon khao khdt yeu duang, khat vong t i n h yeu luon chdy bong trong con ngUdi "B^ chiia tha Nom". "Kh^t vong tinh yeu" khac vdi "udc vong tinh yeu". t/dc vong chi mdi la Udc mong, con khat vong t h i da dat den "dinh" cua sU dam me chay bong, manh liet, rao rUc, "boi hoi trong ngUc tre", khong c6 gidi han. Khat vong soi sue ma vfin tinh te, day nU tinh. The nhUng, khon nan thay, dau xdt thay, be b^ng thay cho Ho Xuan Hucfng k h i : 5
Vdng trdng bong xe khuyet chUa trbn. Dcfi ngirdi 1^ han hep, thdi gian la vinh hkng, vu tru thi v6 tan... Banh xe thdi gian nhU b6ng cau ben cijfa so ma con gdi t h i c6 thi... Th6i gian l&ng le troi, tuoi xuan cung qua di ma tinh duyen v i n khong tron ven, hanh phiic vfin 19 l^ng. Hanh phiic giong nhu mot thuf qua ngot xa xoi, qua tam tay v9i cua niJ SI, no khien ba kh^c khoai, day duTt khong the niu keo. Vang trang tren cao du9ng nhir cung soi thau nhuing run ray, t h i n g thot, hoang hot trong long ba khi chanh long nghi ve than phan le loi, ham hiu cua minh. Giong dieu ngon ngijr, hinh anh cua cau tho giong nhiT mgt tieng nac nghen ngao, chua xot, thon thiJc den trao nirdc m^t, phai c^n chat moi den bat mau ttfoi mcti ngan tieng khoc t h i n h Icfi! Thuf hoi, doc d§'n dSy ai ma khong xiic dong, thucfng x6t, cdm canh thay cho Ho Xuan Huang? tif hoi phai chang "khach ma hong" luon gap n h i l u n5i tru§n chuyen? Phai chang "bac menh" \k 19i chung cho nhufng ngU9i phu nuT tai hoa k h i xifa? 6 n g vua tha t i n h Xuan Dieu cho rkng: Hay di tre con noi cdi ngon cua keo Hay di tuoi tre noi hd tinh yeu. Vdi Ho Xuan Hucmg, cam xiic da tiT chon dUcfc ngon ngOf rieng trong thcf cua hk. Hau sinh chiing ta nhin thay hk vi dai cf ch6: suT dung Tieng Viet mot each tai hoa tinh te, da phat huy cao do kha nSng bieu cam cua ngon ngOf dan toe (chfl Nom) mpt each kh6o 16o tai tinh ma trUcrc do den ea sau nay it c6 ai sanh kip. d cau thcf thuT ba, mam mong phan khdng, vung len da b i t dau dirac nhen nhom k h i hk trich dSn minh "noe rifcfu ao ao" giuTa dem khuya. Hinh anh von di danh cho may rau, den nhiftig nho si "dai litog ton vai" eon ehua dam thuf chvJ diftig noi gi den phan gdi diu dang, thuy mi, doan trang, thudt tha noi khue phong nhu Ho Xuan Hucfng. "Tha chi t r ^ n ra k h i trong t i m ta cupe song da tan day". "Con giun x6o mai cung qukn". Tam trang bufc boi, bi de nen cung se bi bung no, cung giong nhu trdi b6ng bay q u i eSng t h i se "Bum!"... Biifc tranh thien nhien dudi ban tay tai hoa, g6c nhin mdi la, mo ta bkng nhOfng tif rat "dat", hien len giong nhU mpt con song Idn chuyen dpng manh me, khuay dap, chao dao manh liet. Cdi buon khong CO da't song lau trong con ngifcfi c6 ban tinh vui nhon, lac quan, yeu ddi nhu Ho Xuan Huang. Su phan ua't cua thien nhien cung la sU phSn uat cua tam trang "khong the song mai nhu vay duac!". Su phSn ua't, tinh t h i n da'u tremh, vung len, phan khang cung da noi song trong con ngudi ba. Cau tha hao sang, k h i phach, tdo bao, manh liet, duf dpi, mang mau sac "tu do chii nghia, diem them mpt chiit "pho xd" nhu chinh con ngudi that cua ba. Con ngudi k h i da t r a i qua biet bao dau ddn, kho nhue, nem du mpi dieu bi ai tran th§' nhung khong vi th§' ma tam h6n chai san, suTc song manh liet, niem lac quan yeu ddi vfin am i chdy sue soi trong 15ng ba, chd thdi ea bung no: Xi&n ngang mdt ddt, reu tiCng dam Ddm toac chdn mdy, dd mdy hon. 6
B k n g h a i cku thcf t r e n , H 6 X u f i n Hircfng da pha ve n g h i thuTc h ^ n l a m , dao mao t r o n g van chuong liic bay gid. Cau thcf m a n g sdc t h a i tao bao, diJ dpi, pha chut chan t h a n h , k h o n g he giau d i e m k h a t vong t i n h yeu ciia m i n h . Ba la m o t tieng thcf - c6 the n 6 i la sdm n h a t cua mot ngUcfi phu n i l da chu dong yeu va d6i quyen dUcfc yeu (O t h d i phong k i e n n a m quyen xUa, von k h i n h re p h u niir. Ngu6i t a quen n h i n phu nCf dudi vai t r o yeu duo'i, t h u dong). K h i tU m i n h len gan, het m i n h chong dd, van dung l i t r i , n g h i life de vifc m i n h dilng day. Ho Xuan Huomg lai chung xuong k h i doi dien v6i chinh m i n h . B a l a i ngao ngan, chap n h a n so phan t r o n g can phSn uat ciXc diem. Ba l a i bat len t i e n g thd dai ai oan " M o t m i n h m i n h l a i thifcfng m i n h xot xa" t r o n g can phong khong, chiec goi le loi mot m i n h . Cau tha bat lire, chufa day net thuomg t h a n : Ngdn ndi xudn di xudn lai lai Mdnh tinh san se ti con con! Gipng thcf uat ilc, hifn t u i cung "gop phan" tao t h e m sir t i i tung, bijfc boi, ngot ngat vofi bao cay ding, chan chiTcfng cua nOr si. The nhung, cang dau kho, cang be tac, CO dan t h i Ho Xuan Huong cang khao k h a t se chia, khao k h a t h a n h phuc, khao khat yeu va dUcfc yeu. V i n chb doi t i n h yeu dich thiTc bang ca sir t r i n h bach cua tarn hon: cai ma khong mot sir t a n pha, va dap nao cua thcri gian cham t d i dtfac. Sir