Giảng dạy phiên dịch theo phương pháp tiếp cận năng lực và một số kiến nghị

v PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> GIẢNG DẠY PHIÊN DỊCH<br /> THEO PHƯƠNG PHÁP TIẾP CẬN NĂNG LỰC<br /> VÀ MỘT SỐ KIẾN NGHỊ<br /> NGUYỄN QUANG NHẬT*; NGUYỄN NGỌC PHƯƠNG DUNG**<br /> *<br /> Đại học Ngân Hàng TP. Hồ Chí Minh, ✉ nhatnq@buh.edu.vn<br /> Đại học Ngân Hàng TP. Hồ Chí Minh, ✉ dungnnp@buh.edu.vn<br /> **<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Hiện nay việc tăng cường đào tạo đội ngũ phiên dịch chất lượng cao với các kỹ năng cần thiết đáp<br /> ứng nhu cầu xã hội trong bối cảnh hội nhập quốc tế là một tất yếu khách quan. Bài viết phân tích<br /> thực trạng giảng dạy môn phiên dịch ở một số chương trình đào tạo cử nhân ngoại ngữ tại thành<br /> phố Hồ Chí Minh. Từ đó, nhóm tác giả đề xuất xây dựng chương trình đào tạo theo hướng tiếp<br /> cận năng lực, đồng thời đưa ra một số kiến nghị để quá trình đào tạo đạt được hiệu quả cao, sinh<br /> viên có thể nắm bắt những kỹ thuật cơ bản của nghề phiên dịch, cách thức tự học và trau dồi các<br /> kỹ năng đó nếu muốn chọn phiên dịch là sự nghiệp theo đuổi lâu dài.<br /> Từ khóa: chuẩn đầu ra, kỹ thuật phiên dịch, phiên dịch, tiếp cận năng lực.<br /> <br /> <br /> <br /> 1. ĐẶT VẤN ĐỀ ngoại ngữ thực hiện. Việc thiếu chuyên nghiệp<br /> đã dẫn tới nhiều hậu quả đáng buồn, thậm chí<br /> Phiên dịch ngày nay đã trở thành một lĩnh nghiêm trọng. Điều này cho thấy, tầm quan<br /> vực không thể thiếu trong bối cảnh đất nước phát trọng của phiên dịch viên và tính cấp thiết cần<br /> triển và hội nhập quốc tế. Trong điều kiện uy tín có đội ngũ phiên dịch lành nghề trong bối cảnh<br /> Việt Nam ngày càng được nâng cao trên trường hội nhập quốc tế.<br /> quốc tế, công tác quan hệ ngoại giao và tiếp thị,<br /> tìm kiếm các cơ hội làm ăn ngày càng nhiều, Từ thực tế giảng dạy và khảo sát nhu cầu<br /> càng làm tăng vai trò của công tác phiên dịch. tuyển dụng phiên dịch viên ở Khoa Ngoại ngữ,<br /> Tại Việt Nam, tuy đã được chú trọng cho việc Trường Đại học Ngân hàng thành phố Hồ Chí<br /> đầu tư, phát triển nhưng phiên dịch vẫn chưa Minh, nhóm tác giả xin đề xuất áp dụng phương<br /> thực sự đáp ứng đầy đủ nhu cầu xã hội. Có thể pháp dạy-học phiên dịch theo cách tiếp cận năng<br /> nói, công tác phiên dịch ở nước ta cho đến nay lực với chương trình chi tiết nhằm có thể nâng<br /> vẫn chưa trở thành một nghề mang tính chuyên cao năng lực phiên dịch cho sinh viên sau khi<br /> nghiệp. Việc phiên dịch chủ yếu do sinh viên tốt nghiệp. Bài viết bắt đầu bằng việc mô tả thực<br /> ngoại ngữ mới ra trường hoặc những người biết trạng giảng dạy phiên dịch chủ yếu hiện nay ở<br /> <br /> <br /> KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ<br /> 62 Số 08 - 7/2017<br />  PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY v<br /> <br /> <br /> <br /> một số chương trình đào tạo cử nhân ngoại ngữ giúp sinh viên nắm bắt ý tưởng và phiên dịch<br /> tại thành phố Hồ Chí Minh, tiếp đến là nền tảng một cách hiệu quả ở giai đoạn đầu, nhưng lại bất<br /> lý luận cho việc đề xuất dạy phiên dịch theo lợi đối với việc bồi dưỡng kỹ năng phiên dịch<br /> hướng tiếp cận năng lực, sau đó, phân tích chi trình độ cao. Theo Phạm Ngọc Thạch (2010), ở<br /> tiết năng lực chuẩn đầu ra cần có của một phiên các chương trình đào tạo phiên dịch châu Âu gần<br /> dịch viên, một số kiến nghị về ứng dụng giảng 20% thời lượng là dành cho rèn luyện trí nhớ và<br /> dạy phiên dịch theo hướng tiếp cận năng lực, và xử lí tình huống. Do đó, 6/7 giảng viên cho rằng,<br /> kết luận bằng một số quan điểm cần nắm vững cần dành thêm thời gian cho các kỹ năng khác,<br /> để quá trình dạy phiên dịch đạt kết quả cao. hướng dẫn sinh viên kỹ thuật dịch và cách tự rèn<br /> luyện ở nhà.