Giáo trình bệnh nội khoa gia súc part 6

Chia sẻ: Afsjkja Sahfhgk | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:26

Thêm vào BST

Báo xấu

288
lượt xem 75
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Ii. Triệu chứng - Bệnh phát có tính chất chu kì, vùng hõm hông trái hơi sưng to, dùng tay thúc mạnh vào dạ cỏ mới biết được. - Nhu động dạ cỏ giảm, giảm nhai lại, gia súc gầy dần. - Bệnh kéo dài hàng tháng, con vật đi táo và ỉa lỏng xen kẽ nhau. Iv. Điều trị 1. Hộ lý Tìm nguyên nhân chính để điều trị, chăm sóc tốt gia súc, tránh cho gia súc ăn những thức ăn dễ lên men, những thức ăn có nhiều nước. ...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình bệnh nội khoa gia súc part 6

IIi. TriÖu chøng - BÖnh ph¸t cã tÝnh chÊt chu k×, vïng hâm h«ng tr¸i h¬i s−ng to, dïng tay thóc m¹nh v o d¹ cá míi biÕt ®−îc. - Nhu ®éng d¹ cá gi¶m, gi¶m nhai l¹i, gia sóc gÇy dÇn. - BÖnh kÐo d i h ng th¸ng, con vËt ®i t¸o v Øa láng xen kÏ nhau. Iv. §iÒu trÞ 1. Hé lý T×m nguyªn nh©n chÝnh ®Ó ®iÒu trÞ, ch¨m sãc tèt gia sóc, tr¸nh cho gia sóc ¨n nh÷ng thøc ¨n dÔ lªn men, nh÷ng thøc ¨n cã nhiÒu n−íc. T¨ng c−êng xoa bãp vïng d¹ cá. 2. Dïng thuèc ®iÒu trÞ - Khi bÞ ch−íng h¬i nªn dïng thuèc chèng lªn men sinh h¬i. - Cho uèng HCl lo ng v cån ®Ó kÝch thÝch qu¸ tr×nh tiªu ho¸ v ®Ò phßng lªn men sinh h¬i. - Dïng thuèc t¨ng c−êng nhu ®éng d¹ cá. - Dïng thuèc trî søc trî lùc. Viªm d¹ tæ ong do ngo¹i vËt (Gastro peritonitis traumatica) i. ®Æc ®iÓm - BÖnh th−êng x¶y ra ®èi víi lo i nhai l¹i. - Lo i nhai l¹i trong khi ¨n th−êng nuèt ph¶i nh÷ng dÞ vËt s¾c nhän lÉn ë trong thøc ¨n v o d¹ cá råi xuèng d¹ tæ ong chäc thñng d¹ tæ ong g©y nªn viªm. - BÖnh th−êng kÕ ph¸t viªm ngo¹i t©m m¹c → rèi lo¹n to n th©n, cuèi cïng con vËt chÕt. Ii. nguyªn nh©n - Do ph−¬ng thøc lÊy thøc ¨n v nuèt cña lo i nhai l¹i nªn dÔ nuèt ph¶i ngo¹i vËt. - Do thøc ¨n gia sóc kh«ng ®−îc chän läc cÈn thËn ®Ó ngo¹i vËt lÉn v o trong thøc ¨n. IIi. C¬ chÕ sinh bÖnh ë lo i nhai l¹i gai l−ìi mäc xu«i chiÒu, gia sóc ¨n véi, nhai kh«ng kü l m cho ngo¹i vËt theo ®å ¨n v o trong d¹ cá. Nh÷ng ngo¹i vËt lín chui v o trong d¹ cá sÏ ë l¹i d¹ cá, l©u ng y bÞ oxy ho¸ råi ph©n gi¶i, ngo¹i vËt nhá sÏ theo thøc ¨n v o d¹ tæ ong. ë d¹ tæ ong thÓ tÝch nhá, lùc co bãp lín nªn ngo¹i vËt ë trong ®ã dÔ ®©m thñng v¸ch d¹ d y. NÕu ngo¹i vËt n»m däc th× dÔ ®©m thñng cßn ngo¹i vËt n»m ngang th× sÏ d¾t v o v¸ch d¹ tæ ong. Ngo¹i vËt theo sù co bãp cña v¸ch d¹ tæ ong tiÕn lªn phÝa tr−íc sÏ ®©m v o v¸ch c¬ ho nh råi xuyªn v o ngo¹i t©m m¹c, cã khi v o tíi tim. Khi ®ã sù ho¹t ®éng cña tim bÞ trë ng¹i, m¸u ø l¹i trong tÜnh m¹ch g©y nªn phï ë tr−íc bông, tr−íc ngùc, d−íi h m. 131
Giáo trình B nh n i khoa gia súc BÖnh kÐo d i g©y nªn viªm côc bé, cã hiÖn t−îng dÝnh d¹ tæ ong víi c¬ ho nh. Khi gia sóc vËn ®éng nhiÒu ngo¹i vËt sÏ xuyªn s©u v o l m cho bÖnh trë th nh cÊp tÝnh. Khi m¾c bÖnh con vËt ®au ®ín, ¶nh h−ëng ®Õn tiªu ho¸ nªn th−êng g©y liÖt d¹ cá kÕ ph¸t, khi c¬ ho nh bÞ kÝch thÝch còng g©y nªn ho. Ngo i ra bÖnh cßn g©y nªn hiÖn t−îng nhiÔm trïng huyÕt l m cho con vËt chÕt nhanh. IV. TriÖu chøng - BÖnh th−êng ph¸t ra m¹nh khi gia sóc vËn ®éng m¹nh hay khi rÆn ®Î. - Khi bÖnh míi ph¸t con vËt th−êng biÓu hiÖn liÖt d¹ cá m¹n tÝnh, gi¶m nhai l¹i, lu«n î h¬i, ch−íng h¬i d¹ cá m¹n tÝnh, nhu ®éng ruét gi¶m, t¸o bãn, n¨ng suÊt s÷a gi¶m, con vËt ®au ®ín. - BÖnh ng y c ng nÆng. Con vËt ®au ®ín nªn th−êng ®øng, ng¹i n»m xuèng ®øng lªn, ch©n khuúnh, l−ng cong. Khi vËn ®éng con vËt rÊt khã chÞu v ®au ®ín. Gia sóc th−êng muèn ®øng yªn kh«ng vËn ®éng, m¾t lim dim, hai ch©n tr−íc d¹ng ra. Khi mÖt qu¸ con vËt n»m xuèng mét c¸ch thËn träng. Khi døng dËy gièng nh− ngùa, hai ch©n tr−íc chèng lªn tr−íc, c¬ run rÈy, nhÊt l c¬ vïng khuûu ch©n tr¸i, con vËt rªn rØ. - Khi bÖnh nÆng dÇn, triÖu chøng to n th©n râ r ng: Th©n nhiÖt lªn cao 39,5-400C, mòi kh«, m¾t sung huyÕt, n−íc m¾t ch¶y, tÜnh m¹ch cæ phång to, thë n«ng v ng¾n, tim ®Ëp nhanh 80-100 lÇn/phót. NÕu kÕt hîp víi viªm ngo¹i t©m m¹c th× rèi lo¹n vÒ tuÇn ho n c ng râ, hiÖn t−îng phï xuÊt hiÖn. Cuèi cïng con vËt kiÖt søc, gÇy réc, tiªu ho¸ ®×nh trÖ, suy tim. - KiÓm tra m¸u: Sè l−îng b¹ch cÇu t¨ng râ, tû lÖ b¹ch cÇu ®a nh©n trung tÝnh t¨ng. - KiÓm tra n−íc tiÓu: Trong n−íc tiÓu xuÊt hiÖn albumin, l−îng Indican t¨ng - Dïng c¸c ph−¬ng ph¸p kh¸m d¹ tæ ong nh−: thóc v o mám kiÕm, Ên u vai v kÐo da vïng bông tæ ong, gâ däc theo liªn s−ên 9 con vËt rÊt khã chÞu, dïng thuèc l m t¨ng nhu ®éng d¹ cá con vËt c ng ®au. ChiÕu X quang v m¸y dß kim lo¹i th× thÊy ngo¹i vËt. v. BÖnh tÝch Th nh d¹ tæ ong dÝnh liÒn víi c¬ ho nh v ngo¹i t©m m¹c, cã khi cßn cã nhiÒu tæ chøc liªn kÕt bao bäc lÊy ngo¹i vËt. Ngo i ra cßn g©y nªn viªm phóc m¹c, phÕ m¹c cÊp tÝnh hay m¹n tÝnh. Vi. Tiªn l−îng BÖnh th−êng tiÕn triÓn chËm, th−êng g©y nªn c¸c bÖnh kÕ ph¸t nh− dÝnh gi÷a d¹ tæ ong víi c¸c c¬ quan kh¸c, m−ng mñ ë gan, l¸ch, phæi v ho nh c¸ch m«, viªm bao tim, c¬ tim, phÕ m¹c, phæi v cuèi cïng sinh huyÕt nhiÔm mñ. Gia sóc nhiÔm ®éc v chÕt. NÕu ngo¹i vËt ®©m v o v¸ch d¹ tæ ong, tæ chøc lªn kÕt t¨ng sinh bao bäc lÊy ngo¹i vËt, con vËt cã thÓ khái. VII. ChÈn ®o¸n C¨n cø v o nh÷ng ®Æc ®iÓm cña bÖnh: XuÊt hiÖn mét c¸ch ®ét ngét sau khi gia sóc vËn ®éng m¹nh, nh÷ng rèi lo¹n vÒ tiªu ho¸ biÓu hiÖn kh«ng râ. Con vËt lu«n ®au ®ín, khã chÞu, ®i, ®øng, n»m lu«n ë t− thÕ kh¸c th−êng. Dïng ph−¬ng ph¸p kh¸m d¹ tæ ong thÊy con vËt ®au. Khi kÕ ph¸t viªm ngo¹i t©m m¹c, viªm c¬ tim, viªm phæi th× chÈn ®o¸n ph¶i thËn träng. 132
