essentials of anatomy and physiology: phần 2

3957_Ch11_282-305 06/10/14 10:50 AM Page 282<br /> <br /> Edited with the trial version of<br /> Foxit Advanced PDF Editor<br /> To remove this notice, visit:<br /> www.foxitsoftware.com/shopping<br /> <br /> CHƯƠNG<br /> <br /> Máu<br /> <br /> 3957_Ch11_282-305 06/10/14 10:50 AM Page 283<br /> <br /> Edited with the trial version of<br /> Foxit Advanced PDF Editor<br /> To remove this notice, visit:<br /> www.foxitsoftware.com/shopping<br /> <br /> M C TIÊU H C T P<br /> ■<br /> <br /> Mô t thành ph n và gi i thích các ch c năng c a huy t tương<br /> <br /> ■<br /> <br /> Bi t tên c a các mô t o máu chính và các lo i s n ph m c a t bào<br /> máu.<br /> <br /> ■<br /> <br /> Nêu ch c năng c a các t bào h ng c u, bao g m c protein và<br /> khoáng ch t c n thi t .<br /> <br /> ■<br /> <br /> Bi t tên c a các ch t dinh dư ng c n thi t cho s s n xu t h ng c u, và<br /> tr ng thái ch c năng c a m i ch t.<br /> <br /> CHƯƠNG CHÍNH<br /> Đ c đi m c a<br /> huy t tương<br /> T bào máu<br /> H ng c u<br /> Ch c năng<br /> S n xu t và tu i<br /> th ,trư ng thành<br /> Các lo i máuT<br /> bào b ch c u<br /> Phân lo i ch c<br /> năng<br /> Ti u c u<br /> Ch c năng<br /> <br /> Gi i thích làm th nào tình tr ng thi u oxy có th thay đ i t l s n xu t t bào<br /> h ng c u.<br /> ■<br /> <br /> ■<br /> <br /> Mô t nh ng đi u gì x y ra v i các t bào h ng c u khi đ n cu i vòng đ i<br /> ; Đi u gì x y ra v i hemoglobin?<br /> <br /> ■<br /> <br /> Gi i thích nhóm máu ABO và Rh.<br /> <br /> ■<br /> <br /> Bi t tên c a 5 lo i b ch c u và mô t ch c năng c a t ng lo i.<br /> <br /> ■<br /> <br /> Cho bi t ti u c u là gì và gi i thích cách chúng liên quan đ n c m máu.<br /> <br /> ■<br /> <br /> Mô t 3 giai đo n c a quá trình đông máu hóa h c<br /> <br /> Phòng ng a đông<br /> máu b t thư ng<br /> <br /> Gi i thích cách c c máu đông b t thư ng đư c ngăn ch n trong h th ng<br /> m ch máu.<br /> ■<br /> ■<br /> <br /> Nêu các giá tr bình thư ng trong công th c máu toàn ph n.<br /> <br /> THU T NG<br /> <br /> M I<br /> <br /> Nhóm ABO (A-B-O GROOP)<br /> Albumin (al-BYOO-min)<br /> Bilirubin (BILL-ee-roo-bin)<br /> Đông máu hóa h c (KEM-ikuhl<br /> KLAH-ting)<br /> S ngh n m ch (EM-boh-lizm)<br /> H ng c u (e-RITH-roh-sight)<br /> Hemoglobin (HEE-moh-GLOW-bin)<br /> S c m máu (HEE-moh-STAY-sis)<br /> Heparin (HEP-ar-in)<br /> S mi n d ch (im-MYOO-ni-tee)<br /> B ch c u (LOO-koh-sight)<br /> Đ i th c bào (MAK-roh-fahj)<br /> Nguyên h ng c u (NOR-mohblast)<br /> H ng c u lư i(re-TIK-yoo-lohsight)<br /> y u t Rh (R-H FAK-ter)<br /> Ti u c u (THROM-boh-sight)<br /> Huy t kh i (THROM-bus)<br /> <br /> B NH LÂM SÀNG<br /> LIÊN QUAN<br /> Thi u máu (uh-NEE-mee-yah)<br /> Đ m phân