Giáo trình chẩn đoán và nội khoa thú y part 6

Chia sẻ: Asfj Asfhjk | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:23

Thêm vào BST

Báo xấu

149
lượt xem 31
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Cơ chế tổn thương thần kinh: do thần kinh co mạch bị tổn thương như liệt thần kinh co mạch ngoại vi hay tổn thương trung khu, trong thực nghiệm nếu cắt thần kinh giao cảm ở cổ thỏ hoặc cắt bỏ hạch giao cảm ở cổ gây sung huyết một nửa đầu tương ứng biểu hiện ở tai thỏ.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình chẩn đoán và nội khoa thú y part 6

6.3. B NH D DÀY VÀ RU T C A LOÀI NHAI L I (Diseases of ruminant) 6.3.1. Đ c đi m sinh lý c a các túi d dày D dày (4 túi) c a loài nhai l i có nh ng đ c đi m sinh lý và gi i ph u riêng. Do v y, b nh v d dày c a loài nhai l i cũng mang đ c đi m riêng mà các loài gia súc khác không có (hình 6.5). Trung khu th n kinh c a d dày và d c n m trung não. Dây th n kinh mê t u là th n kinh v n đ ng, nên khi ngư i ta kích thích dây th n kinh này thì s co bóp c a các túi d dày s tăng cư ng. S ph i h p các co bóp c a túi d dày do trung tâm dinh Hình 6.5. D dày lo i nhai l i dư ng trư c d t ong. Nh ng kích thích c m giác c a các túi này s truy n vào t y s ng, đó nó ti p xúc v i c dây th n kinh t d c vào. S v n đ ng c a d dày đư c b t đ u b ng co bóp c a d t ong làm th tích d t ong gi m đi 1/2 hay 2/3 l n, ch t ch a đư c đ y lên phía trên và phía sau xoang d c , th c ăn có th d c vào t i phía cu i c a túi trên. Sau l n co bóp th hai thành túi trên c a d c cũng co bóp, th c ăn s t túi trên xu ng túi dư i. Khi thành c a túi trên c ng ra thì túi dư i co l i. Kh i lư ng th c ăn c a túi dư i l i d n lên phía trư c c a túi trên. Do k t qu c a s co bóp làm th c ăn đư c xáo tr n, các b t hơi t p trung lên túi hơi làm hơi thoát ra đư c d dàng. Ti p theo s co bóp c a d t ong là s co bóp c a d lá sách, d t ong co bóp trư c v i cư ng đ co bóp r t m nh nên nư c trong d t ong ch y vào d lá sách, khi bu ng lá sách đã đ y thì cơ c a d lá sách đóng l i, lá sách co bóp m nh d n th c ăn vào các lá, ch t c ng đư c gi l i, ch t l ng ch y vào d múi kh , có m t ph n ch y v d t ong, các lá sách co bóp s nghi n nh th c ăn th c v t. D múi kh co bóp không có quan h v i s co bóp c a ba túi trên mà là ti p t c v i nhu đ ng c a ru t non. Đ i v i gia súc đang bú thì rãnh th c qu n còn đóng kín nên khi con v t bú s a, nư c s đi th ng vào d lá sách r i ch y vào d múi kh . D múi kh (hay d dày th c), tá tràng, k t tràng và ru t non có ch c năng tương t như đ ng v t d dày đơn. Chính d múi kh , vi sinh v t d c và ph n còn l i c a th c ăn chưa lên men nhưng có kh năng tiêu hoá s tiêu hoá b ng enzym t o ra các s n ph m s đư c h p thu. Ph n x nhai l i đư c th c hi n do s kích thích c a th c ăn vào thành d c . Ngoài vi c nhai l i, trâu bò còn có hi n tư ng hơi đ th i ch t khí do s lên men trong d c sinh ra, m i gi hơi t 17 - 20 l n, khi đó ch t khí ép vào d c gây ph n x làm giãn th c qu n, cơ d dày co bóp đ đ y hơi ra ngoài. 139
ru t d lá sách th c qu n d múi kh dc d t ong Hình 6.6. Tiêu hoá các túi d dày Trong d c trâu, bò còn ch a lư ng vi sinh v t khá l n, chúng ti t ra men ureaza đ tiêu hoá đ m ure và chuy n thành protein c a cơ th . gia súc kho , ho t đ ng c a các túi d dày bình thư ng thì th c ăn đ ng l i trong d c và d t ong kho ng 2 ngày, nhu đ ng d c c a trâu bò t 2 - 5 l n, c a dê c u t 2 - 6 l n trong 2 phút. 6.3.2. Cơ năng tiêu hoá c a các túi d dày Quá trình tiêu hoá trong d c ngoài tác d ng cơ gi i còn có quá trình phân hu c a vi sinh và các ch t lên men. Lư ng vi sinh v t trong d c r t l n (kho ng 1 t con trong 1 kg th c ăn d c ). Trư c h t th o phúc trùng phá v màng xenluloza đ t o đi u ki n cho vi khu n lên men và gi i phóng các ch t dinh dư ng khác như tinh b t, đư ng, đ m trong th c ăn đ d dàng tiêu hoá. Th o trùng cũng ăn m t ph n xenluloza đã b phá v đó đ có năng lư ng cho s ho t đ ng c a chúng. Ch t xơ dư i tác d ng c a vi khu n gây lên men r t m nh, qua m t s giai đo n và cu i cùng t o ra nhi u ch t khí (CH4, CO2) và các axit béo bay hơi khác (a. acetic, a. propiovic, a. butyric, a. valeric), các s n ph m này đư c h p th vào máu qua thành d c đ tham gia vào quá trình trao đ i ch t, vi khu n còn làm lên men hemixenluloza thành pentoza và hexoza, lên men dectin t o thành m t s axit béo bay hơi khác. Th o phúc trùng cũng phân gi i tinh b t thành polysaccarit nh men amylaza trong cơ th th o phúc trùng ti t ra. Nh ng đa đư ng này s đư c lên men t o thành axit béo bay hơi. S phân gi i protein trong d c không đáng k . Các vi sinh v t bi n protein th c v t thành protein đ ng v t có giá tr dinh dư ng cao trong cơ th c a chúng. H vi sinh v t này theo d ch th c ăn đi xu ng d múi kh và ru t non, đó do môi trư ng không thích h p, chúng ch t đi, tr thành ngu n protein đ ng v t cung c p cho trâu bò. Ngư i 140