<br /> 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> Thứ hai, 7/7 giảng viên đều cho biết, hiện<br /> Bài viết được thực hiện trên cơ sở quan sát nay giáo trình đào tạo phiên dịch chuyên nghiệp<br /> thực tiễn, nghiên cứu các tài liệu liên quan, rất hạn chế, chủ yếu cung cấp ngữ liệu thực hành<br /> đồng thời kết hợp một số phương pháp khác nhưng không hướng dẫn kỹ thuật phiên dịch chi<br /> nhằm phân tích những cơ sở lý luận và thực tiễn tiết. Đa phần là các CD chương trình VOA, BBC<br /> để chứng minh rằng, dạy học phiên dịch theo thiên về dịch hội thoại, dịch câu ngắn, dịch bản<br /> hướng tiếp cận năng lực có thể đem lại những tin, tập trung vào các chủ đề: ngoại giao, thời tiết,<br /> hiệu quả nhất định. Cụ thể, dựa vào bảng khảo du lịch, kinh tế, ngoại thương, công nghiệp,….<br /> sát về chuẩn đầu ra năng lực cần có của sinh viên Các tài liệu đó không chỉ rõ làm cách nào chia<br /> ngành ngôn ngữ Anh tại trường Đại học Ngân nhỏ những câu dài, phức tạp thành những câu<br /> hàng thành phố Hồ Chí Minh đối với yêu cầu ngắn hơn và đơn giản hơn cho phù hợp văn<br /> tuyển dụng của 8 công ty về dịch thuật ở thành phong tiếng Việt, hay là làm cách nào dịch sang<br /> phố Hồ Chí Minh. Đồng thời kết hợp nghiên cứu tiếng Anh để đạt tính tự nhiên nhất. Trên mạng<br /> báo cáo thực tập của 3 khóa sinh viên gần nhất có 1 bộ 7 bài về kỹ năng phiên dịch gồm: vai trò<br /> tại 8 công ty dịch thuật trên, cũng như phỏng vấn của người phiên dịch; kỹ năng nói trước công<br /> 7 giảng viên hiện đang giảng dạy các môn phiên chúng; tập trung và ghi nhớ; ghi nhanh, xử lý<br /> dịch tại 4 trường đại học: Đại học Sư phạm, Đại tình huống; nhận thức về văn hóa và tính chuyên<br /> học Ngoại ngữ Tin học, Đại học Luật, và Đại nghiệp. Tuy nhiên, tất cả đều thiếu phần ứng<br /> học Ngân hàng. Hình thức phỏng vấn là bán cấu dụng với các bước từ thấp lên cao.<br /> trúc, trong đó các câu hỏi được chuẩn bị trước và<br /> có thể điều chỉnh cho phù hợp với những thông Thứ ba, các kiến thức về xã hội – chuyên<br /> tin mới xuất hiện trong quá trình thu thập. Các ngành và kỹ năng mềm cần thiết đối với nghề<br /> câu hỏi này liên quan đến 5 vấn đề chính sẽ được phiên dịch chưa được quan tâm đúng mức, trong<br /> đề cập trong phần nội dung. Thời lượng trung khi các giảng viên dạy dịch ít kinh nghiệm thực<br /> bình cho một cuộc phỏng vấn là 30 phút. tế. Kết quả là giảng viên cũng tránh đi sâu vào<br /> những vấn đề kiến thức phức tạp, tập trung sửa<br /> 3. NỘI DUNG chữa bài tập, chủ yếu là cách dùng từ, ngữ pháp<br /> cho sinh viên (Trịnh Thị Anh Tú, 2009, tr. 26-27).<br /> 3.1. Thực trạng giảng dạy phiên dịch tại một Ngoài ra, việc giới thiệu kỹ năng mềm cũng ít<br /> số trường đào tạo chuyên ngành biên, phiên dịch được nhắc đến. Trong quá trình phiên dịch có<br /> nhiều tình huống xảy ra bất ngờ, chẳng hạn, khi<br /> Thứ nhất, phương pháp giảng dạy phiên dịch trước hội trường diễn giả đề cập đến một<br /> dịch không phân bố đều các kỹ năng. Nghe hiểu vấn đề cấm kị. Khi đó, đôi khi người phiên dịch<br /> chiếm gần 80% thời lượng đào tạo trên lớp, trong phải đóng vai trò là người gánh thay (scapegoat).