Giải pháp phát triển nguồn nhân lực cho khu vực miền Trung

TẠP CHÍ KHOA HỌC, Đại học Huế, Số 68, 2011<br /> GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC<br /> CHO KHU VỰC MIỀN TRUNG<br /> Trịnh Văn Sơn<br /> Trường Đại học Kinh tế, Đại học Huế<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Quy mô dân số ngày càng tăng, trình độ dân trí và nhu cầu tìm kiếm việc làm là một<br /> trong những nội dung quan trọng trong chiến lược phát triển, nó vừa là động lực thúc đẩy quá<br /> trình phát triển kinh tế xã hội của khu vực, vừa mang tính mâu thuẫn giữa nhu cầu và khả<br /> năng, vừa là những đòi hỏi cấp thiết trong việc giải quyết nhu cầu việc làm của người lao<br /> động. Thực trạng nguồn nhân lực ở miền Trung qua nghiên cứu còn bộc lộ nhiều hạn chế, tồn<br /> tại; đòi hỏi phải có những giải pháp trước mắt và lâu dài nhằm phát triển và sử dụng có hiệu<br /> quả nguồn lực.<br /> <br /> 1. Đặt vấn đề<br /> Với thành tựu hơn 20 năm đổi mới, vai trò nguồn lực con người đã khẳng định<br /> vị trí to lớn trong sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Đặc biệt, trong giai đoạn<br /> hiện nay khi Việt Nam gia nhập WTO với xu hướng toàn cầu hóa và quá trình thực hiện<br /> công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước thì vấn đề nâng cao chất lượng nguồn nhân lực<br /> có một ý nghĩa rất lớn và trở thành một đòi hỏi cấp bách hơn bao giờ hết.<br /> Miền Trung bao gồm 14 tỉnh, thành phố từ Thanh Hóa đến Bình Thuận với diện<br /> tích đất tự nhiên (năm 2009) khoảng 9,6 triệu ha, chiếm 29% diện tích đất tự nhiên của<br /> cả nước; trong đó 72,8% thuộc đất nông, lâm nghiệp. Miền Trung có bờ biển dài<br /> (khoảng 1759 Km) với nhiều danh lam thắng cảnh, nhiều cảng biển nước sâu (Nghi Sơn,<br /> Vũng Áng, Hòn La, Cửa Việt, Chân Mây, Tiên Sa, Dung Quất, Qui Nhơn, Nha Trang…),<br /> với 5 Di sản thiên nhiên về văn hóa vật thể và phi vật thể của thế giới đã được<br /> UNESCO công nhận (Cố đô Huế, Nhã nhạc Cung đình Huế, Phố cổ Hội An, Đền tháp<br /> Mỹ Sơn và Hang động Phong Nha Kẽ Bàng)... đó là những điều kiện thuận lợi để phát<br /> triển kinh tế - xã hội nói chung và phát triển ngành kinh tế biển và ngành du lịch nói<br /> riêng. Đó cũng là đòi hỏi và yêu cầu đặt ra đối với phát triển nguồn nhân lực của từng<br /> tỉnh và cả vùng Miền Trung.<br /> Vì vậy, vấn đề nghiên cứu về nguồn nhân lực ở Khu vực miền Trung sẽ có một ý<br /> nghĩa quan trọng trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội vùng. Mục tiêu nghiên cứu<br /> là thông qua nghiên cứu một cách tổng quan về thực trạng nguồn nhân lực ở khu vực<br /> miền Trung để đề xuất các giải pháp hữu hiệu, có tính khả thi nhằm phát triển nguồn<br /> nhân lực của vùng.<br /> 109<br /> <br /> 2. Thực trạng nguồn nhân lực ở miền Trung<br /> 2.1. Đánh giá chung về thực trạng phát triển kinh tế<br /> Trong những năm qua, sự phát triển kinh tế của các tỉnh miền Trung đã có<br /> những chuyển biến tích cực và thể hiện khá rõ nét. Hệ thống đô thị, kết cấu hạ tầng cơ<br /> sở đã được nâng cấp; các khu kinh tế, khu công nghiệp, khu du lịch… đã hình thành và<br /> phát triển; đời sống của nhân dân ngày càng được cải thiện; an ninh, quốc phòng và trật<br /> tự an toàn xã hội ngày càng được đảm bảo.<br /> - Nền kinh tế phát triển khá toàn diện và tăng trưởng với nhịp độ cao.<br /> Tốc độ tăng trưởng GDP bình quân của các tỉnh thời kỳ 2006 - 2010 là khoảng<br /> 5,9% (cả nước là 6,8%), trong đó giai đoạn 2006 - 2008 là 7,6% và năm 2009 do ảnh<br /> hưởng của cuộc khủng khoảng tài chính toàn cầu nên GDP bình quân chỉ đạt 3,4% (cả<br /> nước là 5,2%).<br /> Bảng 1. Tốc độ tăng trưởng GDP của vùng miền Trung so với cả nước<br /> <br /> GDP công từ các tỉnh (giá so sánh 1994) Tốc độ điều chỉnh theo cả<br /> ( tỷ đồng)<br /> nước (%)<br /> 0106062000<br /> 2005<br /> 2008<br /> 2010<br /> 2005<br /> 2008<br /> 2010<br /> Cả nước<br /> <br /> 289.602<br /> <br /> 485.763<br /> <br /> 687.548<br /> <br /> 843.210<br /> <br /> 7,5<br /> <br /> 7,7<br /> <br /> 6,8<br /> <br /> Miền Trung<br /> <br /> 43.378<br /> <br /> 69.973<br /> <br /> 98.217<br /> <br /> 115.324<br /> <br /> 6,9<br /> <br /> 7,6<br /> <br /> 5,9<br /> <br /> Nguồn: Niên giám thống kê 2000-2009 và 2010.<br /> <br /> - Thu nhập bình quân đầu người vẫn thấp, nhiều tỉnh vẫn chưa có tích lũy.<br /> Mặc dù, tốc độ tăng trưởng GDP của vùng khá cao, nhưng GDP bình quân đầu<br /> người vẫn thấp so với cả nước, theo giá thực tế năm 2000 thì GDP bình quân năm 2008<br /> đạt khoảng 12.021 nghìn đồng và năm 2010 đạt khoảng 14.635 nghìn đồng.<br /> Bảng 2. GDP bình quân đầu người ở miền Trung (so với cả nước)<br /> (ĐVT: 1000 đồng)<br /> <br /> Vùng \ Năm<br /> <br /> 2000<br /> <br /> 2005<br /> <br /> 2008<br /> <br /> 2010<br /> <br /> 1. Miền Trung<br /> <br /> 3.251<br /> <br /> 6.645<br /> <br /> 12.201<br /> <br /> 14.635<br /> <br /> 2. Cả nước<br /> <br /> 5.185<br /> <br /> 10.766<br /> <br /> 18.288<br /> <br /> 21.617<br /> <br /> 3. Tỷ lệ miền Trung\Cả nước<br /> <br /> 62,70<br /> <br /> 61,73<br /> <br /> 65,73<br /> <br /> 67,70<br /> <br /> Nguồn: Niên giám thống kê.<br /> <br /> 110<br /> <br /> - Quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế của Vùng<br /> Trong quá trình thực hiện công nghiệp hóa (CNH) và hiện đại hóa (HĐH), cơ<br /> cấu kinh tế của vùng miền Trung đã có sự chuyển dịch tích cực theo hướng tăng công<br /> nghiệp, dịch vụ và giảm nông - lâm - ngư nghiệp và tạo nên những lợi thế so sánh của<br /> các tỉnh trong vùng.<br /> Bảng 3. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế khu vực miền Trung giai đoạn 2000- 2010 (%)<br /> <br /> 2000<br /> <br /> 2005<br /> <br /> 2010<br /> <br /> 1. Nông, Lâm –Thủy sản<br /> <br /> 34,20<br /> <br /> 29,20<br /> <br /> 27,10<br /> <br /> 2. Công nghiệp xây dựng<br /> <br /> 25,60<br /> <br /> 31,60<br /> <br /> 35,70<br /> <br /> 3. Dịch vụ<br /> <br /> 40,02<br /> <br /> 39,20<br /> <br /> 37,20<br /> <br /> Nguồn: Niên giám thống kê 2000, 2005 và 2010<br /> <br /> 2.2. Thực trạng nguồn nhân lực ở miền Trung<br /> 2.2.1. Đánh giá xu thế biến động dân số và lao động<br /> Theo thống kê dân số miền Trung năm 2009 khoảng 18,9 triệu người, chiếm<br /> 22% dân số cả nước, mật độ dân số bình quân là 197 người/km2. Với xu thế chuyển dịch<br /> cơ cấu kinh tế, cơ cấu dân số có xu hướng tăng lên ở các thành thị.