ta tính r ng 20 - 30% ch t đ m d tiêu hoá trong d c là vi sinh v t t o thành. Vi c t ng h p các vitamin nhóm B và K cũng do các vi sinh v t ( gia súc trư ng thành) t o nên, riêng vitamin C ch a trong th c ăn b phân hoá nhanh trong d c . Chú ý: Vi c t ng h p các vitamin này ch th c hi n đư c khi gia súc cai s a. Vì v y, v i gia súc non vi c b sung các vitamin cho cơ th là c n thi t. 6.4. B NH B I TH C D C (Dilatatio acuta ruminis íngestis) 6.4.1. Đ c đi m B nh d c b i th c (hay còn g i tích th c ăn trong d c ) là do trong d c ch a nhi u th c ăn khó tiêu hóa làm cho th tích d dày tăng lên g p b i, vách d dày căng. N u th c ăn tích l i lâu trong d c thư ng k phát viêm ru t và gây r i lo n hô h p, cơ th b nhi m đ c → con v t ch t. Đây là b nh trâu bò hay m c (chi m 40% trong các b nh d dày b n túi). B nh ti n tri n ch m (thư ng x y ra sau khi ăn t 6 - 9 gi ). 6.4.2. Nguyên nhân Do ăn quá no: Trâu bò ăn quá no các lo i th c ăn khô, th c ăn khi g p nư c d trương n (như rơm, c khô, cây h đ u, bã đ u) ho c do gia súc nh n đói lâu ngày đ t nhiên ăn no, ăn xong u ng nhi u nư c l nh ngay đ u có th d n đ n d c b i th c. Do chăm sóc kém ho c thay đ i th c ăn đ t ng t (trâu bò cày kéo b m c b nh do làm vi c quá m t nh c, ăn xong đi làm ngay, bò s a m c b nh do thi u v n đ ng). Do cơ th gia súc suy y u, b máy tiêu hoá ho t đ ng kém, ho c do k phát t nh ng b nh khác như ngh n d lá sách, li t d c , viêm d t ong do ngo i v t và d múi kh bi n v . Do k phát t m t s b nh truy n nhi m (b nh cúm, b nh t huy t trùng,...). 6.4.3. Cơ ch sinh b nh Ho t đ ng c a d c do h th n kinh th c v t chi ph i. Vì v y, nh ng nhân t gây b nh bên ngoài hay trong cơ th đ u làm tr ng i c a ho t đ ng th n kinh mê t u, làm gi m nhu đ ng c a d c → th c ăn tích l i d c . Khi th c ăn tích l i trong d c làm tăng áp l c xoang b ng → gây r i lo n hô h p và tu n hoàn. Do v y, con v t có bi u hi n th khó. Hơn n a khi th c ăn tích l i lâu s lên men, th i r a sinh ra nhi u hơi và các s n v t phân gi i (như các lo i khí; axit h u cơ). Nh ng ch t này kích thích vào vách d c , làm cho d c co gi t t ng cơn → con v t đau b ng và không yên. N u hơi sinh ra nhi u s gây ra chư ng hơi, m t khác th c ăn trong quá trình lên men s trương to làm căng vách d dày d n t i giãn d dày. B nh ti n tri n làm cho cơ trơn co bóp y u d n → b nh n ng thêm, vách d c b kích thích gây viêm ho i t , ch t phân gi i ng m vào máu gây trúng đ c → con v t ch t. 141
6.4.4. Tri u ch ng B nh x y ra sau khi ăn t 6 - 9 gi . Tri u ch ng lâm sàng th hi n rõ: Con v t gi m ăn hay không ăn, ng ng nhai l i, hơi ra có mùi chua, hay ch y dãi, con v t đau b ng (khó ch u, đuôi qu t m nh vào thân, xoay quanh c c bu c, l y chân sau đ p b ng, đ ng n m không yên có khi ch ng b n vó gi y gi a, khi d t di th y con v t c đ ng c ng nh c, hai chân d ng ra. Mé b ng trái con v t phình to, s n n th y ch c, n tay vào có d ng b t nhão, con v t đau, cho tay qua tr c tràng s vào d c th y ch c như s vào túi b t, con v t r t khó ch u. Gõ vào vùng d c th y âm đ c tương đ i l n lên vùng âm bùng hơi. Vùng âm đ c tuy t đ i l n và chi m c vùng âm đ c tương đ i. Tuy v y, n u con v t chư ng hơi k phát thì khi gõ v n có âm bùng hơi. Nghe th y âm nhu đ ng d c gi m hay ng ng h n, n u b nh n ng thì vùng trái chư ng to, con v t th nhanh, nông, tim đ p m nh, chân đi lo ng cho ng, run r y, m t m i, cũng có khi n m mê m t không mu n d y. Có th gây viêm ru t k phát. Lúc đ u con v t đi táo, sau đó đi a ch y, s t nh . 6.4.5. Tiên lư ng N u b nh nh , không k phát b nh khác thì sau 3 - 5 ngày s kh i, n u k phát chư ng hơi, viêm ru t hay nhi m đ c thì có th ch t. 6.4.6. Ch n đoán Trâu bò m c b nh này có nh ng đ c đi m: B ng trái căng to, s vào ch c, n tay vào vùng d c đ l i v t tay, gia súc không ăn, nhai l i gi m. C n phân bi t v i các b nh: D c chư ng hơi: B nh phát ra nhanh, vùng b ng trái căng to, s d c căng như qu bóng, gia súc khó th ch t nhanh. Li t d c : N n vùng b ng trái c m th y th c ăn nhão như cháo, nhu đ ng d c m t. Viêm d t ong do ngo i v t: Con v t có tri u ch ng đau khi khám vùng d t ong. 6.4.7. Đi u tr Nguyên t c t c đi u tr : làm h i ph c và tăng cư ng nhu đ ng d c , tìm cách th i th c ăn tích lâu ngày trong d c . a. H lý Cho gia súc nh n ăn 1 - 2 ngày (không h n ch nư c u ng), tăng cư ng xoa bóp vùng d c , d t cho gia súc v n đ ng đ tăng cư ng cơ năng v n đ ng c a d c . 142
Nh ng ngày sau cho gia súc ăn m t ít th c ăn m m, d tiêu và cho ăn làm nhi u l n trong ngày, đ ng th i có th th t cho gia súc b ng nư c m. Moi phân trong tr c tràng và kích thích bàng quang cho con v t đi ti u. b. Dùng thu c Dùng thu c t y tr ch t ch a trong d c : Sulfat natri 300 - 500 g/con (trâu, bò); 50 - 100 g/con (bê, nghé); 20 - 50 g/con (dê, c u). Hòa v i nư c s ch cho con v t u ng 1 l n trong ngày đ u đi u tr . Dùng thu c tăng cư ng nhu đ ng d c : Pilocacpin 3% 5 - 10ml/con (trâu, bò); 3 - 5ml/con (bê, nghé); 2 - 3ml/con (dê, c u). Tiêm b p, ngày 1 l n Tăng cư ng tiêu hóa d c : dùng HCl (10 - 12ml nguyên chu n hòa v i 1 lít nư c). Cho con v t u ng ngày 1 l n. Đ phòng th c ăn lên men trong d c - Ichthyol: trâu, bò (20 - 30g), dê, c