Giáo trình Bảo tồn rừng - MĐ01: Bảo tồn, trồng và làm giàu rừng tự nhiên

Chia sẻ: Minh Minh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:171

Thêm vào BST

Báo xấu

121
lượt xem 23
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Giáo trình Bảo tồn rừng - MĐ01: Bảo tồn, trồng và làm giàu rừng tự nhiên được biên sọan trên cơ sở cung cấp các kiến thức cần thiết cho các bài học của chương trình Bảo tồn, trồng và làm giàu rừng tự nhiên và hướng dẫn thực hiện công việc. Chúng tôi tin rằng giáo trình này sẽ góp phần đáp ứng nhu cầu học nghề của lao động nông thôn Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Bảo tồn rừng - MĐ01: Bảo tồn, trồng và làm giàu rừng tự nhiên

BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN GIÁO TRÌNH MÔ ĐUN BẢO TỒN RỪNG MÃ SỐ: MĐ 01 NGHỀ: BẢO TỒN, TRỒNG VÀ LÀM GIÀU RỪNG TỰ NHIÊN Trình độ: Sơ cấp nghề
TUYÊN BỐ BẢN QUYỀN: Tài liệu này thuộc loại sách giáo trình nên các nguồn thông tin có thể được phép dùng nguyên bản hoặc trích dùng cho các mục đích về đào tạo và tham khảo. Mọi mục đích khác mang tính lệch lạc hoặc sử dụng với mục đích kinh doanh thiếu lành mạnh sẽ bị nghiêm cấm MÃ TÀI LIỆU: MĐ 01 LỜI GIỚI THIỆU Những năm gần đây tình hình dạy nghề của nước ta đã có những đổi mới, từ cách đào tạo theo truyền thống, hàn lâm chuyển sang đào tạo theo phương pháp mới dạng Môđun, giảng dạy công việc. Chương trình Môđun “Bảo tồn rừng” là một trong các chương trình đào tạo theo kiểu mới. Nhằm đáp ứng nhu cầu học tập, giảng dạy; nhóm biên sọan đã bám sát yêu cầu đào tạo, sản xuất, nhu cầu của người học và bản chất công việc để biên soạn tập tài liệu bài giảng tích hợp làm tài liệu giảng dạy cho giáo viên và tài liệu học tập cho học sinh trong quá trình đào tạo nghề.
Giáo trình mô đun Bảo tồn rừng là một trong năm mô đun thuộc chương trình đào tạo nghề ”Bảo tồn, trồng làm giàu rừng tự nhiên”, được Bộ Nông nghiệp và PTNT rà soát và cho chỉnh sửa lại trên cơ sở của hoạt động xây dựng chương trình đào tạo nghề cho nông dân nghề ”Kỹ thuật Bảo tồn, trồng và làm giàu rừng tự nhiên” Tập tài liệu giáo trình được biên sọan trên cơ sở cung cấp các kiến thức cần thiết cho các bài học của chương trình Bảo tồn, trồng và làm giàu rừng tự nhiên tự nhiên và hướng dẫn thực hiện công việc. Chúng tôi tin rằng giáo trình này sẽ góp phần đáp ứng nhu cầu học nghề của lao động nông thôn Việt Nam. Chúng tôi xin chân thành cám ơn các đơn vị: Dự án Voctech, Bộ Nông nghiệp & PTNT, Trường CĐN Công nghệ và Nông lâm Nam Bộ, các chuyên gia phát triển chương trình, và các bạn đồng nghiệp tại các trường dạy nghề khác đã đóng góp ý kiến quý báu để chúng tôi hoàn thành được tập tài liệu này. Mặc dù có nhiều cố gắng, song giáo trình được biên soạn trong một thời gian ngắn nên không thể tránh khỏi những thiếu sót, mong được sự góp ý của các đồng nghiệp, bạn đọc để tập giáo trình được hoàn chỉnh hơn. Chúng tôi xin chân thành cảm ơn! Tham gia biên soạn: 1. Chủ biên: Nguyễn Thị Thanh Nhàn 2. Tham gia: Ngô Thị Hồng Ngát MỤC LỤC ĐỀ MỤC TRANG 1. Lời giới thiệu ....................................................................................... 