Giá trị lịch sử của Cố Đô Hoa Lư

GIÁ TRỊ LỊCH SỬ CỦA CỐ ĐÔ HOA LƯ<br /> HÀ MẠNH KHOA*<br /> <br /> Năm 938, sau khi đánh tan quân Nam<br /> Hán, Ngô Quyền xưng “vương” và chọn Cổ<br /> Loa làm kinh đô. Định đô ở Cổ Loa, có vị trí<br /> địa lý, điều kiện tự nhiên, địa hình thuận lợi<br /> và nhất là trường thành “lòng dân” của vùng<br /> đất “thiêng” này, Ngô Vương Quyền không<br /> chỉ tận dụng những thành quả của quá khứ,<br /> công sức xây dựng của các thế hệ trước mà<br /> thể hiện một tinh thần cảnh giác cao độ,<br /> khẳng định việc trở về với cội nguồn của<br /> dân tộc, kinh đô của nhà nước độc lập tự chủ<br /> của người Việt.<br /> <br /> 1. Hoa Lư - Kinh đô của nước ta trong<br /> thế kỷ X<br /> <br /> Từ những bài học xây dựng đất nước,<br /> nhất là việc chọn đất dựng kinh đô của Ngô<br /> Quyền, năm 968, sau khi “đại định thiên<br /> hạ”, non sông thu về một mối, Đinh Bộ<br /> Lĩnh lên ngôi Hoàng đế, lập nên triều đại<br /> nhà Đinh, đặt tên nước là Đại Cồ Việt và<br /> quyết định lập Kinh đô ở Hoa Lư. Đây là<br /> một bước tiến quan trọng, một sự chuyển<br /> biến về chất về lịch sử đất nước và dân tộc<br /> ta ở thế kỷ X. Sách “Đại Việt sử ký toàn<br /> thư” chép về việc Đinh Bộ Lĩnh lên ngôi và<br /> định đô như sau: "Mậu Thìn, năm thứ 1<br /> (968) ( Tống Khai Bảo năm thứ 1). Vua lên<br /> ngôi, đặt quốc hiệ là Đại Cồ Việt, dời king<br /> ấp về động Hoa Lư, bắt đầu dựng đô mới,<br /> đắp thành đào hào, xây cung điện, đặt triều<br /> nghi. Bầy tôi dâng tôn hiệu là Đại Thắng<br /> Minh Hoàng Đế" 1.<br /> <br /> Sau khi dẹp xong các “sứ quân”, thống<br /> nhất đất nước, trước khi lên ngôi, Đinh Tiên<br /> Hoàng đã định chọn Đàm Thôn là quê ngoại<br /> (nay thuộc xã Điền Xá, huyện Gia Viễn, tỉnh<br /> Ninh Bình) làm nơi đặt kinh đô. Trải qua<br /> những tháng năm tiến hành chinh phục các<br /> sứ quân, thu giang sơn về một mối, thấy rõ<br /> “vị trí đó chật hẹp, không có lợi cho việc đặt<br /> hiểm”4, nên Đinh Tiên Hoàng đã quyết định<br /> chọn Hoa Lư làm kinh đô của vương triều.<br /> <br /> *<br /> <br /> Từ đây, Hoa Lư trở thành kinh đô của<br /> nước Đại Cồ Việt và đến năm 1010 khi Lý<br /> Thái tổ dời đô từ Hoa Lư ra Thăng Long,<br /> nhưng hơn một nghìn năm qua Cố đô Hoa<br /> Lư vẫn còn nguyên giá trị lịch sử của nó.<br /> *<br /> <br /> TS. Viện Sử học.<br /> <br /> Đinh Tiên Hoàng sinh năm Giáp Tý<br /> (924)2, quê ở thôn Kim Lư, làng Đại Hữu,<br /> châu Đại Hoàng (nay là thôn Văn Bồng, xã<br /> Gia Phương, huyện Gia Viễn, tỉnh Ninh<br /> Bình), bố là Đinh Công Trứ, mẹ là Đàm<br /> thị3. Theo sử liệu thì Đinh Công Trứ là<br /> người giữ nhiều chức vụ cao trong bộ máy<br /> chính quyền dưới thời Dương Đình Nghệ<br /> và Ngô Quyền.