bi t (DIFF-er-EN-shul<br /> KOWNT)<br /> Nguyên h ng c u huy t tr sơ<br /> sinh (e-RITH-roh-blass-TOHsis fee-TAL-is)<br /> Hematocrit (hee-MAT-oh-krit)<br /> Hemophilia (HEE-moh-FILL-ee-ah)<br /> Ch ng vàng da (JAWN-diss)<br /> B nh b ch c u (loo-KEE-mee-ah)<br /> Ch ng tăng b ch c u (LOO-kohsigh-TOHsis)<br /> RhoGAM (ROH-gam)<br /> Tissue typing (TISH-yoo-TIGHping)<br /> Typing H cross-matching (TIGHping H KROSS-match-ing)<br /> <br /> Ô 11–1<br /> Thi u máu<br /> Ô 11-2<br /> B nh vàng da<br /> Ô 11–3<br /> B nh Rh c a tr sơ<br /> sinh<br /> Ô 11–4<br /> B nh b ch<br /> c u<br /> Ô 11–5<br /> các ki u t bào b ch c u: HLA<br /> Ô 11–6<br /> Hemophilia<br /> Ô 11–7<br /> Làm tan và ngăn<br /> ng a c c máu đông<br /> <br /> Các thu t ng xu t hi n d ng in đ m trong văn b n chương đư c xác đ nh trong<br /> b ng thu t ng , b t đ u t trang 603.<br /> <br /> 283<br /> <br /> 3957_Ch11_282-305 06/10/14 10:50 AM Page 284<br /> <br /> Edited with the trial version of<br /> Foxit Advanced PDF Editor<br /> To remove this notice, visit:<br /> www.foxitsoftware.com/shopping<br /> <br /> 284 Máu<br /> <br /> M<br /> <br /> t trong nh ng th thu t y t ph bi n và đơn<br /> gi n nh t là truy n máu. Tuy nhiên,như b n bi t,<br /> truy n máu c a m t cá nhân không ph i là<br /> luôn tương thích v i ngư i khác. Nhóm máu ABO đư c<br /> phát hi n vào đ u nh ng năm 1900 b i Karl LHsteiner,<br /> 1 ngư i M g c Australia . Ông cũng đóng góp vào vi c<br /> khám phá y u t Rh năm 1940. Vào năm 1940s, Charles<br /> Drew, 1 ngư i M g c Phi, phát tri n k thu t đ ch bi n<br /> và b o qu n huy t tương, cái mà sau đó có th đư c<br /> dùng trong truy n máu cho ngư i thu c bât k nhóm<br /> máu nào. Ngày nay khi chúng ta hi n máu , máu c a<br /> chúng ta có th đư c trao cho ngư i nh n như máu<br /> nguyên ch t, ho c nó có th đư c tách ra thành t ng<br /> ph n c u thành c a nó, và ngư i nh n s ch nh n<br /> nh ng ph n h c n, ch ng h n như h ng c u, huy t<br /> tương, y u t 8, ho c ti u c u. M i ph n có m t ch c<br /> năng c th , và t t c các ch c năng c a máu là r t c n<br /> thi t cho s s ng c a chúng ta.<br /> Các ch c năng chính c a máu là v n chuy n, đi u<br /> hòa và b o v . Nh ng ch t đư c v n chuy n b ng máu<br /> bao g m ch t dinh dư ng, ch t th i, khí và hormone.<br /> Máu góp ph n vào vi c đi u ch nh cân b ng ch t l ng đi n gi i, cân b ng acid-base và nhi t đ cơ th . B o v<br /> ch ng l i tác nhân gây b nh b i t bào b ch c u, và cơ<br /> ch đông máu ngăn ng a m t máu quá m c sau khi b<br /> thương. M i ch c năng đư c đ c p chi ti t hơn trong<br /> chương này.<br /> <br /> Đ c đi m c a máu<br /> Máu có đ c đi m sinh lý đ c bi t:<br /> S lư ng —m t ngư i có 4 đ n 6 lít máu, tùy thu c<br /> vào kích thư c c a h . Trong t ng th tích máu c a<br /> cơ th con ngư i, 38% đ n 48% g m các t bào máu<br /> khác nhau, còn đư c g i là các y u t hình thành.