u, bê, nghé (1 - 2g). Cho u ng ngày 1 l n. - Ho c dùng formol (15ml nguyên chu n hoà v i 1 lít nư c s ch) cho con v t u ng: trâu, bò (1 lít/con); bê, nghé, dê (200 - 300ml/con). Cho u ng ngày 1 l n. - Ho c dùng: c n + t i; nư c dưa chua, nư c lá th cho con v t u ng. Dùng thu c tr s c, tr l c, tăng cư ng gi i đ c cho cơ th : Thu c Trâu, bò (ml) Bê, nghé, dê, c u (ml) Dung d ch Glucoza 20% 1000 - 2 000 500 - 1000 Cafeinnatribenzoat 20% 10 - 15 5 - 10 Canxi clorua 10% 50 - 70 15 - 20 Urotropin 10% 50 - 70 20 - 30 Vitamin C 5% 20 10 Tiêm ch m vào tĩnh m ch ngày 1 l n Chú ý: - N u b i th c d c có k phát chư ng hơi c p tính ph i dùng troca ch c thoát hơi. - V i bi n pháp trên mà th c ăn v n tích trong d c thì m d c l y b t th c ăn 6.5. LI T D C (Atomia ruminis) 6.5.1. Đ c đi m B nh làm cho d c co bóp kém và d n đ n li t → th c ăn trong d c , d múi kh không đư c xáo tr n và t ng v đ ng sau. Th c ăn tích l i trong d c , d t ong, d múi kh và b th i r a, lên men sinh ra ch t đ c, làm cho cơ th b trúng đ c và h i cho h th ng th n kinh th c v t. K t qu làm tr ng i cơ năng v n đ ng c a d c , làm gia 143
súc gi m ăn, gi m nhai l i và thư ng k phát viêm ru t, cu i cùng con v t trúng đ c ch t. B nh thư ng th y trâu, bò, còn dê, c u ít m c. 6.5.2. Nguyên nhân * Do cơ th suy như c (chi m kho ng 40%), thư ng g p nh ng trư ng h p sau: - Do th c ăn khan hi m, gia súc b đói, ăn Hình 6.7. M d c l y th c ăn rơm b m c, th i nát nên thi u sinh t . - Do gia súc b các b nh tim, gan, th n, r i lo n trao đ i ch t, hay m c nh ng b nh m n tính khác. - Do chăm sóc nuôi dư ng gia súc không đúng phương pháp: + Cho ăn lâu ngày nh ng th c ăn làm h n ch nhu đ ng cơ trơn (trâu bò ăn nhi u th c ăn tinh, kém th c ăn thô xanh). + Cho ăn th c ăn có tính kích thích m nh làm cho nhu đ ng d c quá hưng ph n, đ n giai đo n sau s làm gi m trương l c c a cơ → nhu đ ng d c gi m sau đó li t. - Do cho ăn nh ng th c ăn quá đơn đi u hay thay đ i th c ăn quá đ t ng t. - Do ch đ qu n lý gia súc không h p lý, gia súc làm vi c quá s c, thay đ i đi u ki n chăn th . * Do k phát c a m t s b nh khác - K phát t m t s b nh n i khoa (d c b i th c, d c chư ng hơi, viêm d t ong do ngo i v t, viêm phúc, m c). - K phát t m t s b nh truy n nhi m (b nh cúm, b nh t huy t trùng). - K phát t m t s b nh kí sinh trùng (sán lá gan, kí sinh trùng đư ng máu) ho c do trúng đ c c p tính gây nên. 6.5.3. Cơ ch sinh b nh Các tác đ ng b nh lý làm tr ng i t i ho t đ ng c a h th n kinh trung ương, th n kinh th c v t r i làm tr ng i s ho t đ ng c a ti n v làm cho cơ d c gi m nhu đ ng và d n đ n li t. Khi d c b li t, nh ng th c ăn tích l i trong d c , d lá sách lên men, th i r a sinh ra các ch t đ c và đư c h p th vào máu gây nh hư ng đ n tiêu hoá và tr ng thái toàn thân c a con v t (do nh ng s n ph m phân gi i t d c h p th vào máu, làm gi m cơ năng th i đ c c a gan, lư ng glycogen trong gan gi m d n d n đ n ch ng xeton huy t, lư ng ki m d tr trong máu gi m d n t i trúng đ c toan. Đ ng th i do th c ăn lên men, các s n ph m sinh ra kích thích vào vách d dày gây nên ch ng viêm ho i t d dày, viêm cata d múi kh và ru t → b nh tr nên n ng thêm). 144
Do quá trình lên men đã làm thay đ i pH c a d c : t ki m y u chuy n sang toan (do lư ng axit h u cơ đ t ng t tăng lên trong d c ) gây b t l i cho s s ng c a các vi sinh v t phân gi i xenluloza và infusoria trong d c , m t khác nh ng s n v t sinh ra d c còn kích thích t i s c m th hoá h c vách d dày nên sinh ra nh ng cơn co gi t d dày. Nh ng d ch l ng trong d dày, ch y vào d múi kh và ru t làm nh hư ng đ n nhu đ ng c a d dày và ru t và làm cho d lá sách căng to (do th c ăn chưa đư c làm m m, theo d ch th tràn vào d lá sách). Nh ng kích thích b nh liên t c truy n đ n h th n kinh trung ương, làm t bào th n kinh m t m i, con v t rơi vào tr ng thái b c ch . 6.5.4. Tri u ch ng a. Th c p tính Con v t gi m ăn, thích ăn th c ăn thô hơn th c ăn tinh, khát nư c, nhai l i gi m ho c ng ng h n, nhu đ ng d c kém ho c m t. Con v t hay hơi, hơi có mùi hôi th i. Con v t thích n m, m t m i, niêm m c mi ng khô. S n n vùng d c qua tr c tràng th y th c ăn như cháo đ c, vùng b ng trái sưng to, con v t khó th . Phân l ng l n ch t nh y, khi k phát viêm ru t thì phân loãng và th i. N u b nh n ng con v t có cơn co gi t, sau đó con v t ch t. b. Th m n tính Con v t ăn u ng th t thư ng, nhai l i gi m, hơi th i, d c gi m nhu đ ng nên thư ng chư ng hơi nh , phân lúc táo, lúc l ng, trư ng h p không k phát b nh khác thì nhi t đ bình thư ng, con v t g y d n, sau đó suy như c r i ch t. 6.5.5. B nh tích Th tích c a d c và d múi kh tăng, vùng d c trùng xu ng, th c ăn trong d lá sách khô l i, trong d c ch a đ y d ch nh y có mùi th i, niêm m c d dày viêm ho c xu t huy t. 6.5.6. Tiên lư ng B nh m i phát thì sau khi đi u tr 3 - 5 ngày con v t bình ph c tr l i. B nh d ng m n tính tiên lư ng x u. 6.5.7. Ch n đoán Ph i n m đư c đ c đi m c a b nh như nhu đ ng d c gi m, ho c ng ng h n, nhai l i gi m, kém ăn, th nh tho ng chư ng hơi, lúc đ u đi táo, sau đó a ch y, th c ăn trong d c nát như cháo. C n ch n đoán phân bi t v i các b nh: 145