<br /> <br /> Khác với Ngô Quyền chọn Cổ Loa, Đinh<br /> Tiên Hoàng đã chọn Hoa Lư làm Kinh đô:<br /> "Hoa Lư là nơi núi non trùng điệp. Núi<br /> trong sông, sông trong núi. Căn cứ thủy bộ<br /> rất thuận tiện. Sau lưng là rừng, trước mặt<br /> là đồng bằng, xa nữa là biển cả... Nơi đây<br /> non sông tráng lệ, phong thủy hài hòa xứng<br /> đáng chọn để dựng đô được". Hoa Lư không<br /> chỉ là quê hương, căn cứ ban đầu của quá<br /> trình “dẹp loạn” mà Hoa Lư còn chứa đựng<br /> nhiều lợi thế cho một nhà nước quân chủ<br /> mới được thành lập, đáp ứng các nhu cầu<br /> của lịch sử lúc bấy giờ là “phòng thủ và xây<br /> dựng đất nước”.<br /> <br /> 42<br /> <br /> Hoa Lư là kinh đô của nước Việt Nam từ<br /> năm 968 đến năm 1010. Kinh đô Hoa Lư tồn<br /> tại được 42 năm, trong đó 12 năm đầu là<br /> triều Đinh (968 - 980), 29 năm kế tiếp là<br /> triều Tiền Lê (980 - 1009) và 1 năm (1009 1010) là triều Lý.<br /> Năm 1010 vua Lý Thái Tổ dời kinh đô từ<br /> Hoa Lư (Ninh Bình) về Thăng Long (Hà<br /> Nội), Hoa Lư trở thành Cố đô. Đây là kinh<br /> đô có một quy mô lớn do chính người Việt<br /> tự thiết kế và tổ chức xây dựng. Nó khẳng<br /> định lòng dũng cảm, trí thông minh sáng tạo<br /> và ý thức độc lập tự chủ của người Việt ở<br /> thế kỷ X.<br /> 2. Một công trình kiến trúc thành lũy<br /> vĩ đại<br /> Các triều vua Đinh và vua Lê đã dựa theo<br /> địa hình tự nhiên cho đắp 10 đoạn tường<br /> thành nối các núi đá, dựng nên thành Hoa<br /> Lư với diện tích hơn 300 ha. Tại đây, nhà<br /> Đinh và nhà Lê đã cho xây cung điện, đặt<br /> triều nghi, đắp thành, đào hào, dựa vào thế<br /> núi xây dựng một công trình phòng ngự kiên<br /> cố như một pháo đài hiểm, biệt lập với bên<br /> ngoài. Kinh đô Hoa Lư được bao quanh bởi<br /> hàng loạt núi đá vòng cung, cảnh quan hùng<br /> vĩ. Khoảng trống giữa các sườn núi được<br /> xây kín bằng đất ken gạch, chân thành có<br /> gạch bó, đắp cao từ 8-10 m, hiện vẫn còn<br /> dấu vết của nhiều đoạn tường thành<br /> Vua Đinh Tiên Hoàng đã biết khai thác<br /> triệt để thiên nhiên phục vụ cho con người.<br /> Lối kiến trúc này tiết kiệm tối đa sức người<br /> sức của. Có thể nói, kinh đô Hoa Lư là một<br /> quân thành vững chắc do thiên nhiên và con<br /> người làm nên. Phía Bắc thành nằm bên<br /> sông Hoàng Long nên đường giao thông<br /> thủy rất thuận tiện. Khu vực Thành Ngoại,<br /> nay thuộc địa phận thôn Yên Thượng, Yên<br /> Thành, xã Trường Yên, là cung điện chính,<br /> nơi vua Đinh cắm cờ nước, hiện là đền thờ<br /> vua Đinh, vua Lê. Trước cung điện có núi<br /> <br /> Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam - 4/2012<br /> <br /> Mã Yên, tương