<br /> Ph n còn l i 52% đ n 62% th tích máu là huy t<br /> tương, ph n l ng c a máu (Hình 11-1).<br /> Màu s c—có th b n đang nói v i chính mình, “T t<br /> nhiên, nó là màu đ !” Tuy nhiên, s chú ý đư c t o<br /> nên t chính s hi n nhiên này, b i vì màu s c có<br /> s khác bi t. Máu đ ng m ch có màu đ tươi vì nó<br /> ch a hàm lư ng oxy cao. Máu tĩnh m ch đã th i ra<br /> nhi u oxy trong các mô, và có màu đ s m. Đi u<br /> này có th quan tr ng trong vi c đánh giá ngu n<br /> g c c a ch y máu. N u máu có màu đ tươi, nó có<br /> l là t m t đ ng m ch b c t đ t, và máu đ s m có<br /> th là máu tĩnh m ch.<br /> <br /> pH—m c pH máu bình thư ng là 7,35-7,45, đó là hơi ki m.<br /> Máu tĩnh m ch thư ng có pH th p hơn m t chút so v i<br /> máu đ ng m ch vì ch a nhi u carbon dioxide hơn. Nh c<br /> l i t Chương 2 r ng máu ch a các h th ng đ m, các<br /> c p hóa ch t (như axit cacbonic và natri bicarbonate)<br /> s ph n ng<br /> <br /> trong vòng chưa đ y m t giây đ thay đ i m t axit<br /> m nh ho c bazơ m nh thành các phân t không làm<br /> thay đ i đ pH c a máu.<br /> Đ nh t — đi u này có nghĩa là đ đ m đ c ho c kh<br /> năng ngăn c n dòng ch y. Máu đ c hơn nư c t 3<br /> đ n 5 l n. Đ nh t đư c tăng lên nh s có m t c a<br /> các t bào máu và protein huy t tương, và đ đ m<br /> đ c này góp ph n t o huy t áp bình thư ng.<br /> <br /> Huy t Tương<br /> Huy t tương là ph n l ng c a máu và ch a kho ng 91%<br /> nư c. Kh năng dung môi c a nư c cho phép huy t<br /> tương v n chuy n nhi u lo i ch t. Các ch t dinh dư ng<br /> đư c h p th<br /> đư ng tiêu hóa, ch ng h n như glucose,<br /> axit amin, vitamin và khoáng ch t, đư c tu n hoàn máu đ n<br /> t t c các mô c a cơ th . Các ch t th i c a các mô,<br /> ch ng h n như urê và creatinine, qua th n và đư c bài<br /> ti t qua nư c ti u. Hormon đư c t o ra b i các tuy n<br /> n i ti t đư c mang trong huy t tương đ n các cơ quan<br /> đích c a chúng, và các kháng th đư c t o ra b i các t<br /> bào lympho cũng đư c v n chuy n trong huy t tương.<br /> H u h t cácbon điôxít do các t bào t o ra đ u đư c<br /> mang trong huy t tương dư i d ng các ion bicarbonate<br /> (HCO3–).Khi máu đ n ph i, CO2 đư c tái t o thành,<br /> khu ch tán vào ph nang, và đư c th ra<br /> Cũng trong huy t tương là các protein huy t tương. Các<br /> y u t đông máu prothrombin, fibrinogen, và nh ng ch t<br /> khác đư c t ng h p b i gan và tu n hoàn máu cho đ n khi kích<br /> ho t đ t o thành m t c c máu đông trong m t m ch máu<br /> b v ho c b đ t. Albumin là protein huy t tương nhi u<br /> nh t. Nó cũng đư c t ng h p b i gan. Albumin góp ph n<br /> t o áp l c keo c a