3 2. Mục lục ................................................................................................ 4 3. Bài 1 Thực trạng rừng Việt Nam .......................................................... 6 4. Bài 2: Phân loại rừng ............................................................................ 12 5. Bà 3: Điều tra rừng ............................................................................... 24 6. Bài 4: Chọn loài cây bảo tồn ................................................................. 28 7. Bài 5: Khái quát về bảo tồn, nuôi dưỡng rừng ...................................... 59 8. Hướng dẫn giảng dạy mô đun ............................................................... 69 9. Tài liệu tham khảo ................................................................................ 75
MÔ ĐUN: BẢO TỒN RỪNG Mã số mô đun: MĐ 01 Giới thiệu mô đun: Mô đun Bảo tồn rừng là mô đun chuyên môn nghề , mang tính tích hợp giữa kiến thức và kỹ năng thực hành bảo tồn rừng; nội dung mô đun trình bày thực trạng rừng Việt Nam, phân loại rừng, phương pháp điều tra và tính trữ lượng rừng, đặc điểm chung của thực vật, một số loài cây có giá trị bảo tồn, khái quát về bảo tồn, nuôi dưỡng rừng, các hình thức bảo tồn và các biện pháp kỹ thuật lâm sinh nuôi dưỡng rừng tự nhiên phục hồi. Đồng thời mô đun cũng trình bày hệ thống các bài tập, bài thực hành cho từng bài dạy và bài thực hành khi kết thúc mô đun. Học xong mô đun này, học viên có được những kiến thức cơ bản về điều tra, phân loại rừng, nuôi dưỡng và bảo tồn rừng.
Bài 1: THỰC TRẠNG RỪNG VIỆT NAM Mục tiêu: Sau khi học xong bài này, người học có khả năng: - Trình bày được thực trạng rừng ở Việt Nam - Trình bày được giá trị của đa dạng sinh học, suy thoái đa dạng sinh học và nguyên nhân của sự suy thoái đa dạng sinh học. A. Nội dung: 1. Thực trạng rừng ở Việt Nam Việt Nam đã được xem là một trong những nước thuộc vùng Đông Nam Á giàu về đa dạng sinh học. Do sự khác biệt lớn về khí hậu từ vùng gần xích đạo tới giáp vùng cận nhiệt đới, cùng với sự đa dạng về địa hình đã tạo nên sự đa dạng về thiên nhiên và cũng do đó mà Việt Nam có tính đa dạng sinh học cao. Nhiều kiểu rừng phong phú đã được hình thành ở các độ cao khác nhau, như các rừng thông, rừng hổn loại lá kim và lá rộng, rừng khộp cây họ dầu ở các tỉnh vùng cao Tây Nguyên, rừng ngặp mặn chiếm ưu thế ở các đồng bằng châu thổ sông Cửu Long và sông Hồng, rừng tràm ở đồng bằng Nam bộ và rừng hỗn loại tre nứa ở nhiều nơi. 1.1. Hệ thực vật Hệ thực vật nước ta gồm khoảng 15.986 loài, trong đó có 11.458 loài thực vật bậc cao và 4.528 loài thực vật bậc thấp. Thực vật được sử dụng làm lương thực và thực phẩm, dược phẩm, làm thức ăn gia súc, lấy gỗ, tinh dầu, các nguyên vật liệu khác hay làm củi đun. Hệ thực vật Việt Nam có độ đặc hữu cao như Gõ đỏ, Gụ mật, nhiều loài cây làm thuốc như Hoàng liên chân gà, Ba kích,... Có nhiều loài đã trở nên rất hiếm hay có nguy cơ tuyệt chủng như Hoàng đàn, Cẩm lai, Pơ mu,...