truyền, vua Đinh Tiên<br /> Hoàng lấy núi này làm án. Khu Thành Nội<br /> rộng hơn, ăn thông với Thành Ngoại bằng<br /> một ngách núi, gọi là Quèn Vòng với những<br /> cầu Đông, cầu Rền... làm bằng đá, là nơi<br /> nuôi trẻ em và kho chứa. Bên ngoài thành có<br /> nhiều trạm gác bảo vệ. Kinh thành nằm giữa<br /> những quả núi lớn bao bọc xung quanh,<br /> mang nặng tính chất quân sự, vị trí kín đáo,<br /> thuận lợi cho việc phòng thủ, tiến công, lại<br /> xa biên thùy, phương Bắc khó có thể mở<br /> những đợt tấn công chớp nhoáng.<br /> Phía Đông Bắc thành Hoa Lư có núi Cột<br /> Cờ, là nơi vua Đinh cắm cờ nước Đại Cồ<br /> Việt, sát đó là địa điểm vua thường chỉ huy<br /> các cuộc tập dượt thủy quân trên sông Sào<br /> Khê. Phía Đông Nam khu thành Ngoại còn<br /> có động Am Tiên trên lưng chừng núi là nơi<br /> vua Đinh nuôi nhốt hổ báo và dưới chân núi<br /> là Ao Giải (nơi nuôi giải) để răn đe và trừng<br /> phạt những kẻ có tội. Ngoài ra còn có hang<br /> Muối, hang Tiền... là nơi vua cất giữ lương<br /> thực, ngân khố...<br /> Tất cả núi sông và khu vực thành cổ nhấp<br /> nhô do thiên tạo và nhân tạo, giống như một<br /> vịnh Hạ Long trên cạn đã hình thành một<br /> quần thể kiến trúc trang nghiêm, đồ sộ,<br /> khoáng đạt mà không một kinh đô cổ nào có<br /> được.<br /> Kinh đô Hoa Lư chủ yếu thuộc địa phận<br /> xã Trường Yên, huyện Hoa Lư, tỉnh Ninh<br /> Bình ngày nay, có diện tích khoảng 300 ha<br /> được bao quanh bởi hàng loạt núi đá vòng<br /> cung, cảnh quan hùng vĩ. Đây là vùng đồng<br /> chiêm trũng, núi non hiểm trở. Đường giao<br /> thông chủ yếu từ Hoa Lư ra Bắc vào Nam là<br /> giao thông đường thuỷ mà sông Hoàng Long<br /> là huyết mạch. Từ sông Hoàng Long thông<br /> với sông Đáy. Sông Đáy như là một “con<br /> hào” tự nhiên che chở phía Bắc cho kinh đô<br /> đồng thời lại là con đường thuận tiện để<br /> thông với sông Vân Sàng đi vào “cửa Thần<br /> <br /> Giá trị lịch sử của Cố đô Hoa Lư<br /> <br /> Đầu”5 đến vùng Châu Ái. Hoa Lư có địa thế<br /> ba mặt Đông, Tây, Nam có núi bao bọc,<br /> phía Đông Bắc và phía Bắc có sông Hoàng<br /> Long tạo nên bức trường thành núi sông che<br /> chở. Vào thời điểm đó, Hoa Lư được Đinh<br /> Bộ Lĩnh chọn làm nơi định đô không chỉ là<br /> nơi dấy nghiệp thành công mà còn là một<br /> địa điểm an toàn sau quá trình “dẹp loạn”,<br /> bắt tay vào xây dựng một vương triều mới<br /> của một quốc gia thống nhất.<br /> Bao quanh Hoa Lư có nhiều núi non, với<br /> tầm nhìn của một thủ lĩnh quân sự, Đinh<br /> Tiên Hoàng đã triệt để lợi dụng địa thế tự<br /> nhiên để xây thành, đắp lũy, tiến hành cho<br /> đào đắp nối liền các khoảng trống giữa các<br /> núi thành một hệ thống thành khép kín.