VIII. §iÒu trÞ Nguyªn t¾c ®iÒu trÞ: H¹n chÕ sù ph¸t triÓn cña bÖnh, ®Ò phßng tr−êng hîp kÕ ph¸t. 1. Hé lý §Ó con vËt yªn tÜnh, cho ®øng ë t− thÕ ®Çu cao, th©n thÊp, cho ¨n thøc ¨n dÔ tiªu, nÕu cÇn th× cho nhÞn ¨n v tiªm glucoza v o tÜnh m¹ch. 2. Dïng thuèc a. BÖnh míi ph¸t: §Ó ®Ò phßng sù lªn men trong d¹ cá dïng thuèc øc chÕ sù lªn men sinh h¬i (Ichthyol 15g ho víi 1 lÝt n−íc, cho uèng ng y 2-3 lÇn, hoÆc dïng Natribicarbonat 1% ho víi 1 Ýt Ichthyol cho uèng. b.NÕu con vËt qu¸ ®au ®ín: Cã thÓ dïng thuèc gi¶m ®au, an thÇn. c. Dïng kh¸ng sinh ®Ó diÖt vi khuÈn béi nhiÔm Chó ý: NÕu x¸c ®Þnh ®óng l ngo¹i vËt, cã thÓ dïng phÉu thuËt lÊy ngo¹i vËt ra (khi con vËt sèt ch−a ®Õn trªn 400C, ch−a cã triÖu chøng viªm phóc m¹c râ r ng). IX. Phßng bÖnh - KiÓm tra thøc ¨n tr−íc khi cho gia sóc ¨n, chó ý lÊy nh÷ng ngo¹i vËt lÉn v o thøc ¨n cña gia sóc, cã thÓ dïng m¸y s ng hay dïng nam ch©m ®Ó hót ngo¹i vËt b»ng kim lo¹i ra. - Kh«ng nªn ch¨n th¶ gia sóc ë gÇn c«ng tr−êng, x−ëng m¸y. T¾c nghÏn d¹ l¸ s¸ch (Obturatio omasi) I. §Æc ®iÓm - Do b¶n th©n d¹ l¸ s¸ch co bãp kÐm. Do vËy, viÖc ®Èy thøc ¨n v o d¹ mói khÕ chËm, ng−îc l¹i d¹ tæ ong v d¹ cá nhu ®éng m¹nh nªn thøc ¨n lu«n xuèng d¹ l¸ s¸ch → thøc ¨n tÝch trong d¹ l¸ s¸ch, kh« dÇn v t¾c l¹i. - BÖnh th−êng x¶y ra v o thêi kú gi¸ rÐt. Tr©u, bß miÒn nói m¾c bÖnh nhiÒu h¬n tr©u, bß vïng ®ång b»ng. II. Nguyªn nh©n - Do tr©u, bß ¨n nhiÒu c¸m trong mét thêi gian d i hoÆc trong c¸m cã lÉn bïn ®Êt. - Do tr©u, bß ¨n nhiÒu cá kh«, r¬m r¹, lâi ng« l¹i Ýt uèng n−íc. - Do kÕ ph¸t tõ viªm d¹ d y, d¹ mói khÕ biÕn vÞ, do t¾c cöa th«ng víi d¹ mói khÕ. - Do kÕ ph¸t tõ nh÷ng bÖnh ký sinh trïng ®−êng m¸u (bÖnh tiªn mao trïng), bÖnh truyÒn nhiÔm hay nh÷ng bÖnh g©y sèt cao, l m cho d¹ l¸ s¸ch gi¶m nhu ®éng → thøc ¨n tÝch l¹i ë d¹ l¸ s¸ch. 133
Giáo trình B nh n i khoa gia súc III. C¬ chÕ Sinh bÖnh D¹ l¸ s¸ch cã cÊu t¹o bëi nhiÒu l¸ nhá, gi÷a c¸c l¸ nhá ®ã cã chç chøa thøc ¨n nªn sù vËn chuyÓn trong d¹ l¸ s¸ch khã kh¨n h¬n c¸c d¹ kh¸c. Do t¸c ®éng cña bÖnh nguyªn l m d¹ l¸ s¸ch co bãp kÐm, trong khi ®ã thøc ¨n l¹i kh«ng ngõng tõ d¹ tæ ong dån xuèng, n−íc trong thøc ¨n ®−îc hÊp thô nhanh nªn thøc ¨n kh« v ®i xuèng d¹ mói khÕ khã kh¨n → thøc ¨n tÝch l¹i ë d¹ l¸ s¸ch. NÕu thøc ¨n tÝch l¹i l©u sÏ Ðp v o v¸ch cña d¹ l¸ s¸ch l m cho tõng l¸ bÞ ho¹i tö → c¬ thÓ bÞ nhiÔm ®éc l m bÖnh ng y c ng nÆng thªm. IV. TriÖu chøng Thêi gian ®Çu con vËt gi¶m ¨n, mÖt mái, kÐm nhai l¹i, thØnh tho¶ng d¹ cá bÞ béi thùc hoÆc ch−íng h¬i nhÑ. Con vËt sèt, ®au vïng d¹ l¸ s¸ch do vËy th−êng quay ®Çu vÒ vïng d¹ l¸ s¸ch, nghe vïng d¹ l¸ s¸ch thÊy ©m nhu ®éng mÊt (nghe ë khe s−ên 7- 9 trªn ®−êng ngang tõ gê vai ph¶i). Chäc dß d¹ l¸ s¸ch thÊy kim chuyÓn ®éng theo h×nh con l¾c. TriÖu chøng biÓu hiÖn sím nhÊt l gia sóc ®i t¸o, trong ph©n cã nh÷ng m¶nh thøc ¨n ch−a tiªu ho¸. Nh÷ng ng y ®Çu th©n nhiÖt, tÇn sè h« hÊp, tim m¹ch b×nh th−êng, nh÷ng ng y sau ®ã cã ho¹i tö trong d¹ l¸ s¸ch v bÞ b¹i huyÕt th× con vËt sèt cao, triÖu chøng to n th©n râ r ng. v. ChÈn ®o¸n §Ó chÈn bÖnh ng−êi ta c¨n cø v o: §au vïng d¹ l¸ s¸ch, Øa t¸o ph©n cã lÉn m¶nh thøc ¨n ch−a kÞp tiªu hãa. Ngo i ra cßn dïng ph−¬ng ph¸p chäc dß d¹ l¸ s¸ch v b¬m thuèc v o d¹ l¸ s¸ch. vi. tiªn l−îng BÖnh ë thÓ nhÑ gia sóc cã thÓ khái, bÖnh nÆng gia sóc cã thÓ chÕt. ViI. §iÒu trÞ 1. Hé lý - Cho gia sóc vËn ®éng. BÖnh míi ph¸t sinh cho gia sóc ¨n nh÷ng thøc ¨n chøa nhiÒu n−íc hay cá non. - §−a tay v o trùc tr ng mãc ph©n v kÝch thÝch gia sóc ®i tiÓu. 2. Dïng thuèc ®iÒu trÞ a. Dïng thuèc l m nh o thøc ¨n trong d¹ l¸ s¸ch: + MgSO4: tr©u, bß (200-300g/con); bª, nghÐ (100-200g/con). Hßa víi n−íc cho uèng mét lÇn. + Dung dÞch MgSO4 25%: tr©u, bß (300-400ml/con); bª, nghÐ (200ml/con). Tiªm trùc tiÕp v o d¹ l¸ s¸ch. b. Dïng thuèc t¨ng c−êng nhu ®éng d¹ l¸ s¸ch: Dïng mét trong c¸c lo¹i thuèc sau 134
+ Pilocacpin: tr©u, bß (5-6ml/con); bª, nghÐ (3-5ml/con). Tiªm b¾p ng y mét lÇn. + HoÆc Strychninsulfat 0,1%: tr©u, bß (10-15ml/con); bª, nghÐ: 5-10ml/con. Tiªm d−íi da ng y mét lÇn. + HoÆc Dung dÞch NaCl 10%: tr©u, bß (300ml/con); bª, nghÐ (200ml/con). Tiªm chËm v o tÜnh m¹ch ng y 1 lÇn. Chó ý: §èi víi tr©u, bß cã chöa th× dïng dung dÞch NaCl 10%. c. Dïng thuèc trî søc, trî lùc, t¨ng c−êng gi¶i ®éc v n©ng cao søc ®Ò kh¸ng cho c¬ thÓ. Thuèc Tr©u, bß (ml) Bª, nghÐ (ml) Glucoza 20% 1000 - 2000 300 - 500 Cafein natribenzoat 20% 20 5 - 10 Canxi clorua 10% 50 - 70 20 - 30 Urotropin 10% 50 - 70 30 - 50 Vitamin C 5% 20 10 Tiªm chËm v o tÜnh m¹ch ng y 1 lÇn. d. Dïng thuèc ®iÒu trÞ triÖu chøng kÕ ph¸t nÕu cã: NÕu t¸o bãn dïng thuèc nhuËn tr ng. NÕu Øa ch¶y dïng thuèc cÇm Øa ch¶y. Viªm d¹ dµy cata cÊp (Gastritis catarrhalis acuta) I. §Æc ®iÓm - Qu¸ tr×nh viªm x¶y ra trªn líp niªm m¹c cña v¸ch d¹ d y, l m rèi lo¹n c¬ n¨ng vËn ®éng v tiÕt dÞch cña d¹ d y. HËu qu¶ g©y rèi lo¹n tiªu hãa. - BÖnh th−êng x¶y ra ®èi víi gia sóc non v gia sóc gi , chã v ngùa hay m¾c. II. Nguyªn nh©n - Chñ yÕu do sai sãt vÒ ch¨m sãc v nu«i d−ìng nh− : + Cho gia sóc ¨n nh÷ng thøc ¨n kÐm phÈm chÊt, cã lÉn t¹p chÊt, chÊt ®éc. + Do chÕ ®é sö dông v nu«i d−ìng kh«ng thÝch hîp (¨n no ®i l m ngay, thay ®æi ®ét ngét thøc ¨n). - Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm (dÞch t¶, phã th−¬ng h n, tô huyÕt trïng) - Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh néi khoa (viªm häng, viªm gan, viªm phæi) - Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh ký sinh trïng (giun d¹ d y, s¸n l¸ gan, giun ®òa). III. C¬ chÕ Nh÷ng t¸c nh©n g©y bÖnh t¸c ®éng v o niªm m¹c d¹ d y, g©y viªm niªm m¹c→ ¶nh h−ëng ®Õn c¬ n¨ng ph©n tiÕt v vËn ®éng cña d¹ d y. Tuú theo møc ®é cña bÖnh, qu¸ tr×nh viªm ®−îc thÓ hiÖn ë 2 thÓ: a. ThÓ t¨ng axit 135