<br /> khi các kỹ năng khác được giới thiệu sơ lược và Hoặc khi diễn giả yêu cầu mình thực hiện công<br /> không chú trọng nhiều (Trịnh Thị Anh Tú, 2009, việc nào đó không có trong hợp đồng thì người<br /> tr.18). Tuy nghe hiểu là một kỹ năng cần thiết phiên dịch phải tùy tình huống mà cân nhắc đưa<br /> <br /> <br /> KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ<br /> Số 08 - 7/2017 63<br /> v PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY<br /> <br /> <br /> ra quyết định đúng. Nếu kỹ năng mềm không tốt Cuối cùng, phương pháp này tạo điều kiện<br /> thì có thể mắc sai lầm lớn khó cứu vãn. thuận lợi hơn cho việc xem xét, đánh giá và tự<br /> đánh giá quá trình dạy học. Sinh viên cũng có<br /> Tóm lại, 7/7 giảng viên đều cho rằng, cần phương hướng và tầm nhìn rõ hơn nếu như muốn<br /> phải thay đổi phương pháp dạy phiên dịch sao<br /> đi sâu nghiên cứu, tự học hoặc bồi dưỡng để theo<br /> cho phù hợp với thực tế hiện tại.<br /> con đường dịch thuật chuyên nghiệp sau này.<br /> 3.2. Nền tảng lý luận cho việc đề xuất dạy<br /> 3.3. Năng lực chuẩn đầu ra cần có của một<br /> phiên dịch theo hướng tiếp cận năng lực<br /> phiên dịch viên<br /> Theo Bộ Giáo dục và Đào tạo (2014), năng<br /> Tiêu chí về chuẩn năng lực cần có của một<br /> lực được quan niệm “là sự kết hợp một cách linh<br /> phiên dịch viên đã là đề tài nghiên cứu của khá<br /> hoạt và có tổ chức kiến thức, kỹ năng với thái độ,<br /> tình cảm, giá trị, động cơ cá nhân,… nhằm đáp nhiều bài viết khoa học cũng như mối quan tâm<br /> ứng hiệu quả một yêu cầu phức hợp của hoạt của các nhà tuyển dụng (Lâm Quang Đông,<br /> động trong bối cảnh nhất định”. Dạy học định 2007; Đỗ Thị Quý Thu, 2015; Nguyễn Thị Thu<br /> hướng phát triển năng lực tập trung vào việc Ngân, 2016). Đồng thời, theo kết quả khảo sát<br /> mô tả chất lượng đầu ra, coi năng lực là “sản về chuẩn đầu ra năng lực cần có của sinh viên<br /> phẩm cuối cùng” của quá trình dạy học. Phương ngành ngôn ngữ Anh tại trường Đại học Ngân<br /> pháp này giúp người học có thể nhanh chóng hàng, thành phố Hồ Chí Minh đối với yêu cầu<br /> hoà nhập vào thực tế lao động, có năng lực đáp tuyển dụng của 8 công ty về dịch thuật ở thành<br /> ứng với các tiêu chuẩn của doanh nghiệp và xã phố Hồ Chí Minh, một phiên dịch viên chuyên<br /> hội cũng như bắt nhịp được với những thay đổi nghiệp cần có những năng lực sau:<br /> nhanh chóng của thực tiễn đời sống. Năng lực ngôn ngữ, cần đạt trình độ trung<br /> Việc giảng dạy phiên dịch theo hướng tiếp cao để thực hiện hiệu quả nhiệm vụ được giao.<br /> cận năng lực sẽ đem lại các lợi ích sau: Khả năng nghe và nắm bắt thật nhanh, tiếp thụ<br /> thật nhanh nội dung kiến thức mới, có thể diễn<br /> Thứ nhất, phương pháp này xem xét và gắn đạt lại ý tưởng một cách ngắn gọn, dễ hiểu là<br /> với nhu cầu người tuyển dụng. Để đáp ứng nhu những yếu tố cốt lõi mà một phiên dịch viên phải<br /> cầu đó, sinh viên cần phải được giảng viên giúp có. Cụ thể hơn, sinh viên phải nghe được ít nhất<br /> xác định những kỹ năng nào cần thiết cho ngành 80% nội dung/1 lần nghe với nhiều giọng nói và<br /> phiên dịch, kỹ năng nào được quan tâm hàng đầu tốc độ khác nhau. Về diễn đạt, giọng nói phải to<br /> bởi nhà tuyển dụng, cấp độ hiện tại của họ đã rõ, lưu loát, dễ nghe, các tiêu chí về phát âm, ngữ<br /> thỏa mãn chuẩn đầu ra chưa, kỹ năng nào cần điệu, diễn cảm phải đạt trình độ cao để chuyển<br /> rèn luyện, rèn luyện thế nào và tại sao lại làm tải thông điệp giữa các ngôn ngữ một cách trong<br /> cách đó. sáng, ngắn gọn, đúng tinh thần bản gốc.