D c chư ng hơi: B nh phát ra đ t ng t, vùng b ng trái ph ng to, căng như qu bóng, con v t ng t th , niêm m c tím b m, n u can thi p không k p th i con v t s ch t. Viêm d dày - ru t c p tính: Gia súc hơi s t, trong d c không tích hơi và đ ng l i th c ăn, nhu đ ng ru t tăng, a ch y. Viêm d t ong ngo i v t: Con v t cũng li t d c , thay đ i tư th đ ng, d ng hai chân trư c khi xu ng d c, đau, nghi n răng, phù y m. B nh thư ng gây viêm phúc m c, viêm ngo i tâm m c k phát. 6.5.8. Đi u tr Nguyên t c là làm tăng nhu đ ng d c , làm gi m ch t ch a. a. H lý Khi m i m c b nh cho gia súc nh n 1 - 2 ngày (không h n ch u ng nư c) sau đó cho ăn th c ăn d tiêu, cho ăn ít và nhi u l n trong ngày. Xoa bóp vùng d c (ngày t 1 - 5 l n, m i l n kho ng 10 - 15 phút), cho gia súc v n đ ng nh . Trư ng h p gia súc đau nhi u không nên xoa bóp vùng d c . b. Dùng thu c Dùng thu c làm tăng cư ng nhu đ ng d c (dùng m t trong các lo i sau): - Magie sulfat: trâu, bò (300 g/con); bê, nghé (200 g/con). Hòa v i 1 lít nư c cho con v t u ng 1 l n trong ngày đ u đi u tr . - Ho c Pilocacpin 3%: trâu, bò (3 - 6ml/con); bê, nghé (3ml/con). Tiêm b p ngày 1 l n. - Ho c dung d ch NaCl 10%: trâu, bò (200 - 300ml/con); bê, nghé (200ml/con). Tiêm ch m vào tĩnh m ch ngày 1 l n. Chú ý: Nh ng gia súc có ch a không dùng thu c kích co bóp cơ trơn - Dùng thu c c ch lên men sinh hơi c a d c - Đi u ch nh h th n kinh, tránh nh ng kích thích b nh lý (dùng thu c an th n) - Dùng thu c tr s c, tr l c, nâng cao s c đ kháng và tăng cư ng gi i đ c Thu c Trâu, bò (ml) Bê, nghé, dê, c u (ml) Glucoza 20% 1000 - 2000 300 - 500 Cafeinnatribenzoat 20% 20 5 - 10 Canxi clorua 10% 50 - 70 15 - 20 Urotropin 10% 50 - 70 20 - 30 Vitamin C 5% 20 10 Tiêm ch m vào tĩnh m ch ngày 1 l n. - Trư ng h p viêm m n tính dùng nư c mu i nhân t o cho u ng 146
- N u li t d c do th n kinh giao c m quá hưng ph n: Dùng Novocain 0,25% 20 - 40ml phong b vùng bao th n. - Đ tăng cư ng quá trình tiêu hoá: Dùng HCl 0,5% 500ml cho u ng; dùng rư u t i 40 - 60ml cho u ng. - N u chư ng hơi d c k phát: Cho u ng thu c đ c ch lên men trong d c . - N u k phát a ch y: Cho u ng tanin và thu c kháng sinh ch ng nhi m khu n đư ng ru t. 6.6. CHƯ NG HƠI D C C P TÍNH (Tympania ruminis acuta) 6.6.1. Đ c đi m Do gia súc ăn nhi u th c ăn d lên men, sinh ra nhi u hơi tích trong d c → d c chư ng hơi phình to, ép vào cơ hoành làm tr ng i t i hô h p và tu n hoàn. Do v y, con v t có bi u hi n th khó ho c ng t th . Vi t Nam gia súc hay m c b nh này vào v đông xuân, nh t là lúc c non đang m c và còn nhi u sương giá. 6.6.2. Nguyên nhân - Do gia súc ăn nhi u th c ăn d lên men, sinh hơi (th c ăn xanh ch a nhi u nư c, nh ng cây h đ u, thân cây ngô non, lá dâm b t,...) ho c gia súc ăn ph i nh ng th c ăn đang lên men d (cây, c , rơm m c). - Do gia súc ăn ph i th c ăn có ch a ch t đ c (ch t đ c h p ch t phospho h u cơ) - Do gia súc làm vi c quá s c ho c do th i ti t thay đ i quá đ t ng t làm nh hư ng t i b máy tiêu hoá. - B nh phát sinh còn do k phát t b nh li t d c , viêm d t ong, viêm phúc m c, li t th c qu n, t c th c qu n hay do gia súc n m li t lâu ngày. - Do k phát t m t s b nh truy n nhi m (cúm, t huy t trùng,...). - Do gia súc b trúng đ c Carbamid. - Bê, nghé m c b nh thư ng do bú s a không tiêu 6.6.3. Cơ ch sinh b nh Th c ăn trong d c do tác đ ng c a các vi sinh v t trong d c , sinh s n ra khí: metan (26%), carbonic (6,2%), sulfua hydro, hydrogen và nitơ (7%). M t ph n hơi tích l i trên b m t th c ăn túi trên, khí còn th a đư c gia súc ra ngoài, m t ph n nh th m vào máu, ph n còn l i theo đư ng ru t th i ra ngoài. Khi th c ăn d lên men, ph n x hơi b ngưng tr , gây nên chư ng hơi d c . 147
Còn có ý ki n cho r ng: Đ có hơi tích l i trong d c không ch do th c ăn và đi u ki n khí h u mà còn do b t hơi hình thành trong d c và các ch t nh y carbonat c a nư c b t. Nh ng b t hơi này có s c căng b m t l n lên tích l i túi trên và tr n v i th c ăn. Do s tích l i nh ng b t hơi l n lên nh ng b t hơi nh không có l i thoát ra vì nh ng b t hơi l n có s c căng b m t l n hơn, nó tích l i ph n trên, ngoài ra protein th c v t cũng giúp cho s c căng b m t c a nh ng b t hơi l n lên. Cũng có ý ki n cho r ng: Hơi tích trong d c là glycosid, axit cyanhydric, ch t gi ng vitamin PP th c v t gây c ch cơ trơn d c , d c nhu đ ng kém làm hơi tích l i. Thuy t khác cho r ng: nh ng ch t s n sinh trong cơ th như histamin cũng có tác d ng làm c ch ho t đ ng c a cơ trơn, làm cho b nh d phát ra. Song dù cho nguyên nhân nào đi n a, b nh gây ra ch y u v n do th c ăn lên men ch a nhi u nư c làm hơi s n sinh nhi u, làm r i lo n tu n hoàn vách d c và c ch th n kinh nh hư ng đ n s nhai l i và hơi, vách d c b thi u máu, nhu đ ng d c gi m. Hơi tích l i làm th tích d c tăng lên đ t ng t, ép lên cơ hoành làm gia súc ng t th , máu v tim b tr ng i gây huy t não và tĩnh m ch c , gan cũng b d c chèn ép gây thi u máu làm cơ năng gi i đ c c a gan gi m đ ng th i nh ng ch t phân gi i trong d c kích thích vào vách d c gây cho con v t nh ng cơn co th t. Đ n cu i kì b nh, d c b tê li t, quá trình t ng hơi ra ngoài hoàn toàn b ng ng tr nên gia súc lâm vào tr ng thái tr m tr ng, gia súc có th ch t do ng t th và do tu n hoàn tr ng i. 6.6.4. Tri u ch ng B nh xu t hi n r t nhanh (thư ng xu t hi n sau khi ăn 30 phút đ n 1 gi ). B nh m i phát con v t t ra không yên, b n ch n, b ng trái ngày càng phình to và con v t có tri u ch ng đau b ng (con v t luôn ngo nh l i nhìn b ng, v y đuôi, cong lưng, hai chân thu vào b ng). Quan sát vùng b ng th y vùng b ng trái Hình 6.8. Bò chư ng hơi d c sưng to, hõm hông trái căng ph ng, có khi ph ng cao hơn c t s ng (hình 6.8). Gõ vào b ng trái (đ c bi t hõm hông trái) th y âm tr ng chi m ưu th , âm đ c và âm bùng hơi m t. N u khí tích l i nhi u trong d c , khi gõ còn nghe th y âm kim thu c. Nghe vùng d c th y nhu đ ng d c lúc đ u tăng sau đó gi m d n r i m t h n, ch nghe th y ti ng n lép bép do th c ăn lên men. 148
B nh càng n ng, gia súc đau b ng càng rõ r t, vã m hôi, u o i, hay s hãi, con v t ng ng ăn, ng ng nhai l i. Gia súc khó th , t n s hô h p tăng, d ng hai chân trư c đ th , ho c thè lư i đ th và con v t ch t do ng t th . H th ng tu n hoàn b r i lo n, máu c và đ u không d n v tim đư c nên tĩnh m ch c ph ng to, tim đ p nhanh (140 l n/phút), m ch y u, huy t áp gi m, gia súc đi ti u liên t c. 6.6.5. B nh tích Gia súc có hi n tư ng ch y máu mũi và h u môn, có hi n tư ng lòi dom, m m đ y b t, th c qu n vít ch t, th c ăn lên t i t n mi ng, ph i sung huy t, máu tím b m. 6.6.6. Tiên lư ng B nh hay x y ra th c p, r t nguy hi m, khi gia súc phát b nh n u không k p th i can thi p gia súc s b ng t th , trúng đ c axit carbonic làm tr ng i tu n hoàn và xu t huy t não, gia súc ch t nhanh. 6.6.7. Ch n đoán C n n m đư c đ c đi m chính c a b nh: b nh ti n tri n nhanh (thư ng sau khi ăn 1 - 2 gi ), vùng b ng trái căng ph ng, trong d c ch a đ y hơi, gia súc khó th , tĩnh m ch c ph ng to. C n ch n đoán phân bi t v i d c b i th c: b nh b i th c d c , b nh ti n tri n ch m (thư ng xu t hi n sau khi ăn t 6 - 9 gi ), khi gõ vùng d c xu t hi n âm đ c tuy t đ i. 6.6.8. Đi u tr Nguyên t c đi u tr là tìm m i bi n pháp làm thoát hơi trong d c , c ch s lên men, tăng cư ng nhu đ ng d c đ ng th i chú ý tr tim, tr s c. Trư ng h p chư ng hơi quá c p ph i dùng Troca đ ch c thoát hơi trong d c , nhưng chú ý khi ch c ph i đ thoát hơi t t . a. H lý - Đ gia súc đ ng yên trên n n d c (đ u cao mông th p) cho d th , dùng tay xoa bóp d c nhi u l n (m i l n t 10 - 15 phút). - D i nư c l nh vào n a thân sau, bôi Ichthyol vào lư i ho c dùng que ngáng ngang m m đ kích thích gia súc hơi. - Đưa tay vào tr c tràng móc phân và kích thích bàng quang đ gia súc đi ti u b. Dùng thu c đi u tr - Dùng thu c th i tr ch t ch a d c: 149
Thu c Trâu, bò Bê, nghé MgSO4 ho c Na2 SO4 200 - 300 g/con 100 - 200 g/con Hòa nư c cho u ng m t l n trong c quá trình đi u tr - Dùng thu c c ch s lên men sinh hơi d c (nư c dưa chua, d m ăn, NH3, formol, nư c rư u t i,...). - Dùng thu c tr s c, tr l c: Thu c Trâu, bò Bê, nghé Cafeinnatribenzoat 20% 10 - 15ml 5 - 10ml vitamin B1 2,5% 10 - 15ml 5 - 10ml Tiêm dư i da ngày 1 l n. 6.7. T C NGH N D LÁ SÁCH (Obturatio omasi) 6.7.1. Đ c đi m Do b n thân d lá sách co bóp kém. Do v y, vi c đ y th c ăn vào d múi kh ch m, ngư c l i d t ong và d c nhu đ ng m nh nên th c ăn luôn xu ng d lá sách → th c ăn tích trong d lá sách, khô d n và t c l i. B nh thư ng x y ra vào th i kỳ giá rét. Trâu, bò mi n núi m c b nh nhi u hơn trâu, bò vùng đ ng b ng. 6.7.2. Nguyên nhân - Do trâu, bò ăn nhi u cám trong m t th i gian dài ho c trong cám có l n bùn đ t. - Do trâu, bò ăn nhi u c khô, rơm r , lõi ngô mà ít u ng nư c. - Do k phát t viêm d dày, d múi kh bi n v , do t c c a thông v i d múi kh . - Do k phát t nh ng b nh kí sinh trùng đư ng máu (b nh tiên mao trùng), b nh truy n nhi m hay nh ng b nh gây s t cao, làm cho d lá sách gi m nhu đ ng → th c ăn tích l i d lá sách. 6.7.3. Cơ ch sinh b nh D lá sách có c u t o b i nhi u lá nh , gi a các lá nh đó có ch ch a th c ăn nên s v n chuy n trong d lá sách khó khăn hơn các d khác. Do tác đ ng c a b nh nguyên làm d lá sách co bóp kém, trong khi đó th c ăn l i không ng ng t d t ong d n xu ng, nư c trong th c ăn đư c h p th nhanh nên th c ăn khô và đi xu ng d múi kh khó khăn → th c ăn tích l i d lá sách. N u th c ăn tích l i lâu s ép vào vách c a d lá sách làm cho t ng lá b ho i t → cơ th b nhi m đ c làm b nh ngày càng n ng thêm. 150