Giáo trình B nh n i khoa gia súc ThÓ n y l m t¨ng qu¸ møc h m l−îng axit HCl trong dÞch vÞ (l−îng axit HCl trong dÞch d¹ d y t¨ng do thÇn kinh giao c¶m qu¸ h−ng phÊn hoÆc do qu¸ tr×nh viªm loÐt ë d¹ d y, ruét). MÆt kh¸c, do thøc ¨n lªn men, kÝch thÝch niªm m¹c d¹ d y l m t¨ng tiÕt axit HCl. do l−îng axit HCl t¨ng lªn l¹i kÝch thÝch v o c¸c æ viªm ë niªm m¹c d¹ d y tõ ®ã l m qu¸ tr×nh bÖnh phøc t¹p thªm. b. ThÓ gi¶m hoÆc thiÕu axit Do thÇn kinh cña gia sóc qu¸ c¨ng th¼ng, sî h i, hoÆc do tuyÕn d¹ d y bÞ teo, hoÆc khÈu phÇn ¨n thiÕu chÊt (th−êng do thiÕu vitamin) → sù ph©n tiÕt HCl cña d¹ d y gi¶m hoÆc mÊt h¼n. Tõ ®ã l−îng HCl tù do v HCl kÕt hîp trong dÞch vÞ gi¶m, ®é axit chung gi¶m. KÕt qu¶ cña c¸c thÓ bÖnh trªn l m cho gia sóc rèi lo¹n tiªu ho¸, niªm m¹c d¹ d y s−ng, sung huyÕt hoÆc xuÊt huyÕt → viªm loÐt niªm m¹c d¹ d y. IV. TriÖu chøng - TriÖu chøng to n th©n: NÕu viªm nhÑ nhiÖt ®é c¬ thÓ th−êng kh«ng t¨ng, nÕu viªm nÆng con vËt sèt, m¹ch nhanh, lo¹n nhÞp tim. Ngùa hay ng¸p, lo i nhai l¹i lu«n î h¬i, nhu ®éng d¹ cá gi¶m, lîn, chã, mÌo hay n«n. - Gia sóc cã biÓu hiÖn tiªu ho¸ kÐm: LÊy thøc ¨n chËm, ¨n Ýt hoÆc kh«ng ¨n, ¨n dë, Ýt uèng n−íc, con vËt hay ®au bông, ph©n kh«, cã chÊt nhÇy b¸m quanh, nhu ®éng ruét th−êng gi¶m. Niªm m¹c miÖng ®á hoÆc tr¾ng bÖch, l−ìi cã nhiÒu bùa tr¾ng, trong miÖng cã nhiÒu n−íc d i nhÇy, miÖng h«i. Khi viªm d¹ d y cã kÕ ph¸t viªm ruét sinh ra Øa ch¶y. - Do thøc ¨n trong d¹ d y bÞ thèi r÷a, tiÕt ra chÊt ®éc ngÊm v o m¸u, l m cho con vËt ñ rò, thËm chÝ h«n mª. Niªm m¹c m¾t m u v ng, kiÓm tra m¸u h m l−îng cholebilirubin trong huyÕt thanh t¨ng. V. ChÈn ®o¸n - Ngo i kiÓm tra triÖu chøng l©m s ng cÇn tiÕn h nh kiÓm tra tÝnh axit cña dÞch vÞ (x¸c ®Þnh ®é axit chung, axit HCl tù do, axit HCl kÕt hîp). - CÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi: + Viªm ruét cata cÊp: Nhu ®éng ruét t¨ng, con vËt ®au bông Øa ch¶y. + Viªm d¹ d y - ruét: BÖnh ph¸t ra m nh liÖt h¬n, Øa ch¶y nhiÒu, m¹ch nhanh, ph©n lo ng, mïi tanh kh¼m, cã m ng gi¶, c¬ thÓ mÊt n−íc v chÊt ®iÖn gi¶i. + Viªm gan cÊp tÝnh: Gia sóc ¨n kÐm, kh«ng cã ph¶n øng nhiÖt ®é, cã triÖu chøng ho ng ®¶n v thÇn kinh râ. VI. Tiªn l−îng - BÖnh ë thÓ cata th−êng kÐo d i 5-15 ng y, khi ®iÒu trÞ tÝch cùc sÏ khái, nÕu kÕ ph¸t th nh viªm d¹ d y-ruét, bÖnh trÇm träng ch÷a l©u khái. - BÖnh kÐo d i sÏ chuyÓn sang m¹n tÝnh ®iÒu trÞ kÐm hiÖu qu¶. 136
VII. §iÒu trÞ 1. Hé lý BÖnh khi míi ph¸t, cho gia sóc gi¶m ¨n hoÆc nhÞn ®ãi, cho uèng n−íc ®Çy ®ñ, sau ®ã cho ¨n nh÷ng thøc ¨n dÔ tiªu. §èi víi lîn, chã nªn cho thøc ¨n lo ng. 2. Dïng thuèc ®iÒu trÞ a. Dïng thuèc tÈy, trõ chÊt chøa trong ®−êng tiªu ho¸ Dïng MgSO4 hoÆc Na2SO4, ®èi víi ®¹i gia sóc (200 - 300g/con); tiÓu gia sóc (100 - 200g/con); lîn, chã (10 - 20g/con). Cho uèng mét lÇn v o ng y ®Çu cña liÖu tr×nh ®iÒu trÞ. b. Dïng thuèc ®iÒu chØnh l−îng axit HCl trong d¹ d y + Tr−êng hîp viªm thÓ t¨ng axit: Dïng Natribicarbonat cho uèng ®Ó trung ho axit, ®ång thêi cho gia sóc ¨n thøc ¨n cã nhiÒu protein, kh«ng nªn cho gia sóc nhÞn ¨n. + Tr−êng hîp viªm thÓ gi¶m axit: Nªn cho gia sóc nhÞn ¨n 1 ng y, cho uèng parafin tõ (400 - 500ml) ®Ó tÈy. Sau ®ã cho gia sóc uèng axit HCl (lÊy 10 -15ml axit nguyªn chuÈn ho víi 1 lÝt n−íc). §èi víi ®¹i gia sóc: 0,5 - 1 lÝt; gia sóc nhá: 2-5ml. Cho uèng liªn tôc 5-7 ng y liÒn). Cho ¨n thøc ¨n nhiÒu bét ®−êng, kh«ng dïng Natribicarbonat ®Ó ®iÒu trÞ. c. Dïng c¸c thuèc trî søc, trî lùc. Viªm d¹ dµy cata m¹n tÝnh (Gastritis catarrhalis chrolica) i. ®Æc ®iÓm - BÖnh l m biÕn ®æi cÊu tróc niªm m¹c d¹ d y (niªm m¹c teo l¹i hoÆc xï x×) → l m gi¶m chøc n¨ng vËn ®éng v tiÕt dÞch cña d¹ d y, g©y rèi lo¹n tiªu ho¸. Trong qu¸ tr×nh bÖnh con vËt khi t¸o, khi Øa ch¶y, bÖnh th−êng kÐo d i. - BÖnh th−êng x¶y ra ®èi víi gia sóc gi , chã v ngùa hay m¾c. Ii. nguyªn nh©n 1. Nguyªn nh©n nguyªn ph¸t - Do viªm d¹ d y cata cÊp tÝnh chuyÓn sang. - Do ch¨m sãc, nu«i d−ìng gia sóc kÐm (thøc ¨n kÐm phÈm chÊt, ¨n uèng thÊt th−êng, sö dông qu¸ søc, ®iÒu kiÖn vÖ sinh kÐm). - Do c¬ thÓ gia sóc suy yÕu, hoÆc do r¨ng gia sóc mßn kh«ng ®Òu. 2. Nguyªn nh©n kÕ ph¸t - Do hËu qu¶ cña mét sè bÖnh néi khoa (gi n d¹ d y cÊp hoÆc m¹n tÝnh, do c¸c bÖnh vÒ tim, gan, phæi,...). - Do hËu qu¶ cña bÖnh truyÒn nhiÔm m¹n tÝnh (lao, tþ th−,...). 137
Giáo trình B nh n i khoa gia súc - Do bÖnh ký sinh trïng (gißi, giun d¹ d y). IIi. C¬ chÕ sinh bÖnh Nh÷ng kÝch thÝch bÖnh lý t¸c ®éng l©u d i trªn niªm m¹c d¹ d y l m rèi lo¹n c¬ n¨ng tiÕt dÞch v vËn ®éng cña d¹ d y, tõ ®ã g©y trë ng¹i vÒ tuÇn ho n v dinh d−ìng cña niªm m¹c v¸ch d¹ d y. Niªm m¹c d¹ d y bÞ qu¸ tr×nh viªm t¸c ®éng l©u ng y dÇy lªn, c¸c tuyÕn ë d¹ d y bÞ teo l¹i g©y nªn tiªu ho¸ kÐm, bÖnh kÐo d i con vËt sÏ bÞ thiÕu m¸u, suy dinh d−ìng. Qu¸ tr×nh tiªu ho¸ ®×nh trÖ l m cho con vËt dÇn kiÖt søc råi chÕt. IV. TriÖu chøng - Con vËt ¨n uèng thÊt th−êng, ¨n dë, ñ rò, hay ra må h«i, hay ng¸p, con vËt gÇy yÕu. Niªm m¹c miÖng kh«, tr¾ng bÖch, cã dÞch nhÇy, måm h«i, l−ìi cã bùa m u tr¾ng. Con vËt Øa ph©n t¸o cã dÞch nhÇy bao quanh, còng cã khi do chÊt chøa trong ®−êng tiªu ho¸ ph©n huû l m cho vËt Øa ch¶y. Nh− vËy trong qu¸ tr×nh bÖnh con vËt khi t¸o, khi Øa ch¶y. - Con vËt thiÕu m¸u, cã khi cã triÖu chøng thÇn kinh (run rÈy hoÆc co giËt), sau ®ã suy kiÖt råi chÕt. v. bÖnh tÝch - Qu¸ tr×nh bÖnh t¹o nªn niªm m¹c quanh vïng h¹ vÞ cã nh÷ng vÕt m u ®á n©u hoÆc ®á x¹m. Trªn mÆt niªm m¹c phñ 1 líp dÞch nhÇy m u x¸m, cã khi cã lÉn mñ v m¸u. - BÖnh kÐo d i l m niªm m¹c d¹ d y bÞ d y lªn t¹o th nh nh÷ng nÕp nh¨n kh«ng b×nh th−êng, hiÖn t−îng t¨ng sinh cßn l m cho niªm m¹c d¹ d y xuÊt hiÖn nh÷ng môn thÞt thõa. - NÕu viªm d¹ d y cata m¹n tÝnh ë thÓ viªm teo th× v¸ch d¹ d y máng v tr¾ng bÖch dÔ dÉn ®Õn gi n d¹ d y m¹n tÝnh. VI. Tiªn l−îng BÖnh khã ®iÒu trÞ (v× c¸c tuyÕn tiÕt dÞch bÞ teo do tæ chøc liªn kÕt t¨ng sinh). VII. ChÈn ®o¸n - Dùa v o ®Æc ®iÓm chÝnh cña bÖnh: Con vËt gi¶m ¨n, tiªu ho¸ kÐm, con vËt gÇy dÇn, niªm m¹c miÖng bÈn, måm h«i thèi. Khi chÈn ®o¸n cÇn l−u ý kiÓm tra tÝnh chÊt cña dÞch vÞ. Trong thÓ bÖnh n y, ®é axit trong dÞch vÞ th−êng gi¶m (chñ yÕu gi¶m l−îng HCl tù do v HCl kÕt hîp), trong dÞch vÞ cã nhiÒu niªm dÞch v dÞch mËt, kiÓm tra trªn kÝnh hiÓn vi thÊy cã nhiÒu tÕ b o b¹ch cÇu v tÕ b o th−îng b×. - CÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi mét sè bÖnh sau: + X¬ gan: BÖnh cã nh÷ng triÖu chøng t−¬ng tù nªn khi chÈn ®o¸n cÇn kiÓm tra chøc n¨ng gan. + Viªm phóc m¹c m¹n tÝnh: CÇn ph©n biÖt b»ng c¸ch sê n¾n phóc m¹c, chäc dß xoang bông v th¨m trùc tr ng. 138