<br /> Thứ hai, phương pháp này giúp người học Năng lực về kiến thức, phải đa ngành phong<br /> phát triển toàn diện với các “kỹ năng cứng” và<br /> phú. Phiên dịch không chỉ yêu cầu người dịch<br /> “kỹ năng mềm”, nhanh chóng thích ứng với môi<br /> có kiến thức ngôn ngữ tốt mà còn phải có kiến<br /> trường làm việc. Sinh viên có thể phát hiện ra<br /> thức khoa học, kiến thức phổ thông và kiến thức<br /> những thủ thuật cần thiết được sử dụng trong<br /> chuyên môn. Sinh viên không chỉ phải có vốn từ<br /> quá trình phiên dịch, xây dựng nhận thức về<br /> vựng phong phú, hiểu biết thấu đáo những vấn<br /> chiến lược dịch, nâng cao sự tự tin, đảm bảo sự<br /> đề ngôn ngữ học (cú pháp, phân tích diễn ngôn,<br /> thành công, chất lượng, và tốc độ phiên dịch.<br /> ngữ nghĩa học) mà còn cần hiểu biết những<br /> Thứ ba, phương pháp này giúp chương trình tương đồng và khác biệt giữa các ngôn ngữ<br /> đào tạo được xây dựng và thiết kế theo một quy (ngôn ngữ học so sánh đối chiếu). Đồng thời,<br /> trình chuẩn. Các công đoạn của quá trình đào tạo mỗi một lĩnh vực có những thuật ngữ, cách diễn<br /> sẽ có tính liên thông và chặt chẽ. đạt riêng, phong cách riêng, đòi hỏi sinh viên<br /> <br /> <br /> KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ<br /> 64 Số 08 - 7/2017<br />  PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY v<br /> <br /> <br /> <br /> phải hiểu được ý nghĩa, nội hàm của chúng, dẫu thực, (2) Mạch lạc, (3) Phong cách, tức là dịch<br /> rằng không thể sâu như một nhà chuyên môn. thuật phải đảm bảo tính chính xác toàn diện<br /> trong việc truyền đạt cả về mặt ngữ nghĩa lẫn ý<br /> Năng lực ứng xử và kỹ năng mềm. Nghề phiên đồ tu từ và tư tưởng của nguyên tác.<br /> dịch phải chịu sức ép và độ căng thẳng nhiều,<br /> khi phải vừa nghe vừa dịch, sức ép của những Trước tiên, để đảm bảo tính chính xác và trung<br /> kiến thức và thông tin mới, lớn nhất đó chính là thực, cần phải đào tạo kỹ năng Nghe và Ghi chú<br /> tính chính xác khi dịch, ngay cả khi người nói đạt mức độ thành thục cao. Cần xác định rõ các<br /> không rõ ràng thì người phiên dịch cũng phải loại hình nghe nào cần thiết được đào tạo để học<br /> chuyển tải thành một bản dịch hay sao cho người môn phiên dịch (nghe lấy ý chính, nghe để ghi<br /> nhận dễ tiếp nhận nhất. Vì thế, sinh viên cần trau chú, kỹ năng Dictogloss, nghe hiểu toàn bộ nội<br /> dồi bản thân trở nên quyết đoán, bản lĩnh, có sự dung văn bản…) từ đó có kế hoạch dạy và rèn<br /> nhạy bén, và nắm bắt được tâm lý. Kỹ năng này luyện thích hợp. Các dạng bài tập cần được xây<br /> cần có kinh nghiệm sống dày dạn, tiếp xúc nhiều dựng từ thấp lên cao nhằm giúp sinh viên có thể<br /> và sự từng trải nên cần được học kinh nghiệm từ nhận diện các dạng bài tập phiên dịch dựa theo<br /> những người đã làm qua phiên dịch. yêu cầu và cấu trúc bài nghe, dự đoán nội dung,<br /> áp dụng hiệu quả các thủ thuật nghe khác nhau,<br /> Quy tắc ứng xử và đạo đức nghề nghiệp.<br /> lựa chọn thông tin phù hợp, xác định nhu cầu và<br /> Chuẩn đạo đức này chú trọng tới thái độ không<br /> lập kế hoạch tự rèn luyện kỹ năng trong khóa<br /> thiên vị đối với các bên, nhất là không được<br /> học và sau khóa học…. Thậm chí, trong bối cảnh<br /> thêm thắt, bình luận, nhận xét hay thể hiện thái<br /> hội nhập hiện nay, sinh viên cần được đào tạo<br /> độ cá nhân vào lời dịch. Đồng thời, nó còn là yêu<br /> cả khả năng nghe hiểu tiếng Anh không chuẩn<br /> cầu về tính kỷ luật cao, làm việc đúng giờ, có kế<br /> (non-standard English, World Englishes). Đối<br /> hoạch với các phương án dự phòng cụ thể cũng<br /> với kỹ năng ghi chú, cần hình thành và rèn luyện<br /> như không ngừng học hỏi để tránh lạc hậu, rèn<br /> thói quen ghi chú ở sinh viên, yêu cầu sinh viên<br /> luyện năng lực ngôn ngữ và tri thức ngày một<br /> phải vận dụng thành thạo các dạng viết tốc kí,<br /> phong phú hơn. Thực tế, yêu cầu cực kỳ quan<br /> các kí hiệu, cũng như luyện tập để có thể ghi chú<br /> trọng này thường bị xem nhẹ trong quá trình<br /> hiệu quả nội dung khi phải nghe chỉ có một lần.