tir t i n , ca t i n h m a n h me, suTc song m a n h l i e t dirdng nhir da ben re t r o n g tarn hon ba. Song gio, bao tap khac n g h i e t cua dirdng d&i k h o n g l a m no l u i t a n ma dudng nhir tiep t h e m dong lire de no r a hoa, k e t t r a i , tirai t o t t h e m . T a m sir cua ba cung l a n 5 i long, t i e n g noi cua ngirdi p h u niJ luc bay gicf. B a thau hieu n o i n i e m t i e n g 16ng ciia chi em p h u nijf tir xira va den ca bay gid. Khao k h a t yeu duang, khao k h a t vuan l e n , khao k h a t song h a n h phiic la m o n g muon cua m o i p h u nOf. M o t n h a t h a chan c h i n h la p h a i d i sau vao h i e n thUc de nghe t a m hon cua t h d i d a i . H o X u a n H u a n g da thirc h i e n dieu n a y rait t h a n h cong. De t a i ve cuoc song, t h a n p h a n , k h a t vong ve dep cua ngUcri p h u nU la sdi chi do xuyen suot t r o n g hau het cac tac p h a m cua ba. T i e n g n o i , h a n h dong cua ba da gop p h a n mor dirdng cho phong trao g i a i phong p h u nOf. V d i t a i n a n g dpc dao nhiT vay, k h o n g p h a i n g i u n h i e n ma H o a n g T r u n g T h o n g da v i e t : Ai then thi cui ddu, Ai thich thi nghi Idu. "Ba chiia t h a N o m " - H o Xuan H u a n g da chiem m o t v i t r i quan t r o n g t r e n t h i dan V i e t N a m v a t r o n g l o n g ban doc yeu t h a h o m nay va m a i m a i v l sau. N p i d u n g - n g h ? t h u ^ t c i i a TIJC tinh (Ho Xuan Huang) G 0 I Y LAM BAI I. HO X U A N H l / d N G VA PHONG CACH NGHE T H U AT Ho Xuan H u a n g ( k h o n g ro n a m s i n h , n a m m a t ) que d l a n g Q u y n h D 6 i , h u y | n Quynh L u u , t i n h Ngh§ A n . L a mpt nuT si nhUng cuoc dcri ba gap n h i e u 60 le, ngang trdi. B a sdng tac ca t h a chiir N 6 m va t h a chuf H a n . 7
Trong lich suf van hoc Viet Nam, Ho Xuan HUcfng difcJc xem la hi^n tUcmg doc dao cua vSn hoc trung dai: nha tho phu nil viet ve phu nOT; tho ba la tho trao phiing ma truT t i n h , dSc biet dam tinh dan toe tCr de tai, cam huTng, den ngon ngi?, hinh tufcJng. Ndi bat trong sang tac thcr Nom cua Ho Xuan Hucfng la tieng noi dong cam doi vdi ngudi phu niif, dong thdi de cao ve dep va khat vong cua ho. Vi vay, H 6 Xuan Hurong tCmg diXcJc menh danh la " B ^ chua thcf Nom". I I . H O A N C A N H R A DCfl C U A B A I THCf Tu tinh \k mot trong nhOfng bai tho nkm trong chum tho Tu tinh gom ba bai cua Ho Xuan Huong. B ^ i tho la sU don nen t\i n6i c6 don den tui nhuc cua nOf S I trong dem khuya thanh v^ng. I I I . THE LOAI - NOI DUNG - NGHE THUAT - GlA TRI 1. The loai Bai tho Tu tinh dtroc sang tac theo the tho that ngon bat cu Di/dng luat. Bo cue cua no bao gom: Hai cau de, hai cau thiTc, hai cau luan va hai cau ket. 2. Npi dung - Hai cau de gidi thieu canh dem khuya vdi tieng trong canh tif xa vSng v4ng don dap do ve. Trong thdi diem do, nha tho - nhan vat trijf tinh lai dang mot minh tro troi giiJfa dem khuya. Hai cau d§ chi vdi 14 chtf ng^n gon nhiAig da d i l n ta sau s^c tinh canh c6 don cua niJT si trong dem khuya thanh vang. - Tir nSi CO don, thao thufc khong biet bay to, tam s\i cimg ai, nhan vat trCf tinh to ra chan chucfng va da t i m den n/ou, mUOn rUOu dd giai sau. Nha tho muon chim ngap trong con say de quen di thiTc tai xot xa, tiii nhuc nhong that trd treu: Chen rixgu huang diia say lai tinh, Vang trang bong xe khuyet chUa iron. Con say roi cung qua di va k h i tinh rUcfu, nhan vat t r d tinh giat minh quay ve vdti thqc tai va cang nhan ra n6i trong v^ng, bac boo ciia tinh d6i khi cham phai "Vdng trang bong xe khuyet chUa iron". K h i tinh rifOu, nhan vat triJ tinh khong chi nhan ra than phan c6 don ma con nhan ra mot sU that ddng cay hon: tinh duyen v i n chUa tron ven nhung tuoi xanh da dan dan troi di. - Til nbi am ufc duyen tinh 19 dd, hai cau luan la noi buc doc, phan kh^ng cua nhan vat t r i l tinh. Hinh anh titag dam reu "xien ngang mat dat" nhu treu nguoi nha tho, bdi reu phong la bkng chufng cho sif v6 tinh ciia thdi gian va n6 la hi$n than cua sU tan pha. Buc doc vi tuoi xuan qua mau, ddi ngifdi ngdn ngiii, nho be, nha tho muon but phd, muon thoat khoi tinh canh hien tai. Hinh anh "Dam toac chan m&y dd mdy hon" the hien thai do ngang nganh, phan khang, am uTc ciia nha tho. - Nhitag phan khang cung khong duoc, nam thang cur the troi di, tuoi xuan qua mau ma duyen tinh vSn chua duoc vuong trbn. Ke chung tinh khong d§'n, ngirdi chung t i n h t h i ciJ chcJ doi moi mon, tuoi xuan tan phai theo nam thang. 8