VIII. §iÒu trÞ 1. Hé lý C¶i thiÖn chÕ ®é nu«i d−ìng gia sóc, thay ®æi khÈu phÇn ¨n (cho gia sóc ¨n thøc ¨n dÔ tiªu, gi u dinh d−ìng). 2. Dïng thuèc ®iÒu trÞ - NÕu ë thÓ thiÕu axit Cho gia sóc uèng HCl lo ng (pha 10-15ml HCl nguyªn chuÈn trong 1 lÝt n−íc) hoÆc dÞch vÞ nh©n t¹o. Cho uèng tr−íc khi ¨n 1giê, ng y cho uèng 1 lÇn, dïng liªn tôc trong 1 tuÇn. - NÕu ë thÓ nhiÒu axit Cho uèng natribicarbonat: Gia sóc lín (50-100g), gia sóc nhá (10-20g). Cho uèng tr−íc khi ¨n 1giê, ng y cho uèng 1 lÇn, dïng liªn tôc trong 1 tuÇn. Chó ý: + Lóc gia sóc míi m¾c bÖnh dïng dung dÞch Natribicarbonat 2,5g Sulfat natri 3,0g NaCl 1g N−íc 1000ml Hßa tan v cho gia sóc uèng víi liÒu l−îng: §¹i gia sóc (500-1000 ml/con); TiÓu gia sóc (300-500 ml/con); Lîn, chã (50-100 ml/con). Cho uèng ng y mét lÇn + BÖnh tiÕn triÓn ® l©u dïng dung dÞch Sulfat natri 3,0g NaCl 5g N−íc 1000ml Hßa tan v cho gia sóc uèng víi liÒu l−îng: §¹i gia sóc (500-1000 ml/con); TiÓu gia sóc (300-500 ml/con); Lîn, chã (50-100 ml/con). Cho uèng ng y mét lÇn + NÕu kÕ ph¸t viªm ruét cata: Dïng ph¸c ®å ®iÒu trÞ gièng bÖnh viªm ruét cata cÊp. Viªm d¹ dµy - ruét (Gastro enteritio) I. §Æc ®iÓm - Qu¸ tr×nh viªm x¶y ra d−íi líp biÓu m« cña v¸ch d¹ d y v ruét→ l m trë ng¹i rÊt lín tíi tuÇn ho n v dinh d−ìng ë v¸ch d¹ d y v ruét, l m cho c¶ líp niªm m¹c tæ chøc bÞ viªm → v¸ch d¹ d y v ruét bÞ sung huyÕt, ho¸ mñ, ho¹i tö g©y nªn nhiÔm ®éc v b¹i huyÕt cho c¬ thÓ. - Con vËt cã biÓu hiÖn Øa ch¶y rÊt nÆng, c¬ thÓ bÞ mÊt n−íc v chÊt ®iÖn gi¶i rÊt nhiÒu → con vËt chÕt nhanh. - Tïy theo tÝnh chÊt viªm m cã: + Viªm xuÊt huyÕt. + Viªm thÓ m ng gi¶. 139
Giáo trình B nh n i khoa gia súc + Viªm ho¹i th−. - BÖnh tiÕn triÓn nhanh v tû lÖ chÕt cao. II. Nguyªn nh©n 1. ThÓ nguyªn ph¸t - Do sù ch¨m sãc nu«i d−ìng gia sóc kh«ng ®óng ph−¬ng ph¸p, cho gia sóc ¨n thøc ¨n kÐm phÈm chÊt, uèng n−íc bÈn. - Do gia sóc l m viÖc qu¸ søc, thêi tiÕt thay ®æi ®ét ngét, chuång tr¹i vÖ sinh kÐm. - Do tróng ®éc c¸c lo¹i ho¸ chÊt g©y viªm niªm m¹c ®−êng tiªu ho¸. - Do nhiÔm c¸c lo¹i vi khuÈn cã s½n trong ®−êng tiªu ho¸ (Salmonella, E. coli,...). Khi søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ gi¶m, c¸c lo¹i vi khuÈn n y ph¸t triÓn g©y bÖnh. 2. ThÓ kÕ ph¸t - Do kÕ ph¸t tõ viªm ruét thÓ viªm cata. - KÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm (nh− bÖnh dÞch t¶ lîn, dÞch t¶ tr©u bß, cóm, viªm m ng mòi thèi loÐt v bÖnh do ký sinh trïng). III. C¬ chÕ sinh bÖnh Niªm m¹c d¹ d y, ruét bÞ kÝch thÝch bëi c¸c nguyªn nh©n g©y bÖnh l m trë ng¹i nghiªm träng ®Õn c¬ n¨ng vËn ®éng v tiÕt dÞch cña d¹ d y, ruét, c¸c m« b o cña v¸ch d¹ d y, ruét bÞ ph¸ hñy, ®ång thêi c¸c vi khuÈn trong ruét ph¸t triÓn m¹nh, ph©n gi¶i c¸c chÊt chøa th nh c¸c s¶n vËt ®éc ngÊm v o m¸u g©y tróng ®éc cho c¬ thÓ. Trong qu¸ tr×nh viªm, niªm m¹c d¹ d y, ruét bÞ s−ng, sung huyÕt, xuÊt huyÕt, líp niªm m¹c th−îng b× bÞ trãc → thèi r÷a protein trong ruét c ng trë nªn nghiªm träng. Nh÷ng s¶n phÈm ph©n gi¶i tõ protein nh− Indol, Scatol, H2S,... ngÊm v o m¸u, øc chÕ thÇn kinh trung −¬ng l m ¶nh h−ëng ®Õn tiªu ho¸ cña d¹ d y, ruét → con vËt Øa ch¶y d÷ déi. Do kÕt qu¶ cña c¸c qu¸ tr×nh ph©n gi¶i c¸c chÊt chøa trong d¹ d y, ruét v protein → con vËt sèt cao, Øa ch¶y m¹nh → c¬ thÓ mÊt n−íc v chÊt ®iÖn gi¶i, kÕt qu¶ con vËt bÞ tróng ®éc, h«n mª dÉn ®Õn chÕt. Ngo i ra cßn cã thÓ g©y viªm kÕ ph¸t ®Õn tim, gan, thËn, l¸ch. IV. BÖnh tÝch - Tr−êng hîp viªm ruét xuÊt huyÕt, trªn v¸ch ruét cã c¸c ®iÓm hoÆc vÖt xuÊt huyÕt, ph©n m u ®á hoÆc ®en. - NÕu viªm thÓ m ng gi¶, trªn bÒ mÆt ruét phñ líp fibrin. - Viªm ho¸ mñ trªn mÆt niªm m¹c phñ líp m u v ng. Trªn l©m s ng gia sóc bÞ viªm d¹ d y v ruét, niªm m¹c ruét bÞ lãc ra tõng m¶ng d i, m u tr¾ng, xanh, dÝnh, nhÇy, theo ph©n ra ngo i, ë tr©u bß d¹ mói khÕ bÞ xuÊt huyÕt nÆng, däc ®−êng ruét xuÊt huyÕt. ChÊt chøa trong ruét n¸t nh− bïn ®en. V. TriÖu chøng 1. TriÖu chøng to n th©n 140 Tr©u Øa ch¶y nÆng
Con vËt ¨n kÐm hoÆc kh«ng ¨n, mÖt mái, kh¸t n−íc. Khi bÖnh trë nªn kÞch ph¸t con vËt ñ rò, sèt cao, m¹ch nhanh, run rÈy, v må h«i v chÕt rÊt nhanh. Tr−íc khi chÕt th©n nhiÖt gi¶ 2. TriÖu chøng côc bé Con vËt Øa ch¶y m nh liÖt, ph©n láng nh− n−íc, m u ®en, thèi kh¼m, cã khi lÉn c¶ m¸u t−¬i, m ng gi¶ (do líp niªm m¹c ruét bong trãc), sè lÇn ®i Øa trong ng y nhiÒu. ë chã v lîn cßn cã hiÖn t−îng n«n möa. Do Øa ch¶y m¹nh, c¬ thÓ bÞ mÊt n−íc v chÊt ®iÖn gi¶i. Do vËy, trªn l©m s ng thÊy hè m¾t tròng s©u, khoÐ m¾t cã rö, niªm m¹c m¾t h¬i v ng, da kh«, mÊt ® n tÝnh, l«ng xï. Khi Øa ch¶y nhiÒu, ®Õn giai ®o¹n cuèi c¬ vßng hËu m«n bÞ liÖt nªn ph©n tù ®éng ch¶y ra ngo i, con vËt n»m liÖt, th©n nhiÖt h¹, sau ®ã con vËt chÕt. 3. TriÖu chøng phi l©m s ng - KiÓm tra n−íc tiÓu cã albumin niÖu, l−îng n−íc tiÓu gi¶m, tû träng n−íc tiÓu t¨ng. - KiÓm tra m¸u thÊy sè l−îng hång cÇu, h m l−îng hemoglobin t¨ng, tû lÖ b¹ch cÇu ®a nh©n trung tÝnh t¨ng. VI. Tiªn l−îng - Viªm ë møc ®é nhÑ, bÖnh kÐo d i tõ 1-2 tuÇn. NÕu ch÷a tÝch cùc bÖnh cã thÓ khái nh−ng gia sóc håi phôc rÊt l©u v hay chuyÓn sang giai ®o¹n m¹n