<br /> Khoảng trống giữa các sườn núi được xây<br /> kín bằng đất ken gạch, chân thành có gạch<br /> bó, đắp cao từ 8-10 mét. Vì thế thành Hoa<br /> Lư không có hình dáng cân đối, vuông vức,<br /> chất “quân sự” nổi lên hàng đầu nhưng vẫn<br /> đảm bảo là trung tâm chính trị, văn hóa.<br /> Kinh đô Hoa Lư bao gồm thành Ngoại và<br /> thành Nội6.<br /> Thành Ngoại rộng khoảng 140 ha thuộc địa<br /> phận các thôn Yên Thượng, Yên Thành, xã<br /> Trường Yên có 5 đoạn tường thành nối các dãy<br /> núi tạo nên vòng thành khép kín. Ðây là cung<br /> điện chính mà khu vực đền Ðinh, đền Lê nằm<br /> ở trung tâm. Trước cung điện có núi Mã Yên<br /> tương truyền vua Ðinh lấy núi làm án.<br /> Thành Nội có diện tích tương đương<br /> thành Ngoại, thuộc thôn Chi Phong, xã<br /> Trường Yên có tên là Thư Nhi xã. Trong<br /> thành có nơi nuôi trẻ em và những người<br /> giúp việc trong cung đình. Thành nội cũng<br /> có 5 đoạn tường thành nối liền các dãy núi.<br /> Việc qua lại giữa hai tòa thành rất thuận<br /> tiện. Cả hai thành đều lợi dụng được nhánh<br /> sông Hoàng Long chảy dọc thành, vừa là<br /> hào nước tự nhiên, vừa là đường thủy, phục<br /> vụ việc di chuyển ra vào thành. Trong hai<br /> <br /> 43<br /> <br /> tòa thành có bố trí các khu triều đình, quan<br /> lại và quân lính. Hai thành này được ngăn<br /> cách với nhau bằng một lối đi tương đối<br /> hiểm trở gọi là Quèn Vòng.<br /> Kinh đô Hoa Lư do Đinh Tiên Hoàng tổ<br /> chức xây dựng là một công trình kiến trúc<br /> lớn nhất của đất nước sau ngàn năm Bắc<br /> thuộc. Từ đây, bộ máy chính quyền của nhà<br /> nước độc lập tự chủ do Đinh Tiên Hoàng<br /> đứng đầu đã thực hiện tốt chủ quyền của<br /> quốc gia và dân tộc.<br /> Phía Nam kinh thành có núi cao bao bọc<br /> xung quanh, bảo vệ mặt sau thành, từ đây có<br /> thể nhanh chóng rút ra ngoài bằng đường<br /> thủy. Đây chính là hệ thống hang động của<br /> khu sinh thái Tràng An hiện tại.<br /> Đến đời Tiền Lê, sau cuộc kháng chiến<br /> chống Tống lần thứ nhất (981) vua Lê Đại<br /> Hành cho xây dựng thêm nhiều cung điện<br /> lộng lẫy. Đại Việt sử ký toàn thư có ghi:<br /> "Năm Giáp Thân thứ 5 (984): dựng nhiều<br /> cung điện, làm điện Bách Bảo Thiên tuế ở<br /> núi Đại Vân, cột điện dát vàng, bạc, làm nơi<br /> coi chầu; bên đông là điện Phong Lưu, bên<br /> tây là điện Tử Hoa, bên tả là điện Bồng Lai,<br /> bên hữu là điện Cực Lạc, rồi làm lầu Đại<br /> Vân, rồi lại dựng điện Trường Xuân làm nơi<br /> vua nghỉ, bên cạnh điện Trường Xuân dựng<br /> điện Long Lộc lợp bằng ngói bạc"7.