TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
273
GIÁ TRỊ TIÊN LƯỢNG TRẺ SƠ SINH NHỎ SO VỚI TUỔI THAI
DỰA TRÊN CHỈ SỐ TỐC ĐỘ TĂNG TRƯỞNG THAI QUA SIÊU ÂM 2 LẦN
Ở QUÝ 3 CỦA THAI KỲ TẠI BỆNH VIỆN HÙNG VƯƠNG
Ngô Trung Nam1, Vũ Thị Nhung2
TÓM TẮT33
Mở đầu: Siêu âm giúp tiên lượng trẻ sơ sinh
nhỏ so với tuổi thai khi sinh là cần thiết vì giúp
chuẩn bị nguồn lực để hỗ trợ sớm cho trẻ sau
sinh và giảm biến chứng. Mục tiêu: Đánh giá giá
trị tiên lượng trẻ sơ sinh có cân nặng nhỏ so với
tuổi thai dựa trên chỉ số tốc độ tăng trưởng thai
qua 2 lần siêu âm ở quí 3 của thai kỳ ở những
thai phụ khám thai và sinh tại Bệnh viện Hùng
Vương trong năm 2023. Phương pháp nghiên
cứu: thiết kế nghiên cứu dọc tiến cứu trên 164
đối tượng nghiên cứu (ĐTNC) là thai phụ khám
thai định kỳ và sinh tại Bệnh viện Hùng Vương.
ĐTNC được siêu âm để ước lượng cân nặng thai
nhi lần đầu vào tuổi thai 32 tuần đến 32 tuần 6
ngày và lần thứ hai ở tuần 36 đến 36 tuần 6 ngày
để tính chỉ số tốc độ tăng trưởng. Dựa vào chỉ số
tốc độ này để tiên lượng cân nặng trẻ sơ sinh lúc
sinh. Kết quả: Chỉ số tốc độ tăng trưởng thai
trên siêu âm 2 lần liên tiếp ở quý 3 nhằm tiên
lượng trẻ sơ sinh nhỏ so với tuổi thai cho thấy độ
nhạy cao 90% và độ đặc hiệu đạt 58,4%. Tương
ứng, giá trị tiên đoán âm đạt 98,9% và giá trị tiên
đoán dương thấp chiếm 12,3%. Độ chính xác
chẩn đoán đạt 60,4%. Khả năng tiên lượng của
chỉ số tốc độ tăng trưởng thai tuần 36 so với tuần
1Bệnh viện Pháp Việt
2Bệnh viện Hùng Vương
Chịu trách nhiệm chính: Ngô Trung Nam
Email: ngotrungnam@gmail.com
Ngày nhận bài: 25/5/2024
Ngày phản biện khoa học: 6/6/2024
Ngày duyệt bài: 3/8/2024
32 đã cho thấy mức giá trị cao với diện tích dưới
đường cong ROC đạt AUC=0,830 (KTC 95% từ
0,709 đến 0,95). Việc tính toán chỉ số tốc độ tăng
trưởng theo mô hình của tác giả Hugh và Gardosi
là cách tiếp cận đơn giản để đánh giá cân nặng
thai khi sinh. Kết luận: Tính chỉ số tốc độ tăng
trưởng sẽ hỗ trợ tốt cho tiên đoán cân nặng thai
khi sinh. Cần nghiên cứu cỡ mẫu lớn hơn để mở
rộng khả năng áp dụng cho người Việt Nam.
Từ khóa: tiên lượng, thai chậm tăng trưởng,
tốc độ tăng trưởng thai, siêu âm, Bệnh viện Hùng
Vương.
SUMMARY
THE PROGNOSTIC VALUE FOR
SMALL - FOR - GESTATIONAL - AGE
INFANTS BASED ON THE FETAL
GROWTH VELOCITY INDEX USING
ULTRASOUND TWICE DURING THE
THIRD TRIMESTER OF PREGNANCY
AT HUNG VUONG HOSPITAL
Introduction: Prognosis of small-for-
gestational-age infants aids in preparing
resources for early support and reducing
complications after birth. Objective: This study
evaluates the prognostic value for small-for-
gestational-age infants based on the fetal growth
velocity index in two consecutive ultrasound
scans in the third trimester of pregnancy in
pregnant women who underwent prenatal care
and delivery at Hung Vuong hospital in 2023.