<br /> giáo dục song lại ảnh hưởng rất lớn đến sự thành<br /> công của sinh viên sau này. Để đảm bảo tính mạch lạc, phải đảm bảo bồi<br /> dưỡng kỹ năng Nói và nói chuyện trước công<br /> Tuy nhiên, theo kết quả nghiên cứu thuộc<br /> Dự án nghiên cứu khoa học cấp Đại học Quốc chúng hiệu quả. Khác với kỹ năng nói thông<br /> gia (Nguyễn Thị Như Ngọc, Nguyễn Thị Quý thường, nghề phiên dịch cần kỹ năng Nói ở trình<br /> Thu, Lê Thị Ngọc Ánh, 2015, tr.18-19), thực tế độ cao bởi lẽ trong nhiều trường hợp như dịch<br /> ở các trường đại học hiện nay nội dung đào tạo đuổi trước hội trường, dịch phim ảnh, dịch các<br /> tập trung nhiều vào nghe hiểu, chưa có chương event quốc tế, người phiên dịch đóng vai trò như<br /> trình cụ thể đào tạo từng chuẩn kỹ năng cũng một diễn giả thứ hai phải nói chuyện trước công<br /> như chưa có phương thức đánh giá phù hợp. Kết chúng rất lâu có khi mất vài tiếng đồng hồ. Do<br /> quả là điều này làm ảnh hưởng đến “chất lượng đó, rèn luyện kỹ năng nói bao gồm kỹ năng ghi<br /> chuẩn đầu ra cũng như phải đào tạo lại sinh viên nhớ, kỹ năng luyện thanh và kỹ năng nói diễn<br /> khi tham gia thị trường lao động”. cảm để đảm bảo duy trì sự chú ý và hứng thú<br /> của khán giả trong suốt thời gian dịch, kỹ năng<br /> 3.4. Một số kiến nghị về ứng dụng giảng giữ giọng và đa dạng giọng nói, kỹ năng biểu thị<br /> dạy phiên dịch theo hướng tiếp cận năng lực cảm xúc qua ngôn từ, và kỹ năng phối hợp nhịp<br /> nhàng với diễn giả. Đồng thời, giảng viên cần<br /> Herbert Cushing Tolman (1901) đã khái quát giúp sinh viên có thể vận dụng đúng và thành<br /> những tiêu chuẩn dịch thuật thành: (1) Trung thạo các cấu trúc ngôn ngữ trong các tình huống<br /> <br /> <br /> KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ<br /> Số 08 - 7/2017 65<br /> v PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY<br /> <br /> <br /> thực tế, trong thuyết trình, đàm phán, thảo luận, quốc tế, vận dụng và đánh giá các kiến thức kỹ<br /> nói trước đám đông; thực hiện các bài phiên dịch năng tiếng Anh và tiếng Việt trong giao tiếp và<br /> với độ khó cao về giọng nói, có khả năng phản học thuật hiệu quả, mở rộng và sử dụng đúng<br /> biện, đánh giá bài nói của người khác. Đồng thời, các thuật ngữ, cụm từ, cấu trúc câu trong các bài<br /> cũng phải hướng dẫn rèn luyện kỹ năng phản xạ nói có độ dài và độ khó ở trình độ cao cấp hay ở<br /> ứng biến, xử lí các tình huống phát sinh trong các bài thuyết trình, hội họp. Từ đó phát huy tinh<br /> quá trình phiên dịch như phần giao lưu hỏi đáp thần ham học hỏi cái mới và học tập suốt đời.<br /> khán giả…. Tóm lại, tính mạch lạc không chỉ<br /> là làm sao để buổi phiên dịch diễn ra trôi chảy Đồng thời, với đặc thù nghề nghiệp, giảng<br /> mà còn đảm bảo mục đích chính của buổi phiên viên cũng cần đào tạo và hướng dẫn sinh viên<br /> dịch phải đạt được như mong muốn ý đồ người cách thức phân tích những điểm mạnh và yếu<br /> tổ chức (giới thiệu sản phẩm, tìm kiếm sự đồng của bản thân khi thực hành phiên dịch (giọng<br /> tình từ khán giả,…). Do đó, giảng viên phải dạy nói, ngoại hình, cách ăn mặc, kiểu tóc, xây dựng<br /> sinh viên nhận thức được tầm quan trọng của kỹ hình tượng bản thân,…), giúp sinh viên bước đầu<br /> năng Nói trong nghề phiên dịch, biết được các tự tìm tòi và theo đuổi một phương cách phiên<br /> yêu cầu và tiêu chuẩn trong nhóm kỹ năng này, dịch riêng phù hợp với mình, xây dựng nhóm<br /> cách thức rèn luyện và thực tập chúng trong thời để mô phỏng một môi trường dịch thuật chuyên<br /> gian dài để có thể về nhà tự trau dồi khi muốn nghiệp trên lớp, cùng nhau giải quyết các khó<br /> chọn con đường phiên dịch chuyên nghiệp. khăn nảy sinh trong quá trình thực hành kỹ năng<br /> phiên dịch, xác định được những yêu cầu xã hội<br /> Để đảm bảo tính phong cách, cần đào tạo đặt ra về chuẩn mực và đạo đức cho nghề dịch;<br /> kỹ năng Chuyển tải ý tưởng, bao gồm: chọn lọc nhận diện được tầm quan trọng của công tác dịch<br /> ngôn từ, các thủ thuật dịch thuật và đảm bảo tính thuật trong thời đại hội nhập, từ đó không ngừng<br /> nhất quán về văn phong, văn hóa cũng như bối tìm hiểu và luyện tập để trau dồi kiến thức cũng<br /> cảnh phiên dịch. Trước hết về chọn lọc ngôn như kĩ năng phiên dịch của bản thân.<br /> ngữ, cần có hệ thống bài tập phát triển vốn từ<br /> vựng phong phú của các ngôn ngữ, hệ thống Nhóm tác giả đề xuất một chương trình đào<br /> từ đồng nghĩa, trái nghĩa, cụm thành ngữ và tổ tạo giảng dạy phiên dịch cơ bản 90 tiết với từng<br /> hợp từ, sắc thái từ,…. Thứ hai, giảng viên cần buổi học tập trung riêng từng chuẩn kỹ năng như<br /> hướng dẫn các thủ thuật phiên dịch như: diễn đính kèm trong phần phụ lục.<br /> giải, dịch tương đương, dịch thoát, khi nào cần<br /> 3.5. Một số quan điểm cần nắm vững để<br /> đơn giản hóa, khi nào cần giải thích nội dung<br /> dạy phiên dịch đạt kết quả cao<br /> nội hàm trong bài nói để người nghe hiểu rõ hơn<br /> nhằm đáp ứng tốt nhất mục đích buổi phiên dịch. 5/7 giảng viên tham gia phỏng vấn đưa ra<br /> Ngoài ra, nếu như không có kiến thức so sánh về một số lưu ý cần thiết để quá trình giảng dạy<br /> văn hoá vững vàng thì khó có thể diễn đạt hay lí phiên dịch đạt kết quả tốt hơn như sau:<br /> giải một cách chính xác ngôn ngữ nguồn. Vì vậy,<br /> giảng viên cần tiến hành đối chiếu đa ngữ, giúp Chương trình dạy cần đảm bảo tính minh<br /> sinh viên sau khóa học có thể nhận dạng và xác bạch và khoa học, để sinh viên có cái nhìn toàn<br /> định vấn đề về ngôn ngữ và xã hội, hiểu rõ bản diện về môn học. Giảng viên cần chú trọng buổi<br /> chất của các khái niệm, thuật ngữ trong trong giảng đầu tiên, phổ biến rõ ràng nội dung môn<br /> nhiều lĩnh vực ngành nghề và ngôn ngữ, đánh học, ghi rõ mục tiêu môn học, lịch giảng các nội<br /> giá, phân tích tính chất vấn đề trên bình diện văn dung, phương pháp giảng dạy, cách thức kiểm<br /> hóa và dân tộc. Sinh viên học xong phải nắm tra, tỷ lệ điểm, cách tính điểm, nguồn học liệu<br /> vững một số kiến thức cơ bản trong các lĩnh vực: và phổ biến đề cương bài giảng đến từng sinh<br /> khoa học, kinh tế, nghệ thuật, văn học, y dược, viên. Sinh viên cũng phải biết mình sẽ được học<br /> luật pháp; hiểu được các vấn đề trong nước và gì, học và tự học như thế nào, kết quả học tập sẽ<br /> <br /> <br /> KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ<br /> 66 Số 08 - 7/2017<br />  PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY v<br /> <br /> <br /> <br /> được đánh giá theo tiêu chí nào. Đồng thời có Cuối cùng, cần có phương pháp đánh giá<br /> thể ứng dụng công nghệ thông tin tạo sự kết nối toàn diện và đáng tin cậy hơn phương thức mà<br /> giao lưu trao đổi kinh nghiệm giữa giảng viên nhiều trường đại học đang chọn là cho sinh viên<br /> với sinh viên, với các cựu sinh viên đã hay đang nghe băng rồi dịch ra giấy. Phương pháp truyền<br /> làm trong lĩnh vực dịch thuật, cũng như giao lưu thống này chỉ tập trung một hai kỹ năng nên<br /> gặp gỡ học kinh nghiệm giữa các lớp phiên dịch không đánh giá đúng thực lực của người học.