<br /> Tại kinh đô Hoa Lư người ta đã phát hiện<br /> khá nhiều di vật. Những viên gạch hoa<br /> vuông, hoa văn trang trí đẹp được phát hiện<br /> trên sân cung điện. Ngoài ra người ta còn<br /> phát hiện những viên gạch quý hình chữ chữ<br /> nhật có ghi những dòng chữ “Đại Việt quốc<br /> quân thành chuyên”, “Giang Tây quân”8...<br /> Ngoài ra còn thấy cả gạch trang trí hình hoa<br /> sen cách điệu và hình chim phượng, vịt và<br /> các tượng bằng đất nung, nhiều cọc gỗ lớn<br /> nhỏ; bậc thềm tam cấp được lát bằng gạch,<br /> ngói ống, lò bát đĩa, chân đèn, đĩa đèn…Vào<br /> năm 1963, ngành Khảo cổ học còn phát hiện<br /> <br /> 44<br /> <br /> ở đây một số di vật quý là một cột bằng đá<br /> có 8 cạnh, dài khoảng 80cm, trên khắc kinh<br /> Phật và có khắc dòng chữ “Đệ tử Tĩnh Hải<br /> quân Tiết độ sứ Nam Việt vương Đinh Liễn<br /> kinh tạo bảo tràng nhất bách toà, Quý Dậu<br /> tuế” (nghĩa là: Đệ tử của Phật là Nam Việt<br /> vương Đinh Liễn kính dâng 100 cột kinh<br /> Phật năm Quý Dậu (973)9. Sau đó hơn 20<br /> năm sau (1986) còn phát hiện thêm 14 cột<br /> kinh Phật nữa cũng có nội dung như trên.<br /> Với những di vật tìm thấy trong lòng đất tại<br /> kinh đô Hoa Lư chứng tỏ văn hóa phi vật thể<br /> dưới thời Đinh rất đa dạng, phong phú và đã<br /> đạt đến một trình độ tương đối cao.<br /> Suốt 42 năm tồn tại (968-1010), kinh đô<br /> Hoa Lư là trung tâm chính trị, văn hóa của<br /> nhà nước độc lập, tự chủ của nước ta ở thế<br /> kỷ X. Đó cũng là nơi tạo thế và lực cho dân<br /> tộc ta bước sang một thời kỳ phát triển rực<br /> rỡ dưới các thời kỳ Lý - Trần trong các thế<br /> kỷ tiếp theo.<br /> 3. Nơi gắn liền với sự nghiệp dựng nước<br /> giữ nước và yên nghỉ vĩnh hằng của vua<br /> Đinh, vua Lê<br /> 3.1. Núi Mã Yên và lăng mộ vua Đinh,<br /> vua Lê<br /> Ngay trước đền Đinh là núi Mã Yên. Tên<br /> núi Mã Yên vì trông xa núi có hình yên<br /> ngựa. Trên đỉnh Mã Yên Sơn là lăng mộ vua<br /> Đinh. Đứng ở lăng vua Đinh Lê trên núi có<br /> thể nhìn rõ toàn cảnh cố đô Hoa Lư với dãy<br /> núi Rù bao quanh đền hai vua, rặng Phi Vân,<br /> núi Kiến, núi Cột Cờ. Lăng mộ Vua Đinh<br /> Tiên Hoàng được đặt ở chính giữa núi, nơi<br /> võng xuống thấp mà dân gian hình dung là<br /> cái yên ngựa. Lăng xây bằng đá, có một bệ<br /> thờ trên đặt một lư hương cũng bằng đá.<br /> Trước lăng một tấm bia đá có đề chữ: "Đinh<br /> triều, Tiên Hoàng đế chi lăng, Minh Mạng<br /> nhị thập nhất niên ngũ nguyệt, sơ nhị nhật<br /> phụng sắc kiến". Mặt sau bia cũng có đề<br /> <br /> Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam - 4/2012<br /> <br /> "Hàm Nghi nguyên niên cửu nguyệt, nhị<br /> thập tứ nhật trùng tu tiên đế lăng". Qua bia<br /> đá, người đời sau biết được lăng được xây<br /> dựng từ năm Minh Mạng thứ 21 và đến năm<br /> Hàm Nghi thứ nhất (1885) được trùng tu lại.