<br /> Với số liệu Bảng 4 cho thấy dân số trong độ tuổi lao động năm 2009 là 11,4 triệu<br /> người, chiếm khoảng 60,4% trong tổng dân số miền Trung và lực lượng lao động<br /> khoảng 10,4 triệu lao động, với tốc độ tăng bình quân là 1,76%. Đây chính là nguồn<br /> nhân lực rất quan trọng trong sự nghiệp thực hiện CNH, HĐH và phát triển kinh tế - xã<br /> hội của vùng.<br /> Bảng 4. Dân số, lao động khu vực miền Trung thời kỳ 2000-2009 (1.000 người)<br /> <br /> Năm<br /> 2000<br /> <br /> Năm 2005<br /> <br /> Năm<br /> 2009<br /> <br /> Tốc độ<br /> tăng (%)<br /> <br /> 1. Tổng dân số<br /> <br /> 18.218,3<br /> <br /> 18.608,6<br /> <br /> 18.870,4<br /> <br /> 0,39<br /> <br /> Trong đó: Dân số Thành thị<br /> <br /> 3.543,1<br /> <br /> 4.094,6<br /> <br /> 4.540,3<br /> <br /> 2,79<br /> <br /> Tỷ lệ %<br /> <br /> 19,4<br /> <br /> 22,0<br /> <br /> 24,1<br /> <br /> 2. Dân số trong độ tuổi lao động<br /> <br /> 10.863,0<br /> <br /> 11.171,3<br /> <br /> 11.399,9<br /> <br /> 0,54<br /> <br /> 3. Lực lượng lao động<br /> <br /> 8.905,9<br /> <br /> 9.825,9<br /> <br /> 10.422,1<br /> <br /> 1,76<br /> <br /> Chỉ tiêu<br /> <br /> Nguồn: Thống kê lao động việc làm 2000, 2005 và 2009.<br /> <br /> 111<br /> <br /> 2.2.2. Đánh giá chung về chất lượng lao động (Qua tiêu chí trình độ văn hóa,<br /> CMKT)<br /> Về chất lượng lao động, có rất nhiều tiêu chí đánh giá, song có thể sử dụng các<br /> tiêu chí về trình độ văn hóa và trình độ chuyên môn kỹ thuật của dân số và lao động.<br /> Kết quả nghiên cứu cho thấy tỷ lệ dân số biết chữ khá cao (khoảng 97%), tỷ lệ tốt<br /> nghiệp từ trung học cơ sở trở lên đạt tỷ lệ 48,3% gần ngang bằng với trung bình chung<br /> cả nước.<br /> Bảng 5. Tỷ lệ về trình độ chuyên môn kỹ thuật (CMKT) của lao động (%)<br /> <br /> Chỉ tiêu<br /> <br /> Năm 2000<br /> <br /> Năm 2005<br /> <br /> Năm 2008<br /> <br /> 100,00<br /> <br /> 100,00<br /> <br /> 100,00<br /> <br /> 1. Tỷ lệ lao động không có CMKT<br /> <br /> 86,18<br /> <br /> 78,29<br /> <br /> 71,98<br /> <br /> 2. Tỷ lệ lao động được đào tạo từ sơ cấp<br /> nghề trở lên<br /> <br /> 13,82<br /> <br /> 21,71<br /> <br /> 28,02<br /> <br /> Trong đó: Lao động có bằng công nhân kỹ<br /> thuật trở lên<br /> <br /> 8,55<br /> <br /> 13,05<br /> <br /> 16,55<br /> <br /> Toàn vùng miền Trung<br /> <br /> Nguồn: Thống kê lao động việc làm 2000, 2005 và 2008.<br /> <br /> Tỷ lệ lao động qua đào tạo trình độ từ sơ cấp học nghề trở lên năm 2000 là<br /> 13,82%, đến năm 2005 là 21,71% và đặc biệt đến năm 2008 là 28,02%. Tỷ lệ trình độ<br /> chuyên môn kỹ thuật từ công nhân kỹ thuật trở lên cung tăng dần qua các thời kỳ (năm<br /> 2000 là 8,55%, năm 2005 là 13,05% và năm 2008 là 16,65%).<br /> Trong xu thế chuyển dịch cơ cấu kinh tế, cơ cấu lao động trong nông lâm ngư đã<br /> giảm xuống, năm 2000 chiếm 66,30% đến năm 2008 giảm xuống còn 53%. Lao động<br /> nông nghiệp chưa qua đào tạo chiếm tỷ lệ cao và phân bố không đều giữa các tỉnh trong<br /> khu vực, sản xuất nông nghiệp vẫn mang tính thời vụ và tình trạng sử dụng lao động<br /> trong nông nghiệp chỉ chiếm khoảng 78%. Tình trạng đó cho thấy, có một đội ngũ lao<br /> động trong nông nghiệp còn dư thừa, chưa sử dụng hết, đòi hỏi phải có chính sách để<br /> thu hút lực lượng lao động dư thừa này.