Manh tinh quanh di qu^n lai vSn chi 1^ "san se t i con con". B6i v|iy, nhan vSt triif tinh quay sang than thd cho than phan cua minh: Ngdn nSi xudn di xuan lai lai, Manh tinh san se ti con con. Hai cau ket cifc ta tam trang chua chat, buon tui ciia nhan vat trCr t i n h . T6m lai, Tu tinh the hien tkm trang, thai do ciia nuf si Ho Xuan Hucfng: viTa dau buon, c6 don, viTa phSn uat trUdc duyen phan; cang g^ng gUOng vUcm len lai cang rcfi vao bi kich. Dkng sau n6i x6t xa, buon tui do la khat vpng song, khat vong hanh phiic cua nC si noi rieng va ngifcri phu nijf trong xa hoi phong kien n6i chung. 3. Ngh$ thugt - Cdch dung tCr ngiir cua Ho Xuan Hucfng het sure gian d i , gi^u sure bieu ckm, tao bao nhutig lai rat t i n h te. Vdi tai nghe sii dung tU ngOf, Ho Xuan Huong da tao cho bai tho nhieu giong dieu vdi day du cac sac thai tinh cam: tui ho, phien mugn, buc doc, phan khdng vk cuoi cung la chua chat, chdn chudng. - Nha tho con dung phep tieu doi: lay "cai hong nhan" dem doi vdi "nude non" that d^t va tao bao nhung lai rat phu hop nen da lam n6i bat duoc tam trang c6 don, chan chudng cua minh. - Dae biet, nghe thuat tang tien or cau cuo'i: Manh t i n h - san se - t i - con - con, da lam noi bat tam trang chua chdt, buon tui ciia chu the trU t i n h trUdc tinh duyen Ian dan. Vdi nghe thuat dac s6c do. Ho Xuan Huong da gop vao kho tang tho Nom Vi^t Nam mot tieng tho tao bao ma chan thanh, mdri la nhung lai het sUc gan gtii. 4. G i a tri Bai tho mang gia t r i nhan dao sau sdc. Vdi viec giai b^y n5i co dcfn, buon tui ciia minh, nU si H6 Xuan Huong da noi len duoc t i n h canh chua chat cua muon van phu nuT trong xa hoi phong kien. Do la xa hoi bat cong da lam cho bao nhieu than phan "hong nhan" bi Id l^ng va dau kho. Buon tui vdi t i n h canh hien tai, nU si luon khao khat mot cupe song hanh phiic, mot tinh yeu lUa doi tron ven. Khdt vong ciia Ho Xuan Huong ve hanh phiic lUa doi cung chinh la khat vong cua ngudi phu nU trong xa hgi liic bay gid. Do la mot khat vong chinh dang va day t i n h nhan van. NGUY§N KHUYEN
Cdu cd mua thu Ik bai tho ta canh (6 cau dau ta canh ao thu d lang que, 2 cau cuo'i ta canh cau ca), vay t i m con ngudi t h i nhan d dau trong tac pham n^y? Trong thcf thifomg c6 nhdn vdt trU tinh va nhan vat trCr tinh lai thudng la tdc gid. Chi c6 dieu no khong "xuat dau 16 dien", khong len tieng ma an k i n trong hinh anh, ngon ngG thcf, phai tinh y va c6 sy cam thong sau sac mdi nhan ra duac. Vdi Nguyin Khuyen, lai cang nhu the nhiftig khong phai la khong t h ^ thay diroc con ngUdi ong qua bai tho nay. Cai each t i m d day la tiT cdnh thu trong b ^ i thcf ma thay dtfcfc tinh thu, tuTc con ngtrcfi cua tac gia. Co th§' thay nhuf sau: CANH T H U TINH THU (Bdc tranh thiin nhiSn) {Biic tranh tarn trang cua Nguyin Khuyen) - Canh thu trong sang, thanh ~" - Tam hon Nguyin Khuyen dam mang ve dep dong que dan thanh cao, binh d i , gan bo vdi da (cai ao nho, chiec thuyen con, lang que thon da, yeu thie't tha Ikn song gem, chiec la nhe bay, canh vat ciia que hucfng dat tang may la ICcng, ngo true quanh nifde. CO, mau xanh cua Ikng que...) - Canh thu that tinh lang va - Con ngUcfi NguySn Khuyen dUofm buon: (Nhieu gam mau von tram lang, suy tu. Trong lanh: do xanh trong cua ntfdc, do canh thu tinh lang, ong ngoi xanh biee ciia song, do xanh cau ma nh\i dang tram tif suy ng^t ciia trcfi. Khong tieng, nghi vdi mot tam sU dau buon khong ngu6i (khach v i n g teo), tnrde hien thue dat nirdtc dau ngiTcJi ng6i cau nhu bat dong, thi/cfng ma minh khong lam mot tieng ca dudi chan beo chi difcfc gi de giiip dcji, ciJu nifdc. lam tang them sir t i n h lang). * Rut ra ket luan: D6 la mot t h i nhan c6 tam hon, cot each cao quy, mot con ngifcfi dang trong. Npi dung - ngh^ thuat cua Cdu cd mua thu (Nguyin Khuyen) I . NGUYEN K H U Y E N VA PHONG CACH NGHE THUAT Nguyin Khuyen (1835-1909) hieu 1^ Que Son. Ong sinh ra tai Nam Dinh nhutig Idn len chu yeu or xa Yen Do, huyen Binh Luc, tinh Ha Nam. Ong xuat than trong mot gia dinh nha nho ngheo. Nguyin Khuyen tifng t h i d5 dau ca ba k i t h i nen dUdc goi 1^ Tam nguyen Yen Do. Ong Ik con ngudi c6 tki nkng, c6 cot each thanh cao, c6 tam long yeu nUde thirong dan. V i vay noi dung chu yeu cua thcf v&n ong la noi len tinh yeu que hucfng da't nude, gia dinh, ban be, cam thong vdi cuoc song cua nhChig ngUdi 10
dan que lam lu, cifc kho; cham biem, da kich thifc dan xam luac, tang Idp thong tri. Dong gop Idn nhat cua Nguyin Khuy§n cho nen van hoc dan toe la d mang thcr Nom vie't ve lang que, thcf trao phiing. I I . HOAN C A N H R A D O I C U A BAI T H O CAU CA MUA THU Cau cd mua thu n&m trong chum ba bai thcr thu cua NguySn Khuyen dxxac sdng tac liic ong tCf quan ve d an d que nha. III. T H ELOAI - N O I D U N G - N G H E T H U A T 1. The loai Cdu cd mua thu ducfc sang tac theo the thcf that ngon bat cii Du5ng luat. 2. Npi dung Cdu cd mila thu la mot buTc tranh tuyet mi v4 phong canh mua thu cua dong bkng B^c Bp. Mot bufc tranh mua thu hoa hcfp, duyen dang, nhe nhkng v^ thanh tao vdi Idn nUdc trong veo, Idn song xanh biec, Id vdng red va trdi xanh ngdt. Moi vat cijf dpng rS't nhe nhang nhuT scf lam xao dong buTc tranh thu: s6ng chi hoi gon ti, la vang cung chi khe dua. O cau 5 va ciu 6, canh thu duoc md ra qua sU tuong phan nhau giiifa cai bao la, bat ngat, xanh