tÝnh. - Viªm ë thÓ nÆng con vËt chÕt sau 2-3 ng y. NÕu bÖnh g©y nªn do nguyªn nh©n tróng ®éc con vËt chÕt sau 24 giê. VII. ChÈn ®o¸n CÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi c¸c bÖnh + Viªm ruét thÓ cata cÊp tÝnh: TriÖu chøng to n th©n nhÑ, chñ yÕu l trë ng¹i c¬ n¨ng vËn ®éng v tiÕt dÞch sinh ra Øa ch¶y. §iÒu trÞ kÞp thêi v hé lý tèt th× con vËt khái sau ®ã håi phôc nhanh. + Héi chøng ®au bông: TriÖu chøng l©m s ng gièng viªm d¹ d y - ruét nh−ng con vËt kh«ng sèt, kh«ng cã triÖu chøng to n th©n râ rÖt, hiÖn t−îng ®au bông thÓ hiÖn râ. + Suy tim cÊp v viªm ngo¹i t©m m¹c: BÖnh n y do m¸u ø l¹i ë tÜnh m¹ch nªn g©y viªm d¹ d y, ruét, song bÖnh cã triÖu chøng ø huyÕt to n th©n v phï. + Mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm g©y viªm d¹ d y - ruét: BÖnh nhiÖt th¸n, tô huyÕt trïng, dÞch t¶. Nh÷ng bÖnh n y ngo i triÖu chøng viªm d¹ d y, ruét, bÖnh cßn cã c¸c triÖu chøng ®Æc thï kh¸c, bÖnh cã tÝnh chÊt l©y lan. VIII. §iÒu trÞ Nguyªn t¾c ®iÒu trÞ: Bæ sung n−íc, chÊt ®iÖn gi¶i v t¨ng c−êng thÓ lùc cho con vËt. th¶i trõ chÊt chøa trong d¹ d y, ruét, b¶o vÖ niªm m¹c ®−êng tiªu ho¸, øc chÕ sù lªn men ®Ó ®Ò phßng tróng ®éc. 1. Hé lý - khi bÖnh míi ph¸t cho gia sóc nhÞn ¨n 1-2 ng y, sau ®ã cho ¨n thøc ¨n dÔ tiªu. Cho gia sóc uèng n−íc tù do (tèt nhÊt uèng n−íc ®iÖn gi¶i). 141
Giáo trình B nh n i khoa gia súc - Thu dän ph©n v chÊt th¶i, tÈy uÕ chuång tr¹i 2. Dïng thuèc ®iÒu trÞ a. Bæ sung n−íc v chÊt ®iÖn gi¶i cho c¬ thÓ: Dïng c¸c dung dÞch ®¼ng tr−¬ng (Ringerlactat, dung dÞch n−íc sinh lý, dung dÞch glucoza ®¼ng tr−¬ng,...). b. Th¶i trõ chÊt chøa trong ruét: Dïng thuèc tÈy muèi (nh− magie sulfat, hoÆc natri sulfat) cho con vËt uèng. c. Dïng Natribicarbonat 2% ®Ó thôt röa ruét d. Dïng thuèc b¶o vÖ niªm m¹c ruét: Cho uèng n−íc ch¸o g¹o nÕp (sau khi uèng thuèc röa ruét) mçi lÇn 2-3 lÝt, ng y uèng 3-4 lÇn, hoÆc dïng Natribromua 40 -50g trén v o ch¸o hoÆc cho uèng. Trong tr−êng hîp Øa ch¶y l©u ng y v kh«ng ph¶i m¾c bÖnh truyÒn nhiÔm, cho con vËt uèng tanin: (ngùa, bß tõ 5-20g, lîn tõ 2-5g, chã tõ 0,1-0,5g) ho víi n−íc cho uèng. HoÆc dïng c¸c c©y cã chøa chÊt ch¸t nh− bóp sim, æi, hång xiªm xanh s¾c ®Æc cho uèng. e. Dïng thuèc ®Ó øc chÕ lªn men trong d¹ d y v ruét: cho uèng Ichthyol (ngùa:10- 15g; tr©u bß:10-20g; lîn: 0,5-1g). f. Dïng kh¸ng sinh ®Ó diÖt vi khuÈn béi nhiÔm ®−êng ruét: Cã thÓ dïng mét trong c¸c lo¹i kh¸ng sinh: + Sulfaguanidin: ®¹i gia sóc 20-40g; dª cõu 1-3g; chã 0,5-1g. + Streptomycin: 20-30mg/kg P. Cho uèng ng y 2 lÇn. + Kanamycin: 20-30mg/kg P. Cho uèng ng y 2 lÇn. + Gentamycin: tr©u bß: 5-10mg/kg P; lîn, chã: 10mg/kgP. Tiªm liªn tôc 3-4 ng y. + Neomycin: 25-50mg/kgP. Cho uèng ng y 1 lÇn + Enrofloxacin, Norcoli h. Dïng thuèc gi¶m tiÕt dÞch v co th¾t d¹ d y, ruét - Dïng n−íc Êm thôt ruét. - Dïng atropin 0,1%: §¹i gia sóc (10 -15 ml/con); TiÓu gia sóc (5-10 ml/con); Lîn, chã (1-3 ml). Tiªm b¾p ng y mét lÇn. Viªm ruét cata cÊp (Entritis catarrhalis acuta) I. §Æc ®iÓm - Qu¸ tr×nh viªm x¶y ra trªn líp biÓu m« cña v¸ch ruét, l m ¶nh h−ëng ®Õn nhu ®éng v hÊp thu cña ruét. Trong ruét viªm chøa nhiÒu dÞch nhÇy, tÕ b o biÓu m« ë v¸ch ruét bong trãc, b¹ch cÇu x©m nhiÔm, nh÷ng thøc ¨n ch−a kÞp tiªu ho¸, cïng víi c¸c s¶n phÈm ph©n gi¶i kÝch thÝch v o v¸ch ruét l m t¨ng nhu ®éng sinh ra Øa ch¶y. - Tïy theo vÞ trÝ viªm ë ruét m triÖu chøng Øa ch¶y xuÊt hiÖn sím hay muén. Tïy theo lo¹i thøc ¨n m tÝnh chÊt viªm kh¸c nhau (viªm thÓ toan, viªm thÓ kiÒm). - NÕu bÖnh kh«ng nÆng l¾m th× triÖu chøng to n th©n kh«ng râ r ng. NÕu bÖnh nÆng th× to n th©n suy nh−îc, con vËt sèt nhÑ. 142
- BÖnh th−êng x¶y ra v o thêi kú thøc ¨n khan hiÕm. §èi víi ngùa, nÕu kh«ng ®iÒu trÞ kÞp thêi dÔ chuyÓn sang thÓ m¹n tÝnh. Ii. Nguyªn nh©n - Do chÊt l−îng thøc ¨n kÐm, thay ®æi thøc ¨n ®ét ngét. Do ®ã, l m ¶nh h−ëng tíi tiªu ho¸ cña con vËt. - Do thêi tiÕt, khÝ hËu thay ®æi ®ét ngét, hoÆc gia sóc bÞ l¹nh ®ét ngét. - Do gia sóc bÞ ngé ®éc bëi c¸c lo¹i ho¸ chÊt, thuèc trõ s©u. - Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh (nh− bÖnh dÞch t¶, tô huyÕt trïng, phã lao, s¸n l¸ gan, s¸n l¸ ruét, viªm gan, t¾c d¹ l¸ s¸ch...). III. C¬ chÕ sinh bÖnh Nh÷ng nh©n tè bªn ngo i hay bªn trong c¬ thÓ t¸c ®éng v o hÖ thèng néi thô c¶m cña ruét, sÏ l m trë ng¹i tíi c¬ n¨ng vËn ®éng v tiÕt dÞch cña ruét t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho nh÷ng hÖ vi sinh vËt trong ruét ph¸t triÓn, l m t¨ng c−êng qu¸ tr×nh lªn men v thèi r÷a ë ruét. Lo¹i vi khuÈn lªn men chÊt bét ®−êng sinh ra nhiÒu axit h÷u c¬ v axit axetic, axit axeto axetic v h¬i (nh− CH4, CO2, H2,...). C¸c lo¹i vi khuÈn ph©n gi¶i protein sinh ra Indol, Scatol, Phenol, H2S, NH3 v c¸c amino axit. Tõ sù lªn men v thèi r÷a ®ã l m thay ®æi ®é pH ë trong ruét g©y trë ng¹i vÒ tiªu ho¸ v hÊp thu ë trong ruét. Nh÷ng chÊt ph©n gi¶i trong qu¸ tr×nh lªn men ë ruét ngÊm v o m¸u g©y nhiÔm ®éc, nh÷ng h¬i s¶n sinh ra kÝch thÝch l m ruét t¨ng nhu ®éng sinh ®au bông. Trong qu¸ tr×nh viªm c¸c kÝch thÝch lý ho¸ ë trªn sÏ g©y nªn viªm, niªm m¹c ruét sung huyÕt, tho¸i ho¸, c¬ n¨ng tiÕt dÞch t¨ng, ®ång thêi céng víi dÞch thÈm xuÊt tiÕt ra trong qu¸ tr×nh viªm l m cho nhu ®éng ruét t¨ng, con vËt sinh ra Øa ch¶y. Do Øa ch¶y con vËt r¬i v o t×nh tr¹ng mÊt n−íc v chÊt ®iÖn gi¶i, m¸u ®Æc l¹i g©y hiÖn t−îng toan huyÕt l m cho bÖnh trë nªn trÇm träng. IV. TriÖu chøng Con vËt ¨n kÐm, uÓ o¶i, kh¸t n−íc, kh«ng sèt hoÆc sèt nhÑ, giai ®o¹n ®Çu nhu ®éng ruét gi¶m, con vËt Øa ph©n t¸o, giai ®o¹n sau nhu ®éng ruét t¨ng, con vËt Øa ch¶y. TÝnh chÊt bÖnh lý tïy theo vÞ trÝ viªm trªn ruét. 1. NÕu viªm ruét non Nhu ®éng ruét non t¨ng, trong ruét ãc ¸ch Lîn viªm ruét Øa ch¶y nh− n−íc ch¶y. NÕu trong ruét chøa ®Çy h¬i, khi nhu ®éng ruét m¹nh sÏ thÊy ©m kim khÝ, khi ruét co giËt sinh chøng ®au bông. NÕu qu¸ tr×nh viªm ch−a lan xuèng ruét gi th× hiÖn t−îng Øa ch¶y ch−a xuÊt hiÖn. Sau viªm tõ 2-3 ng y míi xuÊt hiÖn Øa ch¶y. 2. NÕu viªm ruét gi Nhu ®éng ruét t¨ng, nghe nh− tiÕng sÊm, gia sóc Øa ch¶y, ph©n nh o nh− bïn, hoÆc lo ng nh− n−íc, trong chøa nh÷ng m¶nh thøc ¨n ch−a tiªu ho¸, ph©n lÉn dÞch nh y, m¸u 143