Hình 1.1. Cây ba kích Hình 1.3. Cây thông Hình 1.2. Cây Pơ mu 1.2. Hệ động vật Khoảng 310 loài thú, 840 loài chim, 286 loài bò sát, 162 loài ếch nhái, khoảng 700 loài cá nước ngọt, 2.458 loài cá biển và hàng vạn loài động vật không xương sống ở cạn, ở biển và nước ngọt. Động vật Việt Nam có nhiều loài là đặc hữu: Tê giác, Bò rừng, Hổ, Báo, Voọc vá, Voọc xám, Trĩ, Sếu, Cò quắm. Trong vùng phụ Đông dương có 25 loài thú linh trưởng thì ở Việt Nam có 16 loài, trong đó có 4 loài đặc hữu của Việt Nam.
2. Giá trị của đa dạng sinh học Việt Nam Là cơ sở vững chắc của sự tồn tại và phát triển của nhân dân Việt Nam Các hệ sinh thái là cơ sở sinh tồn của sự sống, bảo đảm sự lưu chuyển của các chu trình vật chất và dòng năng lượng, duy trì tính ổn định và độ màu mỡ của đất, giảm nhẹ tác hại ô nhiễm và thiên tai. Đa dạng sinh học đóng góp to lớn cho nền kinh tế quốc gia, đặc biệt trong các lĩnh vực sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp và thủy sản; là cơ sở bảo đảm an ninh lương thực của đất nước, duy trì nguồn gen, tạo giống vật nuôi cây trồng; cung cấp các vật liệu cho xây dựng và các nguồn nhiên liệu, dược liệu. Tạo nên các cảnh quan thiên nhiên, là cội nguồn của nhiều phong tục, tập quán tốt đẹp của người dân Việt Nam. Cung cấp giá trị vô cùng to lớn với các loại hình du lịch sinh thái, đem lại nhiều giá trị kinh tế và góp phần quan trọng vào việc nâng cao nhận thức của người dân về tầm quan trọng của đa dạng sinh học và bảo tồn thiên nhiên. 3. Suy giảm đa dạng sinh học ở Việt Nam Sự mất đi chỗ ở của nhiều loài động, thực vật nhất là rừng nhiệt đới và vùng đất ngập nước là nguyên nhân chính về sự suy giảm đa dạng sinh học ở Việt Nam. Theo danh sách đỏ của tổ chức bảo tồn thiên nhiên thế giới (IUCN) năm 2004, Việt Nam có 289 loài động vật và thực vật bị đe dọa toàn cầu. Sách đỏ Việt Nam (2004) cũng đã liệt kê 1.056 động vật và thực vật bị đe dọa ở mức quốc gia. So sánh với số liệu thống kê của lần biên soạn sách đỏ Việt Nam lần đầu tiên (Phần Động vật 1992, phần thực vật 1996), vào thời điểm hiện tại số lượng loài được các nhà khoa học đề xuất đưa vào sách cần được bảo vệ của Việt Nam tăng lên đáng kể: 1065 loài so với 721 loài. Bảng 1.1. Thống kê các loài bị đe dọa Năm 1992, 1998 Năm 2004 Loài Liên minh bảo Liên minh tồn quốc tế, Sách đỏ 1992, 1996 bảo tồn Sách đỏ 1996, 1998 quốc tế
Thú 38 78 41 94 Chim 47 83 41 76 Bò sát 12 43 24 39 Thực vật bậc cao 125 337 145 605 Nấm 7 16 Tảo 12 18 Theo liên minh bảo tồn quốc tế, số loài bị đe dọa toàn cầu ở Việt Nam không chỉ tăng về số lượng từ 229 lên 289 loài, mà còn tăng về mức độ đe dọa. Nếu trong danh lục năm 1996 liệt kê 25 loài động vật của Việt Nam ở mức nguy cấp thì đến năm 2004, con số này đã lên đến 46 loài. Trong số những loài mới bị xếp hạng này có những loài như Bò rừng, Sói đỏ, Voọc vá chân nâu và Voọc vá chân