ngit ciia bau trcfi vdi ngo true quanh co, v^ng ve. Nhung du CO mor rong den dau, trong sU dol lap the nao di chang nOfa thi bufc tranh mua thu or day v i n rat dac s^c, dac sAc cho mua thu lang canh Viet Nam. Dkng sau bufc tranh mua thu tuyet dep la tinh yeu thien nhien, que hucfng, dat nude cua nha tho. hon the niJa qua bufc tranh mua thu, tac gia con gufi gdm tam trang cua minh. Do la tam trang chat chiJa ca mot niem tam sU sau kin. Ngay tiX cau md dau, cai lanh leo cua trbi thu da tham sau va trd thknh cai u buon, trlu nang trong tam hon cua nha tho. Do la cai buon ve thdi cuoc den toi ciia xa hoi Vi§t Nam cuoi the ki XIX va cung la cai buon cua si phu tnfdc n6i dau mat nifde. NhU vay vdi ngon ngiir thcf h^m sue, gi^u tinh ttfong hinh, Cdu cd mua thu thi hien long yeu thien nhien, yeu que hucfng nong nan cua nha tha, tac gia da de tam hon minh chim d^m trong canh thu que hucfng. Vdi y nghia ta canh ngu tinh, nha thcr da kheo leo thong qua buTc tranh thu ma bay to tam sU yeu nUdc tham kin cda minh. 3. Ngh$ thu^t Bai tho thuoc the tho that ngon bat cii Dudng luat, difcfc gieo van theo iQ'i doc van, toan bo bai thcf chi c6 mot van "eo" khien cho khong gian mCia thu bi thu hep lai v^ trd nen binh di, than thugc. - Ng5n ngijr gin gui, trong sang, d i hilu v^ cd sure goi ta rat Idn. - Dac bigt nha tho da dung ph6p lay dpng ta tinh cua thcr Dudng luat d^ lam n6i bat sU tinh lang cua canh vat. Su tinh lang bao trum len ca mat ao thu, chi CO mpt tieng dpng rat nhe "cd ddu ddp dong dudi chdn beo" khig'n cho canh thu cang tinh lang hon. 11
Cam nhiLn Cau ca mua thu (Thu dieu - Nguyen Khuye'n) I . K I E N T H t f C CO B A N C A N N A M V 0 N G 1. N g u y i n K h u y e n (1835 - 1909) hieu la Q u e San, que d t i n h H a N a m . Ong hoc g i o i , tumg d6 dau ca ba k i t h i nen goi l a Tarn nguyen Yen Do, N g u y i n K h u y e n l a m o t t r o n g h a i n h a t h o n o i t i e n g cua V i e t N a m giai doan nijfa cuoi the k i X I X . Sdng tac cua ong gom ca chuf H a n va chOf N o m ( t r e n 800 bai). Thcf N g u y i n K h u y e n n o i l e n t i n h yeu que htfOng, dat nifdc, gia d i n h , ban be; p h a n d n h cupc song k h o cUc, t h u a n hau, chat phac cua n h a n d a n ; cham b i e m da k i c h bon t h o n g t r i . 2. T h o ve mua t h u ciia N g u y i n K h u y e n ( n h u Thu vinh, Thu vu, Thu nhiet, Thu tii,...) r a t phong p h i i , t h i c h hop v d i t i n h each ciia nha thcf von Ua nhuTng cAi hoa d i u , c h i m g mUc, t r o n g treo. Cdu cd mua thu n a m t r o n g chum ba bai t h o t h u cua N g u y i n K h u y e n (Thu dieu, Thu dm, Thu vinh). N h a thcf sang tAc t r o n g t h d i g i a n cao quan v i song d que nha. N o i dung bao t r i i m ca ba bai thcf t h u cua N g u y i n K h u y e n l a : V i n h canh t h u d chon que n h a , tac gia da boc 16 long t r i u m e n t h i e t t h a doi v d i canh vat que huong, dong thcfi k i n dao boc bach n i e m t a m su ve t h a n the va t h d i cuoc. V d i Cdu cd mua thu, b k n g nghe t h u a t ggi t a t i n h te, N g u y i n K h u y e n da g h i l a i cam n h a n ve canh sdc mua t h u or dong b k n g Bac Bo, d6ng thcfi cho t h a y t i n h yeu t h i e n n h i e n , dat nudc, t a m sU k i n dao ve t h d i the ciia c h i n h n h a t h o . II. CAM N H A N 1. D i e m n h i n canh t h u cua n h k thcf t h a t dac biet: Canh t h u duac don n h a n t\i gan den cao xa r o i tCr cao xa t r d l a i gan. TiT mot k h u n g ao hep vdi chiec t h u y e n cau be, k h o n g g i a n t h u , canh sdc t h u da dufoc n h a t h o m d r a nhieu hudng t h a t s i n h dong. 2. V d i Cdu cd mua thu, N g u y i n K h u y e n da ve l e n biJc t r a n h t h u dep, d i l n h i n h cho canh sdc mCia t h u cua v u n g dong b k n g Bac Bo, mot mua t h u cua nong t h o n V i e t N a m . C a n h t h u e m d i m , t h a n h t h o a t vdi cac tir ngflr goi cam, gcfi h i n h : trcfi xanh ngdt; nUdc trong veo; l a v a n g khe diia veo,... K h o n g gian, canh v $ t (tCr ao thu, thuyin cdu, tang mdy la li2ng d§'n ngd triic quanh co...) deu r a t cu t h e , gan g u i , t h a n h scf va d i u m a n g hcfi hudng cua miia t h u . M a u sac, canh vSt cua trdi, mdy, ao, nuac trong, thdyen cdu be,... da l a m nen bufc t r a n h t h u m a n g d a m h o n que V i e t , l a m n e n net r i e n g ciia m o t canh t h u v i i n g chiem t r u n g , k h o n g iSn v d i nhOfng canh t h u khdc. 3. K h o n g g i a n t r o n g Cdu cd mua thu vxia cao, rong, viTa gan gui, t h a n h scf, b6c 16 cdch cam n h a n t h u t i n h te t r o n g t S m h6n v6n giau an t i n h doi v d i m i e n que cua n h ^ thcf, dong thcfi he m d t a m t r a n g t h d i the day uan khuc cua cu T a m nguyen vudn B u i . D i e u do t h e h i e n d cac yeu t6' sau: 12