Giáo trình B nh n i khoa gia súc v tÕ b o th−îng b×, ph©n thèi kh¾m v tanh, gia sóc hay ®¸nh r¾m, ph©n dÝnh v o hËu m«n, kheo ch©n v ®u«i. Gia sóc Øa ch¶y l©u ng y th× bông hãp, m¾t tròng, l«ng xï, da th«, c¬ vßng hËu m«n bÞ liÖt, ph©n tù do ch¶y ra ngo i. 3. NÕu viªm tiÓu trùc tr ng v kÕt tr ng Con vËt th−êng cã triÖu chøng ®i kiÕt, con vËt lu«n muèn ®i Øa nh−ng mçi lÇn ®i chØ cã mét Ýt ph©n, trong ph©n cã dÞch nh y, lç hËu m«n më réng hay lßi ra. 4. NÕu viªm ruét cata toan tÝnh Con vËt ¨n uèng kh«ng thay ®æi nhiÒu, gia sóc dÔ mÖt khi lao t¸c nÆng, hay v må h«i, nhu ®éng ruét t¨ng, ®i Øa nhiÒu lÇn, ph©n lo ng, chua, thèi, ®¸nh r¾m kªu nh−ng kh«ng thèi. 5. NÕu viªm cata kiÒm tÝnh Con vËt gi¶m ¨n, l«ng dùng, da gi¶m ® n tÝnh, cã khi nhiÖt ®é h¬i lªn cao. Gia sóc mÖt mái, ®i lo¹ng cho¹ng, nhu ®éng ruét gi¶m, khi Øa ch¶y ph©n cã m u ®en x¹m, mïi thèi r÷a. Trong n−íc tiÓu l−îng Indican t¨ng. Khi Øa ch¶y kÐo d i th× con vËt mÊt n−íc nhiÒu, mÊt chÊt ®iÖn gi¶i → hè m¾t con vËt tròng s©u, con vËt cã triÖu chøng nhiÔm ®éc, triÖu chøng thÇn kinh râ. V. Tiªn l−îng BÖnh ë thÓ nguyªn ph¸t, sau khi chÊt chøa trong ruét tho¸t ra ngo i 2-3 ng y sau con vËt sÏ khái, con vËt khái h¼n sau 5-6 ng y. BÖnh nÆng, con vËt Øa ch¶y kÐo d i, c¬ thÓ mÊt n−íc, chÊt ®iÖn gi¶i, c¬ thÓ nhiÔm ®éc, con vËt th−êng chÕt sau 1-2 tuÇn m¾c bÖnh. Tr−êng hîp Øa ch¶y cÊp chØ kho¶ng 3-4 ng y l con vËt chÕt. VI. ChÈn ®o¸n - CÇn n¾m ®−îc nh÷ng ®Æc ®iÓm cña bÖnh: BÖnh th−êng sinh Øa ch¶y, nhu ®éng ruét t¨ng, con vËt kh«ng sèt hoÆc sèt nhÑ, con vËt vÉn ¨n uèng b×nh th−êng hoÆc gi¶m ¨n. - §Ó ®iÒu trÞ cã hiÖu qu¶ cÇn ph©n biÖt viªm ruét cata toan tÝnh hay kiÒm tÝnh: LÊy 2-3 gam ph©n cho v o èng nghiÖm, ho lo ng ph©n víi Ýt n−íc (5-10 ml), dïng ®òa thuû tinh ®¸nh tan, ghi l¹i m u s¾c cña ph©n, sau ®ã dïng giÊy quú ®Ó ®o ®é pH, råi nót chÆt l¹i, ®Ó èng nghiÖm v o tñ Êm tõ 5-6 giê lÊy ra quan s¸t. NÕu viªm ruét cata toan tÝnh th× n−íc ph©n trong, ng−îc l¹i nÕu viªm thÓ kiÒm th× n−íc ph©n ®ôc. - CÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi nh÷ng bÖnh sau : + Viªm d¹ d y - ruét: TriÖu chøng to n th©n râ r ng, con vËt ñ rò, mÖt mái, Øa ch¶y m¹nh, ph©n cã m ng gi¶, m¹ch nhanh, th©n nhiÖt cao, niªm m¹c ho ng ®¶n, cã triÖu chøng nhiÔm ®éc to n th©n, triÖu chøng thÇn kinh râ, + Tr−êng hîp ruét kinh luyÕn v c¸c lo¹i ®au bông kh¸c: Ph¶i ®iÒu tra nguyªn nh©n g©y bÖnh v chÈn ®o¸n héi chøng ®au bông. + Viªm c¬ tim v viªm ngo¹i t©m m¹c: Do suy tim l m cho tÜnh m¹ch cöa ø huyÕt g©y nªn triÖu chøng ®−êng ruét (nªn khi chÈn ®o¸n ph¶i cã hÖ thèng). + C¸c bÖnh truyÒn nhiÔm: Phã lao, Colibacilosis, phã th−¬ng h n. V× vËy cÈn chÈn ®o¸n vÒ vi trïng häc. 144
+ C¸c bÖnh ký sinh trïng: HuyÕt b o tö trïng, tiªn mao trïng còng g©y nªn viªm ruét thÓ cata. V× vËy cÇn chÈn ®o¸n vÒ ký sinh trïng häc. VII. §iÒu trÞ 1. Hé lý - Khi bÖnh míi ph¸t, ®Ó gia sóc nhÞn ®ãi 1-2 ng y sau ®ã cho ¨n thøc ¨n dÔ tiªu. NÕu viªm ruét cata toan tÝnh cho con vËt ¨n nhiÒu thøc ¨n th« xanh. NÕu viªm ruét cata kiÒm tÝnh cho co vËt ¨n thøc ¨n ñ xanh, ch¸o g¹o, ng«. - Cho con vËt nghØ ng¬i (®èi víi gia sóc c y kÐo), chuång tr¹i s¹ch sÏ, kh« r¸o v tho¸ng m¸t. - Ch−êm nãng vïng bông (dïng c¸m rang hoÆc tro nãng cho v o bao t¶i quÊn quanh bông). 2. Dïng thuèc ®iÒu trÞ a. Th¶i trõ chÊt chøa trong ruét: Dïng Na2SO4 hoÆc MgSO4 (tr©u, bß, ngùa 300- 500g; dª, cõu, bª, nghÐ 50-100g; lîn 25-50g; chã 10-20g) hßa n−íc cho uèng 1 lÇn trong c¶ qu¸ tr×nh ®iÒu trÞ. b. Dïng thuèc trung hßa pH trong ruét v m¸u: NÕu viªm ruét thÓ toan tÝnh, dïng Natricarbonat 3% ë nhiÖt ®é 38 - 400C, thôt ruét hoÆc dung dÞch Natricarbonat 1%, tiªm chËm v o tÜnh m¹ch. NÕu viªm thÓ kiÒm tÝnh dïng dung dÞch thuèc tÝm 0,1% thôt röa ruét. c. øc chÕ qu¸ tr×nh lªn men v thèi r÷a trong ruét Thuèc Tr©u, bß, ngùa Dª, cõu, bª nghÐ Chã, lîn Ichthyol 25 - 50g 5 - 10g 3 - 5g Ho th nh dung dÞch 1-2% cho uèng ng y 1 lÇn d. Dïng thuèc gi¶m dÞch tiÕt ë ruét v co th¾t ruét (bét than ho¹t tÝnh) §¹i gia sóc Bª, nghÐ, dª, cõu Chã, Lîn 250-300g 20 - 30g 5 -10g Cho gia sóc uèng ng y mét lÇn. Thuèc §¹i gia sóc TiÓu gia sóc Chã, lîn Atropinsulfat 0,1% 15ml 10ml 1 - 3ml Tiªm b¾p ng y mét lÇn. Chó ý : §èi víi tr−êng hîp m nguyªn nh©n g©y bÖnh kh«ng ph¶i l truyÒn nhiÔm th× khi tÈy chÊt chøa trong ruét råi dïng axit tanic cho uèng ®Ó l m se niªm m¹c ruét: Ngùa (5-10g); bß (10-25g); bª nghÐ cõu dª (3,5-5g); chã (0,1-0,5g). Cã thÓ dïng c¸c lo¹i l¸ cã chÊt ch¸t s¾c cho uèng. e. Bæ sung n−íc, chÊt ®iÖn gi¶i v trî søc, trî lùc cho c¬ thÓ f. Dïng thuèc chèng nhiÔm khuÈn ®−êng ruét. 145