máu, kéo d ch mô vào các mao<br /> m ch. Đi u này quan tr ng đ duy trì th tích máu và huy t<br /> áp bình thư ng. Lo i protein huy t tương khác đư c g i<br /> là globulin. Alpha và beta globulins đư c t ng h p b i gan<br /> và ho t đ ng như ch t mang ch t béo. Các globulin<br /> gamma (còn g i là globulin mi n d ch) là các kháng th<br /> đư c t o ra b i các t bào lympho. Kháng th đư c gán<br /> cho vi c b t đ u tiêu di t các tác nhân gây b nh và cung<br /> c p cho chúng ta kh năng mi n d ch.<br /> Huy t tương cũng mang nhi t đ cơ th . Nhi t là m t<br /> trong nh ng s n ph m ph c a hô h p t bào (s n xu t<br /> ATP trong t bào). Máu tr nên m hơn khi nó ch y qua<br /> các cơ quan ho t đ ng như gan và cơ b p (máu ch y ch m<br /> trong mao m ch, vì v y có th i gian đ làm m). Nhi t này<br /> đư c phân ph i cho các b ph n l nh c a cơ th khi máu<br /> ti p t c lưu thông.<br /> <br /> CÁC T<br /> <br /> BÀO MÁU<br /> <br /> Có 3 lo i t bào máu: h ng c u,b ch c u và ti u c u.<br /> Các t bào máu là s n ph m t t bào g c c a mô sinh<br /> máu.Sau khi sinh<br /> <br /> 3957_Ch11_282-305 06/10/14 10:50 AM Page 285<br /> <br /> Edited with the trial version of<br /> Foxit Advanced PDF Editor<br /> To remove this notice, visit:<br /> <br /> www.foxitsoftware.com/shopping<br /> Máu<br /> 285<br /> <br /> Các mô và d ch cơ th khác 92%<br /> <br /> Huy t tương 52–62%<br /> <br /> Nư c 91.5%<br /> <br /> Máu<br /> 8%<br /> <br /> Các t bào máu 38–48%<br /> <br /> T ng cân n ng<br /> <br /> Th tích máu<br /> <br /> H ng c u4.5–6.0 tri u<br /> Ti u c u 150,000 – 300,000<br /> <br /> Các ch t khác<br /> 1.5%<br /> <br /> Ch t dinh<br /> dư ng<br /> <br /> Hormones<br /> <br /> B ch c u 5,000–10,000<br /> <br /> Protein<br /> 7%<br /> <br /> Fibrinogen 7%<br /> <br /> Globulin<br /> 38%<br /> <br /> Ch t th i<br /> nitơ<br /> Khí hô h p<br /> Ch t đi n<br /> gi i<br /> <br /> Nh ng ch t khác<br /> <br /> B ch c u ưa base<br /> 0.5–1.0%<br /> B ch c u ái toan<br /> 1–3%<br /> B ch c u mono<br /> 3–8%<br /> B ch c u<br /> lympho 20–<br /> 35%<br /> <br /> Albumin<br /> 55%<br /> <br /> Proteins<br /> <br /> B ch c u<br /> trung tính<br /> 55–70%<br /> <br /> B ch c u<br /> <br /> Hình 11–1 Các thành ph n c a máu và m i quan h c a máu v i các mô cơ th khác.<br /> <br /> Câu h i: Huy t tương ch a ch t gì là ch y u? T bào máu nào có s lư ng nhi u nh t?<br /> <br /> Các t bào<br /> máu (m i<br /> microlit)<br /> <br /> 3957_Ch11_282-305 06/10/14 10:50 AM Page 286<br /> <br /> Edited with the trial version of<br /> Foxit Advanced PDF Editor<br /> To remove this notice, visit:<br /> www.foxitsoftware.com/shopping<br /> <br /> 286 Máu<br /> ch y u là t y xương đ , đư c tìm th y trong các<br /> xương ph ng và xương ng n như xương c, xương<br /> hông và đ t s ng. Lympho bào trư ng thành và phân<br /> chia trong mô b ch huy t, tìm th y trong lách, h ch<br /> b ch huy t, và tuy n c. Tuy n c ch a các t bào g c<br /> t o ra các lympho bào T, và các t bào g c trong các<br /> mô b ch huy t khác cũng t o ra các t bào lympho.