đen. Quần thể của hầu hết các loài bị đe dọa toàn cầu tại Việt Nam đều bị đánh giá là đang có chiều hướng suy giảm. Nhiều loài được đánh giá bị đe dọa không cao lắm trên quy mô toàn cầu nhưng lại bị đe dọa ở mức rất cao ở Việt Nam. Ví dụ như Hạc cổ trắng không có tên trong IUCN 2004, nhưng lại là loài sẽ nguy cấp ở Việt Nam do mất sinh cảnh và thức ăn bị ô nhiễm. Bảng 1.2. Thống kê số lượng bị đe dọa toàn cầu của Việt Nam theo danh lục đỏ của Liên minh bảo tồn quốc tế 1996, 1998 và 2004. Động vật Thực vật Mức độ đe dọa 1996, 1998 2004 1996, 1998 2004 Hiếm 17 17 23 25 Nguy cấp 25 46 33 37 Sẽ nguy cấp 59 81 69 83 Tổng 101 144 125 145 4. Nguyên nhân suy giảm đa dạng sinh học 4.1. Sự giảm sút độ che phủ và chất lƣợng của rừng Suy giảm độ che phủ của rừng và chất lượng của rừng (năm 1945 rừng chiếm 43% thì đến năm 1990 chỉ còn 27,8% tổng diện tích, năm 2004: 36,7%) 4.2. Nguyên nhân trực tiếp - Sự mở rộng đất nông nghiệp - Khai thác gỗ, củi - Khai thác các sản phẩm ngoài gỗ - Cháy rừng - Xây dựng cơ bản
- Chiến tranh - Buôn bán các loài động thực vật quý hiếm - Ô nhiễm môi trường - Ô nhiễm sinh học 4.3. Nguyên nhân sâu xa - Tăng dân số - Sự di dân - Sự nghèo đói - Chính sách kinh tế vĩ mô - Chính sách kinh tế cộng đồng B. Câu hỏi và bài tập thực hành Bài tập 1: Trình bày được thực trạng rừng Việt Nam? Bài tập 2: Giá trị đa dạng sinh học, suy giảm đa dạng sinh học và nguyên nhân? C. Ghi nhớ: - Thực trạng rừng Việt Nam Bài 2: PHÂN LOẠI RỪNG Mục tiêu: Sau khi học xong bài này, người học có khả năng - Trình bày được khái niệm về các loại rừng.
- Liệt kê các loại rừng cơ bản ở Việt Nam. - Trình bày được đặc điểm cơ bản của các loại rừng ở Việt Nam. - Phân loại được một số loại rừng ở ngòai thực tế bằng phương pháp đơn giản như: cảm quan.. - Rèn luyện tính trung thực, chính xác A. Nội dung: 1. Phân loại rừng 1.1. Phân loại rừng theo mục đích sử dụng - Rừng phòng hộ: là rừng được sử dụng chủ yếu để bảo vệ nguồn nước, bảo vệ đất, chống xói mòn, chống sa mạc hoá, hạn chế thiên tai, điều hoà khí hậu và bảo vệ môi trường. - Rừng đặc dụng: là rừng được sử dụng chủ yếu để bảo tồn thiên nhiên, mẫu chuẩn hệ sinh thái của quốc gia, nguồn gen sinh vật rừng; nghiên cứu khoa học; bảo vệ di tích lịch sử, văn hoá, danh lam thắng cảnh; phục vụ nghỉ ngơi, du lịch, kết hợp phòng hộ bảo vệ môi trường. - Rừng sản xuất: là rừng được sử dụng chủ yếu để sản xuất, kinh doanh gỗ, các lâm sản ngoài gỗ và kết hợp phòng hộ, bảo vệ môi trường. 1.2. Phân loại rừng theo nguồn gốc hình thành 1.2.1. Rừng tự nhiên: là rừng có sẵn trong tự nhiên hoặc phục hồi bằng tái sinh tự nhiên. - Rừng nguyên sinh: là rừng chưa hoặc ít bị tác động bởi con người, thiên tai; Cấu trúc của rừng còn tương đối ổn định. - Rừng thứ sinh: là rừng đã bị tác động bởi con người hoặc thiên tai tới mức làm cấu trúc rừng bị thay đổi.  