- Mku sdc h5a phoi mang ve thanh tao: trong veo, song biec, Id vang, trdi xanh ngdt,... - Hinh anh dan da, gidn d i , g i n vdi cupc song lang que Vipt Naun: ao thu, chiec thuyin cdu, tdng mdy la litng, ngo true quanh co,... - Am thanh nhe, vang vk buon: gan ti, khe dua veo, dap dgng dudi chdn bko. 4. Bki tho c6 cich gieo van dac biet d van eo - mot van kho, gop phan d i i n ta mot khong gian vdng lang, thu nho dan, phu hop vdi tam trang day uan khuc cua nha tho. 5. Cam nhan ve ta'm 16ng cua nha thcf doi vdi thien nhien dat ntfdc: t ^ 16ng cua nhk thcf dUcfc the hien that dSc s£c vk tai tinh trong hinh tUcfng cua mgt nhan vat dang cau ck, xiic dong trUdc ve dep cua mua thu, nghi suy ve thdi cuQC. Bki thcf chinh \k nhi niem u uan cua mot nhan each Idn, cua mot nhk tho Idn. 6. Ckx hay cua nghe thuat sijf dung tCr ngCr trong bai Cdu cd mua thu Ik di ta canh vk d i i n ta tam trang. V i the, nha tha sijf dung van eo kho dung, khd doc rat tai tinh. Van eo da gcfi len mot khong gian thu nho dan. Dong tir veo trong cau thd Ld vang trilac gio khe dUa veo va cum tCr lay be teo teo da dem den cho ngudi doc mot cam nhan tinh te ve khong gian mua thu cua mot vung que Bic Bp. Cdc tii chi mku sic dtfpc ket hap suf dung hai hoa trong khong gian mua thu da tao nen mpt biJc tranh thu dien hinh ma sau nay kho c6 nhk tha nao vuot qua duac. ^)«5; Npi dung va ngh§ thu|it bai thd Tien si giay. HtfdNG DAN L A M B A I 1. TCr vi the tien si den hinh tuang "tien si giay" - Tren thuc te, tif xUa d§'n nay, nhilng ngtfcfi hoc hanh xuat sic, dat den hoc vi tien si thucmg dUpc ngirdi ddi dl cao, kinh trong. Ho thUc sU \k nhufng bac tri thuTc t k i nftng, gop phan quan trong -vko sU nghiep k i n h bang te the, bao ve vk xay diJng dk't nUdc. Dudi thdi phong kien, ngiXcfi do tien si (thucfng goi la ong nghfe) dtfac bo dung 1km quan, duac vinh quy bai to, "vong anh di triTdc, vong nkng theo sau". Tuy nhien, lai cd nhOng ngi/di d6 dat tdi tien si nhong thieu tkm, thieu tai, hoSc do thdi the suy v i , doi thay nen khong duac trong dung, sinh ra loai "tien si giay". Ckch goi "tien si giay" hkm y che bai nhufng tien si rdm, khong xilmg ddng va khong 1km trbn trong trach cua minh. - Bki tha Tien si gidy cua Nguyin Khuyen lay cam hufng iii lo'i chai den k6o quan trong dip t§'t trung thu. Hoat canh ong nghe vinh quy mo ta ngudi d6 tien si, tren ngudi c6 du ao mu, can dai, di/ac ngoi ki^u rudc ve lang. Tijr tho duac xky difng vdi y tudng cham biem ong tien si duac lam bkng giay, bl ngoki oai phong, banh choe nhung trUdc sau cung chi Ik "tien si giay"! 13
2. Noi dung va nghe thuat hki thcf Tii'n si gidy - Bai thd de vinh Tien si gidy i n dam s^c thai trao phiing, gi§u nhai. Phong each giSu nhai c6 ccf sd tii tam thufc van hoa dan gian, tii tro diSn dan gian va 1§ hoi gia trang, chu yeu tao nen tieng cifdi binh dang, dan chu, hoa dong. Bai tho duac viet theo the thcJ that ngon bat cii Dudng luat va viec phan tich ngi dung nghe thuat tac pham cung can duoc phan tich ket hop theo bon phdn de, thuc, luan, ket. - Hai cau thcf or phan de neu len mot gia dinh: Cung cd cung bien cung can dai, Cung ggi 6ng nghe c6 kem ai. Su gia dinh nay that dang ngcf. Ban dau chUa thay ngi/di, m
dinh v i t i n h chat chu t h e {Tdm thdn,... Cdi gid...) cang to d a m t h e m sic thdi cham b i e m cua tac gia. - H a i cau k e t hudng den b6c t r i n sif t h a t \k b a n chat cOa ong " t i e n s i giSfy": Ghe treo long xanh ngoi bdnh choe, Nghi rang do thdt hoa do chcri! Ve ngoai ong t i e n si dUOc tnJng dien t h a t oai phong. X u n g quanh ong Ik nhOfng do oai ve ghe, long, l a i l a thiJ quy gia, cao sang, p h a i l a ghe treo, long xanh. T r e n t a t ca l a con ngUcri bdnh choe, r a dang " t a day" uy n g h i , sang trong, venh vang. D e n cau t h o sau, Nguyen K h u y e n d i tdi k h a i quat, t u n g he tat ca, bay to t h d i do viXa coi t h u 6 n g vCra tiec nuo'i m o t gia t r i da k h o n g c6n duoc n h u xua nCa. Sau xa t r o n g t a m tifdng, Nguydn K h u y e n vSn hoai vong ve mot loai "do t h a t " , " n g h i r k n g do t h a t " n h u n g bay gi6 da v9 le, t i n h ngo, d a n h thiTa n h a n , chap n h a n thuc t a i cay d i n g , trcJ t r e u , "do t h a t hoa do chcri"! - Can n h a n m a n h v a i t r 6 cdc tiT ngiJ boc 16 sic t h a i n g h i ngb, l a p I d , p h i n van TuXdc doi {cung, cung goi, c6 kem ai, sao ma, ay mdi, nghi rang...) p h u hcfp vtJi each h i n h dung, n h a n di$n, d a n h gia ve ong " t i e n si giay". Do l a k i e u n h S n v$t ph&n t h a n , k h o n g dong n h a t giuTa cai m a be ngoai va b a n chat, giuTa vd diem diia h i n h thiJc va cot l o i n p i dung, giufa nhuTng g i a t r i dang qua d i vk sU v6 v i , v6 nghia, h 6 n t a p dang n g i i t r i d d i song thuc t a i . 