Methods: This is a longitudinal cohort study
among 164 pregnant women who underwent
prenatal care and gave birth at Hung Vuong
HỘI NGHỊ KHOA HỌC KỸ THUẬT - HỘI Y HỌC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
274
hospital. Participants underwent ultrasound scans
to estimate the fetal weight for the first time from
32 to 32 weeks and six days, and the second time
from 36 weeks to 36 weeks and six days, to
calculate the fetal growth velocity index - which
is used to predict the weight of an infant.
Results: The fetal growth velocity index in two
consecutive ultrasound scans in the third
trimester of pregnancy for small-for-gestational-
age infant prognosis reached 90% of sensitivity
and 58.4% of specificity. Respectively, the
negative predictive value reached 98.9% and
positive predictive value reached 12.3%. The
prognostic accuracy reached 60.4%. In general,
the fetal growth velocity index at 32 to 32 weeks
6 days compared to 36 weeks to 36 weeks 6 days
showed a good prognostic value with area under
ROC curve AUC=0.83 (95%CI: 0.709 – 0.95).
Calculating the fetal growth velocity index based
on a model by Hugh and Gardosi is a simple
approach to prognosis infant weight.
Conclusion: Calculating the fetal growth
velocity index is a good support for predicting
infant’s weight. There is a need for a study with
larger samples to expand the applicability for
Vietnamese pregnant women.
Keywords: prognosis, intrauterine growth
restriction, fetal growth velocity, ultrasound,
Hung Vuong hospital.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Trẻ sơ sinh nhỏ so với tuổi thai (trẻ nhẹ
cân) là vấn đề sức khỏe toàn cầu.1 Khi sinh,
trẻ sơ sinh nhỏ so với tuổi thai có thể gặp các
vấn đề về sức khỏe như chỉ số APGAR thấp,
toan chuyển hóa, suy hô hấp, hạ thân nhiệt,
hạ đường huyết, hạ canxi máu, vàng da,
không dung nạp thức ăn. Cho nên, việc tiên
lượng trẻ sơ sinh nhỏ so với tuổi thai khi sinh
sẽ giúp cho việc chuẩn bị nguồn lực sẵn sàng
tốt hơn để hỗ trợ trẻ sớm sau sinh, giảm biến
chứng sau này.2,3
Có nhiều mô hình tiên lượng trẻ sơ sinh
nhỏ so với tuổi thai, trong đó, việc sử dụng
công cụ siêu âm để ước lượng cân nặng thai
nhi đóng vai trò chính, kèm theo siêu âm
Doppler còn để đánh giá các chỉ số của: động
mạch rốn, động mạch não giữa, chỉ số não -
nhau, động mạch tử cung, ống tĩnh mạch,
động mạch gan; hoặc kết hợp siêu âm 2D để
đo các kích thước của gan, của bề dày lớp
mô mỡ dưới da hoặc kết hợp siêu âm 3D để
đo thể tích cánh tay, thể tích đùi; kể cả kết
hợp các chỉ số sinh hóa hoặc MRI.4,5,6,7
Nghiên cứu gần đây của tác giả Hugh và
Gardosi năm 2022 ghi nhận việc đánh giá chỉ
số tốc độ tăng trưởng thai dựa vào sự thay
đổi bách phân vị cân nặng thai qua 2 lần siêu
âm thai thường qui trong quí 3 như là một
phương tiện đơn giản, dễ thực hiện, rẻ tiền
nhằm tiên lượng thai tăng trưởng bất
thường.8 Nghiên cứu về chỉ số tốc độ tăng
trưởng thai là vấn đề còn mới mẻ và chưa
thực hiện ở Việt Nam. Nghiên cứu này nhằm
đánh giá giá trị tiên lượng trẻ sơ sinh có cân
nặng nhỏ so với tuổi thai của chỉ số tốc độ
tăng trưởng thai dựa trên 2 lần siêu âm ở quí
3 của thai kỳ ở những thai phụ khám tại
Bệnh viện Hùng Vương trong năm 2023.
Bệnh viện Hùng Vương là Bệnh viện Sản
Phụ khoa hạng 1, tuyến Trung ương và mỗi
năm đón 35.000 đến 40.000 trẻ chào đời. Các
phát hiện từ nghiên cứu có tiềm năng ứng
dụng để đánh giá tăng trưởng thai và tiên
lượng trẻ sơ sinh nhỏ so với tuổi thai trên
một lượng bệnh nhân rất lớn khám và theo
dõi thai kỳ tại Bệnh viện Hùng Vương.
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
275
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Thiết kế nghiên cứu
Nghiên cứu dọc tiến cứu (longitudinal
cohort study).
Đối tượng nghiên cứu
Thai phụ mang đơn thai ở tuần thai 32
đến khám thai định kỳ tại Bệnh viện Hùng
Vương (BVHV). Các ĐTNC có đủ kết quả
siêu âm thai tại tuần 32 và 36 đồng thời sinh
tại Bệnh viện Hùng Vương ở tuần thai ≥ 37
tuần. Tiêu chuẩn loại trừ: thai dị tật, thai lưu,
ngày dự sinh không xác định được.
Cỡ mu
Ước tính số lượng cỡ mẫu (nsp: số cỡ
mẫu cho độ đặc hiệu) theo công thức:
• Ước tính FP+TN (tức là số dương tính
giả và âm tính thật)
• Xác suất âm tính thật (hay độ đặc hiệu -
kí hiệu psp ): 91%8
• Sai số của hai xác suất dương tính thật
và âm tính thật là: 5%
• Tỉ lệ lưu hành của trẻ sơ sinh nhỏ so
với tuổi thai trong quần thể là pdis=12,5%9
• Nếu α = 0,05, hằng số của phân phối
chuẩn Zα2 bằng 1,96
Ước đoán tỉ lệ mất mẫu trong nghiên cứu
là 10%, mẫu cần có cho nghiên cứu là: 160.
Kỹ thuật chọn mu
Mẫu nghiên cứu được chọn từ những thai
phụ tuần 32 đến khám được chỉ định siêu âm.
Tất cả thai phụ thỏa tiêu chuẩn chọn mẫu
được tư vấn và mời tham gia. Những thai
phụ đồng ý và ký vào giấy đồng thuận được
chọn vào được đưa vào mẫu nghiên cứu.
Những thai phụ không đồng ý sẽ tiếp tục
theo quy trình khám thường quy. Thực tế, từ
175 thai phụ có siêu âm ở tuần 32, chỉ có 164
thai phụ tái khám có siêu âm ở tuần 36 và
được phân tích trong nghiên cứu.
Quy trình nghiên cứu
Hình 1: Sơ đồ nghiên cứu
HỘI NGHỊ KHOA HỌC KỸ THUẬT - HỘI Y HỌC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
276
Các thai phụ được khám thai, tư vấn, siêu
âm tại tuần 32. Những trường hợp bất thường
sẽ được chỉ định tái khám sớm, siêu âm ở
tuần 34 và sau đó tiếp tục tái khám, siêu âm
ở tuần 36. Các thai bình thường tại tuần 32 sẽ
được tái khám và siêu âm ở tuần 36. Sau đó
tất cả thai sẽ được theo dõi đến khi sinh. Số
liệu nghiên cứu sẽ được ghi nhận tại thời
điểm khám tuần 32, tuần 36 và lúc sinh.
Biến số nghiên cứu và thu thập số liệu
Nghiên cứu thu thập các nhóm biến số
chính gồm:
- Đặc điểm thai phụ: tuổi, dân tộc, nơi cư
trú, trình độ học vấn, nghề nghiệp, con so,
cao huyết áp khi mang thai, đái tháo đường
thai kỳ.
- Đặc điểm thai: tình trạng thiểu ối và
cân nặng thai ước tính tại tuần 32 và 36.
- Đặc điểm trẻ sơ sinh: giới tính trẻ, cách
sinh, cân nặng lúc sinh, bách phân vị cân
nặng lúc sinh, APGAR sau sinh 1 phút và 5
phút.
- Chỉ số tốc độ tăng trưởng thai tuần 36
so với 32 là:
Tất cả số liệu được thu thập thông qua hồ
sơ bệnh án của thai phụ trong quá trình khám
và sinh tại Bệnh viện Hùng Vương. Các ước
lượng cân nặng thai nhi dựa trên công thức
Hadlock 4 dùng tham số đường kính lưỡng
đỉnh, chu vi vòng đầu, chu vi vòng bụng,
chiều dài xương đùi. Để đánh giá tính chính
xác của các ước tính, chúng tôi tiến hành thu
thập 19 cặp khảo sát cân nặng ước lượng thai
nhi được các bác sĩ siêu âm của khoa chẩn
đoán hình ảnh thực hiện trước khi thu thập
dữ liệu chính thức. Kết quả khi phân loại cân
nặng thai nhi theo BPV đạt mức đồng thuận
rất tốt với kappa = 0,729.
Phân tích số liệu
Dữ liệu được phân tích trên phần mềm
thống kê STATA 16.
Các biến số đặc điểm thai phụ, thai, trẻ
sơ sinh được mô tả bằng tần số và tỉ lệ.