<br /> Lăng mộ Vua Lê Đại Hành nằm dưới<br /> chân núi Mã Yên quay về hướng Nam. Hai<br /> bên lăng có hai quả núi mà theo các nhà<br /> phong thủy cho là "Long chầu, hổ phục".<br /> Lăng cũng được xây bằng đá như lăng vua<br /> Đinh. Trước lăng cũng có bia dựng từ đời<br /> Minh Mạng.<br /> Lăng vua Đinh Tiên Hoàng và lăng vua<br /> Lê Đại hành được xây từ năm 1840 (đời<br /> Minh Mạng thứ 21) và trùng tu vào năm<br /> Hàm Nghi thứ nhất (1885).<br /> 2.2. Đền thờ vua Đinh, vua Lê<br /> - Đền thờ Đinh Tiên Hoàng ở làng<br /> Trường Yên Thượng, xã Trường Yên, huyện<br /> Hoa Lư trên khuôn viên rộng 5ha, thuộc khu<br /> di tích lịch sử văn hoá cố đô Hoa Lư. Đền<br /> quay về hướng Đông, trước mặt đền là núi<br /> Mã Yên.<br /> Đền được xây dựng vào khoảng thế kỷ<br /> thứ 17, theo kiểu "nội công ngoại quốc".<br /> Đền Đinh Tiên Hoàng là một kiến trúc độc<br /> đáo trong nghệ thuật chạm khắc gỗ của các<br /> nghệ sĩ dân gian Việt Nam ở thế kỷ 17 - 19.<br /> Đền vua Đinh là công trình nghệ thuật<br /> đặc sắc trong quần thể lịch sử - văn hóa của<br /> Cố đô Hoa Lư với hàng nghìn cổ vật quý<br /> hiếm đang được bảo tồn, như gạch xây cung<br /> điện có khắc chữ Đại Việt quốc quân thành<br /> chuyên, cột kinh Phật khắc chữ Phạn, các<br /> bài bia ký...<br /> - Đền vua Lê Đại Hành. Đền còn có tên<br /> gọi là đền Hạ. Nằm cách đền vua Đinh 500<br /> mét. Đền soi bóng xuống nhánh sông Hoàng<br /> Long. Trước mặt đền là núi Đèn, sau lưng là<br /> núi Đìa. Đền vua Lê qui mô nhỏ hơn đền<br /> <br /> Giá trị lịch sử của Cố đô Hoa Lư<br /> <br /> vua Đinh, nhưng cũng có ba toà: Bái<br /> Đường, Thiên Hương, Chính Cung - thờ Lê<br /> Hoàn, bên phải là Lê Long Đĩnh, bên trái là<br /> hoàng hậu Dương Vân Nga. Nét độc đáo ở<br /> đền thờ vua Lê Đại Hành là nghệ thuật chạm<br /> gỗ thế kỷ XVII đã đạt đến trình độ điêu<br /> luyện, tinh xảo.<br /> Cùng với những di tích trên mặt đất, gần<br /> đây các nhà khảo cổ học đã phát hiện và<br /> khai quật dưới tầng đất giữa hai đền vua<br /> Đinh, vua Lê vốn là nền cung điện cách đây<br /> trên 1.000 năm nhiều hiện vật quý giá, minh<br /> chứng cho những công trình kiến trúc của cố<br /> đô Hoa Lư và trình độ phát triển về kiến<br /> trúc, nghệ thuật, kinh tế, văn hóa xã hội của<br /> dân tộc Việt thời bấy giờ.<br /> 4. Các di tích lịch sử khác<br /> - Núi Cột Cờ. Phía đông thành có núi Cột<br /> Cờ là nơi treo quốc kỳ Đại Cồ Việt, có<br /> ghềnh tháp là nơi Đinh Tiên Hoàng duyệt<br /> thủy quân, có hang Tiền - nơi cất giữ tài sản<br /> quốc gia, động Thiên Tôn - tiền đồn của Hoa<br /> Lư và hang nhốt hổ, báo để xử người có tội.