3. Chu de g i l u n h a i " t i e n s i giay" va l o i iha t i f t r a o cua N g u y i n K h u y e n . - Chu de g i l u n h a i " t i e n s i giay" xuat h i | n vk p h a t t r i e n gin l i e n v d i thcfi k i suy vong ciia che do khoa ciif phong k i e n giai doan nijfa cuoi t h e k i X I X den dau t h e k i X X . N d i b a t t r o n g xu t h e sang tac n a y c6 N g u y i n K h u y e n va T r d n Te Xucfng. N 6 i r i e n g T r a n Te Xuang c6 n h i e u I d n d i t h i , t u y k h o n g d8 d a t nhung l a i c6 n h i e u t h i p h a m giSu n h a i ong cong, ong nghe, " t i e n s i giay" cung nhu khoa cuf n 6 i chung (Cha nho, Than dgo hoc, Giiu ngiCdi thi dd, Li xUdng danh khoa Binh Ddu...). - V d i N g u y i n K h u y e n , ong k h f i n g c h i ph6 p h d n nhCfng ti§n s i r d m , "ti§n s i giay" ca biet m a da n h i n r a sU d6i thay, khdc biet, t h o a i t r a o cua ca m ^ t th§' he N h o hoc cuol mua phong ki§n. Vucrt qua n h a n thiJc ve h i e n tucfng " b d n tiS'ng, mua d a n h " , ong T a m nguyen N g u y i n K h u y e n t o r a thS'u h i l u ca quy l u ^ t va dudng d i nUdc budc cua ke d6 dat: Anh miCng cho chu dd ong nghe - Chdng dd thi trcfi cung chdng nghe (Milng ong nghe mdi dd), dong t h d i n h i n r a sU v5 v i , t\i p h a n t i n h va cham b i e m ca c h i n h m i n h : Nghi minh lai gdm cho minh nhi - Thi cung bia xanh cung bang vang (Tu trao)... D i x a hcfn, N g u y i n Khuyen cam n h 4 n dUdc sU m a t gid, t h a t t h e cua ca m o t th6' h§ n h o s i d t d m dan t p c , thcri d a i t r o n g b a i thcf chOf H a n Dau xao k i vSn ( G h i nhuTng d i l u nghe thaiy t r o n g cu6c dfiu xao): Tdm thiCang te dp v6 tha xdo - Li&u tac quan thudng mgc ngdu nhan (XuT t o i t a m thucrng k h o n g c6 gi kheo ca - G o i 1^ tac pho t u o n g g8 c6 du m u , x i e m d e m r a t r u n g bay)... 15
TU Xl/ONG fBi>t P h a n t f c h ThtCftng vtf ( T r a n T e XvTtfng) I. T A G G I A T r a n Te Xucfng ( 1 8 7 0 - 1 9 0 7 ) que d l a n g V i Xuyen, huyen M i L Q C , t i n h N a m D i n h . O n g s i n h r a t r o n g gia d i n h n h a nho, tiT nho noi t i e n g la ngiTdi t h o n g m i n h , g i o i t h a phii. Ong theo du6i con dudng cong danh t h i cijf k h a sdm, 1 5 t u o i ( 1 8 8 5 ) da d i t h i Hucfng n h u n g k h o n g dau. Tarn iSn vao trtfdng t h i , sU nghiep t h i cijf cua T i i Xuang cung chi dat den d i n h cao n h a t 1^ dau t i i t a i v^o n a m 1 8 9 4 . V i t h e , ngifdi ddi goi ong la T i i XiXOng. Ve sau ong t i e p tuc t h i cijf n h a n n h u n g k h o n g d6. Ong m a t sdm ( 3 7 tuoi) t r o n g m g t I a n ve que ngoai an gio, b i cam n a n g , chay chila k h o n g k i p . Cupc d d i ng^n ngui cua T i i Xucfng n k m t r o n g mot giai doan l i c h siif dac b i | t , nUdc t a dan r o i vao tay giac Phap, cac phong t r a o yeu nudc d i i n r a r a m rp nhUng I a n l u p t t h a t b a i ; t h d i dai cdi cu chua m a t h i n , cai m d i dang t i m each k h i n g d i n h gia t r i cua no. V o n l a ngudi nhay cam vdi t h d i cupc, T i i Xucfng da phcfi bay thuc t r a n g xa h p i thuc dan nufa phong k i e n V i e t N a m n h i h i g n a m cuoi the k i X I X , dau the k i X X qua t h o m i n h m o t each day an tUpng. Doi tUpng de ong che' nhao l a bpn x a m lupc, bpn quan l a i phong k i e n tay sai, la xa hpi t o n v i n h dong t i e n (/fc yeu ngUdi ghet hay gi chU - Diia trong tliAng khinh chi vi tien), l a che dp t h i cijr H a n hpc cuoi mua {ChU y chtt chieu khong phe d^n - ()ng mdi quen phe mot chU tien). Biirc t r a n h h i e n thUc t r o n g buoi giao t h d i ay c h i CO m p t g a m m a u x a m x i t , den t o i . Ngoai r a , m ^ g thcf t a m t i n h cung la m6t m a n g thcf giiip chiing ta hieu ro hcfn ve con ngUdi T i i Xuong. Ong dua m i n h vao thcf, t r o n g thcf, ong la ngUdi phong t i n h , ke ddi lUng ton vdi, \k chii M a n ngheo liic tung toan len ban cd trdi, la a n h hpc t r d ho but ho nghien, tui leu tui chong, la con ngifdi day t a m t r a n g d&m ndo d&m nao td cung buon, la ke chan chudng muon ngu qudch sU ddi thay ke thvtc. Chong cha't len cupc ddi T i i Xtfcfng l a b i k i c h , do la b i k i c h cua mpt con ngudi c6 t a i , c6 t a m , song giOfa t h d i cupc m d i , cu d6i t h a y ma khong t i m th^y hudng d i cho cupc ddi m i n h . B d i vay, c6 liic n h a t h o da phai thSt len: Muon mil trdi chdng cho mu nhi - Giuang mdt trong chi buoi bgc tinh. T i i Xucfng c h i sang tAc thcf N o m , b k n g cac the quen thupc n h u Dudng luat, t h a t ngon b a t cii, tuT t u y p t , v a n te, cau d o i , luc bat,... O the loai nao T i i XUdng cung la m p t bac t h a y , dupc N g u y i n Cong H o a n suy t o n la bac thdn tha thdnh chU. T h a ong da t h a n h , n h i e u gipng: t r U t i n h sau M n g , trao p h i i n g sac sao, da k i c h m a n h me. N h i l u b a i t h o trOr t i n h cua T i i Xucfng dat den dp sau s^c n h a t cua t a m t r a n g , c6n m a n g t h d t r a o p h i i n g dUa t e n tuoi ciia ong l e n h a n g nhUng 16