6.7.4. Tri u ch ng Th i gian đ u con v t gi m ăn, m t m i, kém nhai l i, th nh tho ng d c b b i th c ho c chư ng hơi nh . Con v t s t, đau vùng d lá sách do v y thư ng quay đ u v vùng d lá sách, nghe vùng d lá sách th y âm nhu đ ng m t (nghe khe sư n 7 - 9 trên đư ng ngang t g vai ph i). Ch c dò d lá sách th y kim chuy n đ ng theo hình con l c. Tri u ch ng bi u hi n s m nh t là gia súc đi táo, trong phân có nh ng m nh th c ăn chưa tiêu hoá. Nh ng ngày đ u thân nhi t, t n s hô h p, tim m ch bình thư ng, nh ng ngày sau đó có ho i t trong d lá sách và b b i huy t thì con v t s t cao, tri u ch ng toàn thân rõ ràng. 6.7.5. Ch n đoán Đ ch n b nh ngư i ta căn c vào: đau vùng d lá sách, a táo phân có l n m nh th c ăn chưa k p tiêu hóa. Ngoài ra còn dùng phương pháp ch c dò d lá sách và bơm thu c vào d lá sách. 6.7.6. Đi u tr Hình 6.9. Th c ăn khô c ng trong d lá sách a. H lý Cho gia súc v n đ ng. B nh m i phát sinh cho gia súc ăn nh ng th c ăn ch a nhi u nư c hay c non. Đưa tay vào tr c tràng móc phân và kích thích gia súc đi ti u. b. Dùng thu c đi u tr Dùng thu c làm nhão th c ăn trong d lá sách: - MgSO4: trâu, bò (200 - 300g/con); bê, nghé (100 - 200g/con). Hòa v i nư c cho u ng m t l n. - Dung d ch MgSO4 25%: trâu, bò (300 - 400ml/con); bê, nghé (200ml/con). Tiêm tr c ti p vào d lá sách. - Dùng thu c tăng cư ng nhu đ ng d lá sách. Dùng m t trong các lo i thu c sau: + Pilocacpin: trâu, bò (5 - 6ml/con); bê, nghé (3 - 5ml/con). Tiêm b p ngày 1 l n. + Ho c Strychnin sulfat 0,1%: trâu, bò (10 - 15ml/con); bê, nghé: 5 - 10ml/con. Tiêm dư i da ngày 1 l n. + Ho c dung d ch NaCl 10%: trâu, bò (300ml/con); bê, nghé (200ml/con). Tiêm ch m vào tĩnh m ch ngày 1 l n. Chú ý: Đ i v i trâu, bò có ch a thì dùng dung d ch NaCl 10%. Dùng thu c tr s c, tr l c, tăng cư ng gi i đ c và nâng cao s c đ kháng cho cơ th . 151
Thu c Trâu, bò (ml) Bê, nghé (ml) Glucoza 20% 1000 - 2000 300 - 500 Cafeinnatribenzoat 20% 20 5 - 10 Canxi clorua 10% 50 - 70 20 - 30 Urotropin 10% 50 - 70 30 - 50 Vitamin C 5% 20 10 Tiêm ch m vào tĩnh m ch ngày 1 l n. Dùng thu c đi u tr tri u ch ng k phát n u có. N u táo bón dùng thu c nhu n tràng. N u a ch y dùng thu c c m a ch y. 6.8. VIÊM D DÀY - RU T (Gastro enteritio) 6.8.1. Đ c đi m Quá trình viêm x y ra dư i l p bi u mô c a vách d dày và ru t → làm tr ng i r t l n t i tu n hoàn và dinh dư ng vách d dày và ru t, làm cho c l p niêm m c t ch c b viêm → vách d dày và ru t b sung huy t, hoá m , ho i t gây nên nhi m đ c và b i huy t cho cơ th . Con v t có bi u hi n a ch y r t n ng, cơ th b m t nư c và ch t đi n gi i r t nhi u → con v t ch t nhanh. B nh ti n tri n nhanh và t l ch t cao. Tùy theo tính ch t viêm mà có (viêm xu t huy t; viêm th màng gi ; viêm ho i thư) 6.8.2. Nguyên nhân a. Th nguyên phát - Do s chăm sóc nuôi dư ng gia súc không đúng phương pháp, cho gia súc ăn th c ăn kém ph m ch t, u ng nư c b n. - Do gia súc làm vi c quá s c, th i ti t thay đ i đ t ng t, chu ng tr i v sinh kém. - Do trúng đ c các lo i hoá ch t gây viêm niêm m c đư ng tiêu hoá. - Do nhi m các lo i vi khu n có s n trong đư ng tiêu hoá (Salmonella, E. coli,...). Khi s c đ kháng c a cơ th gi m, các lo i vi khu n này phát tri n gây b nh. b. Th k phát - Do k phát t viêm ru t th viêm cata. - K phát t m t s b nh truy n nhi m (như b nh d ch t l n, d ch t trâu bò, cúm, viêm màng mũi th i loét và b nh do kí sinh trùng). 6.8.3. Cơ ch sinh b nh Niêm m c d dày, ru t b kích thích b i các nguyên nhân gây b nh làm tr ng i nghiêm tr ng đ n cơ năng v n đ ng và ti t d ch c a d dày, ru t, các mô bào c a vách 152
d dày, ru t b phá h y, đ ng th i các vi khu n trong ru t phát tri n m nh, phân gi i các ch t ch a thành các s n v t đ c ng m vào máu gây trúng đ c cho cơ th . Trong quá trình viêm, niêm m c d dày, ru t b sưng, sung huy t, xu t huy t, l p niêm m c thư ng bì b tróc → th i r a protit trong ru t càng tr nên nghiêm tr ng. Nh ng s n ph m phân gi i t protit như Indol, Scatol, H2S,... ng m vào máu, c ch th n kinh trung ương làm nh hư ng đ n tiêu hoá c a d dày, ru t → con v t a ch y d d i. Do k t qu c a các quá trình phân gi i các ch t ch a trong d dày, ru t và protit → con v t s t cao, a ch y m nh → cơ th m t nư c và ch t đi n gi i, k t qu con v t b trúng đ c, hôn mê d n đ n ch t. Ngoài ra còn có th gây viêm k phát đ n tim, gan, th n, lách. 6.8.4. Tri u ch ng a. Tri u ch ng toàn thân Con v t ăn kém ho c không ăn, m t m i, khát nư c. Khi b nh tr nên k ch phát con v t rũ, s t cao, m ch nhanh, run r y, vã m hôi và ch t r t nhanh. Trư c khi ch t thân nhi t gi m. b. Tri u ch ng c c b Con v t a ch y n ng, phân l ng như nư c, màu đen, th i kh m, có khi l n c máu tươi, màng gi (do l p niêm m c ru t bong tróc), s l n đi a trong ngày nhi u (hình 6.10). chó và l n còn có hi n tư ng nôn m a. Do a ch y m nh, cơ th b m t nư c và ch t đi n gi i. Do v y, trên lâm sàng th y h m t trũng sâu, khoé m t có r , niêm m c m t hơi vàng, da khô, m t đàn tính, lông xù. Khi a ch y nhi u, đ n giai đo n cu i cơ vòng h u Hình 6.10. Trâu a ch y n ng môn b li t nên phân t đ ng ch y ra ngoài, con v t n m li t, thân nhi t h , sau đó con v t ch t. c. Tri u ch ng phi lâm sàng - Ki m tra nư c ti u có albumin ni u, lư ng nư c ti u gi m, t tr ng nư c ti u tăng. - Ki m tra máu th y s lư ng h ng c u, hàm lư ng hemoglobin tăng, t l b ch c u đa nhân trung tính tăng. 6.8.5. B nh tích Trư ng h p viêm ru t xu t huy t, trên vách ru t có các đi m ho c v t xu t huy t, phân màu đ ho c đen. 153