Giáo trình B nh n i khoa gia súc Viªm ruét cata m¹n tÝnh (Enteritis catarrhalis chronica) I. ®Æc ®iÓm - Do niªm m¹c ruét bÞ viªm l©u ng y l m thay ®æi cÊu tróc niªm m¹c ruét (niªm m¹c t¨ng sinh, c¸c tuyÕn ruét teo) → trë ng¹i ®Õn c¬ n¨ng tiÕt dÞch v vËn ®éng cña ruét. HËu qu¶, g©y rèi lo¹n tiªu hãa, trªn l©m s ng thÊy con vËt Øa ch¶y xen kÏ víi t¸o bãn kÐo d i). - BÖnh th−êng x¶y ra ®èi víi tr©u, bß v ngùa. Ii. nguyªn nh©n - BÖnh rÊt Ýt khi ë thÓ nguyªn ph¸t, th−êng l kÕ ph¸t tõ viªm cata cÊp tÝnh (®Æc biÖt ®èi víi ngùa). Nguyªn nh©n g©y bÖnh gièng nh− viªm cata cÊp tÝnh nh−ng tÝnh kÝch thÝch cña bÖnh nguyªn d i h¬n. - Do gia sóc m¾c mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm, ký sinh trïng m¹n tÝnh, bÖnh néi khoa. iII. C¬ chÕ ph¸t bÖnh Do ruét bÞ viªm l©u ng y l m cho v¸ch ruét thay ®æi vÒ cÊu tróc (v¸ch ruét máng, tuyÕn ruét bÞ teo, líp tÕ b o th−îng b× tho¸i ho¸, tæ chøc liªn kÕt t¨ng sinh, trªn mÆt niªm m¹c ruét bÞ loÐt hay th nh sÑo), l m gi¶m nhu ®éng ruét → sinh ra t¸o bãn. Khi thøc ¨n trong ruét tÝch l¹i l©u th−êng lªn men v kÝch thÝch v o niªm m¹c ruét, l m t¨ng tiÕt dÞch v nhu ®éng ruét → g©y Øa ch¶y. V× vËy, trong qu¸ tr×nh bÖnh con vËt cã hiÖn t−îng t¸o bãn, Øa ch¶y xuÊt hiÖn xen kÏ cã tÝnh chu kú v kÐo d i. BÖnh kÐo d i, con Con vËt gÇy yÕu vËt suy dinh d−ìng, thiÕu m¸u, kiÖt dÇn. IV. TriÖu chøng Con vËt ¨n uèng thÊt th−êng, mÖt mái, kÐm tiªu ho¸, lóc Øa ch¶y, lóc t¸o bãn, bông th−êng hãp nh−ng cã lóc l¹i sinh ch−íng h¬i ruét, d¹ cá hay ch−íng h¬i nhÑ (®èi víi tr©u, bß). Ngùa ®«i khi cã hiÖn t−îng ®au bông. TriÖu chøng to n th©n kh«ng râ r ng, bÖnh nÆng con vËt bÞ suy dinh d−ìng, thiÕu m¸u, ng y mét gÇy dÇn, niªm m¹c tr¾ng bÖch hoÆc h¬i v ng, con vËt bÞ suy tim cã thÓ g©y phï ë bèn ch©n v bông, sau ®ã suy kiÖt råi chÕt. V. Tiªn l−îng BÖnh kÐo d i h ng th¸ng hoÆc h ng n¨m, rÊt khã ®iÒu trÞ. VI. ChÈn ®o¸n - C¨n cø v o hiÖn t−îng Øa ch¶y kÐo d i (Øa ch¶y xen kÏ víi t¸o bãn), con vËt gÇy dÇn. 146
- Khi chÈn ®o¸n chó ý ph©n biÖt víi mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm m¹n tÝnh, bÖnh gan m¹n tÝnh, bÖnh vÒ trao ®æi chÊt, bÖnh ký sinh trïng, cÇn chó ý c¶ bÖnh mÒm x−¬ng cña ngùa còng kÕ ph¸t bÖnh n y. VII. §iÒu TrÞ 1. Hé lý - §iÒu chØnh khÈu phÇn ¨n (cho ¨n nh÷ng lo¹i thøc ¨n dÔ tiªu ho¸ v kÝch thÝch tiÕt dÞch, chia l−îng ¨n l m nhiÒu b÷a). T¨ng c−êng ho¹t ®éng ®èi víi con vËt bÖnh. - Ch¨m sãc nu«i d−ìng gia sóc tèt, chuång trai s¹ch sÏ v tho¸ng. 2. Dïng thuèc ®iÒu trÞ a. Dïng thuèc ®iÒu trÞ nguyªn nh©n chÝnh. b. Dïng thuèc th¶i trõ chÊt chøa trong ruét: Thuèc §¹i gia sóc TiÓu gia sóc Chã, lîn MgSO4 300g/con 100 - 200g/con 10 - 20g/con Hßa víi n−íc cho uèng c. Dïng thuèc kÝch thÝch tiªu hãa: + §èi víi víi ®¹i gia sóc cho uèng axit clohydric lo ng hoÆc r−îu. + §èi víi lîn cho uèng men tiªu hãa (Biosubtil hoÆc Subtil) cïng víi Becbirin. d. Dïng thuèc ®iÒu trÞ triÖu chøng: (ë thêi kú t¸o bãn dïng thuèc nhuËn tr ng, ë thêi kú Øa ch¶y cho uèng thuèc cÇm Øa ch¶y). e. Dïng thuèc trî søc trî lùc, t¨ng c−êng gi¶i ®éc v søc ®Ò kh¸ng cho c¬ thÓ Thuèc §¹i gia sóc (ml) TiÓu gia sóc (ml) Chã, lîn (ml) Glucoza 20% 1000 - 2000 500 150 - 400 Cafein natribenzoat 20% 10 -15 5 - 10 1-3 Canxi clorua 10% 50 - 70 30 – 40 5-10 Urotropin 10% 50 - 70 30 – 50 10 - 15 Vitamin C 5% 15 10 5 Tiªm chËm v o tÜnh m¹ch ng y 1 lÇn. f. Dïng thuèc l m se niªm m¹c ruét v diÖt vi khuÈn béi nhiÔm Héi chøng ®au bông ngùa (Colica) I. §¹i c−¬ng - Héi chøng ®au bông ngùa l tæng hîp triÖu chøng l©m s ng vÒ ®au bông do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau g©y nªn. Khi ®au bông con vËt thÓ hiÖn tr¹ng th¸i kh«ng yªn, bÖnh ®ét ph¸t mét c¸ch kÞch liÖt, nhu ®éng 147 Ngùa l¨n lén trªn mÆt ®Êt
Giáo trình B nh n i khoa gia súc ruét t¨ng gi¶m bÊt th−êng, rèi lo¹n vÒ tuÇn ho n, h« hÊp, tiªu ho¸ v trao ®æi chÊt. - Héi chøng ®au bông ë ngùa biÓu hiÖn d−íi nhiÒu h×nh thøc: + Gia sóc ®øng kh«ng yªn, xoay quanh cäc buéc, ch©n tr−íc c o ®Êt, ch©n sau ®¹p bông, gia sóc n»m xuèng, bèn ch©n duçi th¼ng, ngùc s¸t ®Êt råi ®øng lªn mét c¸ch thËn träng, còng cã khi ®ét nhiªn n»m vËt ra, l¨n lén (th−êng phñ phôc hay n»m ngöa), bèn ch©n co v o hay duçi ra, hoÆc co giËt, cã khi n»m chæng vã gi y dôa. + Con vËt cã lóc ®øng l× hoÆc lu«n lu«n ngo¶nh l¹i nh×n bông, cã khi dïng mâm g i v o vïng tim ë v¸ch ngùc, cã khi ®øng cong l−ng, d¹ng ch©n nh− t− thÕ ®i tiÓu, cã khi ngåi nh− chã, cæ ngöa vÒ sau l¾c sang ph¶i, sang tr¸i. + Bông cã khi ch−íng to, con vËt d¸ng b¨n kho¨n, cã lóc muèn n«n, ngo i ra c¸c c¬ ®Çu, cæ v ®u«i co giËt. - Héi chøng ®au bông phô thuéc v o sù trë ng¹i c¬ n¨ng cña hÖ thÇn kinh thùc vËt v thÇn kinh trung −¬ng. ThÇn kinh mª tÈu cã t¸c dông h−ng phÊn vËn ®éng cña d¹ d y, ruét. Ngo i ra ruét cßn chÞu sù chi phèi cña d©y thÇn kinh tuû sèng. ThÇn kinh giao c¶m cña d¹ d y v ruét tõ thÇn kinh t¹ng lín xuÊt ph¸t tõ tiÕt giao c¶m 6,7,9 cña ngùc, ®i qua c¬ ho nh cïng víi ®éng m¹ch cæ råi v o ®¸m rèi mÆt trêi, l¹i tõ ®¸m rèi mÆt trêi cã d©y thÇn kinh liªn l¹c víi h¹ch thÇn kinh treo tr ng tr−íc v sau råi chia vÒ mÆt bông cña ruét non, kÕt tr ng v d¹ d y. ThÇn kinh t¹ng bÐ xuÊt ph¸t tõ hai h¹ch giao c¶m thø hai v thø ba cña ngùc hîp th nh, d©y v o bông qua ®¸m rèi mÆt trêi råi chui v o h¹ch treo tr ng sau v ®¸m rèi thËn, sau ®ã ph©n v o mÆt l−ng cña kÕt tr ng v tiÓu kÕt tr ng, cïng v o thËn. ThÇn kinh t¹ng chØ cã t¸c dông øc chÕ vËn ®éng cña d¹ d y v ruét. ThÇn kinh phã giao c¶m do thÇn kinh mª tÈu ph©n ra, mét phÇn cña nã chui v o ®¸m rèi mÆt trêi råi tíi h¹ch thÇn kinh treo tr ng sau, nh−ng ®o¹n sau trùc tr ng v c¬ vßng hËu m«n l¹i do sù chi phèi cña h¹ch thÇn kinh h«ng. Nh−ng nh÷ng sîi ph©n v o tiÕt thÇn kinh n y kh«ng ®ång ®Òu, cã khi chñ yÕu l d©y giao c¶m, cã tiÕt thÇn kinh chñ yÕu l d©y phã giao c¶m, còng cã nh÷ng tiÕt thÇn kinh l¹i chñ yÕu l d©y thÇn kinh tuû sèng, chóng ®Òu cã nhiÖm vô l ®iÒu ho sù ho¹t ®éng cña d¹ d y v ruét. Sîi thÇn kinh giao c¶m v phã giao c¶m cã mét phÇn nhá trùc tiÕp v o tÕ b o ruét cßn ®a sè th× ë v¸ch ruét v h×nh th nh h¹ch Authbach v Meissner, chóng s¶n sinh ra chÊt Axetylcholin l m ruét co bãp, l m c¨ng m¹ch qu¶n, t¨ng c−êng tiÕt dÞch v nhËn c¶m. Do sù ph©n bè thÇn kinh trong ruét nh− vËy ta thÊy c¬ n¨ng vËn ®éng cña ruét l do h¹ch authbach v Meissner ®iÒu khiÓn. Hai h¹ch n y cã tÝnh chÊt h−ng phÊn chñ ®éng do bÞ kÝch thÝch tõ thÇn kinh giao c¶m v phã giao c¶m ë ngo i v o. V× thÕ khi ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh thay ®æi ®Òu l m trë ng¹i ®Õn c¬ n¨ng d¹ d y, ruét sinh ra ®au bông. II. Nguyªn nh©n Theo quan ®iÓm vÒ ho¹t ®éng thÇn kinh cña Pavlov th× ®au bông ngùa l do sù rèi lo¹n thÇn kinh cña vá n o, trung khu d−íi n o, thÇn kinh thùc vËt, hÖ thèng néi c¶m thô cña d¹ d y v ruét g©y nªn trë ng¹i vÒ vËn ®éng tiÕt dÞch, hÊp thu v b i tiÕt. Rèi lo¹n vÒ c¬ n¨ng vËn ®éng ®Çu tiªn chØ l sù t¨ng lªn vÒ tÇn sè nhu ®éng råi tiÕn tíi kinh luyÕn ruét, nhÊt l c¸c c¬ vßng. Sau ®ã thÇn kinh trung −¬ng bÞ øc chÕ qu¸ ®é sinh ra øc chÕ, tõ kinh luyÕn chuyÓn sang tª liÖt, sù tiÕt dÞch còng theo ®ã m chÞu ¶nh h−ëng. 148