nha thcf trao phiing hang dau Viet Nam. Ngon ngOr, he thong hinh anh, de tai,... trong tho Tii Xuofng that la phong phu, sinh dong nha cuoc song binh thifdng, dan da. Ngirdi ta xem Tii Xucrng la ngifcri md dau cho khuynh hudrng thcf hien thuc phe phan or Viet Nam giai doan sau. I I . TAC PHAM Mot mang tho dac biet trong sang tAc cua Tii Xucfng la mang tho viet ve ngudi vot than yeu cua ong. 6ng lay vo tir nam 16 tuoi, ba la Pham T h i MSn, sinh ra tiT mot dong ho noi tieng nhieu ngiTdi d6 dat. Ba da di vao thd Tii Xucfng nhir mot nhan vat dien hinh cua ngudi phu nC Viet Nam tan tao, thuy chung. Tii Xucfng da pha vS quy pham cua van hoc phong kien, dua vao thcf hinh anh ciia ngudi vg ddi thudng. Ong t u nhan minh la ngu&i ninh vo iVudt rdu ninh vg con bu no), dua vo minh ra de te song (Con gdi nha dong Idy chSng ke chg - Tieng c6 mieng khong dxlgc chang hay cha), ong an lifcfng ciia vc(, lam thay do ddi liing ton vdi ngay trong nha minh. Dtfa vo ra dua vui chinh la each de quen bdt di cai ngheo, cai cay cUc ciia cuoc dcfi nha thcf; cung chinh la each bay to long yeu thucfng tran trong vdi vg, the hien tam long chan that nhat cua mot ke bat d^c chi trong ddi. Thuang vg la mot bai thcf dac s^c nha't trong mang tho viet ve vcf ciia Tii Xucfng. 1. G i a tri npi dung a) Hinh dnh ngUid vc/ - Bang cam xiic chan thanh, Tii Xifong da tac khac A\Sgc hinh anh ngudi phu nu: nong thon Viet Nam qua vcf ciia minh ngay tCr nhOfng cau tho dau. Do la mgt ngirdi phu nuT tan tao khong ngcfi nghi (quanh nam buon ban d mom song); la mot ngUcfi phu nii gdnh tren vai ganh nang gia dinh {Nuoi du nam con vai mot chong), mot dan con vdi mot ong chong deu cay nhcf vao than c6 kho kiet ay; la mot ngvfcfi phu niJ day nghi luc, chiu thucfng chiu kho, bat chap hoan canh v i chong con (Ldn Igi thdn cd khi quang vdng - Eo seo mdt niidc budi dd ddng); mot ngifcri phu nU cam phan, chap nhan hoan canh (Mot duyen hai ng du ddnh phdn - Nam nang milai mUa dam qudn cong). - Hinh anh ba Tii khong con la ngiTcfi cu the nOfa ma mang ve dep ciia ngUcfi phu nOf Viet Nam xUa. NhOttig chi tiet nghe thuat dat gia, giau y nghia bieu cam nhiT mom song, than cd quang vdng, eo seo mdt nitac,... gcfi hinh anh ngifcfi phu nuT trong thcf ca dan gian. TCr mom song, thdn cd, eo seo vCra c6 tac dung chi sir va't va nhoc nhan ciia ba Tii lai vtfa tang them cam giac ve sii be nho, yeu crt, chenh venh 6 ngucfi phu nOf nay. NhiJng tix tren khi duoc dat ben canh nhOttig ttr chi so xuat hi^n day dac trong bai thcf {ndm con, mdt chSng, mot duyen, hai ng, ndm ndng, mitdi mita,...) lam tang them sufc nang de len doi vai nho be ay. b) Tinh cam cua nhd thcf - Hinh anh ba Tii duoc nhin nhan bkng cam xiic ciia mot ong chong luon cam thay phai chiu an vg, tao nen nhitog cau thcf tuyet hay viet ve t i n h cam vcf ch6ng trong nen van hoc trung dai Viet Nanx. Theo quan niem truyen • THUAi-i . 1 17
t h o n g , n g i r d i p h u n f f d i g i c6 dMc m o t cai n h i n day t r a n t r o n g nhix t h e , n h a t l a t r o n g c o n m i t cua cac bac n a m n h i t h e o n h o hoc. T i n h c a m c h a n t h a n h sau sdc cua T u XUOng d a x u a t h i e n n g a y tiT n h i J n g cau t h o d a u t i e n . H i e u dirge c d i v a t v a , l o t o a n , h i e u d u g c g a n h n a n g g i a d i n h , h i e u d u g c t h a i do c a m c h i u cua v g m i n h c6 n g h i a l a T i i X u c m g l u o n m u o n c h i a se v d i b a n h O n g k h o k h a n a y . - T r o n g c a m x i i c c6 p h a n de cao, n g U 9 n g m o n g i / d i v g l a m l u , t a o tAn, T i i Xucfng k h o n g t h e che g i a u c a i c h u a c h a t k h i n g h i ve b a n t h a n m i n h . S^c thdi t r a o l o n g t r o n g c a u Nudi du nam con vai mdt chSng, c a i e a c h k e o d a i chijf v&i mot chong, Tu X u c f n g viTa n h a n m i n h l a v 6 t i c h sU, k h o n g g i i i p g i cho v g con l a i v i f a t h e h i e n c a i cUdi m i a m a i c h u a c h a t ve so p h a n cua m o t t r a n g n a m n h i bat die c h i t r o n g dcfi. C a m xiie t r o n g b a i thcf k h o n g c h i hiTdng t d i t h e h i | n t i n h c a m v6\, t U x e m m i n h l a g a n h n a n g eiia g i a d i n h m a c o n x o a y sau vao n6i dau t r i e n m i e n khong duft t r o n g o n g : n o i d a u d d i . V i e t ve v g , n g a m ve m i n h , x o t x a cho so p h a n , bao u a t iife b i d o n n e n d a b a t r a t i e n g ehijfi dcji: Ch me thoi dai an a bac ~ Co chong ha hUng cung nhu khong. T a t ea l a do c a i bac beo cua t r o d 6 i . K h i n h a n r a t i n h c a n h v g m i n h : cd chSng hd hUng cung nhu khong, chinh l a l i i c n h a thcf t h e h i e n cao d o n h a t t i n h c a m c h a n t h a n h , sau sac ciia m i n h \k c u n g l a l i i c o n g n h a n r a m o t c d c h t h a m t h i a n h a t n 6 i x o t x a ve t h a n p h a n . 