N u viêm th màng gi , trên b m t ru t ph l p fibrin. Viêm hoá m trên m t niêm m c ph l p màu vàng. Trên lâm sàng gia súc b viêm d dày và ru t, niêm m c ru t b lóc ra t ng m ng dài, màu tr ng, xanh, dính, nh y, theo phân ra ngoài, trâu bò d múi kh b xu t huy t n ng, d c đư ng ru t xu t huy t. Ch t ch a trong ru t nát như bùn đen. 6.8.6. Tiên lư ng Viêm m c đ nh , b nh kéo dài t 1 - 2 tu n. N u ch a tích c c b nh có th kh i nhưng gia súc h i ph c r t lâu và hay chuy n sang giai đo n m n tính. Viêm th n ng con v t ch t sau 2 - 3 ngày. N u b nh gây nên do nguyên nhân trúng đ c con v t ch t sau 24 gi . 6.8.7. Ch n đoán C n ch n đoán phân bi t v i các b nh: Viêm ru t th cata c p tính: Tri u ch ng toàn thân nh , ch y u là tr ng i cơ năng v n đ ng và ti t d ch sinh ra a ch y. Đi u tr k p th i và h lý t t thì con v t kh i sau đó h i ph c nhanh. H i ch ng đau b ng: Tri u ch ng lâm sàng gi ng viêm d dày - ru t nhưng con v t không s t, không có tri u ch ng toàn thân rõ r t, hi n tư ng đau b ng th hi n rõ. Suy tim c p và viêm ngo i tâm m c: B nh này do máu l i tĩnh m ch nên gây viêm d dày, ru t, song b nh có tri u ch ng huy t toàn thân và phù. M t s b nh truy n nhi m gây viêm d dày - ru t: b nh nhi t thán, t huy t trùng, d ch t . Nh ng b nh này ngoài tri u ch ng viêm d dày, ru t, b nh còn có các tri u ch ng đ c thù khác, b nh có tính ch t lây lan. 6.8.8. Đi u tr Nguyên t c đi u tr : b sung nư c, ch t đi n gi i và tăng cư ng th l c cho con v t. th i tr ch t ch a trong d dày, ru t, b o v niêm m c đư ng tiêu hoá, c ch s lên men đ đ phòng trúng đ c. a. H lý - Khi b nh m i phát, cho gia súc nh n ăn 1 - 2 ngày, sau đó cho ăn th c ăn d tiêu. Cho gia súc u ng nư c t do (t t nh t u ng nư c đi n gi i). - Thu d n phân và ch t th i, t y u chu ng tr i b. Dùng thu c đi u tr B sung nư c và ch t đi n gi i cho cơ th : Dùng các dung d ch đ ng trương (Ringer lactat, dung d ch nư c sinh lý, dung d ch glucoza đ ng trương,...). 154
Th i tr ch t ch a trong ru t: Dùng thu c t y mu i (magie sulfat, ho c natri sulfat) Dùng Natri bicarbonat 2% đ th t r a ru t Dùng thu c b o v niêm m c ru t: Cho u ng nư c cháo g o n p (sau khi u ng thu c r a ru t) m i l n 2 - 3 lít, ngày u ng 3 - 4 l n, ho c dùng Natri bromua 40 - 50g tr n vào cháo ho c cho u ng. Trong trư ng h p a ch y lâu ngày và không ph i m c b nh truy n nhi m, cho con v t u ng tanin (ng a, bò t 5 - 20g, l n t 2 - 5g, chó t 0,1 - 0,5g) hoà v i nư c cho u ng. Ho c dùng các cây có ch a ch t chát như búp sim, búp i, qu h ng xiêm xanh s c đ c cho u ng. Dùng thu c đ c ch lên men trong d dày và ru t: cho u ng Ichthyol (ng a: 10 - 15g; trâu bò: 10 - 20g; l n: 0,5 - 1g). Dùng kháng sinh đ di t vi khu n b i nhi m đư ng ru t: Có th dùng m t trong các lo i kháng sinh: - Sulfaguanidin: đ i gia súc 20 - 40g; dê c u 1 - 3g; chó 0,5 - 1g. - Streptomycin: 20 - 30mg/kg TT. Cho u ng ngày 2 l n. - Kanamycin: 20 - 30mg/kg TT. Cho u ng ngày 2 l n. - Gentamycin: trâu bò 5 - 10mg/kg TT; l n, chó 10mg/kg TT. Tiêm liên t c 3 - 4 ngày. - Neomycin: 25 - 50mg/kg TT. Cho u ng ngày 1 l n - Enrofloxacin, Norcoli Dùng thu c gi m ti t d ch và co th t d dày, ru t: - Dùng nư c m th t ru t. - Dùng atropin sunfat 0,1%: đ i gia súc 10 - 15ml/con; ti u gia súc 5 - 10ml/con; l n, chó 1 - 3ml. Tiêm b p ngày 1 l n. 6.9. VIÊM RU T CATA C P (Enteritis catarrhalis acuta) 6.9.1. Đ c đi m Quá trình viêm x y ra trên l p bi u mô c a vách ru t, làm nh hư ng đ n nhu đ ng và h p thu c a ru t. Trong ru t viêm ch a nhi u d ch nh y, t bào bi u mô vách ru t bong tróc, b ch c u xâm nhi m, nh ng th c ăn chưa k p tiêu hoá, cùng v i các s n ph m phân gi i kích thích vào vách ru t làm tăng nhu đ ng sinh ra a ch y. Tùy theo v trí viêm ru t mà tri u ch ng a ch y xu t hi n s m hay mu n. Tùy theo lo i th c ăn mà tính ch t viêm khác nhau (viêm th toan, viêm th ki m). N u b nh không n ng l m thì tri u ch ng toàn thân không rõ ràng. N u b nh n ng thì toàn thân suy như c, con v t s t nh . B nh thư ng x y ra vào th i kỳ th c ăn khan hi m. Đ i v i ng a, n u không đi u tr k p th i d chuy n sang th m n tính. 155
6.9.2. Nguyên nhân - Do ch t lư ng th c ăn kém, thay đ i th c ăn đ t ng t. Do đó làm nh hư ng t i tiêu hoá c a con v t. - Do th i ti t, khí h u thay đ i đ t ng t, ho c gia súc b l nh đ t ng t. - Do gia súc b ng đ c b i các lo i hoá ch t, thu c tr sâu. - Do k phát t m t s b nh (như b nh d ch t , t huy t trùng, phó lao, sán lá gan, sán lá ru t, viêm gan, t c d lá sách,...). 