Rừng phục hồi: là rừng được hình thành bằng tái sinh tự nhiên trên đất đã mất rừng do nương rẫy, cháy rừng hoặc khai thác kiệt;  Rừng sau khai thác: là rừng đã qua khai thác gỗ hoặc các loại lâm sản khác. 1.2.2. Rừng trồng: là rừng được hình thành do con người trồng, bao gồm: - Rừng trồng mới trên đất chưa có rừng; - Rừng trồng lại sau khi khai thác rừng trồng đã có; - Rừng tái sinh tự nhiên từ rừng trồng đã khai thác. Theo thời gian sinh trưởng, rừng trồng được phân theo cấp tuổi, tùy từng loại cây trồng, khoảng thời gian quy định cho mỗi cấp tuổi khác nhau. 1.3. Phân loại rừng theo điều kiện lập địa - Rừng núi đất: là rừng phát triển trên các đồi, núi đất. - Rừng núi đá: là rừng phát triển trên núi đá, hoặc trên những diện tích đá lộ đầu không có hoặc có rất ít đất trên bề mặt. - Rừng ngập nước: là rừng phát triển trên các diện tích thường xuyên ngập nước hoặc định kỳ ngập nước.  Rừng ngập mặn: là rừng phát triển ven bờ biển và các cửa sông lớn có nước triều mặn ngập thường xuyên hoặc định kỳ.  Rừng trên đất phèn: là rừng phát triển trên đất phèn, đặc trưng là rừng Tràm ở Nam Bộ.
 Rừng ngập nước ngọt: là rừng phát triển ở nơi có nước ngọt ngập thường xuyên hoặc định kỳ. - Rừng trên đất cát: là rừng trên các cồn cát, bãi cát. 1.4. Phân loại rừng theo loài cây 1.4.1. Rừng gỗ: là rừng bao gồm chủ yếu các loài cây thân gỗ. - Rừng cây lá rộng: là rừng có cây lá rộng chiếm trên 75% số cây.  Rừng lá rộng thường xanh: là rừng xanh quanh năm;  Rừng lá rộng rụng lá: là rừng có các loài cây rụng lá toàn bộ theo mùa chiếm 75% số cây trở lên;  Rừng lá rộng nửa rụng lá: là rừng có các loài cây thường xanh và cây rụng lá theo mùa với tỷ lệ hỗn giao theo số cây mỗi loại từ 25% đến 75%. - Rừng cây lá kim: là rừng có cây lá kim chiếm trên 75% số cây. - Rừng hỗn giao cây lá rộng và cây lá kim: là rừng có tỷ lệ hỗn giao theo số cây của mỗi loại từ 25% đến 75%. 1.4.2. Rừng tre nứa: là rừng chủ yếu gồm các loài cây thuộc họ tre nứa như: tre, mai, diễn, nứa, luồng, vầu, lô ô, le, mạy san, hóp, lùng, bương, giang, v.v…. 1.4.3. Rừng cau dừa: là rừng có thành phần chính là các loại cau dừa. 1.4.4. Rừng hỗn giao gỗ và tre nứa - Rừng hỗn giao gỗ - tre nứa: là rừng có cây gỗ chiếm > 50% độ tàn che; - Rừng hỗn giao tre nứa - gỗ: là rừng có cây tre nứa chiếm > 50% độ tàn che.. 1.5. Phân loại rừng theo trữ lƣợng - Đối với rừng gỗ  Rừng rất giàu: trữ lượng cây đứng trên 300 m3/ha;  Rừng giàu: trữ lượng cây đứng từ 201- 300 m3/ha;  Rừng trung bình: trữ lượng cây đứng từ 101 - 200 m3/ha;  Rừng nghèo: trữ lượng cây đứng từ 10 đến 100 m3/ha;  đ) Rừng chưa có trữ lượng: rừng gỗ đường kính bình quân < 8 cm, trữ lượng cây đứng dưới 10 m3/ha. - Đối với rừng tre nứa: Rừng được phân theo loài cây, cấp đường kính và cấp mật độ + Nứa Trạng thái D (cm) N (cây/ha) Nứa to ≥5 - Rừng giàu (dày) ≥ 8.000 - Rừng trung bình 5.000 - 8.000 - Rừng nghèo (thưa) < 5.000 Nứa nhỏ