<br /> <br /> H NG C U<br /> Còn đư c g i là các t bào máu đ ,h ng c u (RBCs)<br /> có hình đĩa lõm hai m t, có nghĩa là trung tâm c a nó<br /> m ng hơn các dìa c a nó. B n có th nh l i t Chương<br /> 3 r ng ch có t bào h ng c u ngư i không có nhân. H t<br /> nhân c a chúng tan rã khi các t bào h ng c u trư ng<br /> thành và không c n thi t cho ho t đ ng bình thư ng.<br /> S lư ng h ng c u bình thư ng dao đ ng t 4,5 đ n<br /> 6,0 tri u t bào trên m i microliter ( L) máu (1 microliter<br /> = 1 mm3 = m t ph n tri u c a m t lít, m t th tích r t<br /> nh ). S lư ng h ng c u c a nam gi i thư ng hư ng<br /> t i m c cao nh t trong ph m vi này; Đ i v i ph n ch<br /> s này thư ng hư ng t i m c th p. M t cách khác đ<br /> đo lư ng h ng c u là hematocrit. Xét nghi m này liên<br /> quan đ n vi c hút máu vào m t ng th y tinh m ng g i<br /> là ng mao d n và ly tâm ng đ các t bào l ng xu ng<br /> đáy ng. T l ph n trăm c a các t bào và huy t tương<br /> sau đó có th đư c xác đ nh. B i vì h ng c u chi m đa<br /> s trong các t bào máu, m c đ hematocrit bình<br /> thư ng tương t t ng s t bào máu: 38% đ n 48%. C<br /> s lư ng h ng c u và hematocrit (Hct) là m t ph n c a<br /> s lư ng máu toàn ph n (CBC).<br /> <br /> Ch c năng<br /> Các t bào h ng c u ch a protein hemoglobin<br /> (Hb), th giúp h ng c u có kh năng mang oxy. M i<br /> h ng c u ch a kho ng 300 tri u phân t<br /> hemoglobin, m i phân t có th liên k t v i b n phân<br /> t oxy (xem Hình 3.B trong Ô 3–2 c a Chương 3<br /> v c u trúc c a hemoglobin). Trong các mao m ch<br /> ph i, h ng c u nh n oxy và oxyhemoglobin đư c<br /> hình thành. Máu này tu n hoàn máu t ph i tr l i tim<br /> và sau đó đư c đưa đ n toàn cơ th . Trong h<br /> th ng mao m ch , hemoglobin th i nhi u oxy và tr<br /> thành hemoglobin kh .Vi c xác đ nh n ng đ<br /> hemoglobin cũng là m t ph n c a CBC; ph m vi bình<br /> thư ng là 12 đ n 18 gram trên 100 mL máu. C n<br /> thi t cho s hình thành hemoglobin là s t vô cơ; có<br /> b n nguyên t s t trong m i phân t hemoglobin.<br /> Đó là s t th c s liên k t v i oxy và cũng làm cho h ng<br /> c u có màu đ .Hemoglobin cũng có th<br /> liên<br /> k t v i carbon dioxide (CO2) và v n chuy n<br /> m t s<br /> CO2 t<br /> các mô đ n ph i .Nhưng<br /> hemoglobin ch chi m kho ng 10% t ng lư ng v n<br /> chuy n CO2 (ph n l n đư c mang trong huy t<br /> tương dư i d ng các ion bicarbonate).