6.9.3. Cơ ch sinh b nh Nh ng nhân t bên ngoài hay bên trong cơ th tác đ ng vào h th ng n i th c m c a ru t, s làm tr ng i t i cơ năng v n đ ng và ti t d ch c a ru t t o đi u ki n thu n l i cho nh ng h vi sinh v t trong ru t phát tri n, làm tăng cư ng quá trình lên men và th i r a ru t. Lo i vi khu n lên men ch t b t đư ng sinh ra nhi u axit h u cơ và axit acetic, axit axeto acetic và hơi (như CH4, CO2, H2,…). Các lo i vi khu n phân gi i protit sinh ra Indol, Scatol, Phenol, H2S, NH3 và các amino axit. T s lên men và th i r a đó làm thay đ i đ pH trong ru t gây tr ng i v tiêu hoá và h p thu trong ru t. Nh ng ch t phân gi i trong quá trình lên men ru t ng m vào máu gây nhi m đ c, nh ng hơi s n sinh ra kích thích làm ru t tăng nhu đ ng sinh đau b ng. Trong quá trình viêm các kích thích lý Hình 6.11. L n viêm ru t a ch y hoá trên s gây nên viêm, niêm m c ru t sung huy t, thoái hoá, cơ năng ti t d ch tăng, đ ng th i c ng v i d ch th m xu t ti t ra trong quá trình viêm làm cho nhu đ ng ru t tăng, con v t sinh ra a ch y. Do a ch y con v t rơi vào tình tr ng m t nư c và ch t đi n gi i, máu đ c l i gây hi n tư ng toan huy t làm cho b nh tr nên tr m tr ng. 6.9.4. Tri u ch ng Con v t ăn kém, u o i, khát nư c, không s t ho c s t nh , giai đo n đ u nhu đ ng ru t gi m, con v t a phân táo, giai đo n sau nhu đ ng ru t tăng, con v t a ch y (hình 6.11). Tính ch t b nh lý tùy theo v trí viêm trên ru t. a. N u viêm ru t non Nhu đ ng ru t non tăng, trong ru t óc ách như nư c ch y. N u trong ru t ch a đ y hơi, khi nhu đ ng ru t m nh s th y âm kim khí, khi ru t co gi t sinh ch ng đau b ng. 156
N u quá trình viêm chưa lan xu ng ru t già thì hi n tư ng a ch y chưa xu t hi n. Sau viêm t 2 - 3 ngày m i xu t hi n a ch y. b. N u viêm ru t già Nhu đ ng ru t tăng, nghe như ti ng s m, gia súc a ch y, phân nhão như bùn, ho c loãng như nư c, trong ch a nh ng m nh th c ăn chưa tiêu hoá, phân l n d ch nhày, máu và t bào thư ng bì, phân th i kh m và tanh, gia súc hay đánh r m, phân dính vào h u môn, kheo chân và đuôi. Gia súc a ch y lâu ngày thì b ng hóp, m t trũng, lông xù, da thô, cơ vòng h u môn b li t, phân t do ch y ra ngoài. c. N u viêm tr c tràng và ti u k t tràng Con v t thư ng có tri u ch ng đi ki t, con v t luôn mu n đi a nhưng m i Hình 6.12. L n viêm ti u k t tràng l n đi ch có m t ít phân, trong phân có d ch nhày, l h u môn m r ng hay lòi ra (hình 6.12). d. N u viêm ru t cata toan tính Con v t ăn u ng không thay đ i nhi u, gia súc d m t khi lao tác n ng, hay vã m hôi, nhu đ ng ru t tăng, đi a nhi u l n, phân loãng, chua, th i, đánh r m kêu nhưng không th i. e. N u viêm cata ki m tính Con v t gi m ăn, lông d ng, da gi m đàn tính, có khi nhi t đ hơi lên cao. Gia súc m t m i, đi lo ng cho ng, nhu đ ng ru t gi m, khi a ch y phân có màu đen x m, mùi th i r a. Trong nư c ti u lư ng Indican tăng. Khi a ch y kéo dài thì con v t m t nư c nhi u, m t ch t đi n gi i → h m t con v t trũng sâu, con v t có tri u ch ng nhi m đ c, tri u ch ng th n kinh rõ. 6.9.5. Tiên lư ng B nh th nguyên phát, sau khi ch t ch a trong ru t thoát ra ngoài 2 - 3 ngày sau con v t s kh i, con v t kh i h n sau 5 - 6 ngày. B nh n ng, con v t a ch y kéo dài, cơ th m t nư c, ch t đi n gi i, cơ th nhi m đ c, con v t thư ng ch t sau 1 - 2 tu n m c b nh. Trư ng h p a ch y c p ch kho ng 3 - 4 ngày là con v t ch t. 157
6.9.6. Ch n đoán C n n m đư c nh ng đ c đi m c a b nh: b nh thư ng sinh a ch y, nhu đ ng ru t tăng, con v t không s t ho c s t nh , con v t v n ăn u ng bình thư ng ho c gi m ăn. Đ đi u tr có hi u qu c n phân bi t viêm ru t cata toan tính hay ki m tính: L y 2 - 3 gam phân cho vào ng nghi m, hoà loãng phân v i ít nư c (5 - 10ml), dùng đũa thu tinh đánh tan, ghi l i màu s c c a phân, sau đó dùng gi y quỳ đ đo đ pH, r i nút ch t l i, đ ng nghi m vào t m t 5 - 6 gi l y ra quan sát. N u viêm ru t cata toan tính thì nư c phân trong, ngư c l i n u viêm th ki m thì nư c phân đ c. C n ch n đoán phân bi t v i nh ng b nh sau: Viêm d dày - ru t: tri u ch ng toàn thân rõ ràng, con v t rũ, m t m i, a ch y m nh, phân có màng gi , m ch nhanh, thân nhi t cao, niêm m c hoàng đ n, có tri u ch ng nhi m đ c toàn thân, tri u ch ng th n kinh rõ, Trư ng h p ru t kinh luy n và các lo i đau b ng khác: ph i đi u tra nguyên nhân gây b nh và ch n đoán h i ch ng đau b ng. Viêm cơ tim và viêm ngo i tâm m c: do suy tim làm cho tĩnh m ch c a huy t gây nên tri u ch ng đư ng ru t (nên khi ch n đoán ph i có h th ng). C¸c bÖnh truyÒn nhiÔm: phã lao, Colibacilosis, phã th−¬ng h n. Vì v y c n ch n đoán v vi trùng h c. Các b nh kí sinh trùng: huy t bào t trùng, tiên mao trùng cũng gây nên viêm ru t th cata. Vì v y c n ch n đoán v kí sinh trùng h c. 6.9.7. Đi u tr a. H lý Khi b nh m i phát, đ gia súc nh n đói 1 - 2 ngày sau đó cho ăn th c ăn d tiêu. N u viêm ru t cata toan tính cho con v t ăn nhi u th c ăn thô xanh. N u viêm ru t cata ki m tính cho co v t ăn th c ăn xanh, cháo g o, ngô. Cho con v t ngh ngơi (đ i v i gia súc cày kéo), chu ng tr i s ch s , khô ráo và thoáng mát. Chư m nóng vùng b ng (dùng cám rang ho c tro nóng cho vào bao t i qu n quanh b ng). b. Dùng thu c đi u tr Th i tr ch t ch a trong ru t: Dùng Na2SO4 ho c MgSO4 (trâu, bò, ng a 300 - 500g; dê, c u, bê, nghé 50 - 100g; l n 25 - 50g; chó 10 - 20g) hòa nư c cho u ng 1 l n trong c quá trình đi u tr . Dùng thu c trung hòa pH trong ru t và máu: N u viêm ru t th toan tính, dùng Natri carbonat 3% nhi t đ 38 - 400C, th t ru t ho c dung d ch Natri carbonat 1%, tiêm ch m vào tĩnh m ch. N u viêm th ki m tính dùng dung d ch thu c tím 0,1% th t r a ru t. 158