- Rừng giàu (dày) ≥ 10.000 - Rừng trung bình 6.000 - 10.000 - Rừng nghèo (thưa) < 6.000 + Vầu Trạng thái D (cm) N (cây/ha) Vầu to ≥6 - Rừng giàu (dày) ≥ 3.000 - Rừng trung bình 1.000 – 3.000 - Rừng nghèo (thưa) < 1.000 Vầu nhỏ
+ Lồ ô Trạng thái D (cm) N (cây/ha) Lồ ô to ≥5 - Rừng giàu (dày) ≥ 4.000 - Rừng trung bình 2.000 - 4.000 - Rừng nghèo (thưa) < 2.000 Lồ ô nhỏ
- Thực vật chủ yếu là Tràm. Là cây dễ trồng, lớn nhanh, có năng suất cao, có giá trị trong xây dựng và đồ gia dụng, làm than củi và nhiều tác dụng khác. - Động vật ở rừng Tràm rất phong phú và đa dạng đặc biêt là đàn ong phát triển mạnh mẽ. Động vật dưới lòng đất (giun, nhuyễn thể) hoạt động sôi nổi vào mùa nước và lắng đi vào mùa khô. Hình 1.6. Hệ sinh thái rừng phèn 2.3. Rừng khộp (Rừng nhiệt đới mùa mƣa, rừng thƣa nhiêt đới, rừng nhiệt đới lá rụng). - Thường thấy ở vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa miền Nam tại các vùng có độ cao dưới 1000m gồm nhiều mức độ nghèo hoặc giầu với cây rụng lá xen cây thường xanh ở các mức độ khác nhau. - Rừng khộp nghèo có nền đất lầy, khô, đất xấu. Loài cây thường gặp là cỏ tranh, một vài cây họ dầu mọc thưa thớt, sinh trưởng chậm, ánh nắng luôn chan hòa mặt đất. - Rừng khộp giầu thường nằm trên sườn dốc, nơi có chế độ nước thuận lợi hơn hoặc tầng đất sâu hơn đặc biệt là trên đất đỏ ba zan và ven sông suối. Thành phần loài phong phú, mọc dầy thành nhiều tầng xanh tươi hơn. Rừng khộp giầu sản xuất ra nhiều loại gỗ cứng, gỗ quý như: Gụ, Trắc, Cẩm lai, Giáng hương, Vên vên, Sao, Dầu… - Động vật khá nghèo nàn nhưng đây là nơi hội tụ của nhiều loài thú nổi tiếng của vùng nhiệt đới như; Voi, Hổ, Hươu, Nai, Khỉ, Vượn … - Rừng khộp nghèo dễ cải thiện thành đồng cỏ chăn nuôi hoặc đồng lúa có năng suất cao. Rừng khộp giầu dễ phát triển Hồ tiêu, Cà phê, Ca cao, cây ăn quả, cây lương thực có giá trị kinh tế cao. Phương thức canh tác nông lâm kết hợp rất có triển vọng áp dụng rộng rãi và đạt kết quả tốt ở kiểu rừng này.
Hình 1.7. Hệ sinh thái rừng khộp giầu 2.4. Rừng lá rộng thƣờng xanh nhiệt đới (Rừng mƣa, Rừng nhiệt đới ẩm) - Thường gặp trên các vùng đồi núi cao dưới 800m ở phía Bắc và cao trên 1000m ở phía Nam, khí hậu nhiệt đới với lượng mưa ẩm cao, mùa khô ngắn và ít khắc nghiệt. - Thành phần loài cây đa dạng, chúng phát triển tươi tốt thành nhiều tầng lớp với nhiều lứa tuổi khác nhau. Ở kiểu rừng này còn có rất nhiều thực vật phụ sinh như Phong lan, dây leo thân cỏ, thân gỗ, thường là những thực vật đòi hỏi cao với chế độ nhiệt và ẩm. Ở đây cỏ cây chen chúc, dường như mọi tia nắng, mọi tấc đất đều được tận dụng, mọi không gian đều được cây xanh lấp kín. - Rừng lá rộng thường xanh có năng suất sinh học rất cao - Sự thuận lợi về môi trường, phong phú về thức ăn đã tạo ra một thế giới động vật phong phú cả về chủng loại lẫn số lượng.