<br /> trong và ngoài trường sẽ giúp phát triển đáng kể Sinh viên sau khóa học cần được kiểm tra các kỹ<br /> năng lực phiên dịch của sinh viên. năng được dạy xem có đạt chuẩn đầu ra không.<br /> Các khả năng này có thể mới chỉ dừng lại ở mức<br /> Giảng viên nên là người đã từng hoặc đang vừa phải vì thời lượng đào tạo hạn chế, nhưng<br /> là phiên dịch viên, vì kinh nghiệm của họ rất giảng viên sẽ phát hiện ra bằng kinh nghiệm của<br /> phong phú. Ví dụ, khi dịch ở hải quan Trung mình và sau đó có những nhận xét cụ thể để giúp<br /> Quốc không bao giờ được nói đến những vấn cho sinh viên có được kỹ năng phiên dịch và kỹ<br /> đề như “Tây Tạng (Tibet), Dalai Lama, Falun năng nghề nghiệp cần thiết.<br /> Cong” vì đó là những từ bị nghiêm cấm ở Trung<br /> Quốc, nếu đề cập đến sẽ gặp rắc rối với chính Thực tế, giảng dạy phiên dịch đại học còn<br /> quyền. Khi đó phải áp dụng những thủ thuật nhiều khó khăn không thể đáp ứng hết những<br /> phiên dịch đối với những vấn đề văn hóa. Những đề xuất kể trên khi so với một trung tâm đào tạo<br /> kiến thức đó sẽ làm sinh viên thấy thực tế, có ích biên, phiên dịch ngoài xã hội. Một số những vấn<br /> hơn, cũng như có thể làm nền tảng cho công tác đề có thể kể đến như áp lực của cơ chế đánh giá<br /> nghiên cứu sau này. Đồng thời, họ là người hiểu và thi cử, sĩ số lớp đông, giảng viên còn nhiều<br /> rõ nên tập trung đào tạo phiên dịch quanh trục kỹ công tác chuyên môn khác phải thực hiện, giảng<br /> năng cũng như cách thức lĩnh hội trau dồi các kĩ dạy đại học cần bằng thạc sĩ, tiến sĩ trong khi<br /> năng đó thay vì đưa ra lý thuyết và giao cho rất nhiều phiên dịch viên nổi tiếng và thành công<br /> thì không đáp ứng được yêu cầu về bằng cấp,….<br /> nhiều bài tập nghe như những giảng viên thông<br /> Tuy nhiên, theo Nguyễn Quý Tâm (2007), nếu<br /> thường khác. Nói tóm lại, giảng viên là phiên<br /> muốn một trường đại học về ngoại ngữ đào tạo<br /> dịch viên có cả hai kỹ năng: dịch và dạy dịch.<br /> phiên dịch chất lượng với đúng nghĩa của nó thì<br /> Tài liệu dạy dịch phải là tài liệu gắn liền với không thể không thay đổi. Chỉ như thế mới có<br /> các dạng bài tập nâng cao khả năng sử dụng thể đào tạo được lực lượng phiên dịch viên có<br /> ngôn ngữ (các cuộc họp, phỏng vấn, bài giảng, năng lực thực sự, đáp ứng nhu cầu của xã hội<br /> bài phát biểu, tranh luận, họp báo...), nâng cao trong thời kì hội nhập.<br /> kỹ năng dịch (luyện một mình, luyện đôi, luyện<br /> 4. KẾT LUẬN<br /> nhóm…) thay vì chỉ là những bài tập nghe cùng<br /> với danh sách từ vựng. Theo nhận định của Võ Với thời lượng có hạn trong chương trình<br /> Hồng Hạnh, Trưởng phòng Quản lý tài liệu và học, rất khó có thể đưa tất cả nội dung vào dạy<br /> biên, phiên dịch của Công ty Trách nhiệm hữu một cách nhuần nhuyễn. Tuy nhiên, với phương<br /> hạn Phiên dịch chuyên nghiệp quốc tế, nhiều pháp giảng dạy tiếp cận năng lực, chúng ta đưa<br /> chương trình dạy phiên dịch thương mại chỉ tập ra một hệ thống nội dung bài giảng có phương<br /> trung cho sinh viên nghe các bản tin thời sự kinh pháp kết hợp cùng bài tập bổ trợ từ thấp lên cao<br /> tế trên BBC, VOA, trong khi một số kiến thức để sinh viên nhận thức một cách khái quát và hệ<br /> như kỹ năng phối hợp khi dịch cabin, dịch Panel thống yêu cầu ngành nghề, các năng lực cần đáp<br /> talk, dịch qua điện thoại,… lại không hề đề cập ứng khi ra trường như thế nào mới có thể thỏa<br /> (Lê Thị Diu, 2013). Thực tế, sinh viên cần học mãn nhu cầu nhà tuyển