Nghiªm träng h¬n l rèi lo¹n thÇn kinh dinh d−ìng do thÇn kinh côc bé bÞ tæn th−¬ng g©y nªn (vÝ dô: sù thay ®æi vÒ h×nh th¸i cña v¸ch d¹ d y khi bÞ gi n cÊp tÝnh do t¸o bãn hoÆc t¾c ruét g©y nªn). NÕu c¬ n¨ng tiÕt dÞch v co bãp cña d¹ d y t¨ng th× th−êng l m co th¾t cuèng h¹ vÞ g©y nªn ch−íng h¬i d¹ d y cÊp tÝnh. Ng−îc l¹i c¬ n¨ng d¹ d y bÞ øc chÕ vËn ®éng v tiÕt dÞch th× hay g©y ra bÖnh d¹ d y béi thùc. Khi c¬ n¨ng vËn ®éng cña d¹ d y, ruét qu¸ h−ng phÊn sÏ dÉn ®Õn kinh luyÕn ruét, ng−îc l¹i nÕu c¬ n¨ng vËn ®éng cña ruét bÞ øc chÕ sÏ l m chÊt chøa trong ruét bÞ ngõng trÖ, lªn men v thèi r÷a g©y th nh ph¶n x¹ t¨ng nhu ®éng, thøc ¨n tõ ruét trë l¹i d¹ d y l m kÕ ph¸t gi n d¹ d y cÊp tÝnh. Trong tr−êng hîp ruét bÞ biÕn vÞ, rèi ruét, xo¾n ruét, lång ruét còng trë ng¹i tíi thÇn kinh dinh d−ìng, tuÇn ho n v trao ®æi chÊt. Do vËy, nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n g©y nªn héi chøng ®au bông ngùa th−êng l : + Do ch¨n nu«i kh«ng ®óng ph−¬ng ph¸p, ¨n uèng thÊt th−êng, thøc ¨n qu¸ ®¬n ®iÖu, phÈm chÊt thøc ¨n kÐm. + Sau khi ¨n no cho ®i l m ngay, hay sau khi ®i l m vÒ cho uèng n−íc l¹nh hoÆc cho ¨n qu¸ nhiÒu thøc ¨n tinh. + Do ngùa Ýt vËn ®éng l©u ng y nªn c¬ n¨ng v kh¶ n¨ng tiÕt dÞch cña d¹ d y v ruét gi¶m. + Do thêi tiÕt thay ®æi ®ét ngét hay do gia sóc l m viÖc qu¸ søc d−íi trêi n¾ng. + Do gia sóc qu¸ sî h i. III. C¬ chÕ sinh bÖnh Do nh÷ng kÝch thÝch bÖnh lý tõ bªn ngo i hay bªn trong c¬ thÓ ®èi víi thÇn kinh trung −¬ng g©y th nh ph¶n x¹ rèi lo¹n tiªu ho¸ vÒ c¬ häc, nh÷ng kÝch thÝch ®ã l m co th¾t c¬ vßng v c¬ tr¬n cña d¹ d y g©y nªn gi n d¹ d y hoÆc kinh luyÕn. Theo thuyÕt cËn sinh, sù qu¸ h−ng phÊn sÏ dÉn ®Õn øc chÕ. Khi c¬ cña d¹ d y bÞ tª liÖt th× c¸c chÊt chøa tÝch l¹i trong ®−êng tiªu ho¸ c ng nhiÒu. Sù lªn men t¨ng, c¸c chÊt ph©n gi¶i sÏ kÝch thÝch v o hÖ thèng néi c¶m thô ë v¸ch ruét l m cho con vËt sinh ®au. Nh÷ng kÝch thÝch ®au truyÒn lªn vá n o liªn tôc l m cho nh÷ng tÕ b o thÇn kinh mÖt mái, mÊt kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh ®èi víi thÇn kinh trung khu d−íi n o. Nh− vËy, c¬ thÓ r¬i v o tr¹ng th¸i rèi lo¹n to n th©n. Nh÷ng kÝch thÝch ®au l m thay ®æi nång ®é c¸c chÊt men xóc t¸c cña ph¶n øng sinh ho¸ trong m¸u. L−îng cacbonic, cÆn azot (Ure, Indican, Tryptophan,...) h m l−îng globulin, kali, magie, muèi phosphat t¨ng v ph¸ ho¹i c¬ n¨ng cña hÖ thÇn kinh thùc vËt. Sù t¾c ruét dÉn ®Õn hiÖn t−îng n−íc trong ruét bÞ hÊp thu v th¶i ra ngo i t¨ng l m cho con vËt ng y c ng bÞ thiÕu n−íc v dÉn ®Õn hiÖn t−îng nhiÔm ®éc to n th©n Sù t¾c ruét cßn dÉn ®Õn gi n d¹ d y cÊp tÝnh hoÆc l−îng dÞch vÞ t¨ng lªn trong d¹ d y, ®o¹n ruét phÝa tr−íc còng tÝch chÊt chøa, lªn men sinh h¬i nªn dÔ dÉn tíi ch−íng h¬i ruét, thÓ tÝch d¹ d y v ruét t¨ng lªn Ðp v o gan l m gi¶m c¬ n¨ng th¶i ®éc cña gan. Ruét c¨ng to l m con vËt ®au d÷ déi v trë ng¹i tuÇn ho n v cã thÓ sinh ra sung huyÕt n o v l m cho bÖnh c ng trë nªn trÇm träng. Con vËt chÕt do ng¹t thë. 149
Giáo trình B nh n i khoa gia súc IV. Ph©n lo¹i ®au bông ngùa Héi chøng ®au bông ngùa chia ra 3 thÓ 1. ThÓ triÖu chøng Do kÕ ph¸t tõ nh÷ng bÖnh kh¸c (nh− bÖnh truyÒn nhiÔm, ký sinh trïng, bÖnh ngo¹i khoa, s¶n khoa). 2. ThÓ gi¶ Do bÖnh ë thËn, phæi, phÕ m¹c g©y nªn, kh«ng ph¶i bÖnh ë d¹ d y. 3. ThÓ thËt Do bÖnh vÒ d¹ d y v ruét g©y nªn ®au bông. V. Nguyªn t¾c chÈn ®o¸n vµ ®iÒu trÞ Trong thùc tÕ l©m s ng chøng ®au bông ngùa chØ xuÊt hiÖn 1-2 giê tr−íc khi gia sóc chÕt. V× vËy, viÖc chÈn ®o¸n v ®iÒu trÞ ph¶i nhanh chãng v ®−îc tiÕn h nh ®ång thêi. 1. Hái chñ gia sóc Hái cÆn kÏ vÒ bÖnh (nh− chÕ ®é l m viÖc, thøc ¨n, thêi tiÕt,...). 2. Ph¶i ®o th©n nhiÖt, tÇn sè tim ®Ëp, tÇn sè h« hÊp, tÇn sè nhu ®éng ruét NÕu cÇn ph¶i kiÓm tra c¬ n¨ng thÇn kinh thùc vËt. Tõ kÕt qu¶ cña ®o th©n nhiÖt cã thÓ ph©n biÖt ®−îc víi bÖnh truyÒn nhiÔm hay gia sóc cã bÞ viªm phóc m¹c, d¹ d y, ruét hay kh«ng? 3. Dïng èng th«ng d¹ d y (nhÊt thiÕt ph¶i l m) NÕu do ch−íng h¬i d¹ d y th× h¬i sÏ theo èng ra ngo i l m cho chøng ®au bông gi¶m ®i hay hÕt h¼n. NÕu kh«ng thÊy h¬i ra th× thôt v o d¹ d y 2-3 lÝt n−íc Êm råi l¹i h¹ thÊp ®Çu gia sóc cho n−íc ch¶y ra. NÕu cuèng h¹ vÞ co th¾t l m chÊt chøa trong d¹ d y tÝch l¹i th× n−íc ch¶y ra b»ng l−îng n−íc cò hay nhiÒu h¬n, lóc ®ã lËp tøc thôt v o d¹ d y 10-12 ml axit lactic hay 50ml axit axetic ho v o 0,5 lÝt n−íc ®Ó lo¹i trõ sù co th¾t cuèng h¹ vÞ. NÕu bÖnh vÉn tiÕp diÔn, sau khi röa d¹ d y dïng chÊt chèng lªn men (Ichthyol 10-12ml cho v o 300ml r−îu ho víi 0,5 lÝt n−íc cho uèng). Còng cã thÓ sau khi th¶i trõ co th¾t ë h¹ vÞ, ng−êi ta dïng 0,5 lÝt dÇu thÇu dÇu hoÆc parafin cho uèng ®Ó th¶i trõ chÊt chøa trong d¹ d y. Chó ý: Trong qu¸ tr×nh chÈn ®o¸n, nÕu cÇn cã thÓ ®Ó èng th«ng trong vßng 2 giê, nÕu ®Ó l©u cã thÓ l m ho¹i tö niªm m¹c mòi. 4. §Ó thÇn kinh ho¹t ®éng b×nh th−êng, xóc tiÕn tuÇn ho n v ho¹t ®éng c¬ n¨ng cña d¹ d y Cã thÓ dïng: Cafein natribenzoat 20% 20ml NaCl 5-10% 200ml Tiªm chËm v o tÜnh m¹ch. Chó ý: - §¬n n y dïng cã hiÖu qu¶ ngay víi bÖnh ch−íng h¬i ruét, t¸o bãn). 150