2. G i a t r i n g h ? thuat - D e t a i dcfi t h t r g n g , n g o n ngijf g i a n d i , k h o n g cau k i , e h a u c h u o t , h i n h thiJc thcf p h a v a q u y t i c c i i a m o t n h a thcf l u a t ( t h a t n g o n b a t c i i ) , T i i Xucfng d a d i f a v a o thcf t r u n g d a i m o t c a m x i i c d a y m d i l a : thcf v i e t ve v g v d i t i n h c a m ch&n th^nh, ton trong. - C h a t trOf t i n h v a t r a o p h i i n g h o a q u y e n , d a n c k i v a o n h a u l a m n e n m g t b a i thcf d a n g h i a , d a t a n g ; Thuang vg l a m g t t r o n g nhOfng b a i thcf h a y n h a t v i e t ve v g t r o n g n e n v S n hoc V i e t N a m . 1. P h a n t i c h h i n h a n h b a T u t h e h i ^ n t r o n g b a i thtf. 2. P h a n t i c h s t f v a n d u n g s a n g t a o h i n h a n h , n g o n n g t f v a n h o c d f i n gian cua tac gia. 3. C a m n h $ n c u a a n h c h i v e v e d ^ p n h a n e a c h T i i Xifotag q u a b a i thtf. Hl/CfNG D A N L A M B A I 1. Thcf xUa v i e t v e n g u d i v g d a i t , m a v i e t ve ngi/cfi v g k h i d a n g c 5 n song c 6 n i t hcfn. Cac t h i n h a n c h i l a m thcf k h o c v g k h i ngi/cfi b a n t r a m n S m d a q u a d d i . B a T i i c6 t h e d a p h a i c h i u n h i e u n h g c n h a n g i a n k h o cua cugc s o n g n h i f t i g b u l a i , b a c6 n i e m h a n h p h i i c m a r a t n h i e u p h u nCf n g a y x i f a k h o n g c6 duge: n g a y l i i c eon s o n g b a d a di/gc d i v a o thcf o n g T i i v d i t a t ea n i e m thiTcfng y e u , t r S n t r o n g cua c h o n g . 18
Thucmg yeu, quy trong vo Ik cam xiic c6 phin mdi me so vcSi nhuTng cam xiic quen thuoc trong van hoc trung dai. Vay mk trong tho Tii Xifcfng, da c6 hin mot chum tho ve vo, va bai Thuang vg duoc xem la mot trong nhufng bai xua't s^c nhat. Trong ThiCang vg cung nhu nhieu sang tac khac cua Tti Xucfng viet ve ba Tii, bao gid cung c6 hai hinh anh: ba Tti duoc the hi§n mot each trUc tiep, ong Tu duoc boc 16 mot ckch gikn tiep nhiftig vSn ro net, sau sic. a) Hinh anh ba Tii hi$n len trong bai thcf v
con, chu: ai lai dem chong, mot chong - tai vi phai nuoi nhiX nuoi con, cho nen liet ngang hang ma dem de nuoi". - Ba Tii Ik ngUdi giau diJc tinh h i sinh tham lang. Trong hai cau luan, Tii Xtfong mot Ian nCfa cam phuc sir hi sinh rat mtfc ciia vg, dong thcfi lam ngcfi len pham chat cao dep cua hk Tii: Mot duyen hai ng du ddnh phdn - Nam ndng miiai mUa dam qudn cong. Mac du lay ong Tii, duyen mot ma ng hai nhiftig ba Tii khong mot Icfi phan nan, ma lang le chap nhan sur vat va vi chong con. O cau tha tren, ndng mUa (chi sif vat va), nam ndng (la so luong phi§'m chi, de n6i so' nhieu) dUcfc tdch ra tao nen thanh ngiJ nam ndng miiai miCa, vCra noi len sif vat va gian lao, vCra the hien duotc diJc tinh chiu thufcfng chiu kh6, het 15ng v i chong vi con cua ba Tii. Trong nhOfng sang tac khac cua Tii Xtfong viet ve ba Tii, ngiTcfi doc cung b^t gap hinh anh b^ Tii vdi nhiJng dure tinh tot dep: Bdu song bai ben, dua tdi budn chin ban mUcri - Trong hg ngodi lang, vung le chdo dcri noi chugt. (Van te song vg); Co mot c6 lai - Nuoi mdt thdy do [...| - Cam hai bUa: cd kho, rau muong - Qua mot chieu: khoai lang, Ida ngo (Phil thdy do day hoc - bai II). Dam dang, thao vat, thuang yeu chong con, giau dufc hi sinh tham lang, hinh anh hk Tii trong thof Tii Xifcfng noi chung, or bai ThUang vg noi rieng da mang duac ve dep dien hinh cua ngudi vg trong truyen thong Viet Nam. 2. De noi ve than phan vat va v^ diJc tinh tot dep cua ba Tii dong thdi n6i len n i l m yeu thUcfng, quy trong vg, Tii Xudng da van dung sang tao hinh anh, ngon ngOr ciia vkn hoc dan gian. - Hinh anh con c6 trong ca dao dUcfc tac gia van dung de n6i ve n6i vat va dcfn chiec va sir chiu thiXcfng, chiu kho, h i sinh tham lang ciia ba Tii. Trong ca dao, hinh anh con c6, than co thiidng noi ve than phan ngiTcri phu nOr lam lu, vat va, chiu thiicfng, chiu kho: Con c6 Ian loi hb song - Ganh gao dua chong tieng khoc ni non; Cdi cd Id cdi cd con - Me di xiic tep de con a nhd; NiCac non ldn ddn mot minh - Thdn cd len thdc xudng ghenh bay nay. Cung c6 khi hinh anh con c6 n6i ve than phan ngifcfi lao dong v6i nhifiu bat tr^c thua thiet: Cdi cd may di an dem - Ddu phai cdnh mem Ion cd xuong ao. Hinh anh "Ian loi than c6 k h i quang v^ng" noi ve ba Tii c6 phan xot xa toi nghiep han h i n h anh "con c5 Ian loi hb song" trong ca dao. Con c6 trong ca dao xuat hien giila cai ran ngdp cua khong gian (Con cd ldn I6i bd song), c6n con CO trong tha Tii Xuang d giiJa cai ran nggp ciia ca khong gian, thcri gian {Ldn I6i thdn cd khi quang vdng). So v6i ca dao, cau tha ciia Tii Xuang la ca mot svf sdng tao. Ckch dao nguT - dua Iqn Igi len dku cau, thay con cd bkng thdn cd, cang lam tang n6i vS't v& gian trufin ciia ba Tii. Thdn cd ggi ca nSi dau thdn phan, so vdi con cd t h i thdn cd mang tinh khai quat cao han, va do vay t i n h thifong vg cua Tii Xirong cung sau s^c, tham thia han. - NhOmg th^nh nguT dixgc nha tha van dung sang tao: mot duyen hai ng, n&m ndng miCai mUa. Hai chCir duy&n, ng thudng de n6i ve moi quan h§ vg 20