Giá trị của chỉ số tốc độ tăng trưởng thai
tuần 36 so với 32 trong tiên lượng cân nặng
trẻ sơ sinh nhỏ so với tuổi thai được phân
tích dựa trên diện tính dưới đường cong
ROC. Giá trị tại các điểm cắt được mô tả
bằng độ nhạy, đặc hiệu, giá trị tiên đoán
dương, giá trị tiên đoán âm và độ chính xác.
Vấn đề đạo đức
Nghiên cứu được sự chấp thuận của Hội
đồng đạo đức trong nghiên cứu Y sinh học
Bệnh viện Hùng Vương theo quyết định số
734/HĐĐĐ-BVHV ký ngày 16/2/2023,
quyết định cho phép tiến hành đề tài nghiên
cứu khoa học của Bệnh viện Hùng Vương ký
ngày 16/2/2023 và quyết định số 815/QĐ-
TĐHYKPNT công nhận tên đề tài và người
hướng dẫn học viên bác sĩ chuyên khoa II
của Hiệu trưởng Trường Đại học Y khoa
Phạm Ngọc Thạch ký ngày 09/3/2023.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Đặc điểm của thai phụ, thai và lúc sinh
Tổng cộng 164 thai phụ được phân tích
trong nghiên cứu với 4,3% dưới 20 tuổi và
17,7% từ 35 tuổi trở lên. Hầu hết thai phụ là
dân tộc Kinh, với gần 2/3 đến từ các tỉnh
thành khác Thành phố Hồ Chí Minh. Trình
độ học vấn phổ biến là cấp II, III chiếm
56,7% và làm việc ở nhiều nhóm ngành nghề
khác nhau. Hơn 50% mang thai con so,
khoảng 25% có đái tháo đường thai kỳ và
9,1% cao huyết áp khi mang thai. Tỉ lệ thiểu
ối tại tuần 32 và 36 lần lượt là 1,2% và 2,4%.
Tỉ lệ cân nặng thai tuần 32 và 36 đạt BPV ≤
10 chiếm 7,9% và 9,1% tương ứng. Trẻ sinh
ra có phân bố giới tính cân bằng, khoảng 1/3
sinh mổ. Cân nặng lúc sinh hầu hết trong
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
277
khoảng 2,5kg đến 3,8kg và có 5,5% trẻ dưới
2,5 kg. Bách phân vị cân nặng lúc sinh ≤ 10
chiếm 6,1% trẻ sơ sinh. Sau sinh 1 phút có
5,5% trẻ có APGAR < 7 và đến thời gian 5
phút thì không còn trẻ nào có APGAR < 7.
Bảng 1. Đặc điểm của thai phụ, thai và trẻ sơ sinh (n = 164)
Thai phụ
Tần số
Tỉ lệ %
Tuổi thai phụ
< 20
7
4,3
20 - 34
128
78,0
≥ 35
29
17,7
Dân tộc
Kinh
152
92,7
Nơi cư trú
Khác TP. HCM
106
64,6
Trình độ học vấn
Cấp I
32
19,5
Cấp II, III
93
56,7
CĐ/ĐH/SĐH
39
23,8
Nghề nghiệp
Nội trợ
44
26,8
Công nhân
38
23,2
Nhân viên
49
29,9
Khác
33
20,1
Con so
90
54,9
Cao huyết áp khi mang thai
15
9,1
Đái tháo đường thai kỳ
40
24,4
Đặc điểm thai
Tần số
Tỉ lệ %
Thiểu ối tuần 32
(Có)
2
1,2
Thiểu ối tuần 36
(Có)
4
2,4
BPV ≤ 10 tại cả tuần 32 và tuần 36
3
1,8
BPV ≤ 10 tại cả tuần 32 và BPV > 10 tại tuần 36
10
6,9
BPV > 10 tại cả tuần 32 và BPV ≤ 10 tại tuần 36
12
7,3
Trẻ sơ sinh
Tần số
Tỉ lệ %
Giới tính trẻ
Bé trai
84
51,2
Bé gái
80
48,8
Cách sinh
Sinh ngả âm đạo
107
65,2
Sinh mổ
57
34,8
Cân nặng lúc sinh
< 2,5kg
9
5,5
2,5kg - < 3,8kg
147
89,6
3,8kg - < 4kg
6
3,7
≥ 4kg
2
1,2
Bách phân vị cân nặng lúc sinh (BPV ≤ 10)
10
6,1
APGAR sau sinh 1 phút
(< 7 điểm)
9
5,5
APGAR sau sinh 5 phút
(< 7 điểm)
0
0