Hình 1.8. Hệ sinh thái rừng lá rộng thường xanh nhiệt đới 2.5. Rừng thƣờng xanh lá rộng á nhiệt đới núi cao. Thường gặp trên các vùng núi cao trên 800m ở phía Bắc, nhiệt độ hơi thấp hơn nhưng lượng mưa ẩm cao hơn rừng nhiệt đới vùng núi thấp. Loài cây thường gặp là họ Sồi dẻ, họ Long lão… và một số loài cây đặc trưng cho á nhiệt đới như: Quyết thân gỗ, Đỗ quyên, Tre nứa… các loài thực vật phụ sinh như: Phong lan, Tổ điều, Cốt toái bổ… Nơi cao trên 1200m, nhiệt độ càng thấp, dễ ngưng tụ hơi nước trên lá cây, mặt đất luôn ẩm, sình lầy nên nhiều loài cây gỗ không tồn tại được ta chỉ thấy thảm cỏ lầy núi cao. Ở rừng vùng này thuận lợi cho việc trồng các loài cây thuốc như Đỗ trọng, Quế, Tam thất…
2.6. Rừng lá kim Gặp trên các vùng núi cao ở phía Nam (khoảng trên 1000m) mùa khô khắc nghiệt và kéo dài phù hợp với các loài thực vật lá kim như: Tùng, Bách, Thông hai lá và Thông ba lá… Gỗ Thông dùng trong xây dựng, gỗ bóc, gỗ gia dụng, làm bột giấy sợi dài. Nhựa Thông dùng để chế biến Cô-lô-phan, dầu thông và các loại hóa chất khác. Hình 1.10. Rừng lá kim
2.7. Rừng lá rộng thƣờng xanh nhiệt đới trên đá vôi Đất trên đá vôi giầu Canxi, thường không thiếu lân, ít chua thậm chí hơi kiềm. Thành phần loài cây rất đặc hữu như: Nghiến, Hoàng đàn, Trai lý… là những loài cây ưa canxi, kém chịu chua và đặc biệt rất chịu hạn. Thành phần thực vật rất phong phú, cây rụng lá chiếm tỷ lệ nhỏ, rừng trên đá vôi là rừng thường xanh. B. Câu hỏi và bài tập thực hành Bài tập 1: Thực hiện phân loại rừng theo mục đích sử dụng, nguồn gốc hình thành, điều kiện lập địa, loài cây Hình 1.11. Rừng lá gỗ? thường xanh nhiệt đới trên đá vôi và theo trữ lượng rộng Bài tập 2: Phân biệt các hệ sinh thái rừng Việt Nam? C. Ghi nhớ: - Phân loại rừng - Các hệ sinh thái rừng Việt nam
Bài 3: ĐIỀU TRA HIỆN TRẠNG RỪNG Mục tiêu: Sau khi học xong bài nay, người học có khả năng - Trình bày được nội dung các bước lập ô tiêu chuẩn điều tra. - Trình bày các yếu tố cần điều tra - Lập được ô tiêu chuẩn đạt yêu cầu kỹ thuật. - Điều tra loài cây trong ô tiêu chuẩn - Thống kê được số lượng loài cây cần bảo tồn bằng phương pháp thống kê đơn giản. - Đánh giá mức độ bảo tồn - Rèn luyện tính trung thực, chính xác A. Nội dung: 1. Giới thiệu một số chỉ tiêu trong điều tra rừng 1.1. Chiều cao vút ngọn ( Hvn) Là chiều cao toàn thân cây tính từ mặt đất lên vút ngọn cây 1.2. Chiều cao dƣới cành ( Hdc) Ở cây đứng có chiều cao vút ngọn, chiều cao dưới cành. Chiều cao dưới cành đóng vai trò quyết định trong việc tính toán sản phẩm thực của cây. ( Từ mặt đất lên nơi có cành gần nhất có tính quyết định cho sản phẩm) 1.3. Đƣờng kính ngang ngực (D1.3) D1.3 đường kính ngang ngực là đường kính thân cây tại vị trí 1,3m được tính từ mặt đất trở lên. D1.3 được thống nhất trong Lâm nghiệp cả nước. D1.3 là một nhân tố quan trọng trong chỉ tiêu đo tính trữ lượng rừng. 1.4. Tiết diện ngang ( G) Là tiết diện ngang thân cây có công thức : G = ‫.4/ח‬d2