dụng. Từ đó, việc giảng<br /> cách để dịch chứ không cần tài liệu, vì hiện nay dạy sẽ có lộ trình cụ thể hơn, tập trung hơn, cũng<br /> việc tiếp cận các nguồn thông tin rất thuận tiện như sinh viên sẽ biết được nếu muốn theo đuổi<br /> và dễ dàng. con đường dịch thuật chuyên nghiệp, họ còn yếu<br /> <br /> <br /> KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ<br /> Số 08 - 7/2017 67<br /> v PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY<br /> <br /> <br /> mảng kỹ năng nào và có thể làm gì để trau dồi 6. Phạm Ngọc Thạch (2010), Nhớ như thế<br /> kỹ năng đó, từ đó phát huy tinh thần tự đánh giá nào, truy cập ngày 12/02/2017, .<br /> thầy trong bối cảnh hội nhập./.<br /> 7. Đỗ Thị Quý Thu (2015), Cơ hội việc<br /> Tài liệu tham khảo: làm cho sinh viên ngành dịch thuật: hướng tới<br /> phương pháp đào tạo dịch thuật phù hợp, NXB<br /> 1. Lê Thị Diu (2013), Quality management<br /> process of a translation, Luận văn tốt nghiệp, Đại học Quốc gia, TP. Hồ Chí Minh.<br /> Trường Đại học Ngân hàng TP. Hồ Chí Minh. 8. Trịnh Thị Anh Tú (2009), Khảo sát về<br /> 2. Lâm Quang Đông (2007), Đề xuất tiêu chí phương pháp dạy phiên dịch ở một số trường<br /> tuyển chọn và đào tạo sinh viên phiên dịch, Hội đại học, Luận văn tốt nghiệp, Trường Đại học<br /> thảo “Công tác biên/phiên dịch và đào tạo cử Ngân hàng TP. Hồ Chí Minh.<br /> nhân phiên/biên dịch” lần thứ nhất, Đại học Huế.<br /> 9. Tài liệu tập huấn việc dạy học và kiểm tra,<br /> 3. Nguyễn Thị Thu Ngân (2016), Chương trình đánh giá theo theo định hướng phát triển năng<br /> đào tạo cử nhân ngành Biên/Phiên dịch từ góc nhìn lực của học sinh do Bộ Giáo dục và Đào tạo<br /> quản lý, NXB Đại học Quốc gia, TP. Hồ Chí Minh.<br /> phát hành năm 2014.<br /> 4. Nguyễn Thị Như Ngọc, Nguyễn Thị Quý<br /> Thu, Lê Thị Ngọc Ánh (2015), Khảo sát thực 10. Trường Đại học Ngân hàng TP. Hồ Chí<br /> trạng hoạt động đào tạo biên phiên dịch tiếng Minh (2015), Chuẩn đầu ra cử nhân ngành<br /> Anh tại một số trường đại học tại Việt Nam hiện Ngôn ngữ Anh.<br /> nay, NXB Đại học Quốc gia, TP. Hồ Chí Minh.<br /> 11. Khảo sát Blackbox về năng lực đầu ra<br /> 5. Nguyễn Quý Tâm (2007), “Triển khai sinh viên ngành ngôn ngữ Anh (2015), Trường<br /> chương trình dạy dịch có định hướng nghề Đại học Ngân hàng TP. Hồ Chí Minh.<br /> nghiệp tại khoa Anh - Trường Đại học Hà Nội”,<br /> Tạp chí Khoa học Ngoại ngữ, số 12 - Trường 12. Tolman, Herbert Cushing (1901), The Art<br /> Đại học Hà Nội. of Translating. Boston: B.H. Sanborn & Co.<br /> <br /> <br /> ADOPTING COMPETENCY-BASED APPROACH IN INTERPRETER TRAINING:<br /> SOME RECOMMENDATIONS<br /> NGUYEN QUANG NHAT<br /> NGUYEN NGỌC PHUONG DUNG<br /> Abstract: Quality improvement in interpreter training programs to meet social needs in the context<br /> of international integration is an objective necessity. This paper aims to examine the current status<br /> of interpretation training in some tertiary programs of HCMC, then suggest a competency-based<br /> approach with some fundamentals as well as recommendations in implementation so that this<br /> method can bring fruitful results. Hopefully, students can grasp basic techniques of interpretation;<br /> they can decide how to study and how to master these skills if they want to pursue this job as their<br /> long-term career.<br /> Keywords: learning outcomes, interpreting techniques, interpreters, competency-based approach.<br /> Received: 23/3/2017; Revised: 13/6/2017; Accepted for publication: 28/6/2017<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ<br /> 68 Số 08 - 7/2017<br />