<br /> 2.2.3. Dự báo nguồn nhân lực ở miền Trung<br /> Trên cơ sở tốc độ tăng dân số và lao động giai đoạn 2000 - 2010, dự báo tốc độ<br /> tăng dân số giai đoạn 2011 - 2020 là 1,1% năm và như vậy dân số đến năm 2020 dân số<br /> miền Trung đạt khoảng 20,9 triệu người. Trong xu thế phát triển, trong quá trình đẩy<br /> mạnh CNH, HĐH kéo theo quá trình đô thị hóa và sự chuyển dịch cơ cấu lao động, dự<br /> báo dân số thành thị sẽ tăng lên chiếm khoảng 41% vào năm 2020.<br /> Dân số trong độ tuổi lao động thời kỳ 2006 - 2010 với tốc độ tăng bình quân là<br /> 1,5% năm và dự báo thời kỳ 2011-2015 tăng 1,65%. Đây là nguồn dân số bổ sung vào<br /> 112<br /> <br /> lực lượng lao động ở địa phương, song vấn đề đặt ra là công tác quản lý, đào tạo và giải<br /> quyết việc làm cho người lao động trong giai đoạn tới.<br /> Bảng 6. Dự báo dân số và lao động ở miền Trung giai đoạn 2010-2015- 2020<br /> <br /> Tỷ lệ so<br /> với dân số<br /> (%)<br /> <br /> Trong đó:<br /> Mức tăng<br /> BQ năm<br /> (1.000ng)<br /> <br /> Tốc độ tăng<br /> BQ/năm<br /> (%)<br /> <br /> 11.171,3<br /> <br /> 60,3<br /> <br /> -<br /> <br /> -<br /> <br /> 18.929,8<br /> <br /> 11.547,2<br /> <br /> 61,0<br /> <br /> 75,2<br /> <br /> 0,66<br /> <br /> 2015<br /> <br /> 19.895,0<br /> <br /> 12.534,1<br /> <br /> 63,0<br /> <br /> 197,9<br /> <br /> 1,65<br /> <br /> 2020<br /> <br /> 20.910,0<br /> <br /> 13.487,1<br /> <br /> 64,5<br /> <br /> 190,6<br /> <br /> 1,48<br /> <br /> Năm<br /> <br /> Dân số<br /> (1.000<br /> người)<br /> <br /> Dân số trong<br /> tuổi lao động<br /> (1.000 người)<br /> <br /> 2005<br /> <br /> 18.608,6<br /> <br /> 2010<br /> <br /> Nguồn: Niên giám thống kê, thống kê lao động việc làm 2005, 2010 và tính toán của<br /> tác giả.<br /> <br /> Như vậy, dân số trong độ tuổi lao động của khu vực năm 2010 khoảng 11, 5<br /> triệu người, chiếm 61% dân số, dự báo đến năm 2015 khoảng 12,5 triệu người chiếm<br /> 63% trong tổng dân số và đến năm 2020 dân số trong độ tuổi lao động khoảng 13,4 triệu<br /> người chiếm 64,5% dân số.<br /> 3. Mục tiêu, phương hướng và một số giải pháp phát triển nguồn nhân lực ở miền<br /> Trung<br /> 3.1. Đánh giá chung về thuận lợi và khó khăn<br /> Miền Trung có nhiều cơ hội và lợi thế so sánh để phát triển mạnh kinh tế - xã hội<br /> trong xu thế hội nhập kinh tế quốc tế. Đó là những lợi thế về địa lý kinh tế, về phát triển<br /> công nghiệp theo hướng xuất khẩu, công nghiệp nặng, công nghiệp vật liệu xây dựng,<br /> công nghiệp chế biến nông lâm hải sản. So với nhiều địa phương khác, miền Trung có<br /> một nguồn nhân lực khá dồi dào, cần cù, thông minh và năng động…<br /> Tuy nhiên, miền Trung lại đứng trước nhiều khó khăn, thách thức:<br /> - Sức cạnh tranh còn yếu, môi trường thu hút đầu tư chưa hấp dẫn, nhiều nơi sự<br /> phát triển còn mang tính tự phát, manh mún, thiếu tính bền vững;<br /> - Thiên nhiên khá khắt nghiệt, luôn ảnh hưởng đến đời sống nhân dân, đến phát<br /> triển sản xuất, nhất là nông - lâm - ngư nghiệp;<br /> - Nguồn nhân lực, trong đó đáng chú ý là chất lượng chưa đáp ứng nhu cầu phát<br /> triển kinh tế - xã hội của vùng, đặc biệt các khu công nghệ cao, khu vực có vốn đầu tư<br /> nước ngoài;<br /> <br /> 113<br /> <br />