1.5. Thể tích cây đứng ( V) Thể tích thân cây là một nhân tố tổng hợp đóng 1 vai trò quan trọng trong nghiên cứu cũng như quản lý kinh doanh lâm nghiệp. Nó biểu thị cho khả năng sản xuất của cây rừng cũng như sản lượng của rừng và nó được ảnh hưởng rất nhiều từ những yếu tố nội tại, cũng như ảnh hưởng của môi trường và các biện pháp tác động. Do vậy việc đo tính V của cây đứng đóng vai trò quan trọng nhất trong công việc đo tính trữ, sản lượng rừng - Tính thể tích thân cây bình quân Thân cây là một thể khối viên trụ tròn xoay. Công thức: V (m3) = ‫.4/ח‬d1.3 x h x f1.3 Như vậy trong việc tính V bình quân trong rừng không thể không có 3 yếu tố là: d, h, f. Tuy nhiên ta cần quan tâm trong khi tính V đứng trong rừng ta cần tính toán V có vỏ và V không có vỏ. Thực chất số lượng của rừng được thể hiện qua cây không vỏ 1.6. Trữ lƣợng rừng (M) Trữ lượng của rừng là tổng thể tích của những cây rừng trên một diện tích nhất định. Trữ lượng tre nứa của rừng là tổng số cây hoặc tổng khối lượng tre nứa trên một diện tích nhất định. Để đánh giá được rừng giàu hay nghèo (Tức trữ lượng cao hay thấp), người ta tính trữ lượng trung bình cho 1 ha và có đơn vị là m3/ha (gỗ), Tấn/ha (tre nứa). - Các bước đo tính trữ lượng rừng bằng phương pháp cây bình quân  Lập ô tiêu chuẩn Có nhiều cách lập ô tiêu chuẩn như: Ngẫu nhiên, cố định, ngẫu nhiên song song… hình vuông, hình chữ nhật, hình tròn. Tùy theo diện tích lô mà ta có số lượng ô, diện tích ô tiêu chuẩn. (Thông thường đối với rừng trồng diện tích ô = 1- 5% diện tích lô…)  Đo tính đường kính thân cây Ta tiến hành đo từ cây một trong ô tiêu chuẩn đã chọn tại vị trí 1,3m bằng thước dây, sau khi đo xong hết các ô tiêu chuẩn đã chọn về nhà ta làm công tác nội nghiệp.  Đo tính chiều cao thân cây Đối với cây đứng thì chiều cao của nó chỉ có thể đo đạc được các dụng cụ với 1 độ chín xác nhất định nào thôi. Chiều cao cây đứng rất quan trọng trong việc tính trữ lượng rừng, là một nhân tố cấu tạo thành thân cây cũng là 1 chỉ tiêu đánh giá mức độ thích hợp của 1 loại cây trên một dạng lập địa cụ thể nào đó. Ta dùng thước Blumeleiss để xác định chiều cao vút ngọn  Chọn cây bình quân Sau khi có các chỉ tiêu về chiều cao thân cây, ta chọn các chỉ tiêu bình quân thành cây bình quân và tiến hành tính toán.  Xác định hình số thân cây Là độ thon K của thân cây đặc trưng cho (thân cây) , hình dạng tốt f. Nó không cho phép ta chuyển một thể tích viên trụ sang thể tích thân cây. Hình số f thực chất là hệ số giảm từ thể tích viên trụ qua thể tích thân cây. Công thức f =Vcây/ Viên trụ (có cùng chiều cao, đáy). Hình số f có từ thế kỷ 19 cùng với sự phát triển khoa học về điều tra đo cây nó trở thành cơ sở quan trọng để tính thể tích thân cây và cơ sở để lập biểu thể tích thân cây.