<br /> - Sông Sào Khê. Sông Sào Khê là dòng<br /> sông nhỏ, nhánh của sông Hoàng Long, nằm<br /> uốn lượn trong khu di tích. Sông Sào Khê là<br /> cửa ngõ đường thủy từ Cố đô Hoa Lư.<br /> - Đền thờ Công chúa Phất Kim. Đinh<br /> Tiên Hoàng có ba con gái là Phất Kim,<br /> Minh Châu và Phất Ngân. Ngô Nhật Khánh<br /> vốn là con cháu của Ngô Quyền. Đinh Tiên<br /> Hoàng vì "sợ sinh biến". nên gả Phất Kim<br /> cho Ngô Nhật Khánh. Nhưng Ngô Nhật<br /> Khánh không thần phục Đinh Tiên Hoàng<br /> nên: "bên ngoài thì nói cười như không, mà<br /> trong bụng vẫn bất bình, mới đem vợ chạy<br /> sang Chiêm Thành, khi đến cửa Nam Giới,<br /> lấy gươm xẻo má vợ rồi bỏ đi"10. Ngô Nhật<br /> Khánh đã trốn vào Chiêm Thành cầu viện<br /> Chiêm Thành để đánh lại Đinh Tiên Hoàng.<br /> Công chúa Phất Kim được đưa về kinh<br /> <br /> 45<br /> <br /> thành Hoa Lư và ra ở lầu Vọng Nguyệt ở<br /> phía Tây Bắc kinh thành. Uất ức và phẩn nộ<br /> trước việc làm của Ngô Nhật Khánh, bà đã<br /> nhảy xuống giếng nước lầu Vọng Nguyệt tự<br /> vẫn. Đền thờ Phất Kim là một ngôi đền cổ,<br /> được xây dựng ngay trên nền của lầu Vọng<br /> Nguyệt. Chiếc giếng bà nhảy xuống tự vẫn<br /> đến nay vẫn còn trước của đền.<br /> Ngoài ra, Cố đô Hoa Lư còn có cả loạt<br /> các giá trị lịch sử và văn hóa khác đang<br /> được gìn giữ và phát huy tác dụng.<br /> Tồn tại 42 năm với 6 vị vua của 3 triều<br /> được ghi tên trong sử sách, Hoa Lư là kinh<br /> đô của nhà nước Đại Cồ Việt ở thế kỷ X.<br /> Đây từng là một thành trì quân sự, một trung<br /> tâm văn hóa lớn, là nơi sản sinh nghệ thuật<br /> sân khấu chèo. Kinh đô Hoa Lư dù chỉ tồn<br /> tại trong non nửa thể kỷ, nhưng có một vai<br /> trò lịch sử đặc biệt. Nó không chỉ là Kinh đô<br /> của đất nước ở thế kỷ X do người Việt thiết<br /> kế và xây dựng, còn là nơi Đinh Bộ Lĩnh:<br /> “lên ngôi, đặt quốc hiệu là Đại Cồ Việt. Bầy<br /> tôi dâng tôn hiệu là Đại Thắng Minh Hoàng<br /> Đế”11. là người đầu tiên vị hoàng đế đầu<br /> tiên của nước Việt thống nhất đã xây dựng<br /> kinh đô Hoa Lư dựa trên địa thế hiểm trở,<br /> tận dụng điều kiện tự nhiên với các vách núi<br /> đá vôi và hệ thống sông ngòi làm thành<br /> quách, tạo một “quân thành” phòng ngự<br /> vững chắc, phù hợp với bối cảnh lịch sử của<br /> buổi đầu lập quốc. Và cũng tại đây Lê Hoàn<br /> lên Ngôi vua và chỉ huy quân dân cả nước<br /> đánh bại cuộc xâm lược của nhà Tống vào<br /> năm 981, kế tục sự nghiệp của Đinh Tiên<br /> Hoàng xây dựng và bảo vệ quốc gia độc lập<br /> tự chủ.<br /> Cố đô Hoa Lư có một giá trị lịch sử đặc<br /> biệt quan trọng không chỉ riêng của Ninh<br /> Bình mà còn của cả nước.<br /> Những giá trị lịch sử của Cố đô Hoa Lư<br /> đã tạo nên các giá trị lịch sử vô giá cho khu<br /> <br />