<br /> <br /> S s n xu t và trư ng thành<br /> Trong quá trình phát tri n phôi thai và bào thai, vi c s n<br /> xu t h ng c u có th đư c so sánh v i m t cu c ch y<br /> ti p s c, v i “chi c g y” c a quá trình s n xu t đư c<br /> truy n t cơ quan này sang mô khác. Trong phôi thai (8<br /> tu n đ u sau khi th tinh) h ng c u đư c t o ra b i màng<br /> ngoài đư c g i là túi noãn hoàng (xem hình 21–3 trong<br /> Chương 21). Gan c a thai nhi sau đó m t th i gian, và lá<br /> lách c a thai nhi cũng đóng góp cho s n xu t h ng c u<br /> sau này trong thai k . T y xương đ b t đ u ho t đ ng<br /> trong tháng th năm c a thai k , tr nên quan tr ng hơn<br /> bao gi h t, và ngay sau khi sinh là nơi duy nh t c a s<br /> hình thành h ng c u<br /> tr l n và ngư i l n, các t bào h ng c u đư c<br /> hình thành trong t y xương đ (RBM)<br /> xương d t và<br /> xương ng n. Trong t y xương đ là nh ng t bào ti n<br /> thân đư c g i là t bào g c. Nh l i t Chương 3<br /> r ng các t bào g c là các t bào không bi t hóa có<br /> th phát tri n, ho c phân bi t, theo nhi u hư ng. Các<br /> t bào g c c a t y xương đ cũng có th đư c g i là<br /> nguyên bào t o t bào máu và chúng liên t c tr i qua<br /> nguyên phân đ t o ra các t bào g c m i và t t c<br /> các lo i t bào máu , đa s<br /> trong đó là h ng c u<br /> (Hình 11–2 và 11–3). T c đ s n xu t r t nhanh (ư c<br /> tính kho ng vài tri u h ng c u m i m i giây), và m t<br /> y u t đi u ti t chính là oxy. N u cơ th đang trong<br /> tình tr ng gi m oxy, ho c thi u oxy, th n s n sinh<br /> ra m t lo i hooc-môn g i là erythropoietin, kích<br /> thích t y xương đ đ tăng t l s n xu t h ng c u<br /> (t c là, t l gi m phân t bào g c). Đi u này s x y<br /> ra sau xu t huy t ho c n u m t ngư i<br /> vùng<br /> cao trong m t th i gian. K t qu ho t đ ng c a<br /> erythropoietin, t o nhi u h ng c u đ mang oxy và<br /> đi u ch nh tr ng thái thi u oxy.<br /> Các t bào g c s tr thành h ng c u qua m t s giai<br /> đo n phát tri n, ch có hai trong s đó chúng ta s đ c p<br /> đ n: nguyên m u h ng c u có nhân k t đ c và h ng c u<br /> lư i (xem hình 11-2). Các nguyên m u h ng c u là giai<br /> đo n cu i cùng còn h t nhân, mà sau đó tiêu bi n.<br /> Hemoglobin đã đư c t o ra, và các nhi m s c th v i mã<br /> ADN cho hemoglobin không còn c n thi t n a. Các t bào<br /> h ng c u lư i có các m nh c a lư i n i ch t (cũng không<br /> còn c n thi t), mà có th nhìn th y l m đ m tím khi lam<br /> kính máu đư c nhu m màu đ đánh giá vi mô. Nh ng t<br /> bào chưa trư ng thành này thư ng đư c tìm th y trong<br /> t y xương đ , m c dù m t s lư ng nh các t bào h ng<br /> c u lư i trong tu n hoàn ngo i vi đư c coi là bình thư ng<br /> (lên đ n 1,5% t ng s h ng c u). S lư ng l n h ng c u<br /> lư i ho c nguyên m u h ng c u trong máu tu n hoàn có<br /> nghĩa là s lư ng<br /> <br />